चितवन जिल्ला नेपालला नारायणी अञ्चलल परिने तोबो जिल्ला सा। आओ जिल्ला नेपालए मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्रल नारायणी अञ्चलए पश्चिमी भागल अवस्थित तोबो जिल्ला सा ।आआे जिल्लाए मस्त लेखा भूभाग चितवन उपत्यकाल रहिडे ले भने आआेए उत्तरी भागल महाभारत पर्वत श्रृङ्खला ले। भरतपुर नेपालला तोबो घेआे बजार सन चितवनए सदरमुकाम सा। भरतपुर नेपालला मध्य पश्चिम क्षेत्रए व्यापारिक नगर सा। आआे क्षेत्रल घेआे घेआे व्यापारिक तथा सेवा संस्थार लेर। भरतपुर मध्यक्षेत्रल बसोवास डोने नेपाली जनताराई लागि उच्च शिक्षा, व्यापार सन यातायातए केन्द्र बिन्दु मानिसि । नारायणघाट नारायणी नदीए किनारल चुसिउ चितवनए छुट्टो घेआे बजार सा। चितवन जिल्लाए क्षेत्रफल २२३८.३९ वर्ग किलोमिटर रहिडे ले। उक्त क्षेत्रफलमध्ये ९०८.७९ वर्ग किलोमिटर चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जए कुबो क्षेत्रफल वाहेक बाँकी क्षेत्रफल १३२९.६० वर्ग किलोमिटरलाई ??? गाउँ विकास समिति सन सात नगरपालिका भरतपुर उप महानगरपालिका, रत्ननगर नगरपालिका, खैरहनी नगरपालिका, चित्रवन नगरपालिका, माडी नगरपालिका, सन नारायणी नगरपालिका, कालिका नगरपालिका, राप्ती नगरपालिकाल विभाजन जैसिउ ले।
उत्पत्ति
editचितवबए मीनए उत्पत्तिला बारेल ३ मुख्य कथा रहिडे ले। - ङाडे चितवनल मस्त चितुवा यादैसिज्याउ गार्सि अनि चितवनल चार कोसे झाडी (वन) पनि लेआे डि जोए जैकाइ चितवनलाई चितुवा वन गार्ने थालिसिके जो अपभ्रंस टाडे चितवन टाने केके। - चितवनए वनल ङाडे चित्री दैसिज्याउ डि (चित्रीर आर्क पनि दैसिसिर) जए जैकाई चितवनलाई चित्रि-वन गार्ने थालिसिके जो अपभ्रंस टाडे चितवन टाने केके। - चित्र वंशए राजाराई चितवनल राज्य डोसिउ टाकाई चितवन नामाकरण डोसिउ गार्ने पनि किम्बदन्ती रहिडे ले।
व्यापार सन उत्पादन
editचितवन तोरीए लागि एकदम प्रख्यात जिल्ला सा। चितवनला तोरीए थी नेपाल भरी यसी। चितवनला तोरी सुहिने गम चितवनला तोबो विशेषता सा। Silt किसिमला गम चितवनल रहिडे ले। बिगतला नारायणी नदीए चितवनला गम मलिलो जैआे भुगोलबिदराई गार्रर। चितवनल तोरी बाहेक धानए पनि चाआे खेती टाए। पिमा, मकै सन बन्दा, मुला, ब्रोकाउली , काउली, आलु, काकला, कबली, गाजर आदिए लागि पनि चितवन प्रख्यात रहिडे ले।
देशला जम्मा उत्पादनए ७०% बास्जार उत्पादन चितवनल टाए । नयाँ समयल आए खेती, मो खेती, मह लगायतला बिभिन्न नयाँ चिजए सुरूवात टाडे ले।
भुगोल
editचितवनल मस्त किसिमला बन्यजन्तु तथा सिङ बिरुवा दैसिसिर। गैंडा, ला , भालु, निल हाइ, सोस्, गोही, अजिङर, चितुवा, चित्री आदी बिभिन्न जातला जनावर चितवनल दैसिसि। चितवन राष्ट्रिय निकुन्ज चितवनला तोबो चाआे सन आकर्षक पर्यटकिय गन्तब्य पनि सा।
राप्ती उपत्यका
editनेपालला मध्य भागल परिने चितवन उपत्यकालाई नारायणी पूर्वी राप्ती उपत्यका पनि गार्सिसि। पूर्वडे मकवानपुर जिल्लाए हेटौडा ङाई पश्चिमडे दाउन्ने पहाड तथा दक्षीणडे माडी उपत्यका छुटैने चुरे श्रृङखला सम्म फैलिसिउ आयो उपत्यका नेपालए केन्द्र भागल परि। न्हेबोलो मुख्य नदीर नरायणी उत्तरङाई पश्चिमडे बगिडे ले भने राप्ती पूर्वङाई मध्यभाग टाडे पश्चिम केडे नारायणील बराइसिडे ले। आआे न्हेबोलो प्रमुख नदी बाहेक उपत्यकाए पूर्वडे लोथर सन मनहरी खोलार प्रवाहीत टाडे राप्ती नदील मिसीडे लेर। नैजैडे मध्य भागल बुढी राप्ती खगेरी अदी खोलार प्रवाहीत टाडे राप्तीनदील मिसिडे लेर। नैजैडे ज पश्चिम क्षेत्रला केरूङगा खोला राप्तील मिसिडे ले भने भरतपुर नगर क्षेत्रए जंगलङाई पुलिडे नारायणगढ बजार टाडे पुंगी खोला नारायणी नदील मिसिडे ले। जुगेडी खोला लब्धीखोला लगायतला अरू खोला पनि नारायणी नदील मिसिडे लेर। नैजैडे ज नारायणी नदी होपन्टा क्षेत्रल मस्त नदी खोला चितवन उपत्यकाल रहिडे लेर। चाआे ज जल प्रवाह टाआे विनयी खोला,अरूण खोला,गीरवारी खोला साथै जिमु खोला जयश्री,झरे,बहुलाह, ज्यामीरे लगायत पनि पश्चिमङाई पूर्व बगिडे नारायणी नदील मिलिर। चितवन उपत्यकाल नन्द भाउजु, बिस हजारी ताल लगायतल जिमु घेआे मस्त ज ताल तथा पोखरी समेत रहिडे लेर। आला बिसहजारी ताल बिश्व प्रसिध्द सिमसार क्षेत्र समेत सा। घेआे भूभाग जंगलै जंगलए कुब्सिउ चितवन उपत्यका जैवीक बिबिधताल धनी मानीसि। चितवन राष्ट्रिय निकुन्जए मुख्य संरक्षीत क्षेत्र समेत आआे उपत्यकाल रहिउ टाकाई चितवन काठमाडौं सन पोखरा झिन्टा नेपालला तेस्रोला घेआे पर्यटक गन्तव्य सा।
बर्तमान नेपालल चितवन उपत्यकाए भूभाग न्हे अञ्चल नारायणी सन लुम्वीनी तथा सो जिल्ला चितवन,नवलपरासी तथा मकवानपुर मीनला प्रशासनीक बिभाजनल परिडे लेर। पूर्वडे हेटौडा ङाई शुरू टाडे पश्चिम दाउन्ने पहाडए फेदी दुम्कीवास सम्म तथा उत्तरडे माहाभारत सन दक्षिण चुरे सम्म कतै फराकिको कतै सांगुरो टाडे आआे उपत्यका फैलिडे ले। नारायणी नदी पश्चिमला भूभाग लुम्वीनी अञ्चल तथा नवलपरासी जिल्ला तथा नारायणी नदीए पूर्वपट्टी चितवन जिल्ला तथा सुदुर पूर्वी क्षेत्रल मकवानपुर जिल्लाए रुपल रहिडे ले। अत्यन्त उव्जाउ जमीन तथा पर्याप्त जलक्षेत्र रहिउ चितवन उपत्यकाला मुख्य केन्द्रीय चितवन जिल्लाए भूभाग जंगल कटान जैडे २०१४ सालङाइ मानव बसोवासए लागि खुल्ला जैसिउ सा। चितवन उपत्यकाल मुख्य न्हेबोलो नहर प्रणाली खगेरी सन नारायणी लिफ्ट सिंचाइ योजना वाहेक अन्य जिमु घेआे नहर तथा कुला प्रणालीर खेत बारी सिंचित जैने उपयोग जैसिउ लेर। कृषि उद्यमल उपत्यका अग्रणी मानिसि।
नेपालला पूर्वपश्चिम जोडिने महेन्द्र राजमार्गला खेआे खण्ड (झण्डै १४० कि.मि) आआे उपत्यकाला हेटौडा ङाई दुम्कीवास सम्म परि। अजेल चल्तील कम रहिडेपनि नेपालला पुरानो उत्तर दक्षिण राजमार्ग त्रिभुवन राजपथ आआे उपत्यकाला पूर्वीक्षेत्र हेटौडा टाडे काठमाडौं बाडे ले भने उपत्यका लाई काठमाडौं सन पोखरा उपत्यका तथा देशला पहाडी क्षेत्र जोडिने अत्यन्त चल्तीला नारयणगढ मुग्लिङ सडक रहिडे ले। साथल भरतपुर रामपुर भरतपुर माडी सडकला भरतपुर पटीहानी खण्ड हेटौडा हर्नामाडी टांडी (रत्ननगर) सौराह लगायतला साहायक मार्ग पक्की रहिडे लेर। नैजैडे ज भरतपुर हेटौडा तथा रत्ननगर नगरपालिका भित्रला शहरी सडक संजालए घेआे हिस्सा पक्की रहिडे ले। नो बाहेक कावसोती पहाडी क्षेत्र सडक भरतपुर शक्तिखोर उपरदांग गढी सहायक सडक मार्ग टाडी विरेन्द्रनगर शक्तिखोर सडक भरतपुर मेघोली सडकला केइ खण्ड हेटौडा फापरवारी सडक कान्ती राजपथ लगायत घेआे कच्ची सडक मार्गए उपत्यका अन्य क्षेत्रस जोडिसिडे ले।
सञ्चारए पार (फोन,फ्याक्स,इमेल,इन्टरनेट) सुबिधा आआे उपत्यकाला सहरी क्षेत्रल उपलब्ध ले। चितवन उपत्यकाल जिमु घेआे मस्त ज वाणीज्य केन्द्र रहिडे लेर। उद्योग वाणीज्यए चाआे ज विकास टाआे आआे उपत्यकाल सो नगरपालिका भरतपुर,हेटौडा सन रत्ननगर रहिडे लेर। भरतपुर हेटौडा लगायतला घेआे वाणीज्य तथा उद्योग क्षेत्र मध्यम खालला रत्न नगर, पर्सा (खैरहनी) मनहरी रामपुर , गितानगर पार्वतीपुर , गैडाकोट रजहर,कावासोती , चोरमारा ,अरूण खोला , तथा दुम्कीवास लगायतला केन्द्रए उपत्यका तथा नो ऐडे होडेङा अञ्चल जिल्लाला जनतालाई वाणीज्य सेवा याडे नैआे। उपत्यकाला झन्डै केन्द्रल रहिउ भरतपुर नगरपालिका उपत्यकाला पारे भन्दा घेआे सहर सा। १२५१११ जनसंख्या रहिउ आआे सहर नेपालला काठमाडौं,पोखरा,ललीतपुर,विराटनगर,विरगंज तथा धरान झिन्टा सातौ घेआे सहर सा।
नैजेडे चितवन उपत्यकाला पूर्वी छेउल अवस्थीत हेटौडा चितवन उपत्यकाए दोस्रोला तथा ८४,८०० जनसंख्याए साथल काठमाडौं,पोखरा,ललीतपुर,विराटनगर,विरगंज धरान भरतपुर महेन्द्रनगर तथा बुटवल झिन्टा नेपालला दस नं. सहरए रूपल रहिडे ले। उद्योग कलकारखानाए भरीपूर्ण हेटौडा देशला प्रमुख औद्योगिक सहर सा। उपत्यकाए तेस्रोला केन्द्र रत्ननगर पयर्टकरलाई चितवन राष्ट्रिय निकुन्जए निकै आकर्षण डोआे ।