Wp/cnr/Crna Gora

Crna Gora


Glavni grad:	Podgorica (glavni grad) Cetinje (prijestonica)
Službeni jezik:	Crnogorski jezik
Vladavina
Vlada:	Vlada
- Predśednik:	Milo Đukanović
- Predśenik vlade:	Dritan Abazović
Ostalo
Površina:	13.812 km²
Stanovništva:	678.931
Gustina:	45/km²
GDP:	$10.862 milijardi
Valuta:	euro
Vremenska zona:	+1 (CET) UTC +2 (CEST)
Pozivni broj:	382 ²
Internet domen:	.me

Crna Gora, zemlja u jugoistočnoj Evropi. Graniči na istoku sa Kosovom, na śeveroistoku sa Srbijom, na zapadu i śeverozapadu sa Hrvatskom i Bosnom i Hercegovinom i na jugoistoku sa Albanijom. Glavni grad Crne Gore je Podgorica, dok Cetinje ima status prijestonice. Nezavisnost je proglašena 3. juna 2006. godine istupanjem iz državne zajednice sa Srbijom.

Kopnena površina iznosi 13 812 km² dok površina obalnog mora iznosi 2 440 km².

Ukupan broj stanovnika Crne Gore, prema popisu iz 2011. godine, je 620 029.

Ekonomija

Crna Gora je mala i otvorena ekonomija u tranziciji gornjeg srednjeg dohotka. Prošla je kroz period naglog ekonomskog rasta i smanjenja siromaštva nakon čega je uslijedio period kraha, stagnacije i povećanja stope siromaštva. Nagli ekonomski rast, zabilježen u periodu od 2000. do 2008. godine, potaknut je velikim prilivom kapitala koji je sitmulisao agregatnu tražnju i doveo do stalnog povećanja stope rasta, te do pada stope nezaposlenosti. Tokom perioda naglog rasta, dolazilo je do stalnog pada procenta domaćinstava koja se nalaze ispod linije siromaštva i do povećanja dohotka domaćinstava iz donjih 40 posto. Period ekonomskog kraha i stagnacije, od 2009. do 2014. godine, potaknut je inicijalnim iznenadnim prekidom priliva kapitala – izazvanog međunarodnom finansijskom krizom, dok je opadajuća agregatna tražnja smanjila ekonomski output i tražnju za radnom snagom, što je dovelo do djelimičnog preokreta prethodno ostvarenog na polju smanjenja siromaštva.[1]

Crna Gora nema sopstvenu valutu, što stavlja veliki naglasak na zdravu fiskalnu politiku i konkurentnost zemlje. Crna Gora usvojila je euro 2002. godine bez zvaničnog pristupanja euro zoni, što znači da bi se mogla zahtijevati ekonomska prilagođavanja kako bi se zadovoljili kriterijumi konvergentnosti u okviru pristupanja Evropskoj uniji. Dok sa jedne strane korišćenje eksterne valute obezbjeđuje stabilnost cijena nakon ranijih problema sa hiperinflacijom, sa druge strane je kompromis to što je fiskalna politika glavni preostali instrument upravljanja u oblasti ekonomske politike. Kontraciklična fiskalna politika može zahtijevati značajnu diskrecionu potrošnju, a ipak se budžet Crne Gore karakteriše dominantnošću nediskrecione potrošnje, odnosno penzijama i zaradama u javnom sektoru. Posmatrano na nivou sistema, indikatori solventnosti i likvidnosti u bankarskom sektoru u načelu se čine solidnima, ali postoje značajne oblasti ranjivosti kod banaka u domaćem vlasništvu. U takvom kontekstu, odsustvo prekonoćne kamatne stope i značajna ograničenja funkcije kreditora poslednje instance smanjuju sposobnost centralne banke da utiče na bankarsko kreditiranje.[2]

Kultura

Kulturno nasljeđe Crne Gore jedinstveno je i predstavlja posljedicu razvoja, tokom istorije, pod uticajem kako zapadne tako i istočne civilizacije. Kultura u Crnoj Gori, samim tim, razvijena je kao saglasje raznih tradicija. O tome svjedoče arhivski materijali, fondovi biblioteka, spomenici pismenosti, arheološki eksponati i umjetničke tvorevine, ali i raznolikost arhitektonskih stilova.

Najveći broj sačuvanih kulturno – istorijskih spomenika smješten je u oblasti Bokokotorskog zaliva. Grad Kotor dio je svjetske kulturne baštine i pod zaštitom je UNESCO-a. Stari grad Kotor odlikuje bezbroj uzanih uličica, trgova, piaceta, a posebno ae izdvaja veliki broj kapija koje su stilski rađene, palate imućnih porodica, kao i veliki broj stepeništa ili skaladina. Svakako, najspecifičnija odlika Kotora je veliki broj crkava i manastira na relativno malom prostoru. Kotor je, u vrijeme svog najintenzivnijeg razvoja, imao 30 crkava i 6 manastira. Među njima, izdvaja se katedrala sv. Tripuna, simbol Kotora. Bogato arhitektonsko nasljeđe posljedica je činjenice da je u svom razvoju Kotor preživio razne uprave i narode: Ilire (III–II v. p. n. e.), Rimljane (168. g. p. n. e. – 476. g. n. e.), Vizantince (476.–1185.), Dukljane, Nemanjiće, ugarske i bosanske vladare, Mlečane, Turke, gusare, Austrougare, Ruse, Francuze, Austrijance. Duž cijelog kotorskog zaliva nalazi se niz religioznih objekata, koji predstavljaju visoke domete arhitektonske umjetnosti. Na Skadarskom jezeru se nalazi kompleks manastira, koji su podignuti u vrijeme vladavine dinastije Balšića na malim ostrvima – Beška, Moračnik, Starčevo, Kom, Vranjina, kao i tvrđave Žabljak Crnojevića i Lesendro. Starčevo, manastir koji se sastoji od crkve Uspenja Bogorodice, zgrade konaka, pomoćnih objekata i ogradnog zida sa kapijom i nekoliko pozidanih terasa, bio je važan prepisivački centar. Prepisivani su mnogi rukopisi, a u njemu su se i koričile i ukrašavale knjige. U ovom manastiru se nalazi grobnica štampara Božidara Vukovića Podgoričanina.

U manastirima u unutrašnjosti Crne Gore, koji takođe predstavljaju značajne kulturno-istorijske spomenike koji svjedoče o burnoj crnogorskoj istoriji, prepoznatljiv je vizantijski uticaj u arhitekturi i slikarstvu, kao i u slikanju fresaka. Na primjer, poznate freske žitija Svetoga Ilije iz manastira Morača, predstavljaju jedan od najljepših primjera likovne umjetnosti na Balkanu XIII vijeka. Pivski manastir je čuven po svom ikonostasu neprocjenjive vrijednosti, iz 1638. godine. Odlikuje se proporcionalnošću, raskošem duboreza, sa zadivljujeće islikanim ikonama. Riznica manastira je jedna od najbogatijih u Crnoj Gori i sastoji se od dragocjenih zbirki starih rukopisnih knjiga i prvih knjiga štampanih na Balkanu (jedini sačuvani Psaltir iz Obodske štamparije). Svojom ljepotom i istorijom, izdvaja se i manastir smješten visoko u planinama Ostrog, jedan od kulturnih i duhovnih centara Crne Gore.

Dolaskom Turaka na prostor Balkana, islamska kultura ostavila je svoj trag u Crnoj Gori, miješajući se sa postojećom kulturom i lokalnim običajima. Arhitektura je i ođe najupečatljiviji primjer, kako na sakralnim objektima, kao Husein-pašina džamija u Pljevljima, tako i u stilu gradnje stambenih objekata. Najznačajniji objekti islamske kulture u ovom smislu su džamije, sahat-kule, medrese, hamami, musafirhane, bezistani, šadrvani, česme, vodovodi, ćuprije, imareta, karavan-saraji i dr. Kulturnom i duhovnom vrijednošću se izdvajaju džamije koje su, uglavnom izgrađivane u utvrđenim gradskim sredinama. Širenjem varoši van gradskih bedema i naseljavanjem stanovništva, gradovi dobijaju orijentalni izgled: uski sokaci sa kaldrmom, avlije, kuće sa ćepencima i divanhanama, dućani, tekije i dr. Džamije i sahat-kule upotpunjuju orijentalnu sliku varoši. U tome se posebno izdvajaju Pljevlja, Podgorica, Bijelo Polje, Stari Bar i Ulcinj. Iz druge polovine XII vijeka datiraju jedinstveni spomenici pismenosti, kao što su Ljetopis Popa Dukljanina i Miroslavovo Jevanđelje. Gorički zbornik, koji sadrži prepisku Jelene Balšić i njenog duhovnika Nikona Jerusalimskog, je još jedan važan dokaz razvoja literarne tradicije.

Razvoj književnosti može se takođe pratiti od XII vijeka. Tekstovi su najprije prepisivani, uglavnom u manastirima. Pronalaskom štamparije, ova se tradicija mijenja i, zahvaljujući vladaru Crne Gore, Đurađu Crnojeviću, i majstoru štamparskog zanata, jeromonahu Makariju, štamparija dolazi u Crnu Goru. Đurađ Crnojević je štampariju kupio u Mlecima i u njoj štampao prve knjige na jugoistoku Evrope, Oktoih prvoglasnik, 1493. godine, svega trideset osam godina poslije pojavljivanja Biblije Johana Gutenberga. Iz tipografije Crnojevića štamparije izašlo je, koliko se do sada zna, 5 djela. Štamparska tradicija Crne Gore nastavljena je radom Božidara Vukovića – Podgoričanina i njegovog sina, Vićenca Vukovića, čiji je rad vezan za Veneciju koja je, kao veliki kulturni centar Evrope, imala jak uticaj na kulturu Crne Gore u periodu između XVI–XVII vjeka. Djela Petra I i Petra II Petrovića Njegoša ostvarila su neprocjenjiv književni trag u Crnoj Gori, a djela Petra II su istovremeno prepoznata u svjetskoj literaturi i uvažena po svojim literarnim i duhovnim dometima. U vrijeme dinastije Petrovića, Cetinje je postalo duhovni i kulturni centar Crne Gore. Danas je Cetinje prijestonica Crne Gore, grad-muzej.

Novi zamah crnogorska kultura doživjela je u XX vijeku, posebno kroz razvoj književnosti. Pjesnici Risto Ratković i Radovan Zogović, prozaik Mihailo Lalić, samo su neka od najvećih književnih imena toga vremena, kako u Crnoj Gori, tako i na prostorima tadašnje Jugoslavije. Slikarstvo se takođe razvijalo u skladu sa svjetskim umjetničkim momentom, a avangardu u ovoj oblasti predstavljala su i predstavljaju djela neprocjenjive ljepote – Petra Lubarde, Mila Milutinovića, Dada Đurića, Branka Filipovića Fila, Voja Stanića. Fakultet likovnih umjetnosti, koji djeluje u okviru Univerziteta Crne Gore, uspostavljen je na Cetinju 1988. Donedavno, Fakultet likovnih umjetnosti djelovao je u prostorijama bivšeg ruskog poslanstva.

Pozorišni život Crne Gore počeo je izgradnjom Zetskog doma na Cetinju, 1884. godine. Prva pozorišna predstava u ovom pozorištu odigrana je 1888. godine, a prva glumačka trupa oformljena je 1910. godine. 18. maja te godine odigrana je predstava Balkanska carica, po tekstu Kralja Nikole I, u režiji Maša Petrovića. Glavne likove igrali su profesori Cetinjske gimnazije. Dalji razvoj pozorišnog života se odvijao pod patronatom države. Interesantna je činjenica da je u Crnoj Gori 50-tih godina radilo pet profesionalnih pozorišta: na Cetinju, u Podgorici, Nikšiću, Kotoru i Pljevljima. U to vrijeme je Crna Gora bila na prvom mjestu u Evropi po broju pozorišta po glavi stanovnika. Fakultet dramskih umjetnosti, kao nova jedinica Univerziteta Crne Gore, utemeljen je 1994. godine, a nalazi se u zgradi nekadašnjeg turskog poslanstva na Cetinju.

Poslije Drugog svjetskog rata, u Crnoj Gori se razvijala i filmska umjetnost. Intenzivniji muzički život u Crnoj Gori takođe se razvijao tek poslije drugog svjetskog rata, prije svega otvaranjem muzičkih škola u više crnogorskih gradova. Niža muzička škola na Cetinju (1946/47) ubrzo je prerasla u srednju (od 1958. godine – u Titogradu) iz koje je, poslije završenih studija na muzičkim akademijama u zemlji i inostranstvu, izašao veliki broj značajnih muzičara. Muzička akademija na Cetinju najstariji je umjetnički fakultet u Crnoj Gori. Osnovana je 1980. godine, a do 1996. funkcionisala je u Podgorici. Nalazi se u zgradi bivšeg britanskog poslanstva u ovom gradu.

Reljef

Reljef Crne Gore je vrlo složen. Karakterišu ga mali udio nizijskih površina, velika zastupljenost planinskih i visoko položenih zaravni i površi te nagle visinske promjene na malim rastojanjima.

U geomorfološkom pogledu, cijela teritorija Crne Gore pripada morfosistemu relativno mladog vijenca Dinarskih vjenčanih planina. Dinarske planine nastale su nabiranjem koje je bilo najintezivnije u srednjem tercijaru (alpska orogeneza), pri čemu je bilo i okomitih pokreta duž raśednih linija. Kasnije je radom vanjskih sila sniženo i uravnjeno, ali se novijim pokretima kraj tercijera i početkom kvartera izdiglo do sadašnjih visina.

Na današnji izgled reljefa znatno su uticale spoljne (egzogene) sile. U krasu su najsnažniji korozivni procesi, na obali mora abrazija i erozija, na nepropusnim stijenama denudacija i riječna erozija, a u visokim planinama lednička erozija.

U morfološkom pogledu, u Crnoj Gori se mogu izdvojiti pet oblasti:

Primorje obuhvata uzak pojas uz more (približno do mnv), odvojen od zaleđa strmim planinama Orjena, Lovćena, Sutormana i Rumije. Ističe se i zaliv Boke Kotorske, nastao potapanjem riječne doline između planinskog okvira. Jugoistočno od Boke, abrazija je u mekšim stijenama izgradila zatone i zalive, na otpornijim djelovima krečnjačke obale nastala su poluostrva, a na čvrstim krečnjacima čvrsti klifovi. Na mekanim sedimentima razvijene su na više mjesta niske primorske zaravni s plodnim zemljištem.
Oblast starocrnogorske kraške zaravni (Katunski kras, Grahovski kraj, Rudine, Banjani i Krivošije) do Golije, Pivske planine i Ljubišnje na śeveru je jedan od najtipičnijih kraških krajeva u svijetu. To je područje dubokog krasa (pretežno krečnjačke stijene duboke su nekoliko hiljada metara) sa razvijenim vrtačama, uvalama, škrapama, zamršenim spletom podzemnih šupljina i bez stalnih površinskih tokova. Geološkolitološke analize pokazuju da je oko 82% teritorije Crne Gore izgrađeno od krečnjaka i dolomita.
U oblasti udolina submediteranske Crne Gore ističu se niski djelovi na jugoistoku i visokopoloženo prostrano Nikšićko polje (66,5 km²) na śeverozapadu. Podgoričko-skadarska kotlina sa Zetskom ravnicom (240 km²) i Bjelopavlićka ravnica (72 km²) nizijski su krajevi i tektonske potoline s velikim količinama fluvioglacijalnih nanosa. Nikšićko polje je najveće kraško polje u Crnoj Gori, nastalo mladim korozivnim procesima (pliocen) i pokriveno fluvioglacijalnim naslagama debelim preko 10 metara.
Oblast visokih krečnjačkih planina i zaravni obuhvata područje śeverno od Nikšićkog polja i Zetsko-skadarske ravnice. Sastoji se od visokih planinskih lanaca dinarskog smjera pružanja (najviši grebeni u pravilu su viši od 2000 m), stepenasto poređanih zaravni i duboko uśečenih uskih riječnih dolina. Zbog pretežno krečnjačkog sastava kredne i trijaske starosti dobro je razvijen kraški reljef s dobro očuvanim tragovima glacijacije (naslage morena u riječnim dolinama, cirkovi, lednička jezera). U śeverozapadnom i srednjem dijelu oblasti preovlađuje pokriveni kras, dok područje Prokletija karakteriše ljuti kras. Vertikalnoj razgranatosti reljefa pridonose duboke kanjonske doline Tare, Pive, Komarnice, Morače i mnogo manjih rijeka.
Oblast śeverne i śeveroistočne Crne Gore obuhvata područje porječja Ćeotine te gornjeg Lima i Ibra. To je kraj prośečne nadmorske visine oko 800 metara, jako raščlanjen dolinama rijeka i rječica i okružen visokim planinama. Preovlađuju škriljci, pješčari i krečnjaci mlađeg paleozoika (karbon i perm) i starijeg mezozoika (trijas). Doline Lima i Ćeotine imaju kompozitni izgled s nekoliko kotlinskih proširenja pokrivenih mlađim debelim jezerskim sedimentima. U izvorištu Ibra ima očuvanih ledničkih reljefnih formi (veliki cirkovi i naslage morena).

Vegetacija

Teritorija Crne Gore u vegetacijskom pogledu pripada dvijema velikim biljnogeografskim regijama, sredozemnoj ili mediteranskoj i kontinentskoj ili holarktičkoj. Prvoj pripadaju primorska i submediteranska Crna Gora, a drugoj planinsko-kotlinska Crna Gora.

Gotovo cijelo područje Crne Gore bilo je izvorno pokriveno šumama. Izuzetak su najviši planinski vrhovi i najužniji dio zemlje uz rijeku Bojanu; ti krajevi prema prirodnoj potencijalnoj vegetaciji pripadaju području nešumske odnosno travnjačke vegetacije. Danas šume pokrivaju približno 42% crnogorske teritorije.

Sve tri geografske cjeline podjednako su pošumljene, ali postoje velike razlike između śevernih i južnih djelova u pogledu sastava i kvalitete šuma. U primorskim i submediteranskim krajevima dosta je šuma degradiranih do stadija makije (pretežno zimzelene šikare nastale nakon uništenja prvobitnih klimatogenih zimzelenih šuma), a na mnogim mjestima i do stadija gariga (zajednica grmlja odnosno niskih šikara nastalih neracionalnom śečom prave makije i daljnjom degradacijom). Listopadne vegetacije ima mnogo manje, a ograničena je na manje oaze hrasta sladuna, makedonskog hrasta, hrasta medunca s bjelograbićem ili crnim grabom i skadarskog hrasta lužnjaka. Većina tih šuma, osim šuma hrasta medunca, nalazi se na toplim staništima Skadarske kotline.

Nasuprot južnim djelovima Crne Gore, planinsko-kotlinska regija svojim prostranim šumskim i pašnjačkim površinama sadrži naglašene zelene tonove i prirodnu svježinu. Šume i planinski pašnjaci podjednako su važni prirodni resursi za život ovdašnjih stanovnika jer su primarna osnova eksploatacije i prerade drveta te tradicionalne stočarske privrede.

U najvećem dijelu kontinentalne Crne Gore, šumske zajednice se izmjenjuju zavisno o promjenama visinskih pojasa odnosno bioklimata. Najniži pojas čine šume hrasta kinjaka u dolinama i kotlinskim proširenjima gornjeg Lima i Ćeotine, odnosno hrasta kitnjaka sa crnim grabom u uskim dolinama Pive i Tare. Na južnim toplijim ekspozicijama planinske regije pruža se uzak pojas termofilnih šuma bukve koji se nadovezuje na niži pojas šuma hrasta medunca i crnog graba. Najveće komplekse zauzimaju šume brdske i planinske bukve kojima se na visini između 1000 i 1200 m pridružuje jela. Miješane šume bukve i jele izgrađuju pojas visok 300-400 m ali zbog strmijeg reljefa nemaju tako veliku površinu kao šume brdske i planinske bukve. Porastom nadmorske visine uz bukvu mjestimično se javlja smreka, a šume na nekim mjestima poprimaju izgled šikara. Pri gornjoj granici šumskog pojasa najčešče su šume munike i molike te šikare planinske johe i vrba. Za najviše položaje karakteristična je klekovina, zajednica nisko polegnutih stabala teško prohodnih šuma ili šikara (česti je krivulj, grmolik planinski bor). Iznad gornje granice šuma na manjim visinama raširena je visokoplaninska travnata vegetacija (rudine), a u najvišim predjelima vlada planinska golet.

U horizontalnom i vertikalnom profilu po nekim autorima u Crnoj Gori izdvajaju se 37 klase, 53 roda, 97 sveza i 267 asocijacija, što je gotovo isto onoliko vegetacijskih jedinica koliko ih ima cijela Evropa. Botaničari su do sada registrovali preko 3000 biljnih vrsta i podvrsta. Od toga 220 endemita (20 je endemita Crne Gore, a ostalo su balkanski endemiti).

Posebnost je i veliki broj ljekovitih i aromatičnih biljaka (oko 500), medonosnih biljaka i jestivih gljiva.

Klima

Na klimatske prilike u Crnoj Gori najviše utiču položaj u umjerenom geografskom pojasu śeverne polulopte, blizina toplog Jadranskog mora, visoka planinska barijera u blizini morske obale, kotlinsko-nizijski prostori i viši krajevi u neposrednom zaleđu primorja, te izrazito planinski reljef ispresijecan dolinama, kanjonima i kotlinama na śeveru i śeveroistoku. Uticaji svih navedenih elemenata određuju klimatsku regionalizaciju Crne Gore.

U primorju vlada sredozemna klima sa suvim vrućim ljetima i blagim kišnim zimama.
U neposrednom zaleđu klima je submediteranska s jačim uticajem kontinentalnosti, koji se najviše ogleda u nižim temperaturama u hladnijem dijelu godine i većim godišnjim temperaturnim amplitudama.
Podneblje u śevernim i śeveroistočnim predjelima pod jakim je uticajem visokog reljefa i ima obilježja od kontinentalne do planinske klime. *Kontinentalnost je izraženija u śeverozapadnim krajevima, a najviše se očitava u manjim količinama padavina i modifikovanom maritimnom padavinskom režimu.

Januarske temperature

Januar je svuda u Crnoj Gori u prośeku najhladniji mjesec u godini. Primorje ima veoma blage zime s prośečnom januarskom temperaturom vazduha između 7 i 9°C, što omogućuje neprekidno trajanje vegetacijskog perioda.

Neposredni termički uticaj Jadranskog mora ograničen je uglavnom na usko primorje. Stoga, područja u submediteranskoj Crnoj Gori zimi imaju nižu temperaturu vazduha, niska zavala Skadarskog jezera te Zetska i Bjelopavlićka ravnica za 2 do 4°C, a više položene površi na zapadu i śeverozapadu 7 do 9°C.

Prośečne januarske temperature vazduha u planinsko-kotlinskoj Crnoj Gori znatno su niže. Posvuda su ispod 0° C, u riječnim dolinama i kotlinama izmedu -1 i -3°C, a u visokim planinskim područjima niže od -4°C.

Prilikom razmatranja geografskog rasporeda prośečnih mjesečnih temperatura vazduha važno je znati nekoliko činjenica u vezi s metodologijom prikupljanja podataka i izračunavanja prośečnih vrijednosti. Temperatura vazduha po pravilu se mjeri svakog dana tri puta, u 7, 14 i 21 h. Prośek izmjerenih vrijednosti predstavlja srednju dnevnu temperaturu, a srednje mjesečne vrijednosti dobijaju se iz prośečnih dnevnih temperatura. Budući da se klimatologija bavi prośečnim stanjima u atmosferi u višegodišnjem periodu (obično najmanje 30 godina), proizlazi da su podaci koji se ođe koriste prośeci prośeka. Da bi se dobila vjerodostojnija slika o temperaturnim prilikama, treba razmotriti ekstremne vrijednosti, tokom zime naročito minimalnih. U primorju se mogu spustiti ispod -8° C, u Podgorici je izmjerena najniža temperatura od -16° C, u Cetinju i Nikšiću -23°C odnosno -24° C, a u planinskim mjestima između -28° i -32°C. Zanimljiv je i raspored broja tzv. hladnih dana tokom godine (maksimalna temperatura vazduha niža od 0°C). Takvih je dana u planinama i kotlinama śeverne Crne Gore između 30 i 50, u vršnim dijelovima najviših planina i znatno više. Nasuprot tome, u primorju takvi dani izostaju, u Zetskoj i Bjelopavlićkoj ravnici ima ih manje od 5, a u višim predjelima submediteranske Crne Gore manje od 20.

Julske temperature

Razlike između prośečnih temperatura vazduha na primorju i u planinskom dijelu Crne Gore nešto su manje ljeti nego zimi i kreću se između 6 i 8°C. Veće su razlike prisutne noću, kada se kopno u kontinentalnom dijelu zemlje znatno jače ohladi nakon zalaska Sunca. Druga specifičnost julskih toplotnih prilika jest da najvišu prośečnu temperaturu vazduha imaju niski submediteranski krajevi, Skadarska kotlina, Zeta i Bjelopavlićka ravnica. Tamo su prośečne vrijednosti svuda više od 25°C, u Podgorici iznad 27° C, pa se ti predjeli ubrajaju među najtoplije u Evropi. U višim krajevima Katunskog krasa i Rudinsko-banjaskog kraja vrijednosti su znatno niže (između 20 i 22°C, na okolnim brdima i planinama ispod 20° C).

Toplotna svojstva mora dobro su vidljiva u primorskom pojasu đe su prośečne temperature niže za približno 2° C temperatura u nizijskim krajevima submediteranske Crne Gore, ali noći su toplije, a toplih i vrućih dana ima znatno više tokom godine. U planinskoj Crnoj Gori prośečne julske temperature vazduha posvuda su niže od 20°C, nešto više u kotlinama i riječnim dolinama, a najviše u visokim planinskim krajevima (10-12°C).

Razlike u maksimalnim izmjerenim temperaturama u mjestima primorske i nizijske submediteranske Crne Gore te kotlinskih na śeveru vrlo su male jer su svuda izmjerene vrijednosti od približno 40°C.

Najviše vrućih ili tropskih dana (maksimalna dnevna temperatura vazduha iznad 30°C) imaju Zetska i Bjelopavlićka ravnica (više od 50) te Skadarska kotlina (više od 70).

U primorskim mjestima takvih je dana znatno manje (15-20), a u planinsko-kotlinskoj regiji vrući dani vrlo su rijetki.

Padavine

U cijeloj Crnoj Gori padavina ima u znatnoj količini, uglavnom više od 1000 mm godišnje. Izuzetak su krajevi na śeveru, u prorječju Ćeotine i dijelu crnogorskog Polimlja oko Berana i Bijelog Polja, đe prośečni godišnji padavinski talog iznosi 700-1000 mm.

Padavine su najobilnije u višim krajevima primorskih planina i njihovom neposrednom zaleđu na śeverozapadu. Godišnje količine po pravilu su veće od 2500 mm, a ističe se šire područje Orjena s prośečnom količinom većom od 3000 mm; na meteorološkoj stanici u selu Crkvicama u prośeku je izmjereno oko 5000 mm kišnog taloga, a u izrazito kišnim godinama preko 8000 mm, najviše u Evropi. Primorje ima znatno manje padavina, između 1300 mm na jugoistoku i 2500 mm na śeverozapadu.

U cijeloj Crnoj Gori režim padavina ima pluviometrijske karakteristike s dva osnovna tipa, mediteranskim i modifikovanim mediteranskim s većim kontinentalnim uplivom jedino na śeverozapadu planinsko-kotlinske regije. Svuda su novembar i decembar mjeseci s najvećim, a jul i avgust sa najmanjim količinama padavina; izuzetak je Pljevaljski kraj đe je kontinentalni upliv najizraženiji, s primarnim minimumom od februara do aprila, a maksimumom u junu.

Jači upliv mediteranskog uticaja na godišnju raspodjelu padavina vidljiv je iz odnosa količina najvlažnijeg i najsušnijeg mjeseca, najčešće novembra (rjeđe decembra ili oktobra) i jula. U južnoj (primorskoj i submediteranskoj) Crnoj Gori razmjer se kreće između 5:1 i 11:1, a u planinsko-kotlinskoj regiji između 1,5:1 i 4,5:1. Veliki rasponi u primorju posljedica su dosta sušnih ljetnih mjeseci, a u submediteranskoj Crnoj Gori izuzetno velikih količina padavina u zimskim mjesecima.

Prośečno godišnje, prostor Crne Gore prima 1798 mm padavina. Od toga u zimskom periodu (oktobar-mart) padne 1223 mm (68%), a u ljetnoj polovini godine 575 mm (32%) padavina. Od gradskih naselja najviše padavina dobije Cetinje (3939 mm ) što je i najveća količina padavina koje dobija jedan grad i u bivšoj Jugoslaviji.

Snijeg

Snijeg je poslije kiše druga po važnosti padavina. U većem dijelu Crne Gore ne predstavlja značajniji dio u ukupnoj količini padavinskog taloga, ali mu raste uloga u hladnijem dijelu godine, znatnije u planinskim krajevima. Udio snijega u godišnjoj količini padavina raste s udaljavanjem od mora i porastom nadmorske visine. Prema nekim mjerenjima udio snijega u višim predjelima raste za 3% na svakih 100 m visine, pa već na 1000 m može dosegnuti udio od 25-30%, dok se na visini od 2000 m izjednačava s udjelom kiše.

Osim mjerenja količine vode koju snijeg sadrži, uobičajeno je da se mjeri njegova visina odnosno bilježe dani u kojima se on zadržava na tlu bez obzira na debljinu pokrivača. Trajanje sniježnog pokrivača na tlu ne mora biti kontinuirani period. Dužina tog perioda često više zavisi o raspodjeli temperature vazduha nego od dužine perioda u kojem snijeg pada. Životno iskustvo pokazuje da snijeg zimi najčešće pada pri relativno višim temperaturama,dok najoštrija zima nastupa poslije padanja snijega kada se nebo razvedri nakon prolaska hladnog fronta.

Snijeg je u Crnoj Gori redovna zimska pojava u planinsko-kotlinskoj regiji, vrlo rijetka u niskim krajevima submediteranske regije, a u primorju prođe i po nekoliko godina bez sniježnog pokrivača. U planinskoj Crnoj Gori u prośeku ima 30 dana u kojima pada snijeg, u Kolašinu 55, a na Žabljaku čak 72 dana. Još češće padanje snijega prisutno je na visokim planinama poput Durmitora ili Bjelasice.

Prośečno zadržavanje snijega na tlu kreće se od nepunog jednog dana u uskom primorskom pojasu do cijele godine na vrhovima najviših planina. U Skadarskoj kotlini, Zeti i Bjelopavlićkoj ravnici snijeg visine najmanje 1 cm može se u prośeku zadržati do 10 dana, u predjelima površi u zaleđu Boke Kotorske i u kotlinama planinske Crne Gore duže od 40 dana, a u visokoplaninskim krajevima više od 4 mjeseca. Na Žabljaku (1450 mnv) sniježni pokrivač se zadržava 5-6 mjeseci, dok su na Durmitoru predjeli iznad 1900 mnv okovani vječitim snijegom i ledom.

Hidrografija

Crnogorska teritorija hidrografski se sastoji od područja dvaju slivova, jadranskog (47,8%) i crnomorskog (52,2%). Razvođe između slivova prolazi visokim planinskim grebenima Golije, Vojnika, Lole i Žijova.

Veoma raznolik sastav zemljišta uslovio je složene hidrografske prilike, kako u gustini riječne mreže tako i u pogledu količina vode. Postoje područja koja veoma oskudijevaju s površinskim tokovima, a veći dio oblasti dubokog krasa (Katunski kras, Rudine i Banjani) ubraja se u endoreička područja bez površinskog oticanja prema moru. Jedine veće rijeke jadranskog sliva su Morača, Zeta, Cijevna i Bojana. U crnomorskom slivnom području rijeke su brojnije i vodom bogatije. Riječna mreža je gušća na istoku, iako su Piva i Tara na śeverozapadu izuzetno velike rijeke, ali s malo pritoka.

Većina crnogorskih rijeka odlikuje se velikim padom, što ih čini povoljnim za hidroenergetsko iskorištavanje. Međutim, samo je manji dio potencijala iskorišćen. Riječni vodostaji zavise od kišnog (pluvijalnog) i sniježnog (nivalnog) faktora. Rijeke Piva, Tara i Lim imaju nivalno-pluvijalni režim sa dva maksimuma (proljećni i jesenji) i dva minimuma (ljetnji i zimski). Rijeke jadranskog sliva imaju pluvio-nivalni režim s maksimumom u doba najvećih kiša (jesen, najviše u novembru).

Najveća jezera nalaze se u nizijskom dijelu Crne Gore na jugoistoku. Najveće je Skadarsko jezero (u zavisnosti od nivoa vode od 379 km² do 550 km²), vrlo plitko i kolebljivog nivoa (tokom kišnih zima vodostaj može porasti i do 3 metra, a površina jezera uvećati do 50%). Drugo po veličini jezero Šasko jezero je znatno manje (3,6 km²), protočno je i kanalom spojeno s rijekom Bojanom.

U planinskom dijelu Crne Gore, jezera su brojnija i mala. Javljaju se na nepropusnim podlogama (obično škriljcima) i ledničkog su porijekla. Najveće je Plavsko (2 km²) na śevernoj podgorini Prokletija, a najdublje Crno (49 m) na Durmitoru.

Od vještačkih jezera ističe se Pivsko, nastalo izgradnjom velike brane i pregrađivanjem korita istoimene rijeke na śeverozapadu Crne Gore.

Geologija

U geološko-petrografskom sastavu crnogorskog područja zastupljene su stijene paleozojske, mezozojske i kenozojske starosti.

Najstarije paleozojske stijene (uglavnom mlađe, karbonske i permske starosti) imaju najveće prostranstvo u porječjima Lima, Ibra i Tare. Škriljaste i krečnjačke stijene pripadaju gornjem karbonu, a pješčano-konglometrične permu.

Stijene mezozejske starosti zahvataju više od 3/4 crnogorske teritorije. Pretežno su karbonantne (krečnjaci, rjeđe dolomiti) i na njima je kras najrazvijeniji. Najstariji, trijaski slojevi, izgrađuju gotovo cijeli śeverozapadni dio Crne Gore, manje djelove na śeveroistoku, dio središnje planinske oblasti od Vojnika preko Prekornice do Žijova i velike djelove primorskih planina. Jurski slojevi mnogo su manje rašireni, najviše oko planina Vojnika i Žijova u srednjoj Crnoj Gori, zatim u okolini Nikšića te u djelovima planina Orjena, Lovćena i Rumije. Stijene kredne starosti izgrađuju većinu teritorije submediteranske Crne Gore, područja oko gornje Morače i Pive i djelove primorja između Boke i Budve odnosno Bara u Ulcinja, uglavnom niža primorska brda.

Od starijeg kenozoika (tercijar) najčešći je paleogeni fliš u primorju koji je ukliješten među starije slojeve. To su zone izdužene od śeverozapada prema jugoistoku, a zbog nepropusnosti dragocjene su poljoprivredne površine. Mlađi tercijar (neogen) najrazvijeniji je u okolini Ulcinja. Privrednu važnost imaju jezersko-slatkovodne miocenske (neogen) formacije u Pljevaljskoj i Beranskoj kotlini koje su bogate ugljem.

Najmlađem kenozejskom periodu kvartaru pripadaju fluvioglacijalni nanosi u Bjelopavlićkoj ravnici, Zeti i Skadarskoj zavali, kraškim poljima, zatim sedimenti mnogih terasa u dolinama Morače, Zete, Cijevne, Pive, Tare, Ćeotine ii Lima, te naslage ledničkih morena u visokoplaninskim predjelima.

Eruptivnih i metamorfisanih stijena ima najviše u primorju, Sinjajevini i śeveroistočnoj Crnoj Gori.

Novija ispitivanja pokazuju da se geotektonska struktura Crne Gore sastoji od običnih i polegnutih bora, naročito sistema sitnih i u obliku crijepova naleglih kraljušti. Osnovna karakteristika geotektonske strukture jeste zonalni raspored geoloških formacija, opšti smjer pružanja glavnih tektonskih direktrisa, sinklinala i antiklunala od śeverozapada prema jugoistoku i polijeganje bora prema jugozapadu.

Seizmologija

Crna Gora se nalazi unutar mediteransko-transazijskog pojasa intezivne seizmičke aktivnosti. Uzroci zemljotresa jesu u podvlačenju jadranske platforme pod Dinaride zbog pritiska afričke ploče sa juga. Diuboki raśed između Dinarida i jadranske podmorske mase proteže se duž primorja, udaljen od obale mora najviše 10 km. Od više seizmički aktivnih oblasti u Crnoj Gori, ističe se primorski pojas sa najvećim intezitetom do 9° po MCS skali (razorni ili pustošeći zemljotresi koji oštećuju oko 50% zgrada, od kojih se mnoge ruše). Zemljotresi nešto slabijeg inteziteta (7 i 8 stepeni) mogući su u Skadarskoj kotlini, Zeti i Bjelopavlićkoj ravnici te širem području gornjeg Polimlja. Većina ostale teritorije Crne Gore potencijalno su područja zemljotresa od najmanje 6° (jaki zemljotresi).

Spisak opština

Izvori

Nacionalni atlas Crne Gore, autori i urednici: Denis Šehić i Demir Šehić, autor tekstova: Ivan Bertić, Podgorica: Daily Press, 2005, Podgorica: Studio Mouse

Poveznice

https://web.archive.org/web/20180611170553/http://www.me/index.php/cg/kultura1