सोलुखुम्बु जिल्ला नेपालला सगरमाथा अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा । आओ जिल्ला नेपालला पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रला सगरमाथा अञ्चलए उत्तरी भागल अवस्थित हिमाली जिल्ला सा। विश्व सम्पदा सूचील सुचिकृत नेपालला पहिचान सगरमाथा हिमाल आआे जिल्लाल परिइ। पूर्वाञ्चलल सडक सुविधास आवद्ध टाआे याज जिल्ला टाडे पनि आला मनोरम हिमशिखर सन झेनो पर्वतीय क्षेत्र विश्व मानचित्रल ज प्रसिद्ध रहिडे लेेर। आव जिल्लालाई पर्यटकराइ सांग्रिला गार्डे पनि सरिसि। विश्वला साहसी तथा प्राकृतिक तथा सांस्कृतिक विषयल चाख नैनेराए लागि आआे जिल्लाए सधैज आकर्षित जैआे दैसिसि। आआे जिल्ला पूर्वाञ्चलला जिल्लारला पारेभन्दा कम जनघनत्व टाआे जिल्लाल परिइ। आआे जिल्लाल ३१ वटा गाउँ विकास समितिर लेर होकाई १ नगरपालिका ले।
जिल्लाए नामाकरण
edit- जब नेपाल उपत्यकाङाई किंरातर पराजित टाकेर नो झिन्टाइ नोर पुर्वतीर लागिकेर । नो बखतल पुर्वला सोँ गुफाल चुसिडे सिकार रैसिडे यामी जिवीकोपार्जन डोने लागिकेर । किंरात राई “थुलुङ्ग” पाङ अनुसार “स्युले” गार्सिउ सोँ सन “खोम बु” गार्सिउ गुफा ले गार्सिउ सा, जो “स्युले खोम बु” गार्ने वाक्य झिन्टाइ अपभ्रंश टाडे सोलुखुम्बु टाने अबाआे सा ।
- किराँती पाङल पश्चिम तर्फङाइ हुडे माँझ किराँतल चुसिनेलाई खुम्बुङवा गार्सिज्याउ होकाई तिब्बती पाङला शर शब्द थपिसिकाई शरखुम्बु टाआे होकाई नो शब्द अपभ्रंश टाडे सोलुखुम्बु टाआे विश्वास डोसि।
- सोलुखुम्बु जिल्लाला सदरमुकाम क्षेत्रल बगिने सोलु नदी सन उत्तरस्थित खुम्बुला हिमालए घोन्ल खुम्बु उपत्यका रहिउ सन नो शब्दङाइ ज सोलुखुम्बु नामकरण टाआे किम्बदन्ती पनि दैसिसि।
- तिब्बती सन शेर्पा पाङल शर-खुम-बु गार्सिउ पूर्व तर्फङा पवित्र भूमि जनेैउ होकाई आआे शब्द अपभ्रंश टाडे सोलुखुम्बु टाआे मानिसि।
भौगोलिक अवस्था
edit
- अक्षांश:- २७ डिग्री २०' ३९' ङाई २८ डिग्री ६' २४' उत्तर
- देशान्तर:- ८६ डिग्री ०' २१' ङाई ८७ डिग्री ०' १' पूर्व
- सिमाना:- पूर्व-सङ्खुवासभा सन भोजपुर जिल्ला,पश्चिम-दोलखासन रामेछाप जिल्ला,उत्तर-चीनला तिब्बत, दक्षिण-ओखलढुङ्गा सन खोटाङ जिल्ला
- क्षेत्रफल:- ३,३९,७७६ हेक्टर
- औसत खेआे:-
- औसत घ्यान्टे:-
- भौगोलिक विभाजन:- हिमाली क्षेत्र
- पारेभन्दा झनो पो:- ८८४८ मिटर सगरमाथा हिमाल
- पारेभन्दा धेमो पो:- ६०० मिटर तुइनटार
- सदरमुकाम:- दुधकुण्ड
विश्वला पारेभन्दा झेनो भूभाग ८,८४८ मिटर झेनोङाइ ६०० मिटर झेनोला तुइनटार भूभाग आआे जिल्लाल ज परिइ। विभिन्न उच्च पर्वतीय हिमाली श्रृखला डाँडापाखा खोंच, वेशी, खोल्सा, ताल तलैया विभिन्न किसिमल जडीबुटी खानी कस्तुरी दुर्लभ वन्यजन्तु सन सांस्कृतीक सम्पदाए धनी जिल्ला सा। आआे जिल्लाला उत्तरडे चीनए स्वशासित क्षेत्र तिब्बत परिइ भने पूर्वडे भोजपुर सन संखुवासभा पश्चिमडे दोलखा सन रामेछाप दक्षिणडे ओखलढुंगा सन खोटाङ जिल्लार परिर। आआे जिल्लाला कूल क्षेत्रफल ३३९७७६ हेक्टर रहिडे ले। आआे मध्ये १९२५११ हेक्टर झेनो हिमाली क्षेत्र सन १४४४६४ हेक्टर झेनो पहाडी क्षेत्रए ओगटिडे नैआे।
प्रशासनिक विभाजन
edit
सोलुखुम्बुला नयाँ प्रशासनिक विभाजन (नगरपालिका तथा गाउँपालिकार)
editसोलुदुधकुण्ड नगरपालिका, दुधकोशी गाउँपालिका, खुम्बु पासाङल्हामु गाउँपालिका, दुधकौशिका गाउँपालिका, नेचासल्यान गाउँपालिका, माहाकुलुङ गाउँपालिका, लिखु पिके गाउँपालिका सन सोताङ गाउँपालिका जैडे ८ स्थानीय संरचना रहिडे ले ।[1]
सोलुखुम्बुला पुरानो प्रशासनिक विभाजन (नगरपालिका तथा गाविसर)
editदूधकुण्ड नगरपालिका, नेले, कांगेल, सोताङ, देउसा, जुबु, सल्यान, तिङ्गला, गोराखानी, चौलाखर्क, चौरीखर्क, खुम्जुङ, टाक्सिन्दु, गार्मा, नेचाबेतघारी, नेचाबतासे
भौगोलिक विभाजन
editडाँडाकाँडा, भिरपाखा, खोल्सा-खोल्सी, वन-जङ्गल, टार, बेसी आदि विविधतायुक्त धरातलीय स्वरूप टाआे आआे जिल्लालाई मुख्य रूपल सोँ भागल विभाजन जैआे ढुसि।
हिमाली क्षेत्र
editआआे प्रदेशल महालंगुर सन अन्य हिमश्रृङ्खलार परिर। विश्वला सर्वोच्च चुचुरा सगरमाथा हिमाल आआे प्रदेशल परिइ। आआे जिल्लाला प्रमुख गौरवए रूपल रहिउ आआे क्षेत्र पर्वतारोहण सन दृष्यावलोकनए लागि विश्व प्रसिद्ध ले। झेनो हिमाली क्षेत्र आआे प्रदेशल महालंगुर सन अन्य हिमश्रृंखलार परिर। विश्वला सर्वोच्च चुचुरो सगरमाथा आआे क्षेत्रल परि । महालंगुर श्रृंखलाए शिखर सगरमाथा (८८४८ मि.) शिरल रहिडे ले । अन्य प्रमुख हिमशिखरल ल्होचे (८५१६ मि.), चोयु (८२०१ मि.), ग्याचुङगाङ (७९५२ मि.), नुबचे (७८५५ मि.), चामलाङमा (७२७६ मि.), पुमोरी (७१६१ मि.), आमाडव्लम (६८१२ मि.), थाम्सेर्कु (६६२३ मि.), नुम्बुर (६९५७ मि.), ल्होचेशर (८४०० मि.), पासाङ्गल्हामू (७३५१ मि.) परिर । आआे जिल्लाला प्रमुख गौरवए रुपल रहिउ आआे क्षेत्र पर्वतारोहण सन दृष्यावलोकनए लागि विश्व प्रसिद्ध ले।
उच्च पर्वतीय क्षेत्र
editखुम्बु तथा ऐडे होडेङा झेनो उपत्याकार आआे प्रदेशल परिर। फापर कोले आलु आदिए खेती टाने शेर्पा जातिए मुख्य वसोवास रहिउ आआे क्षेत्रल परिने प्रमुख पोर पर्यटन व्यबसायए लागि अति उर्वर मानिसि। मेरापिक, पिकेडाँडा, कालापत्थर, मौले खर्क, दुधपोखरी, लामचुरा, धर्मपिक, रात्नाङ्गे डाँडा आदि पोर आआे क्षेत्रल परिने महत्वपूर्ण पो मानिसि।
मध्य पहाडी क्षेत्र
editजिल्लाला अधिकांश आवादी टाआे आआे क्षेत्र बतास सन रीए दृष्टिकोणल अत्यन्त चाआे ले। आआे भागल मकैं राँडै तोरी आलु तथा फलफूलल झेनो पोल स्याउ सन दक्षिणी क्षेत्रल सुन्तला खेती डोसि। आआे जिल्लाला दुधकोशी लिखु सोलु आदि प्रमुख नदी तथा खोलाराई किनाराल धान खेती टाए।
बतास सन री
editबतास सन रीए वर्गीकरण अनुसारल आआे जिल्लाला बतास सन रीलाई न्हे भागल विभाजन जैसिउ ले। न्यूनतम ९०० मिटरङाइ झेनोल शुरु टाडे विश्वला सर्वोच्च शिखर सगरमाथा ८,८४८ मिटर सम्मला झेनोल फैलिसिउ आआे जिल्लाला आधाभन्दा मस्त ५७ प्रतिशत भूभाग झेनो हिमाली क्षेत्रल परिने टाकाई मुख्यतया आआे जिल्लाला बतास सन री चिसो रहिडे ले। आआे जिल्लाला दक्षिणी भूभागल अवस्थित मध्य पहाडी क्षेत्रल समशितोष्ण बतास सन री दैसिसि। आआे जिल्लाला वार्षिक औसत वर्षा सरदर १६६१.१ मिलिमिटर रहिडे ले भने वार्षिक अधिकतम तापक्रम सरदर ११.५ डिग्री सेल्सियस सन न्यूनतम तापक्रम सरदर १.८ डिग्री सेल्सियस रहिडे ले।
जल सम्पदा
editआआे जिल्लाल रहिउ प्रमुख नदीनालार दुधकोशी नदी, इङ्खुखोला, सोलुखोला, बेनीखोला, हँगाखोला, चिम्दिङ्गखोला, सिसाखोला, साथल नुब्चे, ल्होचे सन खुम्बु हिमनदी प्रमुख लेर। नैजैडे ज आआे जिल्लाला मुख्य ताल कुण्डरल दुधकुण्ड, दुधपोखरी, जालिमपोखरी, पाँचपोखरी सन साल्पापोखरी आदि परिर।
व्यापारिक महत्वला पोर
edit
सदरमुकाम सल्लेरी बजार आआे जिल्लाला दक्षिण भागल परिने मुख्य वजार सा। आआे पोल दैनिक उपभोग्य वस्तुराई साथल विदेशी सामान सन मुलत गलैचाए समेत व्यापार टाने डोआे। जिल्लाला छुट्टो प्रमुख वजारए रूपल सगरमाथाला प्रवेश द्वारए रूपल रहिउ नाम्चे बजार परिइ। पर्यटकीय बजारए रूपल रहिउ आआे बजारल सुविधा सम्पन्न होटलर रहिडे लेर। आल मुख्य रूपल उत्तरी सिमा क्षेत्र तिब्बतङाइ समेत व्यापार डोसिसि । आआे बाहेक आआे जिल्लाला अन्य जिमु बजाररल नेचाबेतघारी गाविसल परिने नेचा बिहिबारे बजार, नेले बजार, सोताङ्ग बजार, टाप्टिङ्ग गाविस खाम्दिङ् हाट, भाकाञ्जेला किन्जा बजार, बासाला सोमबारे हाट, सल्यान गाविसला बुधबारेहाट, चौंरीखर्कला लुक्ला बजार, बुङ्ग गाविसला बुङ्ग बजार पनि व्यापारिक दृष्टिकोणल महत्वपूर्ण मानिसि।
प्रमुख धार्मिक क्षेत्र
editआआे जिल्लाल हिन्दू तथा बौद्धमार्गीराई मानिडे हुसिउ धार्मिक पोर प्रशस्त संख्याल रहिडे लेर।। हिन्दू धर्मावलम्बीराई मानिडे हुआे प्रमुख देवीदेवताराई पोर देहाय बमोजिम रहिडे लेर।
- श्री वालेश्वर महादेव मन्दिर
- ज्वालामाइदेवीए मन्दिर
- पाचकन्यास्थान
- कालिका देवी स्थान
- दुधकुण्डेश्वर महादेव
- ठकुमाल देवीस्थान,कांगेल सोलुखुम्बु
- सिद्धनाथ मन्दिर, भेडीश्वोर वागेश्वरी स्थान
- जाल्पा देवीस्थान, शिवालय वज्रगुम्बा मन्दिर
- सिंहकाली देवी स्थान
- गुप्तकालीका देवीए मन्दिर
- कालिकादेवी, जालपादेवी, सिंहदेवी मन्दिर (नेचा बेतघारी)
- सल्यान स्थित महादेब मन्दिर काेटिहाेम
प्रचार प्रसारए अभावल ओझेलल परिउ तोबो धार्मिक स्थल सा दुधकुण्ड । नेपालला दुधकुण्ड मितानो मस्त ज धार्मिकस्थलर लेर जोए चाआे प्रचार दैडे नैर होकाई स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकराई ओइरो लागिने डोआे । सोलुखुम्बु जिल्लाला टाक्सिन्दु गा.वि.स. ल अवस्थित आआे पवित्र धार्मिक स्थल पर्यटनए दृष्टिल तोबो सुन्दर गन्तव्य बनिउ ढुआे । चार हजार ६ सय मिटरला झेनोल रहिउ दुधकुण्डल हरेक भाद्र जनै पूर्णिमाल भव्य मेला लागिने डोआे । केइ दर्शनार्थीर आफ्नो समयानुकुल तछा ङाडे अर्थात चतुर्दशीए दिन दर्शन डोडे फर्किने जैर । आल सोलुखुम्बु लगायत अन्य छिमेकी जिल्लाला श्रद्धालु भक्तजनराइ भीड लागिइ । नुम्बुर हिमालए घोन्ल रहिउ टाकाई आआेए सौन्दर्य अझ बढिडे ले ।
झेनो पोल कठ्याङ्ग्रिदो चिसोए पनि कुनै पर्वाह माडोडे तीर्थालुर दर्शनए लागि आल हुर । धाप्पा धामी ङाई सेर्जाउ बड्डा बड्डीरसम्म दर्शन डोने आल हुर । मनए चितैसिउ ह्यन पूरा टाने, सन्तान प्राप्ति टाने, धनलाभ टाने मिताउ धार्मिक विश्वास रहिडे ले । दुधकुण्ड यितानो पो सा जोल गे स्वणीम आनन्दए अनुभूति डोआे गे ढुए । पार दुख, दर्द, पीर–व्यथा आदि भुलिउ ढुसि । आल सुरक्षाए बारेल ढुक्क टाडे बाआे ढुसिइ। लेक लागिडे बिरामी टाडे पनि रेडक्रसए निशुल्क रुपल स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन डोडे नैआे टाए । निताउ ज कतार पनि अप्रिय घटना घटिने मायाने लागि सेना सन प्रहरी खटैसिउ टाए । ज्याने सन चुसिने लागि अस्थायी होटलर खोलिसिउ लेर।नेपालला हजारौंराइ सङ्ख्याल विदेशी पर्यटकर हुर। जोमध्यला केइ अंश याज आल भ्रमण डोने बाकन दुधकुण्डए प्रचार के टाने ज टाके आआेए अलवा आआे क्षेत्रला बासिन्दाराइ जीवनस्तरल सुधार हुने बाए। आर्क नगण्य रुपल विदेशी पर्यटकर दुधकुण्ड बाने डोसिउ रङसि । आआेलाई ट्रेकिङ रुटए रुप याआे अझै ढुसिउ माले । हिमालए दृष्यल रमैने पान्ने पर्यटकराइ लागि अन्नपूर्ण आधार शिविर केने ज मापरिइ। कताने कि दुधकुण्डङाई ज हिमालए रमणीय दृष्य मज्जास अवलोकन डोआे ढुसि । चोसोब्जा खर्चल हिमालयए मनमोहक दृष्यए मज्जा लाङने जो कोही पनि तखेब बाने ज परिने पो सा दुधकुण्ड। तखेब बाकन खेब खेब बाने मन लागिने जैआे । दुधकुण्डला रीए रङ हाइनुन मिताउ टाआेए कारण आआेलाई हाइनुनकुण्ड (दुधकुण्ड) गार्सिउ भनाई ले । आआेए उत्पति खर्क टाआे आआेए बारेल कोइराई पनि गारो ढुडे मानैर । नेपाल रेडक्रस सोसाइटी उपशाखा टाक्सिन्दुमा सल्लाहकार छोङबा शेर्पाए अनुसार पृथ्वीए उत्पतिस आआेए उत्पति टाआे ढुआे । आआे कुण्डल खालेका घनमिटर री सुन्डे ले गार्डे पनि आर्कम्म मापन डोसिउ मादैसिसि । जो टाडे पनि नोस पर्यटकराई कुनै सवाल मानैर । आआेए अपार सौन्दर्यल रमिने ज आल केने मीर व्यस्त टाने डोर । परापूर्व कालङाइ दुधकुण्ड मेला बाने डोसिउ ले । सोँछा ङाई पाँच दिनसम्म समय छुटैडे आल दर्शन डोने उद्देश्य लाङडे मीर आआे पवित्र भूमिल हुने डोर। वास्तवल नो तीर्थयात्रीर पर्यटक ज यालेउलेउ । गे थाहा मासन्डे आन्तरिक पर्यटनलाई रोट सोचन्डै गेनैज्याउ लेउ।
दुधकुण्डलाई प्रचार प्रसारल रैने परिने आवश्यकतालाई झिन्टा समयल हुडे मस्तराई ज चासो याने थालिसिउ दैसिडे ले। विभिन्न सञ्चार माध्यमला सञ्चारकर्मीर नोल रङसिकेर। नेपाल टेलिभिजन, एभिन्युज, सोलु अनलाइन,सोलुखुम्बु अनलाइन मितानो सञ्चार माध्यमला सञ्चारकर्मीराई उपस्थिति लेआे। हैजैडेज पर्दाल माहुआे अथवा कम हुआे महत्वपूर्ण स्थलरलाई संसारभरि सरिसिने उत्तरदायित्व सञ्चार माध्यमराई लाङने जरुरी ले । आमसञ्चारए विकास सन विस्तारए संसारलाई तोबो ग्वबल भिलेजए रुपल परिणत टाडे ले । यसर्थ विभिन्न महत्वपूर्ण धार्मिक स्थलराई प्रवर्द्धन जैने सजिलो टाडे ले । पर्यटनए लागि पदयात्रा सुरु टाडे अखेम्डे पनि आआे सुरुवात याज टाआे सा । आआेलाई व्यवस्थित रुट जैने लागि अझै मस्त व्यवस्थापनए खाँचो ले। स्थायी होटल तथा लजर खोलिने आवश्यक ले। होकाई होटल तथा लजर खोलिने सम्भव माटाने पोरल सुविधा सम्पन्न क्याम्पिङ स्थलर जैआे ढुसिउ खण्डल दुधकुण्डस्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकराइ लागि उत्कृष्ट गन्तव्य टाने पाङ न्हे मत माले। आआेए लागि टाक्सिन्दुवासी सन समग्र सोलुवासी जागरुक टाने परिइ।