तनहुँ जिल्ला नेपालला गण्डकी अञ्चलल परिने तोबो पहाडी जिल्ला सा । दमौली बजार आआेए सदरमुकाम सा ।[1] नेपालला पश्चिमान्चल विकास क्षेत्र अन्तर्गत गण्डकी अञ्चलला दक्षिण पूर्वडे अवस्थित तनहुँ जिल्ला मुलत: महाभारत श्रृङखला सन मध्य पहाडी भु-भागल परिने विकासोन्मुख जिल्ला सा । आआेए काठमाडौंङाई १०० कि. मी. पश्चिम सन पोखराङाई १९ कि. मी. पूर्वल अवस्थित ले । मानचित्रल आआे जिल्ला ८३°७५ " ङाइ ८४°३४" पूर्वी देशान्तर, २७°३" ङाई २८°०५" उत्तरी अक्षांश सम्म फैलिडे ले । आआेए क्षेत्रफल १५४६ वर्ग कि.मी अथवा कुल नेपालला भूभागए १.०५% रहिडे ले।[1]
परिचय edit
गण्डकी नदीए जलप्रवाह क्षेत्रस आवद्ध आआे जिल्लाल सीमा नदीए रूपल पूर्वी दिशाल मर्स्याङ्दी सन त्रिशुली नदी तथा दक्षिणल कालीगण्डकी बगि भने जिल्लाए मध्य भागल मादी सन सेती नदी प्रवाहित टाए । आआे जिल्लाला अधिकतम झेनो टाआे पहाडरल छिम्केस्वरी २१३४ मि., साैगातकाेट २२१५ मि., कोटाथाम १६३० मि., राईपुरकोट १५४१ मि., मिरलुङ्गकोट १४८४ मि. सन चोक १४२९ मिटर आदि सा भने पारेभन्दा धेमो वस्तीरल देवघाट १८७ मि., कोता २१० मि., दमौली ३२० मि. आदि सा। आआे किसिमला तनहूँए अधिकांश भूभाग ३०० मि. - १२०० मि. खारला धेमो पहाडी भूभागल परि । आआे जिल्लाए पूर्वडेचितवन सन गोर्खा, पश्चिमडे स्याङ्गजा, उत्तरडे कास्की सन लमजुङ तथा दक्षिणडे पाल्पा, नवलपरासी सन चितवन जिल्ला रहिडे लेर ।[1]
जनसंख्या edit
राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार तनहुँ जिल्लाला कूल जनसंख्या ३,२३,२८८ जना मध्ये खेपा १,४३,४१० जना सन मेमा १,७९,८७८ रहिडे लेर। जनघनत्व २०९ प्रति कि.मि ले भने ग्रामिण जनसंख्या १,८७,८८२ रहिडे ले।
शैक्षिक विवरण edit
तनहुँ जिल्लाल साक्षरता ७४.८% (२०६८ ला जनगणना अनुसार) रहिडे ले जो मध्ये मेमा ६७.९% सन खेपा ८३.7% साक्षर लेर। बाल विकास केन्द्र ४९६, प्राथमिक विद्यालय ३७९, निम्न माध्यमिक विद्यालय १०३, माध्यमिक विद्यालय १०२, उच्च माध्यमिक विद्यालय ६२ सन क्याम्पस १३ रहिडे लेर। |[1]
जिल्लाए नामाकरण edit
तनहुँए मीन रहिने कारण विभिन्न विद्वानराइ फरक-फरक पशे जैडे नैर आआेए नामाकरण बारे सत्यतथ्य प्रमाण प्राप्त डोआे माढुसिडे पनि प्राप्त जानकारी अनुसार तनहुँए राजधानी तनहुँसुर ऐडे होडेङा ३ वटा चुचुरार जोङाई तनहुँ राज्यए सुरक्षा व्यवस्था रङसिज्याउ सोहि ३ चुचुरालाई आधार मानिडे टाआे कालान्तरल तनङ्गु सन नो तनहु टाने बाआे सा । "वासुदेव रसानन्द" संस्कृत ग्रन्थल तनहुए तात्पर्य "त्रितङ्गु राजधन्यो" गार्डे सर्सिउ पनि दैसिसि । आआे भेगला प्रमखु पोराई मीनए झिन्टाई "हुँ" ("काहुँ, मान्हुँ आदि) गार्सिने टाकाई "तनङ्ग" ल "हुँ" थपिसिडे "तर्नहुङ्ग" टाडे तनहुँ टाआे पनि हाडरा ज पत्यारिलो रङसी । प्राचीन समयल तनहुँए न्हेबोलो पोल तमारे सन तामिन गार्ने नांखार लेआे होकाई नो नांखारए मिनङाई अपभ्रंश टाडे झिन्डे तनहुँ रहिने साथै तनहुँ राजधानी रहिउ तनहुँसुरल सन दनौली रोटा मानङ्गु डाडँल क्रमशः चिउडो जिमु टाआे (तनहुनु) सन चिउँडो घेआे टाआे (महाहनु) ऋषिए तपस्या डोआे टाकाई आछिम आआे रूपल तनहुँ सन मानहुँ मीन बनिने/रहिने बाआे गार्ने पनि किंबदन्ती ले ।[1]
जिल्लाए इतिहास edit
तनहँु जिल्लाए इतिहास रङकाई आआे जिल्ला केवल तोबो जिल्लाए मीन याज रहिउँ मादैसि। नेपाल एकीकरण टाने ङाडे चौविसे राज्यर मध्ये जमिन, धन सन जनशक्तिल सम्पन्न तनहुँ राज्य वर्तमान तनहुँ सन चितवन जिल्लाला अतिरिक्त भारतला विहार राज्यए पश्चिमी चम्पारन जिल्ला अन्तर्गत रामनगर तथा वेतियाला भू-भागसम्म फैलिडे लेआे । वि.स १६१० ङाई १८३९ सम्मला २३० वर्षे अवधिसम्म पृथक अस्तित्वल रहिडे पाल्पाली राजा मणिमुकुन्दसेनए वंशज ९ जना सेनवंशी राजारङाई शासित तनहुँ श्री ५ रणबहादुर शाह सन राजमाता राजेन्द्रलक्ष्मीए शासनकालए एकीकरण अभियानल नेपाल अधिराज्यल गाभिने बाके।[2]
प्रसिद्ध व्यक्तित्वर edit
तनहुँए जन्मैआे मस्त शिक्षा, साहित्य, कला, राजनीति, पत्रकारिता, उद्याेग वाणिज्य अादि क्षेत्रला विशिष्ट व्यक्तित्वरमध्ये केहिराई सूची यस प्रकार ले।[3]
- वेदव्यास
- रामाेपाध्यायसूरी
- भानुभक्त आचार्य
- नरनाथ अाचार्य
- यदुनाथ खनाल
- भेष बहादुर थापा
- शिवराज आचार्य कौण्डिन्न्यायन
- वासुदेव त्रिपाठी
- रामचन्द्र पौडेल
- जयराज अाचार्य
- नरहरि आचार्य
- व्रतराज अाचार्य
- प्रेमराजा महत
- नारायण वाग्ले
- नारायण पुरी
सन्दर्भ सामाग्रीर edit