Wp/kip/नुवाकोट जिल्ला

< Wp‎ | kip
Wp > kip > नुवाकोट जिल्ला

नुवाकोट जिल्ला नेपालला बागमती अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा। आओ जिल्ला नेपालला मानचित्रल मध्य क्षेत्रए प्रदेश न•३ अर्न्तगत राजधानी काठमाडौंए उत्तर-पश्चिम दिशाल अवस्थित तोबो ऐतिहासिक पृष्ठभुमिए सज्जित जिल्ला सा।

भूगोल edit

नेपालला कुनै पनि अञ्चलए सिमाना तथा अन्तराष्ट्रिय सिमानालाई समेत माछुने तर भौगालिक विभाजन अनुसार पहाडी प्रदेशल अवस्थित आआे जिल्ला झण्डै अर्ध चन्द्राकार रूपल पुर्ब-पश्चिम फैलिडे रहिडे ले। आआे जिल्लाल उच्च पहाडी क्षेत्रला यठार, हिमालए दक्षिणी ढाल, पहाडी क्षेत्रए खारल यत्रतत्र छरिडे रहिउ समथर बेंसी सन टारर लगाएतला विविध भौगोलिक विशेषतार दैआे ढुसि। भौगालिक बनावट पहाडी भू-भागल अंश ७१ प्रतिशत, लेकाली भू-भागए अंश १८ प्रतिशत तथा टार, बेंसी सन समथर भू-भागए अंश ११ प्रतिशत रहिडे ले। नेपालला मानचित्रल नुवाकोट जिल्लाए अवस्थिति २७४५' ङाइ २८२०' उत्तरी अक्षांशसम्म सन ८५०' ङाइ ८५४५' पुर्बी देशान्तरसम्मला फैलावटल रहिडे ले। समुद्रसतहङाइ न्युनतम ४५७' मिटरङाइ अधिकतम ५१४४' मिटर झेनो सम्म भू-धरातल रहिउ आआे जिल्लाला क्षेत्रफल ११२१ वर्ग किलोमिटर ले। जिल्लाए समग्र भू-धरातलिय हिसाबल मुख्यतः सोँ भागल भाआे ढुसि।

इतिहास edit

 
साततले दरवारङाइ रङसिने नुवाकोटला तोबो दृष्य

राष्ट्रनिर्माता राजा पृथ्वीनारायण शाहद्वारा तत्कालिन अवस्थाल नेपाल उपत्यका सन गण्डकी तथा कर्णाली होडेङा बाइसे-चौबीसे गार्सिने जिमु जिमु राज्यरलाई मिलैडे एकीकृत सन समुन्नत नेपाल राज्य खडा जैने उत्कृष्ट अभिलाषा व्यक्त जैसिउ लेआे। आआे क्रमल उपत्यकाला पश्चिम डेङा मुल झला सन तिब्बतस व्यापार डोने मुख्य नाकाङाइ अभियान शुरु जैसिके। नो बेला कान्तिपुर अधिनस्थ नुवाकोटलाई तोबो सा लेआे सामरिक किल्ला मानिसिज्याउ। जोए फलस्वरूप सोँखेबला व्यापक तयारी झिन्टाई डोसिउ आक्रमणङाइ याज वि.सं. १८०१ ल गोरखालीए विजय टाके

नुवाकोट विजय झिन्टाई आआेलाई दोस्रोला राजधानीइ रूपल लाङडे कान्तिपुर उपत्यकाए हालखबर बुझिने सजिलो टाडे लेआे। जोए परिणामस्वरूप वि.सं.१८२५ ल इन्द्रजात्राए दिन कान्तिपुर सहर गोरखाली सेनाए कुइट परिके। आआे किसिमला क्रमिक रूपल एकीकरण अभियान ङाडे बढिके। साथै वि.सं.१८३१ ल बडा महाराजए स्वर्गवास टाकाई होए उत्तराधिकारी राजाए अतिरिक्त बलभद्र, भीमसेन थापा, अमरसिंह मितानो वीर योद्घाेराई आआे अभियानलाई अझै व्यापक जैकेर। यद्यपि भारतल साम्राज्य फैलैआे अङ्ग्रेज शासकर आआेङाइ सशङ्कित बनिकेर जोङाई वि.सं.१८३७ ल सम्पन्न सुगौली सन्धिए कारण नेपालइ पुर्बडे मेची सन पश्चिमडे राप्ती सन कर्णाली होडेङा भू-भागर गुमैने परिके।

आआे विभिन्न कारणराई नेपालला सिमाना विस्तार टाने क्रम सुगौली सन्धिझिन्टाई अवरुद्घ टाने केके। यद्यपी इ.सं.१८५७ ल भारतला सिपाही बिद्रोह दबैने तत्कालीन प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाए अङ्ग्रेजलाई महत्वपूर्ण सैनिक सहयोग उपलब्ध जैआे वापत अजेलका चार किल्ला बाँके, बर्दिया, कैलाली सन कञ्चनपुर नेपाललाई फिर्ता टाडे लेआे। तसर्थ नेपालला वर्तमान स्वरूप निर्माणल थुप्रै साहसिला वीर शासकए साथै बहादुर सैनिकराई महत्वपूर्ण भूमिका रहिउ स्वत स्पष्ट ले। आआे एकीकरण अभियानल गोरखा झिन्टाई नुवाकोट विजयए सफलताए द्वार खोलिसिउ तथ्य म्हो माढुसि। राजा पृथ्वीनारायण शाहए वि.सं. १८०१ ङाइ १८२५ सम्मला महत्वपूर्ण समय नुवाकोट ल ज व्यतित टाडे लेआे।

गोरखालाई नुवाकोटस सम्पर्क बढैने महत्वपूर्ण मार्गए रूपल हात्तिगौंडा, र्राईसिंङ्ग, कागुने, सामरी, थर्पु, कटुञ्जे, व्याङ्रुङ, पालुङटार, आरुघाट टाडे गोरखा बजार केने परम्परागत पैदल यमलाई मानिसि। जुन मार्ग टाडे गोरखाली सेनार महिनौ ङाडे आक्रमणए तयारीए लागि त्रिशुली बजारतर्ता खिञ्चेत बगैंचाल हुडे चुसिडे यालेआे। खिञ्चेत बगैंचा नो पबित्र पो सा जोल बिश्व प्रसिद्ध पुकार भण्डारीए जन्म टाडे लेआे । अजेल आआे पोलाइ खिबोजए मिनए सरिसि। आआे किसिल महिनौङाई प्रशिक्षण सन भारतए बनारसङाइ नयाँ हातहतियार, गोली गठ्ठा लङने निताउ व्यापक तयारीए लडाईंलाई सफल जैसिउ रङसि। नुवाकोट कुइट परिउ झिन्टाई मल्लकालिन दरबार मन्दिर कायमै नैडे गोरखाली राजाए सामाजिक तथा आर्थिक क्रियाकलापलाई बढावा याैकु।

पृथ्वी नारायण शाहए ललितपुरला कालिगढ झिकैडे वि.सं.१८१९ ल भव्य नौतले दरबार जैने लाइकु। झिन्डे नब्बे सालला महा- भूकम्पए न्हे तका ट्हाडे सात तले याज टाडे लेआे। पुरातात्विकविद् डा.साफल्य अमात्यए अनुसार तत्कालीन अवस्थाल मल्ल राजाराइ पाँच तल्ला सन सर्ववसाधारण जनताराई सोँ तल्लासम्मला जिम जैने डोडे यानैआे। तर उपत्यकाला मल्ल राजाराई घमण्ड तोडिने लागि पृथ्वी नारायण शाहए मन्दिर शैलीला नौतले दरबार जैने लाइडे अनैआे। स्मरणीय ले कि आआेलाई गृष्मकालिन दरबारका रूपमा उपयोग गरी अर्को शीतकालिन दरबारए रूपल वि.सं.१८२२ ल शेरा दरबारए निर्माण टाडे लेआे सात तला रहिउ बार्दलीङाई आक्रमणकारीलाई टाढैङाइ रङो ढुसिने सन युद्घ बन्दीए लागि थुनिने खोरए साथै दरबारए वास्तुकलालाई लाङसि। आआे दरबार ङाडेङा तिलिङ्गा जिम जोलाई झिन्डे बाडे गारद जिम गार्ने थालिसिके। साथै उत्तर पुर्ब कुनाला रणबहादुर शाहए बैठक जिम पनि शाह कालल निर्माण टाडे लेआे। आआेए पुनः निर्माणडे सरकारए चासो यासिउ मारङसि। मल्लकालिन धार्मिक तथा सांस्कृतिक सम्पदाए रूपल प्रसिद्घ भैरवी मन्दिर सन सिन्दुरे जात्रा (नुवाकोट) लगायत तलेजु मन्दिर, नारायण तथा विष्णुए मन्दिर, नारायण जात्रा, सिपाही जात्रा, रोपाइँ जात्रा, टाकटुके जात्रा सन लाखे जात्रा आदि प्रमुख मानिसि। आआे बाहेक अन्य मन्दिर, पाटी-पौवा, डबलीर पनि आल माटाआे माङक। गत वि.सं.२०२० सालला सदरमुकाम स्थानान्तरण सँगसँग केही साँस्कृतिक परम्परार लोप टाडे बाडे लेर। जुन दुःख लागिने विषय सा। मल्लकालल उपत्याकाङाइ बसाई सरिडे हुआे नेवार समुदायए अमि टोल बजारए मिन काठमाडौंला मिताउ इन्द्रचोक, ब्रह्मटोल, भूटोल आदि नैडे अनैआे। जुन अद्यपि कायम ले। आआे नेवार जातिमध्ये कतिपय सात तले नुवाकोट दरबारए निर्माणए लागि हुआे टाआे ढुने अनुमान डोआे ढुसि।

नामाकरण edit

नेपाललाई १४ अञ्चल सन ७५ जिल्लाल विभाजन जैने ङाडे सम्म "पश्चिम १ नम्बर" अर्न्तगत रहिउ आआे जिल्लाए नामाकरण गोपाल वंशिय शासनकालङाइ नवकोट, नवकोट्य, नवक्वाथ, नौकोटङाई अपभ्रंश टाडे अजेलका नुवाकोट रहिने आआे ऐतिहासिक अनुश्रुति रहिडे ले। नुवाकोट जिल्लाए नामाकरण नौं कोटङाई टाआे टाडेपनि सल्यानकोट सन धुवाँकोट पश्चिम. १ नं. ङाइ २०१९ सालल जिल्ला विभाजन टाकाई धादिङ जिल्लाल सन कालिकोट रसुवा जिल्लाल परिउ बाँकी नुवाकोट, बेलकोट, मालाकोट, प्यासकोट, सिमलकोट, भैरमकोट नुवाकोट जिल्लाल रहिडे ले।

प्रशासन edit

प्रशासनिक आधारल सोमोलो संसदीय निर्वाचन क्षेत्र, १० गाउँपालीका तथा २ नगरपालिका विभक्त आआे जिल्लाल १२०० भन्दा अधिक बस्तीर रहिडे लेर। विगतल नुवाकोट दरबार पसिरसल रहिउ जिल्ला सदरमुकाम विदुरल रहिउ ले।

सन्दर्भ सामाग्रीर edit

बाह्य लिङ्कर edit

आआे पनि रङच्योके edit

  1. मेची
    1. झापा
    2. इलाम
    3. पाँचथर
    4. ताप्लेजुङ
  2. कोशी
    1. मोरङ
    2. सुनसरी
    3. भोजपुर
    4. धनकुटा
    5. तेह्रथुम
    6. संखुवासभा
  3. सगरमाथा
    1. सप्तरी
    2. सिराहा
    3. उदयपुर
    4. खोटाङ
    5. ओखलढुङ्गा
    6. सोलुखुम्बु
  4. जनकपुर
    1. धनुषा
    2. महोत्तरी
    3. सर्लाही
    4. सिन्धुली
    5. रामेछाप
    6. दोलखा
  5. बाग्मती
    1. काठमाडौं
    2. भक्तपुर
    3. ललितपुर
    4. धादिङ
    5. काभ्रेपलान्चोक
    6. नुवाकोट
    7. रसुवा
    8. सिन्धुपाल्चोक
  6. नारायणी
    1. बारा
    2. पर्सा
    3. रौतहट
    4. चितवन
    5. मकवानपुर
  7. गण्डकी
    1. गोरखा
    2. कास्की
    3. लमजुङ
    4. स्याङ्जा
    5. तनहुँ
    6. मनाङ
  8. लुम्बिनी
    1. कपिलवस्तु
    2. नवलपरासी
    3. रुपन्देही
    4. अर्घाखाँची
    5. गुल्मी
    6. पाल्पा
  9. धवलागिरी
    1. बागलुङ
    2. म्याग्दी
    3. पर्वत
    4. मुस्ताङ
  10. राप्ती
    1. दाङ
    2. प्युठान
    3. रोल्पा
    4. रुकुम
    5. सल्यान
  11. भेरी
    1. बाँके
    2. बर्दिया
    3. सुर्खेत
    4. दैलेख
    5. जाजरकोट
  12. कर्णाली
    1. डोल्पा
    2. हुम्ला
    3. जुम्ला
    4. कालीकोट
    5. मुगु
  13. सेती
    1. कैलाली
    2. अछाम
    3. डोटी
    4. बझाङ
    5. बाजुरा
  14. महाकाली
    1. कन्चनपुर
    2. डडेलधुरा
    3. बैतडी
    4. दार्चुला