धनकुटा जिल्ला नेपालला कोशी अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा।
आओ जिल्ला नेपालला पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रए, कोशी अञ्चलल अवस्थित पहाडी जिल्ला सा । आव जिल्लाए सदरमुकाम धनकुटा नगरपालिका पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रए क्षेत्रीय सदरमुकाम पनि सा। विक्रम सम्बत २०१९ साल ङाडे विभिन्न मीनए देशला प्रशासनिक एकाईए रूपल ह्यन डोडे हुव धनकुटा वि.सं. २०१९ साल बैशाख १ गते तात्कालिन राजा महेन्द्रए शासनकालल धनकुटा जिल्ला गार्डे नामाकरण डोसिउ सा । आव जिल्लाला पूर्वडे तेह्रथुम होकाई पाँचथर जिल्ला, पश्चिमडे भोजपुर सन उदयपुर, उत्तरडे संखुवासभा जिल्ला सन दक्षिणडे मोरङ होकाइ सुनसरी जिल्ला रहिडे लेर । ऐजैडे चारैतिरङाई जिल्लाराई घेरिसिउ टाडे पनि धनकुटा जिल्लाए याडेङा जिल्लारसन सिमाना विभिन्न खोला सन नदीराई छुटैडे नैर । वि.सं. २०३२ सालल तत्कालिन सुनसरी जिल्लाए आहाले गाविस आव जिल्लाल समाविष्ट टाडे खेम्काई ८९१ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलल विस्तृत टाने केव धनकुटा जिल्ला आर्क ३५ गाविसर, तोबो नगरपालिका, ११ इलाका तथा न्हेबोलो निर्वाचन क्षेत्रल विभाजन रहिडे ले।
जिल्लाए नामाकरण
editजिल्लाए नामकरण सम्बन्धल तोबो मत माले । धनकुटा जिल्ला नामाकरणए झिन्टाकाई कारणरलाई निम्न अनुसार उल्लेख डोव ढुसि ।
- '"धान्यकुट"' - संस्कृत पाङल धान्य - धान सन कुट - पर्वत वा शिखर या राशि गार्ने टाए। धान्यकुटए शाब्दिक अर्थ धानए राशि मितानो रङसिने कताए पर्वत टाए हितानो पर्वत टाव पो ज धान्यकुट टाने टाकाइ जिल्लाला आसपास मस्त पहाडी खण्डर रहिउ कारण आव जिल्लालाई धान्यकुट - धानकुट - धानकुटा - टाडे धनकुटा टाव सा।
- कोइराई पाङ अनुसार आल धनकुटा मीनए देवीस्थान अटाकाइ आवए मीन धनकुटा अरहिनाव सा।
- केई स्थानीयराई पाङ अनुसार चुलीवन नजीक कतै आठपहरिया राईराइ धान रुम्ने घेव ओखल रहिउ कारण आवए मीन धनकुटा अरहिनाव सा।
- भारतला उत्तर प्रदेशए कानपुरल धनकुट्टी चैत्य ले। नो चैत्यसन आव आठपहरिया राईए गहिरो साइनो टाकाई आवए मीन यितानो अरहिउ
- छुट्टो किम्बादन्ती अनुसार - वर्तमान कागते गार्ने पोल घेव पोखरी लेव। नो भन्दा अलिक रोङ खेव छुट्टो पोखरी पनि टाव पाङ कुरा बूढापाकाङाई थैव दैसिसि। न्हेबोलो डे ज झेनो डाँडाँर अजेलसम्म लेर। कुनै कल्पनाशील मनुष्यए आव न्हेबोलो थुम्कालाई ढङकीए खाबाँ खेव पोखरीलाई ढिकी सन घेव पोखरीलाई ओखलमिताउ लागिडे अहो आब के धान रुम्ने पो चिसा गार्के। चलिडे बाकाई "धानकुटाङाई अपभ्रंस टाडे धनकुटा टाव ढुव अनुमान डोसि। [1]
रोटा विभिन्न कारणरमध्ये तार्किक दृष्टिए उपयुक्त मानिसिउ कारणरल नं. १ ल चर्चा डोसिउ कारण केइ हदसम्म ठीक मानिउ ढुसी कतानेकिन जिल्लाए भू-धरातलभित्रला अनेकौं यितानो धानए राशि मितानो थुम्कार रहिडे लेर जो आर्क पनि रङो ढुसि। आव मीनलाई स्मरण जइसिउ मिताउ भान टाइ। छुट्टो ५ नं.ल उल्लेख जैसिउ बुदाँ पनि जनश्रुतिल मस्त चर्चा डोसिउ होकाई सान्दर्भिक नामकरण मितानो रङसि तथापि आर्क कागते पोखरी रङो माढुसि। आधारा ताका ताकाई पनि आवलाई पुष्टि मिलिने न्हेबोलो थुम्कार याडेङा छेउडे ढङकीए खाँवा म्हाल टाडे पनि रहिडे लेर।
ऐतिहासिक पृष्ठभुमि
editइतिहासला प्रामाणिक कालल लिम्बुवान क्षेत्रला ६ जिल्लार संखुवासभा, धनकुटा, तेह्रथुम, पाँचथर, ताप्लेजुङ्ग सन इलाम मध्यला तोबो जिल्ला धनकुटा सा।आव क्षेत्रल लिम्बुवान राज्य टाव बखत केन्द्रीय शासन व्यवस्था लिच्छवि शासकराई कुइट लेव। इतिहासला कुनै कालखण्डल लिम्बुवान क्षेत्रला विभिन्न किराँती शासकराई शासन डोसिउ होकाई पूर्वला लिम्बुवान क्षेत्रलाई फेदाप गार्सिसिउ होकाई धनकुटा जिल्ला पनि नो फेदाप क्षेत्रभित्रल परिने इतिहासकारराइ राय ले। नो देश धनुर्वाणए सहायताए झेङो टाकाई नोए मीन लिम्बुवान राखियो लि = धनु, आवु = प्होने, वाननाउ = सनैने अर्थात किराँती पाङल धनुर्वाणए झेङो देश लिम्बुवान सा गार्ने तर्क इतिहासकारराई ङाडे सारिडे नैर। लिम्बु सरदारराई दश सन्तानए होन्देन हांग, याकोतेद हांग, चेस्वी हांग, लारासो पांगबो हांग, खेसिब हांग, इकाङ्सो हांग, खाडी हांग सन इमे हांग लगायत आठजना किराँती राजारलाई धनुर्वाणए सैडे लिम्बुवान कब्जा डोडे यानैव। ऐजैडे दश सरदारराई यामी कुइट पारिसिउ लिम्बुवान क्षेत्रलाई विभिन्न दश भागल विभाजन जैडे शासन डोडे थालिकेर गार्ने दावी पनि इतिहासकारराई डोडे नैर।
आव लिम्बुवान क्षेत्रल विभिन्न किराँती शासकराई शासन डोडे पनि होर हादारा महत्वपूर्ण मारङसिर। तिब्वती राजा स्रोङचङ गम्पोए सहयोग लाङडे लिम्बुवान तर्त आक्रमण डोने मुङमाव रोंग राजाए समयल होए राज्य तिव्वतसम्म फैलिसिउ होकाई हिउँदेकालीन राजधानी साँगुरी भन्ज्याङ लव। लाशा वंशका उवाहांगले लिम्बुवान तर्त बिजय प्राप्त जैडे सन् ८४९ - ८६५ सम्म शासन डोकु। झिन्डे होए अजा मावोहांग सन् ८६५- ८८२ सम्म लिम्बुवानल शासन डोडे होए यूमा धर्म प्रचलित जैकु। किराँतीरल अझै पनि यूमा धर्म प्रचलित ले। मावोहांगए शासनला कमजोरीपनए फाइदा उठैडे किराँत लिपिला आविष्कारक श्रीजंगाए लिम्बुवान क्षेत्रए शासन अकुइट लाङडे सन् ८८० - ९१५ सम्म बर्चस्व कायम डोसिउ पाङ विभिन्न इतिहासकारराई उल्लेख डोडे नैर। आव झिन्डे अभिमान सिंह बस्न्यातए विजयपुरङाई रोट महाभारतला डाँडाट रहिउ साँगुरी गढील गोर्खाली सैनिक दल परिङडे नो गढ कब्जा जैकु होकाई नोबेलाङाई पहाडपट्टि घुमिने यम खुलिकु। अभिमान सिंह बस्न्यातए चौदण्डी राज्य तर्त विजय जैडे खेम्डे उक्त कदम चालिडे अनैव। पूर्वला लिम्बुवान राज्यए किराँती शासकरस पृथ्वीनारायण शाह अछेव काई आव राज्य तोबो ऐतिहासिक कालखण्डल शक्तिशाली राज्य सन शासकए रूपल चित्रित टाव दैसिसि । तथापि आव राज्यलाई पृथ्वीनारायण शाहए एकीकरण अभियानल वि. सं १८३१ (सन् १७७४ मार्च)ल समावेश टाने हुव दैसिसि। आव समयल लिम्बुवान क्षेत्र भित्रल पाँच जिल्लार धनकुटा, तेह्रथुम, पाँचथर, ताप्लेजुङ सन संखुवासभा नेपालल गाभिसिउ लेव। लिम्बुवान क्षेत्रए शक्ति सन प्रभावलाई मूल्याङ्कन डोडे पृथ्वीनारायण शाहए वि. सं १८३१ श्रावण २२ गते सोमवारए दिन लिम्बुवान क्षेत्रला लिम्बुरलाई रजौटाए रूपल मान्यता याडे अनव।[2]
नेपाल एकीकरण टाने ङाडे अजेलका धनकुटा जिल्लाए भू-भाग होडेङा किराँत राज्य अन्तर्गत अपरिज्याउ। काठमाडौंल मल्ल राजाराई शासनकालला समयल अथवा नेपालला बाइसी चौविसी राज्य लेकाई धनकुटा भेगल 'हाङ'ए दर्जाङाइ लिम्बूर राज्य याडोज्याउ। नोबेला अरुणनदीए ऐडेङा पट्टि चौदण्डी होडेङा पट्टिला १७ थुमल बाह्रजना हाङर राज्य याडोज्याउ। नेपाल एकीकरण अभियानए क्रमल होडेङा किराँतए १७ थुमर गोरखाली सेनाए अ अधीनल लाङो झिन्टाई इ.स.१७७४ ङाई पृथ्वीनारायण शाहए नेतृत्वल प्रशासित टाने अथालिउ उल्लेख टाव दैसिसि।
राजेन्द्रविक्रम शाह सन प्रधानमन्त्री भीमसेन थापाए शासनकालल प्रशासनिक दृष्टिकोणल वि. सं १८७३ साल पश्चात देश १० जिल्लाल विभाजन टाके विभाजन अनुसार दूधकोशी पूर्व माझकिराँत तथा होडेङा किराँत मेची सिमानासम्मला भू-भाग चैनपूर, धनकुटा जिल्ला अन्तर्गत अपरिज्याउ। राणाकालला तेस्रोला प्रधानमन्त्रीए रूपल वि.सं १९४२ सालडे बीर शम्सेर टाके। आवए कार्यकालल नेपालला १० जिल्लारलाई बत्तीस जिल्लाल विभाजन डोसिके। आव समयङाइ जिल्लाराई स्वरूपल एकरूपता हुव होकाइ सामान्य परिवर्तन वाहेक राणाकालला अन्त्यसम्म जिल्लाराई नो स्वरूप रहिउ दैसिसि। पहाडी बीस जिल्लारल साधारणतया तोबो वडाहाकिम रहिने व्यवस्था लागु डोसिके। तर नो बीस जिल्लामध्ये पाल्पा, धनकुटा सन डोटी जिल्लारलाई विशेषस्थान प्राप्त टाके। पश्चिमडे पाल्पा सन डोटी, पूर्वडे धनकुटा जिल्लालाई गौंडा जैसिके। धनकुटा गौंडा वडाहाकिमए अधीनल पूर्वडे १ नम्बर, २ नम्बर, ३ नम्बर, ४ नम्बर, इलाम सन धनकुटा जैडे ६ जिल्ला अपरिज्याउ। नो समयला धनकुटा जिल्लाए क्षेत्रफल पनि घेव लेव। अजेलका संखुवासभा, तेह्रथुम, ताप्लेजुङ्ग, पाँचथर सन धनकुटा जैडे ५ जिल्लाए भू-भाग नो बेला धनकुटा १ जिल्लाए रूपल लेव। धनकुटा गौंडा जैसिसिउ कारणए पूर्व क्षेत्रला धनकुटा जिल्ला घेव प्रशासनिक केन्द्र टाके।
२०१९ सालल नेपाललाई १४ अञ्चल, ७५ जिल्लाल विभाजन जैसिकाई छथर पश्चिम, धनकुटा, खाल्सा, मिक्लुङपहाड, चौविसे सन झलहरा जैडे छथुमर गाभिडे धनकुटा जिल्ला जैसिके । चौध अञ्चल ७५ जिल्ला विभाजन टाकाई साविकल धनकुटा जिल्लाल चर्किव भू-भाग पाँच जिल्लाल भासिउ झिन्डे अजेलका धनकुटा जिल्ला ६ वटा थुमर मिलिडे बनिउ जिमु भू-भागल सीमित रहिके।[3]
भौगोलिक अबस्थिति
edit- अक्षांश: २६ डिग्रि ३५ मिनेट ङाई २७ डिग्रि १९ मिनेट उत्तर
- देशान्तर: ८७ डिग्रि १९ मिनेट ङाई ८७ डिग्रि ३३ मिनेट पूर्व
- सिमाना: पूर्व- तेह्रथुम सन पाँचथर जिल्ला, पश्चिम-भोजपुर सन उदयपुर, उत्तर-संखुवासभा जिल्ला सन दक्षिण- मोरङ होकाई सुनसरी जिल्ला
- क्षेत्रफल: ८९१ वर्ग किलोमिटर
- पारे भन्दा धेमो पो: १२० मिटर (आहाले गाविस अन्तर्गतला कोकाहा खोला सन सप्तकोशी दोभान छेउ)
- पारेभन्दा झेनो पो: २,७०२ मिटर (मुर्तीढुङ्गा गाविसला पटेक डाँडा)
भौगोलिक विभाजन
editभूखण्डए आधारल
editभूखण्डए आधारल आव जिल्लालाई पहाडी तथा बेंसी जैडे न्हेबोलो भागल रङो ढुसि।
- पहाडी भूखण्ड:- जिल्लाला उत्तरी भेगला भू–भाग मिल्के डाँडाए शाखा उपशाखाङाई निर्मित पहाडी भाग सा। आव भूखण्डल ज ध्वजे डाँडा २,०४७ मिटरल रहिडे ले दक्षिणी खण्डला भू–भाग महाभारत पर्वत श्रृङ्खलाए उत्तरी पाखोल परिई जिल्लाला अधिकांश मिताउ भू–भाग पहाडी भूखण्डल ज परिइ।
- बेसी भूखण्ड :- धनकुटा जिल्लाला भू–भागलाई सिंचित जैने विभिन्न खोला तथा नदीराई जैसिउ वा नोए आसपासल अवस्थित भू–खण्ड यसल परिर। खास जैडे अरुण, तमोर मितानो नदीराई साथल लेगुवा, मुगा, माङमाया, निवुवा सन कोकाहा मितानो खोलाराई आसपासल आव बस्ती तथा फाँटर अवस्थित लेर । आव बेसी खण्डल जिल्लाला चर्चित टारर पनि परिर। आव टार एवं बेसीर पहाडी भूखण्ड भन्दा खेतीपातीए लागि मस्त उर्वर एवं उब्जाउ लेर।
झेनो आधारल
editआव जिल्लालाई झेनोए आधारल रङकाई १२० मिटर आहाले गाविस अन्तर्गतला कोकाहा खोला सनसप्तकोशी दोभान छेउ ङाई २,७०२ मिटर मुर्तीढुङ्गा गाविसला पटेक डाँडा सम्म फैलिसिउ दैसिसि। ऐजैडे १२० - २७०२ मिटरला फैलावटए झेनोल रहिउ धनकुटा जिल्लाला भौगालिक स्वरूपल याज विविधता माटाडे आवए हावापानील समेत विविधता रङो ढुसि। आव जिल्लालाई भू-धरातललाई झेनोए आधारल निम्नानुशार सोँ भागल विभाजन डोव ढुसि।
- १२० मिटरङाई ८०० मिटरसम्मला मेल्ला भू-भाग:
अरुण, तमोर सन अन्य नदीराई बेंसी तथा मेल्ला भू-भाग आव क्षेत्रल परिइ। पाँगो सन दोमट बलौटेए ढाकिउ आव क्षेत्रलाई उपलब्ध सिंचाइ सुविधाए थप उर्वर सन उत्पादनशील जैने सहयोग डोसिउ दैसि। आव क्षेत्रल साह्रो जातला तुङ बिरुवार दैसिर।
- ८०० मिटरङाई १,७०० मिटरसम्मला मध्य भू-भाग:
आव क्षेत्र बेंसी सन टाररभन्दा रोटाङाई महाभारत पर्वत श्रृङ्खलाए मध्य भू-भागसम्म परिई। आला गम माइए सन शिष्टङाई बनिउ फुस्रो खस्रो सन पिंहलेउ किसिमला रहिउ ले। आव क्षेत्रला कोई भागल केल्केरीयस् शिष्ट सन फेलाईटङाई बनिउ घ्यामो-घ्यामो फुस्रो सन चोसुब्जा खस्रो गम दैसिसि। जिल्लाला अधिकांश जनसंख्या आव क्षेत्रल बसोबास डोने डोसिउ दैसिसि। पतझर जङ्गल सन छी राई सिङर प्रशस्त दैसिसिने आव क्षेत्रल भू-क्षय मस्त टाए।
- १,७०० मिटरभन्दा रोटा उच्च भू-भाग
महाभारत क्षेत्रए मध्य भागभन्दा रोटा भू-भाग आव क्षेत्रल परिइ। आला गम गाढा खैरो रङ्ग मध्यम टेक्स्चर सन रोटा तहल मस्त कार्वोनिक पदार्थ रहिउ दैसिसि। पो- पोल शिष्ट सन फेलाईट टाकाई भू-क्षयए लागि संवेदनशील क्षेत्र मानिसिइ। जिल्लाला कम जनसंख्यायाज आव क्षेत्रल बसोबास डोर। आव भू-भागल दैसिने वनस्पति झाडी वर्गला याज दैसिसि । जडीबुटी उत्पादनए हिसाबल आव क्षेत्र महत्वपूर्ण मानिसि।
बतास सन री
edit
धनकुटा जिल्लाला भू-धरातलीय स्वरूप विविधतापूर्ण रहिउ रङसि। आव क्षेत्रला धरातलीय स्वरूप कतै दक्षिण मोहडा फर्किडे ले भने कतै उत्तरी मोहडा फर्किडे ले। धरातलीय स्वरूपला विविधतास बतास सन री ए विविधताल केही न केही भिन्नता महसुस डोव ढुसि, उत्तर मोहडा टाव जमीनए भागल जति चिसो महसुस डोसि नाडारा दक्षिण फर्किउ मोहडाला जमीनल डोने मापरिई। बतास सन री ए विविधता कुनै पनि पोल झेनो पक्षस अनुक्रमानुपातिक सम्बन्ध नैव। अर्थात झेनो बढिडे बाव अनुशार तापक्रम क्रमशः घटिडे बाए भने छुट्टोडे तापक्रम घटिडे बाए होकाई बतास सन री चिसो एवं शुष्क टाडे बाए । १२० मिटरला झेनोङाई २७०२ मिटरसम्मला झेनोसम्म भू- धरातलीय स्वरूप रहिउ धनकुटा जिल्लाला बतास सन री लाई झेनोए आधारल रङकाई सामान्यतः समुन्द्र सतहङाई १२०० मिटरला झेनोसम्म उपोष्ण मौसमी बतास सन री, १२०० मिटर ङाई २१०० मिटरसम्म न्यानो समशितोष्ण बतास सन री, सन २१००मिटर ङाई ३३०० मिटरसम्म चिसो समशितोष्ण बतास सन री जैने सोँ भागल वर्गीकरण जैडे रङो ढुसि। आव जिल्लाला औसत अधिकतम तापक्रम २८.६ डिग्री सेल्सियस सन न्यूनतम तापक्रम ७.१ डिग्री सेल्सियस टाए भने वर्षा कुनै महिना माटाने होकाई कुनै महिनाल ३९७.७ मिलिमिटर सम्म वर्षा टाने डोव। आवए साथल पोम वाकाई प्रभावित जिल्ला अन्तर्गत धनकुटा जिल्ला मापरिने रङसि।
शैक्षिक अवस्था
editऔपचारिक रूपल शिक्षा लाङने याने ह्यन सुचारु अटाडे पनि आव जिल्लाल औपचारिक शिक्षाए शुरुवात वि.सं. १९५८ सालङाई टाव रङसि। वि.सं.१९५८ सालल खुलिउ पाङ पाठशाला (अजेलका निशान भगवती पोल स्थापित)ए ज औपचारिक शिक्षाए बीजारोपण डोडे अनैव। पाङ पाठशालाङाई औपचारिक शिक्षण पैसिने प्रारम्भ जैने स्व.पण्डित वेदनिधि पोख्रेल धनकुटा सन धनकुटेलीला अविस्मरणीय गुरु लेर।
उच्च शिक्षा प्रदान डोने लागि धनकुटा न.पा., ६ ल धनकुटा डिग्री कलेज (अजेल धनकुटा बहुमुखी क्याम्पस)ए स्थापना वि.सं. २०१२ सालल टाव सा । मानविकी तथा सामाजिकशास्त्र (२०२९) सन शिक्षाशास्त्र संकाय (२०३०)ल प्रवीणता प्रमाण पत्र तह सन स्नातक विभिन्न विषयरल अध्ययन अध्यापनए ह्यन टाडे लेव आव क्याम्पसल वि.सं. २०४७ साल बेला झुल्किव कानून संकाय भने अजेल रहिडे माले। ऐजैडे खास मानविकी तथा सामाजिक शास्त्र संकाय सन शिक्षाशास्त्र संकायल स्वत्व नैने सफल टाव आव धनकुटा बहुमुखी क्याम्पसए वि.सं. २०५४ सालङाइ विज्ञान विषयल प्रवीणता प्रमाण पत्र तहला अध्यापन ह्यनलाई शुरु डोडे नैव। खेव समयसम्म शिक्षाशास्त्र संकायला पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रल प्रतिनिधित्व डोव आव क्याम्पसए शिक्षा क्षेत्रए लागि आवश्यक परिने जनशक्ति उत्पादन जैेडे शिक्षाक्षेत्रलाई महत्वपूर्ण योगदान केडे नैव। अजेलका दिनरल स्नात्तकोत्तर तहला कक्षार संचालन जैने पाङए धनकुटा आसपासला जिल्लारल गरिव तथा श्रमजीवि जनताराई याजाराई मनोवल बढिडे ले ।
आव जिल्लाल उच्च शिक्षा प्रदान डोने अभिप्रायल विभिन्न भागरल १०+२ कक्षार संचालन टाडे लेर।
यातायात
editनेपाल सरकार तथा विभिन्न दातृ राष्ट्र सङ्घ संस्थाङाई २०२२ सालङाई ज धरान – धनकुटा सडकए सर्भे डिजाइन तथा संभाव्यता अध्ययन टाडे हुव सिलसिलाल २०३३ सालडे यु. के. नेपाल सडक परियोजना विधिवत रपल शुरु टाव सा। वि.सं. २०३८ सालडेधरानए जिरो प्वाइन्टङाई धनकुटा सदरमुकामसम्म यम कालोपत्रे जैने ह्यन टाडे लेव। विं सं. २०४३ सालल धनकुटा सदरमुकामङाई हिले खण्डसम्म कालो पत्रे टाव सा ।कोशी राजमार्गला भेडेटार – धनकुटा सडक खण्ड ३६ किलोमिटरलाई मदन भण्डारी मार्गए रूपल नामाकरण डोसिउ ले धनकुटा सदरमुकामङाई तेह्रथुम जिल्लाए सिमानासम्मला ३२ किलोमिटर समेत जैडे जम्मा ६८ किलोमिटर सडकए आव जिल्लाला भू–खण्डलाई उत्तर – दक्षिण आधा भागल विभाजन जैने केव दैसिसि।
नेपालला पूर्वी पहाडी खण्डला मध्य भागल परिने धनकुटा जिल्लाला दक्षिण सन पश्चिमचर्फ चुरे पहाडला विकराल हाङ सन अरुण तमोर मीतानो प्रमुख नदीराई निर्माण डोसिउ चट्टानयुक्त पहरा तथा साँघुरा घाँटीराइमि साथल उत्तर पूर्वडेङा उच्च पहाडी श्रृंखलाराई घेरिसिउ जटिल भू-अवस्थितिए कारण सडक यातायातए कल्पनासम्म पनि डोव माढुसिने अवस्था अलिकाई पनि हवाई यातायातए व्यवस्था समेत माटाव अटाकाई आव जिल्लाल दैनिक उपभोग्य सामग्रीर पूर्वी नेपालला व्यापारिक केन्द्र धरान - चिउरीवास - साँघुरी गढी - धारापानी - लेउती बगर - मूलघाट टाडे धनकुटा सदरमुकामला धनकुटा बजार हुने २ दिन अलागिज्याउ। हवाई यातायातए के हालसम्म पनि सुविधा दैसिनेङाई वन्चित रहिउ धनकुटा अझ खालेका समयसम्म हवाई यातायातङाई कोल्टे परिने सा नो हैगारो ढुसिने मारङसि। वास्तवल धनकुटा पहाडी क्षेत्रल रहिउए कारण आवलाई सडक यातायातए भन्दा मस्त हवाई यातायातए सहयोग केने रङसि।
जिल्लाला नदीर
editआव जिल्लाल रहिउ प्रमुख नदीरल अरुण, तमोर सा भने अन्य जिमु २८ वटा खोलानालार रहिउ दैसिसि जो अनुसार केवा (क्याँवा), लेगुवा, तेलिया, ताङ्खुवा, नाबा, छरुवा, सिन्दुवा, जरुवा, नम्फुवा, रगुवा, लेउती, फेसुवा कोकाहा, तकुवा, फङ्सुवा, श्रीवानी आदि परिर।
जैविक विविधता
editजिल्लाल दैसिने केई जनावर सन पंक्षी तथा वनस्पतिराई नामावली निम्नानुशार लेर।
खनिज साधन
editप्रदेशल परिने आव धनकुटा जिल्लाल खासै खनिज पदार्थ अमादैसिडे पनि चुनढङ्गा सन कोवाल्ट दैसिने पाङ उल्लेख जैसिउ ले। (स्रोतः भट्टराइ, ज्ञानेश्वर – बृहत ज्ञानकोश)
प्रमुख धार्मिक एवं सांस्कृतिक पो
edit- जाल्पादेवी मन्दिर (छिन्ताङ देवी मन्दिर)
अवस्थितिः छिन्ताङ्ग गाविस (धनकुटा बजारङाई ८ कोश पश्चिम)।
प्रथम पूजारीः बुरुलेन नाकछोङ (राई जातिला)
मन्दिर संख्याः जालपादेवी सन कन्यादेवीका १/१ जैडे जम्मा २ वटा।
अवस्थितिः धनकुटा नगरपालिका वडा नम्बर ६।
स्थापनाः करिब १६० वर्ष ङाडे जैसिउ मानिसिउ।
पूजाआजा प्रायः सधैंजसो टाने , दशैँए अष्टमीए दिन सेनारङाई विशेष वलीसहित पूजा डोसिने।
- शिवपाञ्चायन (विश्रान्ति मन्दिर)
अवस्थितिः बेलहरा गाविस वडा नम्बर ९ मूलघाट, तमोर नदीए किनार।
स्थापनाः विसं २०४० ल विश्रान्ति मन्दिर मीनला गैर सरकारी संस्थाङाई निर्मित।
सुविधाः बृद्धाश्रमए निर्माण पश्चात अजेल २० जना बृद्ध, बृद्धाराई लागि आवस लगायतला प्रबन्ध, मन्दिर परिसरल विवाह, ब्रतबन्धए लागि पो तथा आवासए प्रबन्ध, पितृकार्य आदि डोने लागि सहयोग प्रदान।
विशेष पूजाः शिवरात्रीए दिन मेला लागिने साथल विशेष पूजा पनि डोसिने।
कोशी राजमार्गला धरान–धनकुटा खण्डला घोन्ल अवस्थित रमणीय तीर्थस्थल विश्रान्ति तोबो पर्यटकीय पो पनि सा होकाई मन्दिरल
यातायातए कारण धार्मिक तिर्खा खेम्नेए लागि भक्तजनर हुर।
अवस्थितिः भेडेटारङाई पश्चिम (३० मिनेटला पैदल)।
प्रसिद्धि: ताप्लेजुङ जिल्लाए प्रसिद्ध पाथीभरा देवीए प्रतीक।
कच्ची सडक केसिउ आव मन्दिरल खास जैडे धनकुटा, सुनसरी सन मोरङङाई तिर्थयात्रीर हुने डोर।
अवस्थितः भिरनांखार गाविस वडा नम्बर ४, मधुखोला किनारला गुफा, करिब ६० फिट खेव प्राकृतिक गुफाए अन्तल रहिउ शिवलिङ्गलाई महादेबए प्रतीक मानिसिने।
विशेष दिनः मार्ग पूर्णिमा – पूजाआजा तथा मेला लागिने )
अवस्थितिः लेगुवा गाविस वडा नम्बर ५
नामाकरणः नाग आकारला शिवलिङ्ग दैसिसिउ होकाई नो शिवलिङ्ग स्थापना डोडे मन्दिर निर्माण डोसिउ टाकाई।
प्रसिद्धि २०० वर्ष पुरानो मन्दिर।
विशेष पूजा समय वा दिनः श्रावण महिना सन प्रत्येक पूर्णिमा, नागपञ्चमी, शिवरात्री सन बडादशैं।
अवस्थितिः धनकुटा नगरपालिका वडा नम्बर ५ बिहिबारे हाट।
सम्बन्धः आठपहरिया राई जाति स ।
विशेष पूजाः धुले पूजा, न्वागी पूजा, मंसिरे पूर्णिमा आदिल विशेष पूजा डोडे सुगुरल पाठा तथा बाजाई चिक्ना बलि यासिने।
अवस्थितिः डाँडाबजार।
विशेषताः पुरानो शैलील निर्मित मन्दिर। पुरातत्त्व विभागङाई छैठो शताब्दी ला चतुर्बाहु विष्णुए प्रस्तर मूर्ति स्थापना
अवस्थति: मारेकटहरे गाउँ विकास समिति वडा नं ९ माझनांखार।
आव मन्दिरए तोबो छुटै बिशेसता रहिउ पनि दैसि उक्त मन्दिरल स्वच्छ मनए न्हिकन भने जे पनि दैसिसि गार्ने पाङ रहिडे ले। पुरातन शैलिल निर्मित।
विशेष पूजाः न्वागि पूजा,एकादशि आदि।
महत्त्वपूर्ण पर्यटक केन्द्र
editआव जिल्लाल हालसम्म कताका वर्षल खालेका पर्यटकर भित्रिकेर होकाई होराईङाइ खालेका आम्दानी टाव नो पाङ निश्चित जैव माढुसिडे पनि पर्यटकीय संभावना घुरो पोर रहिउ पाङ भने ठोकुवा स गारो ढुसिइ उचाइगत विविधताए कारण पिंव सिङराई ढाकिसिउ डाँडाकाँडाराई भरिव धनकुटा प्राकृतिक छटा सदैव चम्कइरहिउ। आवए दृश्यावलोकन डोव ढुसिने सन पर्यटकराई तन, मन झेङो ढुसिने खालला निकै सौन्दर्यर घुर्डे नैव। विशेष स्थानर संक्षेपल निम्नानुशार रहिडे लेर:-
- भेंडेटार:- धनकुटा सदरमुकामङाई २६ कि.मि. दक्षिणडे रहिउ भेडेटार धरानङाई १६ कि.मि.उत्तरल परिइ। समुन्द्र सतहङाई १४२० मिटरए झेनोल पहाडए टुप्पाल अवस्थित जिमुजा तर सुन्दर भेंडेटार बजार वि.सं. २०३८ सालल बेलायती युवराज चाल्र्सए भ्रमण झिन्टाइ थप चर्चाल रहिके होकाई अजेलसम्म हाडाराज माया डैडे नैव। युवराज चाल्र्स केव शैलुङ्ग डाँडाए टुप्पालाई चाल्र्स प्वाइन्टए मीनटाकाई सरिसिडे हुडे ले भौतिक पूर्वाधारला दृष्टिल पूर्वडे पाँचथर जिल्लाए राँके जोडिने सडक सन पश्चिमडे बराहक्षेत्र जोडिने सडकए पूर्णतास भेंडेटारए थप महत्व दैने ले। प्रायः वर्षभरि मितानो ज मीराई सान्निध्य दैने आव भेडेटार बजारल आन्तरिक पर्यटकर ज मस्त हुर। विशेष जैडे धरान बजार, तराईला रमाइला फाँटर, सप्तकोशी नदी सन कुम्भकर्ण, मकालु, कञ्चनजङ्घा लगायतला सुन्दर हिमश्रृंखलाए साथल पहाडला सुन्दर पिंङो तरेंलीर रङो समेत दैसिसि । यातायात, सञ्चार, होटलबास तथा अथाह प्रकृतिए छटास भेंडेटार अझ विकासए चरणल ले।
- ध्वजे डाँडा:- समुन्द्र सतहङाई २०४७ मिटरए झेनोल रहिउ ध्वजे डाँडा भेंडेटार बजारङाई करिब १३ कि.मी. पूर्व डाँडा बजार गा.वि.स.ल परिई। डाँडा बजारङाई १ कि.मी. हालेका पैदल यात्रा तय जैडे खेम्कन बल्ल केसिने आव डाँडाङाई पूर्वाञ्चलला १६ बटै जिल्लार रङो ढुसि। नेपालला नक्सा निर्माणल अक्षांश, देशान्तर टुङ्गो लाइने विशेषज्ञराई बेला बेलाल प्रयोग डोडे हुसिउङाई आवए महत्व पनि स्वत झल्कि।
- घेव सिङ:- डाडाबजार गा.वि.स. वार्ड न. २ लाप्चेटारल रहिउ तोबो वरए सिङलाई मीराई करिव २५० वर्ष पुरानो मानिडे नैर । आव सिङए जरा गोलाइ १७ मीटर रहिडे ले। ऐजैडे सामान्य भन्दा विशाल लागिने आव सिङए नेपालला याज माटाडे एसियाला ज पारेभन्दा घेव सिङ जन मान्यता दैडे नैव। आव सिङए याज टाढा टाढाङाई पर्यटकर आकर्षित जैडे नैव।
- हिले तथा पाख्रिबास:- धनकुटा विभिन्न पर्यटकीय तथा व्यापारिक केन्द्रर मध्ये अग्रणी पो ओगटिने सफल हिले सन पाख्रिबास बजार करिव १९५० मीटरला झेनोल रहिडे लेर। प्रायः वर्ष भरि ज चिसो बतास सन री टाने आव बजारराई रौनक बीचल स्थापित कृषि केन्द्र भित्रल कैद जैसिउ दृश्यए बढैडे नैव। तेह्रथुम सन भोजपुर जिल्लाए लागि कोशी राजमार्ग छुटिने पो हिले सामान रैने सन परिङने पुरानो केन्द्र सा। शेर्पा एवं तामाङ्ग जातिराई प्राधान्यता रहिउ हिले, हिले गुम्बाए कारण प्रसिद्घ ले होकाई आवए अतिरिक्त ‘तोङमा’ सन सुकुटीए लागि पनि मीर/ पारखीर सिपानर।
- पञ्चकन्या शहीद स्मृति पार्क:- वि.सं. २०३६ कार्तिक १७ गतेला इतिहास ल चर्चित छिन्ताङ्ग हत्या काण्डल सैसिसिउ १५ शहीदराई सम्झनाल शालिक निर्माण जैसिउ आव पार्कए स्थापना डोसिउ सा। छिन्ताङ्ग गा.वि.स. वार्ड नं. १ ल छिन्ताङ्ग देवी मन्दिर नजीकल रहिउ आव पार्कल मदन भण्डारीए समेत शालिक नैसिउ ले। जि.वि.स. धनकुटाङाई निर्मित आव पार्कल हिलेङाई कच्ची मोटरयम केसिउ ले।
पहाडी प्रदेशल परिने धनकुटा जिल्लाल स्वभावैए छिटफुट यितानो सौन्दर्यपूर्ण पोर अरु पनि रहिडे लेर। पर्यटकीय महत्वए दृष्टिकोणल विकास डोव ढुसिने सम्भावना रहिउ पोरल काँगडापोखरी, चमेरे ओडार, नमस्ते झरना पारिपात्ले, त्रिशुले पटेक डाँडा लगायतला करिव २० भन्दा मस्त पोर लेर।
मौजुदा महत्वपूर्ण बजार केन्द्र
editधनकुटा, पाख्रिबास, हिले, सिंधुवा, भेंडेटार, उत्तरपानी, जीतपुर, डाँडाबजार, छ नम्बर बुधबारे, राजारानी सन जोरपाटी।
सम्भाव्य महत्वपूर्ण बजार केन्द्र
editथलथले, मौनाबुधुक, चुलाचुली, मूलघाट, मुढेबास, साम्बुगाउँ (छिन्ताङ्ग), लेगुवा, डाँडाबजार, चित्रे (मारेकटहरे , चानुवा, मूर्तिढुङ्गा, घोर्लिखर्क, कुरुलेतेनुपा, त्रिवेणी (छिन्ताङ्ग), घुमाउने (मारेकटहरे।
राजनीतितिक विभाजन
editधनकुटा जिल्लालाई तोबो नगरपालिका, पैंतिस गाउँ विकास समिति, एघार इलाकाल विभाजन जैसिउ ले भने संसदीय निर्वाचनला प्रयोजनए लागि भने न्हेबोलो निर्वाचन क्षेत्रल विभाजन जैसिउ ले।
सन्दर्भ सामाग्रीर
edit- ↑ धनकुटा नगरपालिए तोबो चिनारी २०५३ पेज नं ६-८
- ↑ धनकुटा जिल्लाला वस्तुगत विवरण, २०६२, केन्द्रिय तथ्याङ्क विभाग
- ↑ जिविस धनकुटा