Wp/kip/रौतहट जिल्ला

< Wp‎ | kip
Wp > kip > रौतहट जिल्ला

रौतहट जिल्ला नेपालला नारायणी अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा। आओ जिल्ला नेपालमध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, नारायणी अञ्चलए दक्षिणपूर्वी तराई क्षेत्रल अवस्थित जिल्ला सा। आआे जिल्लाए पूर्वडे सर्लाही, पश्चिमडे बारा, उत्तरडे मकवानपुर सन दक्षीणडे भारतबिहार राज्यला सितामढी जिल्ला सनपूर्वी चम्पारण जिल्ला परि। समुद्र सतहङाइ १२२ मिटर ङाई २४४ मिटरसम्मला झेनोल अवस्थित रौतहट जिल्लाए क्षेत्रफल १,१२६ वर्ग किलोमिटर (१०,३७०९ हेक्टर) ले।[1] रौतहट जिल्लाए सदरमुकाम गौर सा।

रौतहट नेपालला मध्य तराईल परिने जिल्ला सा। विविध आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक विशेषता सन सम्भाव्यता घुरो आआे जिल्ला उत्तर दक्षिण डे २६ डिग्री १४" ङाइ २६ डिग्री १४" अक्षांश सन ८५ डिग्री १४" ङाइ ८५ डिग्री ३०" सम्मला पूर्वी देशान्तरल फैलिडे ले। उष्ण तथा समशितोष्ण बतास री रहिने आआे क्षेत्रल बर्षा २१२५ मिलिमिटरसम्म टाए आआे जिल्लालाई पूर्वडे सर्लाही स बागमती नदीए छुटैडे नैआे। पश्चिमडे बारा जिल्ला, उत्तरडे मकवानपुर जिल्लालाई रौतहट चुरे श्रृंखलाए झेनो भागए छुटैडे नैआे भने दक्षिणडे छिमेकी देश भारतए उत्तर राज्य विहारए बैरगनियाँ क्षेत्र परि। जोङाई नेपाली क्रान्तिए प्रथमपटक शुरूवात टाडे लेआे।

२०५८ ला जनगणना अनुसार जनसंख्याए दृष्टिल रौतहटल नेपालए कुल जनसंख्या २,३१,५१,४२३ ए २.३५ प्रतिशत, मध्यमाञ्चलए कुल जनसंख्या (८०,३१,६२९)ए ६.७८ प्रतिशत सन नारायणी अञ्चलए कुल जनसंख्या (२४,६६,१३८)ए २२ प्रतिशत अर्थात् ५,४५,१३२ जना बसोबास डोर जोमध्य खेपाराई संख्या २,८२,२४६ (५२ प्रतिशत) तथा मेमाराई संख्या २,६२,८८६ (४८प्रतिशत) रहिडे ले। परिवारए दृष्टिए रङकाई ८८,१६८ धुरी रहिउँ आआे जिल्लाला परिवार संख्या समग्र नेपाल सन तर्राईए औसत ५.४४ भन्दा मस्त अर्थात् ६.१८ रहिउ ले। आआे अङ्क हिमाल, मधेश सन पहाडए औसत भन्दा पनि मस्त ले। अर्थात हिमाल सब पहाडए क्रमशः ५.२८ सन ५.१७ ले। प्रति वर्ग किलोमिटरए जनघनत्वए दृष्टिङाइ पनि रौतहटए जनघनत्वए नेपालए जनघनत्व १५७ भन्दा निकै रोट अर्थात् ४८४ रहिडे ले। जबकि तराई-मधेशए औसत जनघनत्व प्रतिवर्ग किलोमिटर ३३० ले। क्षेत्रफलए दृष्टिल रौतहट नारायणी अञ्चलए पारेभन्दा जिमुजा जिल्ला सा। जनसंख्या बृद्धिदर पनि नेपालए सरदरभन्दा मस्त अर्थात् ३% ए हाराहारील ले। आआे तथ्यङाई कता पाङ स्पष्ट टाए भने रौतहटए जनसंख्या बृद्धिदर पनि रोट रहिडे ले।

उत्तर चुरे पर्वत श्रृङ्खलाए दक्षिणी पाखा ङाई दक्षिण भारत विहारए सीमावर्ती सन पूर्वी चम्पारणस जोडिसिउ, पूर्वडे सर्लहीबागमती नदीङाई छुटैसिउ होकाई पश्चिम बारा जिल्लास धनसर तथा अगुवा नदीए छुटैसिउ रौतहट जिल्लाल ७०% जनता राष्ट्रिय मापदण्डए गरीबीए रेखामेल रहिउ अनुमान ले। आआे जिल्लाए १०% क्षेत्रफल जङ्गलए कुब्डे नैआे।

जिल्लाए नामाकरण edit

रौतहट जिल्लाए नामाकरणए आधारर:

  • १७६४ ल इस्ट इण्डिया कम्पनीए कप्तान किनलकए नेतृत्वल आक्रमण डोकाई पहाडडे हारिने परिकाई सोँ वर्षसम्म अङ्ग्रेजर रौतहटला समथर मैदानल चुसिडे यालेआे सायद, आआे बसाईए क्रमल राउतराई घना छाप्रो/झुप्रो बस्तीलाई अङ्ग्रेजराई Raut-Hut अर्थात राउत हट गार्केर। राउतए झुपडी अर्थ याने आआे शब्द अपभ्रंस टाडे रौतहट नामाकरण टाआे सा।
  • रौतहट जिल्लाए मिन राउत सन हट गार्ने न्हेबोलो शब्दर मिलिडे बनिउ सा। राउत गार्सिउ खास जेैडे यादव (ग्वाला) जातीए थरलाई बुझउ हट शब्दए अर्थ बजार टाए। हट शब्द हाटङाई अपभ्रंस टाडे बनिउ सा। आआे किसिमए रौतहट शब्दए अर्थ यादवराई वस्ती टाआे पो गार्ने बुझिसि।
  • आर्का यादव गार्डे प्रचलित जातिलाई गोआर, ग्वार, अहिरए साथै राउत पनि गार्ने चलन ले। राउतराई बस्ती मस्त टाकाई 'राउत' बस्ती टाडे कालान्तरल रौतहट टाने बाके गार्डे अनुमान लाआे ढुसि। यद्यपि आआेए ठोस ऐतिहासिक प्रमाण माले।
  • स्थानीय जिल्लावासी श्री लक्ष्मीकान्त झाए अनुसार, "रौतहटल राउत (यादव)राई संख्याल मस्त ले। निताउ ज आल हट बस्तीए संख्याल पनि बाक्लै ले। आआेकारण राउतराई बस्तीङाई रौतहट टाने बाआे सा।"
  • निताउ ज आर्का वर्तमान गौर बजारल राउतराई वस्ती नजीक हाट बजार लागिने टाकाई रौतहट मीन टाने बाआे अनुमान स्थानीय बासिन्दा सन इतिहासकारराई यामी ले।
  • रौतहट जिल्लए सदरमुकाम "गौर" मीन पनि "यादव"राईस सम्बन्धित ले, जस्तै कि यादव जातिलाई सम्मानपूर्वक "ग्वार" अथवा "गोआर" गार्सिसि, होकाई नो "ग्वार" मीनला सम्मानार्थ शब्दङाइ गौर मीन टाआे सा गार्डे अनुमान लाइआे ढुसि। राउतराई बस्ती टाकाई आआे जिल्लाए मीन रौतहट रहिने बाआे गार्ने तर्क आफुज स पूर्ण माले। यद्यपि आआे भन्दा मस्त वैज्ञानिक आधार कता ज माले।

रौतहट जिल्लाला विभिन्न नांखारराई नामाकरण ऐतिहासिक घटना, व्यक्ति विशेष सन प्रसिद्धि कमैसिउ बस्तुए मीनङाई प्रायः टाआे दैसिसि जस्तै:- १) तत्कालीन श्री ३ महाराज चन्द्र शमशेरए निगाहल चुसिसिउ बस्ती चन्द्रनिगाहपुर २) नेपाल-अङ्ग्रेज युद्धल अङ्ग्रेजराई व्यापक दमन(शमन) टाकाई लडाईल नेपालीपक्ष विजयी टाआे पो लडैया समनपुर ३) आसपासल प्रशस्त कटहरए वन टाआे कारण कट्टखन (कखन्ना) सन कटहरिया ४) गरुडराई बथानलाई धपैडे चुसिउ बस्ती गरूडा ५) गैडालाई धपैडे चुसिउ बस्ती गोडही गुठी ६) ब्रम्हा स्वयम् हुडे सुचुन्सिउ बस्ती ब्रम्हपुरी ७) "बतासा" मिठाईङाइ बसतपुर ८) सिमरा ए बह्रमबाबा ए सिमरा भवानीपुर

ऐतिहासिक पृष्ठभुमि edit

गोरखाला राजा पृथ्वीनारायण शाहए मकवानपुर विजय डोडे खेमो झिन्टाई पनि मकवानपुर राज्य अन्तर्गतकै आआे क्षेत्रलाई बृहत गोरखा राज्यल मिलउ ढुडे मानैआे। तत्कालिन नेपाल उपत्यकाला (आर्का काठमाडौं उपत्यका) विजय टाडे खेमो झिन्टाइ याज गोरखा राज्य विस्तारला अगुवा पृथ्वीनारायण शाहए रौतहटङाई महोत्तरीसम्मला भूभागलाई नेपाल राज्यल गाभिडे नैआे।

सन् १७६४ ल इष्ट इण्डिया कम्पनी कप्तानए किनलकए नेतृत्वल आक्रमण डोकाई नेपालए पहाडडे अङ्ग्रेजराई हारिकाई अङ्ग्रेजर सोँ वर्षम्म बारा, पर्सा, रौतहटला समथर मैदानल डेरा जमैडे चुसिडे यालेआे। आआे पाङराई कता प्रमाणित डोर भने कागजी रूपल रौतहट जिल्ला गोरखा राज्यए मातहत बाडे पनि वास्तवल रौतहटला कटाका सरकारए पकड मालेआे। सन् १७८३ ल याज कम्पनी सरकारए रौतहट जिल्ला गोर्खालीलाई फिर्ता डोने निर्णय डोडे नैआे। नो ङाडे आआे जिल्लाल अङ्ग्रेजराई आधिपत्य लेआे।

गणराज्यराई सामन्ती सन डोय राज्यल समाहित टाकाई सम्म आआे भूमिए मीन रौतहट टाआे उल्लेख कतै ज दैसिडे माले। यद्यपि आआे पोए खाडरा भूभाग ठाँठार, प्रगन्ना स्वविराज आदि मीनए पुकारिसिज्याउ। राजा पृथ्वीनारायण शाह, प्रतापसिंह शाह, राजमाता राजेन्द्रलक्ष्मी, राजकुमार बहादुर शाह सन जनरल [[भीमसेन थापा]ए दूरदर्शी सैनिक अभियानए जिमु गोर्खा राज्यए सीमालाई पूर्वडे सिक्किम, पश्चिमडे सतलजए साँध, उत्तरडे हिमालय पर्वत सन दक्षिणडे गोरखपुरसम्म विस्तार टाडे एकीकरणए जगलाई मजबुत सन स्थायी जैने प्रयास टाआे बेलाल बुटवल, स्यूराज(शिवराज) अजेलका रौतहट जिल्लाल परिने २२ वटा नांखारर बरेली आदिए विषयलाई लाङडे सन् १८१४ अर्थात् विसं १८७१ ल साम्राज्यवादी शक्ति इस्ट इण्डिया कम्पनीस युद्ध टाडे लेआे। आआे ऐतिहासिक कालखण्डए रौतहट जिल्लाए गरिमालाई बोध जैआे।

वर्तमान नेपालए नक्साल अङ्कित रौतहटए भूगोल पटक पटक परिवर्तन टाडे ले। जस्तै बागमती नदी रौतहट सनसर्लाही जिल्लाए सीमा छुटैने ह्यन डोआे तर नदी कटान सन धार परिवर्तन टायान डोने टाकाई रौतहटला कतिपय भूभाग सर्लाही जिल्ला ल बराइसिडे ले।

सामन्तवाद विरोधी आन्दोलनए अभियानल रौतहटला भूमिका उल्लेखनीय रहिउ दैसिसि। २००७ सालला राणा विरोधी आन्दोलनए शुरूवात रौतहटला गौरङाइ टाडे लेआे। आन्दोलनल शिवकुमार सिंहए सहादत प्राप्त डोडे नैआे। ऐजैडे सञ्चालित सामन्ती विरोधी आन्दोलन २००९ सालङाई २०१४ सालसम्म सञ्चालित टाडे लेआे। २००९ सालला रौतहट किसान आन्दोलन ऐतिहासिक महत्वए आन्दोलन लेआे। आछिमभन्दा करिब ५५ वर्षङाडे रौतहटला गौरल लाइसिउ नारा, उठैसिउ मागर अार्क पनि पूर्ण रूपल पूरा टाडे माले। रौतहट जिल्ला किसान आन्दोलनए किल्ला सा। २०११ साल जेठ महिनाला टन्टलापुर घामल सर्लाही, बारा सन रौतहटला हजारौं हजार किसानराई विशाल जुलुस आयोजना डोडे यानैआे। नो जुलुसल लाइसिउ नारार यितानो लेआे:-

  • जाली तमसुक रद्ध गर
  • पुरानो ऋण रद्द गर
  • हनौरी जनौरी रद्द गर
  • जाली फटाहालाई दण्ड दे
  • वारेन्ट किसानको वारेन्ट रद्द गर
  • गिरफ्तार साथी रिहा गर
  • मनको पसेरी ब्याज लागू गर
  • मोहियानी हक कायम गर
  • दैनिक ज्याला ४ सेर कायम गर
  • जमीन कसको - जोत्ने को

भौगोलिक अवस्थिति edit

  • अक्षांश:- २६.०४४’ ङाई २७.१४’ उत्तरसम्म
  • देशान्तर:- ८५.१४’ ङाई ८५.३०’ पूर्वसम्म
  • सिमाना:,- पूर्वडे सर्लाही जिल्ला, पश्चिमडे बारा जिल्ला, उत्तरडे मकवानपुर जिल्ला, दक्षिणडे भारतला विहार राज्यए सितामढी सन पूर्वी चम्पारण जिल्ला
  • झेनो:- समुद्र सतहङाई १२२ मिटर ङाइ २४४ मिटर सम्म
  • क्षेत्रफल:- ११२६ वर्ग कि.मि. (१०३७०९ हेक्टर)
  • खेआे:- सरदर ५१.२ कि.मी.
  • बतास री:- उष्ण

प्रशासनिक विभाजन edit

स्थानीय प्रशासन सञ्चालन जैने लागि रौतहट जिल्लाल १ जिल्ला विकास समिति, ३ नगरपालिका सन ८४ गाउँ विकास समितिर रहिडे लेर ।

मुख्य नदीर edit

बाग्मती, लालबकैया, अरुवा, झाँझ, पौराई, चाँदी।

खोलार edit

लामहा खोला, हर्दिया, धनसार खोला, गुजरा, खोडरी, भकुवा,खोटी,नाशि आदि

धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थल edit

शिवनगर, त्रिशक्ती नगर छेदी चौक , द्दपौराई ब्रह्मस्थल, राजदेवी, नुनथर, छपुरेनवा दरबार


सन्दर्भ सामग्रीर edit

बाह्य लिङ्कर edit

आआे पनि रङच्योके edit

  1. मेची
    1. झापा
    2. इलाम
    3. पाँचथर
    4. ताप्लेजुङ
  2. कोशी
    1. मोरङ
    2. सुनसरी
    3. भोजपुर
    4. धनकुटा
    5. तेह्रथुम
    6. संखुवासभा
  3. सगरमाथा
    1. सप्तरी
    2. सिराहा
    3. उदयपुर
    4. खोटाङ
    5. ओखलढुङ्गा
    6. सोलुखुम्बु
  4. जनकपुर
    1. धनुषा
    2. महोत्तरी
    3. सर्लाही
    4. सिन्धुली
    5. रामेछाप
    6. दोलखा
  5. बाग्मती
    1. काठमाडौं
    2. भक्तपुर
    3. ललितपुर
    4. धादिङ
    5. काभ्रेपलान्चोक
    6. नुवाकोट
    7. रसुवा
    8. सिन्धुपाल्चोक
  6. नारायणी
    1. बारा
    2. पर्सा
    3. रौतहट
    4. चितवन
    5. मकवानपुर
  7. गण्डकी
    1. गोरखा
    2. कास्की
    3. लमजुङ
    4. स्याङ्जा
    5. तनहुँ
    6. मनाङ
  8. लुम्बिनी
    1. कपिलवस्तु
    2. नवलपरासी
    3. रुपन्देही
    4. अर्घाखाँची
    5. गुल्मी
    6. पाल्पा
  9. धवलागिरी
    1. बागलुङ
    2. म्याग्दी
    3. पर्वत
    4. मुस्ताङ
  10. राप्ती
    1. दाङ
    2. प्युठान
    3. रोल्पा
    4. रुकुम
    5. सल्यान
  11. भेरी
    1. बाँके
    2. बर्दिया
    3. सुर्खेत
    4. दैलेख
    5. जाजरकोट
  12. कर्णाली
    1. डोल्पा
    2. हुम्ला
    3. जुम्ला
    4. कालीकोट
    5. मुगु
  13. सेती
    1. कैलाली
    2. अछाम
    3. डोटी
    4. बझाङ
    5. बाजुरा
  14. महाकाली
    1. कन्चनपुर
    2. डडेलधुरा
    3. बैतडी
    4. दार्चुला