भोजपुर जिल्ला नेपालए पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रए कोशी अञ्चलला परिने पहाडी जिल्ला सा। मध्यकालिन नेपालला पूर्व चार नम्वर गार्डे सरिसिने भोजपुर तत्कालिन नेपालला तोबो प्रमूख प्रशासकीय जिल्ला सा। भौगोलिक हिसाबल आव तोबो मध्य पहाडी जिल्ला सा। भोजपुर जिल्ला भौगोलिक विविधतताए भरिउ उब्जाउ भूमि सा। संखुवासभा, धनकुटा, उदयपुर, खोटाङ सन सोलुखुम्बु जिल्ला आवए छिमेकी जिल्लार सा। विविध जनजातिराइ बसोबास डोसिउ आव जिल्लाल राई जातिराई उल्लेख्य बसोबास ले। अन्य मुख्य जातिरल क्षेत्री, ब्राह्मण, नेवार, मगर आदी परिर। भोजपुर बजार आवए प्रशासकीय केन्द्र सा भने दिङ्ला बजार, घोरेटार, टक्सार बजार, चौकीडाँडा, कुलुङ्, दावाँ, अन्य प्रमुख पोर सा। मध्यकालिन नेपालल टक्सार बजारए स्थापना नेपाल भरिलाई चाहिने धातुए सिक्काए लागि डोसिउ गार्ने इतिहास ले।
जिल्लाए नामकरण
editआव जिल्लाए पुरानो मीन सिद्धपुर लेव। आव जिल्लाला प्रसिद्ध धार्मिक पो सिद्धकालीए मीनङाई आवए नामकरण टाव ढुव। पृथ्वीनारायण शाहए माझ किराँत विजय डोडे हुकाई आव पोलाई अझेङ्काई झेङ्सिउ खुशीयालील घेव भोज ज्यासिउ सन बाँकी रहिउ भोज आव पोल गाडिडे नैसिउ टाकाई आवए मीन सिद्धपुरङाई "भोजपुर" रहिडे अबाव गार्ने किम्वदन्ती ले होकाई छुट्टो गार्सिउ अनुसार ङाडे आव जिल्लाल उच्च पहाडी क्षेत्रए जंगलल भोजपत्रए सिङर प्रशस्त दैसिने टाकाई आवए मीन भोजपुर रहिने अबाव पनि लोकोक्ति रहिउ दैसिसि। किरातकालिन खिकामाक्छा अजेलका भोजपुर जिल्ला सा । किरात कालिन समयल अजेलका भोजपुर जिल्लालाई खिकामाक्छा गार्डे असरेसिस्याउ। बि.सं. १८३१ साल ङाडे पृथ्वीनारायण शाहए नेपाल एकीकरण जैने क्रमल आव भू भागलाई नेपालल गाभिने ङाडे सम्म आव मीनए भोजपुर असरेसिस्याउ ।
जिल्लाए इतिहास
editपाल्पाला राजा मुकुन्द सेनए पूर्वी नेपालला पार भूभागलाई झेङडे अमी राज्य जैडे अनव। जिन्डे आव राज्य टुक्रिडे मकवानपुर, विजयपुर सन चौदण्डीगढी जैडे सोमोलो राज्यल विभाजित टाके। चौदण्डी राज्य माझ किराँत अर्थात् दूधकोशीङाई अरुण नदीसम्म सन तराईल सप्तकोशी सन कमला नदीखारला भूभाग लेव। आवए सदरमुकाम चौदण्डी गढी अटाडे पनि पहाडी क्षेत्रल शासन चलैने सजिलोए लागि हतुवागढील छुट्टो शासनकेन्द्र कायम जैसिउ लेव, जो अजेल आव जिल्लाए दक्षिणी क्षेत्र रानीवास गाविसमा परिइ। नेपालए एकीकरणझिन्टाइ पूर्वी गौँडा धनकुटाङाई आव क्षेत्र प्रशासित अटाडे पनि माझ किराँतए मीनए पुकारिसिस्याउ। राणाकालीन समयल पूर्व ४ नं. भोजपुर माझ किराँत तोबो प्रशासनिक एकाइ लेव। २०१९ सालल प्रशासकीय क्षेत्र विभाजन डोकाई आव जिल्ला सगरमाथा अञ्चल ल नैसिउ लेव होकाई २०३२ सालङाई कोशी अञ्चल अन्तर्गत नैसिसिउ ले।
भौगोलिक अवस्थिति
edit- अाक्षांश: २६°५३'- २७°४६' उत्तर
- देशान्तर: ८६°५३'- ८७°१७' पूर्व
- सिमाना: पूर्व-धनकुटा सन संखुवासभा जिल्ला, पश्चिम-सोलुखुम्बु सन खोटाङ, उत्तर-सोलुखुम्बु सन संखुवासभा जिल्ला, दक्षिण-उदयपुर जिल्ला
- क्षेत्रफल: १५२२ वर्ग किलोमिटर
- औसत खेव: ९३ किलोमिटर उत्तर-दक्षिण
- औसत घ्यान्टे: ३५ किलोमिटर पूर्व-पश्चिम
- भौगोलिक विभाजन: मध्य पहाडी क्षेत्र
- पारेभन्दा झेनो पो: सिलिचुङ ४,१५३ मिटर
- पारेभन्दा धेमो पो: हसनपुर १५३ मिटर
- सदरमुकाम: भोजपुर १,५४० मिटर
प्रमुख नदी,झरना ताल तलैया
editअरुण नदी, सुनकोशी, पिखुवा खोला,इर्खुवा खोला, चिर्खुवा खोला, बेङ्खुवा खोला, ककुवा खोला, छिन्तालु,अखुवा खोला, वुवा, जुके, सिक्देल, कावा, नेवासुखे, घे, बल्खु, खकुवा, वहरे, सिसुवा खोला,बेङ्खुवा खोला झरना, साल्पापोखरी, पाचकन्या, हँसपोखरी, भबिष्यवक्ता पोखरी होकाई च्या्ग्रेपोखरी आदि। चिर्खुवा खोला झरना जिल्लालला पारेभन्दा घेव सन झेनो झरना सा।
प्रमुख धार्मिक तथा पर्यटकीय क्षेत्र
editसिद्धकाली देवी, ट्याम्के, चारढुंगे महादेवस्थान्–सानोदुङमा, साल्पापोखरी,कालिका देबि, तक्सार् गनेस्थान् , सेल्मे, सुन्तले, दिङ्ला, अरुण डाँडा (श्यामशिला),मैयुँ डाँडा, हतुवा गढी, अरुण(कात्तिकेघाट)-नेपालेडाँडा-चौकीडाँडा-साल्पाफेदी टाडे सोलुखुम्बुला नाम्चेबजार बाने पदमार्ग, हंसपोखरी सन घोडेटार आदि।
प्रमुख पर्यटकीय गन्तब्य- साल्पा पोखरी
editखोटाङ, सोलुखुम्बु, भोजपुर सन संखुवासभा जिल्लाला सँगमस्थलए रूपल परिचत प्राकृतिक सौन्दर्यल भरपिूर्ण साल्पा पोखरी समुद्र सतहङाई ३ हजार ६ सय ७२ मिटर झेनोल ले। भौगोलिक रुपल भने आव पोखरी भोजपुर जिल्लाला दोभाने गाबिसल अवस्थित ले। भोजपुरला पारेभन्दा झेनो पहाडी ईलाला शिलिचुङ चुलिए जराल अवस्थित तथा सुन्दर मनोरम बिभिन्न प्रजातिला जंगल तथा जडीबुटीए ढाकिसिउ पहाडए टाकुराल अवस्थित आव पोखरी जती सुन्दर ले उति ज मस्त पुजीत पनि ले। संखुवासभाला तुम्लिङटार विमानस्थलल झरिडे भोजपुरला कात्तिके, नेपालेडाँडा, मझुवा, कुदाककाउले, ताँबुटार, चौकीडाँडा, दोभाने पार जैकिन साल्पा पोखरी केव ढुसि। भोजपुर सदरमुकामङाई सुन्तले, मैयुङ टाडे पनि आङ केव ढुसि। खोटाङला खानीडाँडा विमानस्थलङाई दिक्तेल, तालखर्क, मैयुङ टाडे होकाई लामीडाँडा विमानस्थलङाई नुनथला, मुढे, रूपाकोट, सुङदेल टाडे सोँछाका पैदल यात्रा डोने परिई। पहिलोपटक सगरमाथा पुलिने बाकाई सर एडमन्ड हिलारी सन तेन्जिङ नोर्गे शेर्पाए साल्पा पोखरीए मार्ग प्रयोग डोडे यानैव ।
उक्त पोखरी ऐडे होडेङा पोलाई कुलुपेखु गार्सिसि । नो पोङाई सोलुखुम्वु, संखुवासभा, भोजपुर सन खोटाङ्ग जिल्लाला हिमाल, चुचुरा, पहाड, झर्ना सन अन्य प्राकृतिक दृष्यराई अवलोकन डोव ढुसि।
आवए आसपासल धुपी, दाङ, चाँप, चिमल, सरावए, बुकीफूल, सुनाखरी, सुनपाती सन विभिन्न जडीबुटीराई ढाकिसिउ मनमोहक घना जङ्गल ले । आव जङ्गलल भालु, कस्तुरी, मृग, झारल, घोरल, डाँफे, मुनाल मितानो वन्यजन्तु तथा पशुपक्षी दैसिर । काठमाडौंङाई तुम्लीङ्गटार टाडे लुक्ला, नाम्चेबजार, मेरापिक, सगरमाथा लगायत अन्य हिमाल आरोहण डोने हुने प्रमुख मार्ग पनि सा पोखरीए छेउला साल्पा डाँडा सा । भर्खंरै लाङसिउ तथ्याङ्क अनुसार साल्पा डाँडा सन पोखरीए यम टाडे मस्त विदेशी पर्यटकराई यात्रा डोने डोडे नैर । कुलुङ्ग राई पाङल स(सल्पा) गार्सिउ खेव गार्ने बुझिसिइ । साल्पा पोखरी खेव आकारल पैलिडे ले तर गाउँघर सन बोलीचालील मीराई साल्पा पोखरी गार्र । साल्पा पोखरी पर्यटकीय दृष्टिकोणल याज माङक धार्मिक दृष्टिकोणल पनि आवए अमी छुट्टो प्रकारला महत्व ले । प्रत्येक वर्ष बैशाखला चण्डी पूर्णिमा सन श्रावणला जनै पूर्णिमाल पोखरी ऐडे होडेङ मेला लागिई । सोलुखुम्वु, संखुवासभा, भोजपुर सन खोटाङ्गला भक्तजन तथा धाप्पा धामीराई घेव भीड लागिई।
किम्वदन्ती अनुसार साल्पा पोखरील रुद्री पूजा, भेटीपाती चढईडे जोए अमि वर न्हिकन दैसिसि गार्ने विश्वासए साथ खेपा जा माटानेराई खेपा जा न्हिर, खेपा मेमाराई मिलिने जोडी न्हिर। भक्तजनर हाँस, बाजार दन परेवार पोखरील चढैर । नङाई रैडे ङासिउ हाँस, बाजार सन परेवार अत्यन्तै फैलिर गार्ने विश्वास डोसिई । होकाई ज भोजपुरलाई चिनैने प्रतीकमध्ये साल्पा पोखरी पनि तोबो सा।
व्यापारिक महत्वला पोर
editभोजपुर बजार, दिङ्ला बजार, घोरेटार, दाँवा बजार, कुलुङ बजार, च्या्ग्रे बजार, बालुवानी बेसी,फेदी, मानेडाँडा, चम्पे बजार, प्याउलीबजार, चरम्बीबजार सन कोट आदि।
खुकुरी, देशए शान भोजपुरए मीन
editखुकुरी, झङ वा इस्पातङाई जैसिने आव अङ्ग्रेजीए अर्ध C आकारला धारिलो हतियार सा जो नेपालल याज होकाई भोजपुरे खुकुरी भोजपुर जिल्लाल याज जैसिई। हुन के आजकाज अन्य जिल्ला सन देशरल पनि आव निर्माण डोने डोसी जो आर्थिक द्रिष्टीकोणल प्रभावल परिडे जैमे थालिसिउ सा। छुट्टो प्रमुख प्रकारला खुकुरीलाई सिरूपाते खुकुरी गार्सिसि, जो भोजपुरे खुकुरीए तुलनाल अलिक खेव रङसिसि।
भोजपुरल कैजैडे 'खुकुरी' ए जन्म अलाङो त नोए झिन्टाई केई तादात्म्यता पनि ले। बिसं १८७२ ल नेपाल सरकारए नेपालभरिलाई चाहिने धातुए पैसा पल्ने टक्सार भोजपुरला टक्सार गार्ने पोल खुलिकु। नल पैसा पल्ने यन याज माटाडे स्थानीय किराँत खास जैडे सुनुवार जातिराई पुज्य हतियार खुकुरी पनि ब्यवसायीक रूपल निर्माण जैने थालिसिके। झिन्डे आव हतियार आलेका प्रशिद्ध टाने केके कि नोए देशला सेनाए अति आवश्यकिय युद्द हतियारए पो ग्रहण डोने केके। अजेलका बिश्वसामु नेपाललाई खुकुरीए पनि सरेसिस्याउ। खुकुरी आर्क नेपालीत्वराई प्रतिक बनिडे ले। खुकुरीए गेमी पुर्खाराई बीरत्वलाई संझना जैव। खुकुरीए मीन लाङकाई आवए गे नेपालीरलाई एकताए भावनात्मक सुत्रल पोव।
रुद्राक्षए खेती सन आवए ब्यवसायीकरण
editरुद्राक्ष, कता चिकि ङाडे आव बिषयल चोचुब्जा बर्णन डोने प्रयास गेडोया। किम्बदन्तील गार्सिउ नुसार, आदिमकालल पृथ्वील 'त्रिपुर' मीनला तोतो दैत्य उत्पन्न टाकाई होए राक्षसीय शक्तिलाई कोइराई परास्त डोव यामाढुकाई कतार उपाय लागिसै गार्डे ब्रह्मा, विष्णु सन इन्द्र शिवजी सन बाडे शरण परिने बाडे होङाई लोकलाई बचैने लागि। भगवान शिवजीए अमी 'अघोर' अस्त्रए नो स्ह्यालाई खत्तम जैने हेतुए मीलुङ बन्द जैडे अस्त्रध्यान डोव थालिकु । खेव समयसम्मला चिन्तनए क्रमल शिवजीए मीलुङङाई केई प्हिलए थोपा मिताउ बुँद नामल टेके। नो बुँदङाई अजंगए रुद्राक्षए वृक्ष उत्पन्न टाके। फेरि हो शिव भगवानए आज्ञाल नो वृक्षल सै सैने शक्ति प्राप्त टाके। नो सैलाई ज 'रुद्राक्ष'गार्डे गे आजकल गेपुकारी।
पौराणिक सन बैदिक बर्णनल जितानो सर्सिउ टाडेपनि आव स्वास्थोपयोगी सैए बिरुवालाई नेपालल अझ भोजपुर जिल्लाल प्रबेश जैने श्रेय भने दिंलाल रहिडे चुसिडे जन-शिक्षाल यन डोने आवाल ब्रम्हचारी षडानन्द अधिकारील बाए। गार्सिइ, हो षडानन्द अधिकारीए आव 'रुद्राक्ष'ए टुङ बाराणसीङाई नेपाल फर्किडे हुकाई पहिलोपटक दिंलाल रोपिडे यानैव। आर्क दिंला ज के भोजपुरला उत्तरी मुलपानी, केउरेनिपानी, तुङगेछा, चौकीडाँडा, कुलुङ्, दोभाने, साङपाङ्, खाटम्मा, नेपालेडाँडा लगायतला गाबिसला जंगल याज माङक खेत पनि रुद्राक्षए बिरुवाए भरिन थालिडे नैर। खास जैडे छिमेकी भारत लगायत इन्डोनेसीया तथा चिनला धनीमानी ब्यापारीराई मस्त ह्या टाव 'मुखदार रुद्राक्ष'खिम्ने याथालिकाई आवए ब्यवसाय ह्वात्तै बढिडे ले। सोँ बर्ष ङाडे केउरेनिपानीला राजन कार्कीए बारील सैव २१ ह्या रुद्राक्षलाई संखुवासभामाला सदरमुकाम खाँदवारील १५ लाखल यकाई होए लेवङाई संखुवासभाला जिल्ला बिकास समितिए ३० हजार के करै लाङसिउ पाङ अझै पनि चर्चाल ले। मुखदार रुद्राक्ष ससैने कर्मल लागिने टाकाई खेतियोग्य उर्वर जमीन चाही मासिने माटाने कृषिविद् राई या पाङ ले ।