Nikšić je grad u istoimenom kraškom polju u śeverozapadnom dijelu submediteranske Crne Gore. Leži u istočnom dijelu polja, na 630-650 m nadmorske visine. Nikšić je drugi po veličini crnogorski grad i značajni prosvjetni centar s nekoliko srednjih škola i Pedagoškom akademijom, danas Filozofski fakultet.
Teritorija, klima, struktura edit
Nikšić[1] se nalazi u središnjoj regiji Crne Gore. Površina opštine Nikšić iznosi 2065 km2 i po površini je najveća opština u Crnoj Gori sa 14,95% njene teritorije.
Nikšić se graniči sa šest crnogorskih opština: Kotor, Cetinje, Danilovgrad, Kolašin, Šavnik i Plužine. Zapadnu granicu opštine predstavlja državna granica sa Bosnom i Hercegovinom.
U prirodi Nikšića, se prije svega ističu posebnosti krša, izraženije od drugih područja Evrope i svijeta, u znatnoj razlici u nadmorskoj visini na maloj udaljenosti pojedinih djelova opštine. Tako je u najnižim djelovima Pješivaca visina oko 40 m nadmorske visine, a na najvišim vrhovima śeveroistočnog dijela opštine visine su i iznad 2000 m.
Izražene su i značajne razlike u klimatskom pogledu. Na području Donje Zete vlada submediteranska klima đe uspijevaju maslina, smokva i nar, dok je na visokim površima i planinskim vrhovima izražena planinska klima sa vegetacijom četinarskih šuma, planinskih trava ili kamenitih goleti. Klimatsku raznovrsnost prati i brojnost biljnih i životinjskih vrsta. Raznolikost geološkog i litološkog sastava zemljišta, različiti oblici reljefa i klime uslovili su velike razlike u pogledu prisutnosti voda u pojedinim djelovima opštine. U središnjem dijelu je izraženo bogatstvo hidroloških pojava i procesa i količina voda, dok su ostali djelovi, i pojavama i količinama voda siromašni, što predstavlja veliko ograničenje za razvoj.
Stanovništvo edit
U Nikšiću živi 72 433 stanovnika u 110 naselja, pa je po populacionoj veličini druga sa učešćem 11,6% u stanovništvu Crne Gore. Prośečna gustina naseljenosti iznosi 35 st./km2.
Nikšić se nalazi u Nikšićkom polju na prośečnoj nadmorskoj visini od 600m (u Slivlju) do 660m (na Vidrovanu). Sa 56 970 stanovnika je najveće naselje u opštini i drugi crnogorski grad po broju stanovnika. Gradu Nikšiću je, 1981. godine, administrativno pripojeno 10 najbližih sela: Kličevo, Dragova Luka, Straševina, Rubeža, Glibavac, Mokra Njiva, Grebice, Kočani, Kapino Polje i Studenca, čime je broj stanovnika grada naglo povećan za 76 % u odnosu na 1971. godinu.
Saobraćaj edit
Pored prostora današnje opštine, gravitaciona zona Nikšića je široka, prema śeveroistoku sve do doline Tare, gornje Morače, potom veliki dio Bjelopavlića i Katunskog krša ili ukupno 5000 km2. Od Jadranskog mora udaljen je tridesetak kilometara vazdušnom linijom, pa s obzirom na završetak puta Risan–Žabljak, predstavlja značajnu tačku u povezivanju Primorja i śevera zemlje. Nikšić je raskrsnica puteva i čvorište za povezivanje planinskog, središnjeg i primorskog dijela Crne Gore kao i suśednih država i teritorija: Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Albanije, Srbije i Kosova.
Institucije i kultura edit
Nikšić je važan univerzitetski centar. U njemu se nalaze dvije visoko-školske ustanove: Filozofski fakultet[2] i Fakultet za sport i fizičko vaspitanje[3]. Na Filozofskom fakultetu postoji 15 studijskih programa, a na Fakultetu za sport i fizičko vaspitanje 3 studijska programa. Na Filozofskom fakultetu i Fakultetu za sport i fizičko vaspitanje se organizuju specijalističke, magistarske i doktorske studije. U cilju što potpunijeg razvoja naučno-istraživačkog rada i stručnog usavršavanja nastavnog kadra na Filozofskom fakultetu su formirani: Institut za filozofiju i sociologiju, Institut za jezik i književnost, Institut za geografiju, Institut za pedagogiju.
Od institucija kulture na prostoru grada Nikšića postoje: JU „Centar za kulturu“ u okviru kojeg postoji: Zavičajni Muzej, Umjetnička galerija, Narodna bibloteka, Arhiv; JU „Zahumlje“ koja je osnovana 1898.godine i koja i danas ostvaruje raznovrstan folklorni repertoar; JU „Nikšićko pozorište’“, i JU „Stari Grad Anderva“
Značajne su i sljedeće manifestacije: Septembarski dani kulture, Pjesnik na korzu,Međunarodni festival glumca, Viluško kulturno ljeto, Lake Fest[4] na Krupačkom jezeru, Bedem fest i Nikšić Guitar festival. Internacionalni „Nikšić Guitar festival“[5] je muzička manifestacija koja već niz godina okuplja cijenjene klasične gitariste iz čitavog svijeta ali i umjetnike koji gitaru kao medij koriste u različitim muzičkim pravcima. Ima za cilj da preko organizacije koncerata, stručnih seminara i profesionalnog takmičenja promoviše univerzalne vrijednosti umjetničke muzike i instrument.
U Nikšiću postoji relativno razvijena izdavačka djelatnost, koja se ostvaruje kroz rad nekoliko izdavačkih kuća koje se bave tom djelatnošću.
Lokalni centri edit
Značajni lokalni centri u Nikšiću su: Grahovo (120 stanovnika ) u Grahovskom polju kojem gravitiraju sva naselja jugozapadnog kraja i Velimlje (109 st) glavno naselje Banjana na śeverozapadu opštine . Lokalni centri su: Vilusi, (171 st.) centar viluškog kraja, Vraćenovići (37 st) u dijelu Oputnih Rudina, Krstac centar kraja Golije,Ozrinići, Miolje Polje centar Župe Nikšićke koja broji 3714 st., i Vir (815 st.) u śevernom dijelu Nikšićkog polja. Ostala značajna naselja na prostoru opštine Nikšić su: Trubjela, središnje naselje Rudina i Bogetići, središnje naselje Pješivaca.
Sela sa većim brojem stanovnika nalaze se pretežno u Nikšićkom polju i na njegovom obodu i u Nikšićkoj Župi. Sela na zaravni dubokog krša Rudina, Vilusa, Banjana, Golije, Duge, Oputnih Rudina su uglavnom smještena oko uvala, na podovima i oko dolova. Podjela ovog prostora u prošlosti se mnogo puta administrativno mijenjala. Vjekovna podjela na plemena ostavila je snažan pečat i do danas. Dugo godina su posebne opštine bile Pješivci, Grahovo, Banjani, Rudine, Golija, Lukovo, Nikšićka Župa i drugi djelovi.
Na osnovu prirodnih karakteristika i prirodnih i kulturnih dobra, izdvajaju se tri cjeline: Zaravan dubokog krša na jugozapadu, Središnja udolina i Śeveroistočni predio visokih planina i površi.
Zaravan dubokog krša je prema jugozapadu ograničena Bijelom Gorom i Orijenom i planinskim vrhovima prema Hercegovini, prema śeveroistoku vrhovima Lupoglav, Stolački vrh, Pusti Lisac, Zla gora, Njegoš i Somina. Karakteristične cjeline su kraško Grahovsko polje 6,4 km2 na visini 695 - 780 mnm. Udolina Nudo zapadno od Grahovskog polja, Zaravan Grahovac je śeverozapadno od Grahovskog polja a śeveroistočno od Nuda, oko 940 mnm. Grahovskom kraju pripadaju podovi, rupe i uvale oko Dolova, Vilusa, Jabuka i Spile. Prema śeverozapadu pruža se zaravan Banjana i Oputnih Rudina koji su karakteristične po škrapama, škripovima, pećinama, rupama, dolovima, uvalama, podovima i manjim zaravnima. Duž kontaktnih zona krečnjaka i dolomita formirani su nizovi dolova, uvala i vlaka pravca śeverozapad - jugoistok.
Dio Središnje udoline Crne Gore u opštini Nikšić čine udolina Golija i Duga, Nikšićko polje i dio doline Donje Zete i njenih zapadnih i śevernih strana (Pješivci).
Golija i Duga čine udolinu između Gatačkog i Nikšićkog polja dužine 40 km a širine oko 7 km. Prema udolini se strmo spuštaju planinske strane Somine i Njegoša na jugozapadu a planine Golije sa obroncima ka jugoistoku. Kroz udolinu se proteže tri niza uvala i dolova. Zla gora ima tipični izgled ljutog i neprohodnog krša, oštrih i golih vrhova, između kojih su brojne rupe i brojne pećine. Od nje se prema jugozapadnom i južnom obodu Nikšićkog polja nastavljaju Budoš, Pusti lisac, Kita i Goštac. Između uzvišenja Kita i Goštac je prevoj Trubjela koji se preko Rudina i Banjana nastavlja u dolinu Trebišnjice. Prema zapadu Budoš prelazi u krašku uvalu Broćanac koja se prostire u pravcu śever-jug. Pusti Lisac dominira na prostoru od Nikšićkog polja prema jugu. Istočno od Budoša pruža se prečaga Planinica, koja odvaja Nikšićko polje od Donje Zete. Dolinske strane Donje Zete, od Budoša prema Garaču, nastavljaju se u obliku planinskih kosa i uzvišenja, sa izraženijm vrhovima, Lisička glava, Gola brda, Tisovi Kom, Stolački vrh, Lupoglav i dr.
Nikšićko polje (66,5 km2) je geomorfološki i hidrološki najinteresantnije polje u kršu Dinarida. Razuđenog je oblika a njegova ravan je nagnuta od śevera i śeverozapada ka jugu i jugoistoku. Podijeljeno je na više djelova: Gornje polje, Mokra Njiva, Glibavac, Rastoci, Rudo polje, Kapino Polje, Kočansko polje, Krupac, Slano, vrtac, Lugovi, Kličevo, Pac polje, Suvo polje i najniži dio Slivlje. U ravni Nikšićkog polja se izdižu humovi Trebjesa 752 m i Studenačke glavice 684 m. U planinskom okviru oko Nikšićkog polja poseban značaj imaju prevoji, prema Donjoj Zeti između Budoša i Ostroških greda prijevoj Planinica (Midova kosa, Pandurica, Povija). U reljefu oko ravni polja je više manjih zaravni a u krajnjem jugoistočnom dijelu je kraška rupa - vrtača Norin u blizini ponora u polju Slivlje odvojena krečnjačkom pregradom Gradina.
Dolina Gračanice - Nikšićka Župa čini posebnu reljefnu cjelinu. Dolina je duga 20 km a široka do 4km. Iznad dolinskih strana sa śeveroistoka je zaravan Štitovo i Kutsko brdo a sa jugozapada ogranci Prekornice, Kablena glava i Žirovnica. Nizvodno od Liverovića, rijeka je u krečnjacima usjekla klisuru a poslije proširenja na prostoru Krstovača ponovo stvorila usku dolinu do ulaska u Nikšićko polje.
Pješivci najvećim dijelom pripadaju Donjoj Zeti i prostoru dubokog krša. Dio Bjelopavlićke ravnice koji pripada Opštini Nikšić je dio sela Drenoštice, Milojevići, Vitasojevići, Bogmilovići, Tunjevo i Dobro polje sa desne strane rijeke Zete.
Śeveroistočni lanac visokih planina i površi predstavljaju Golija, Vojnik, Maganik i Prekornica.
Golija (1942 mnm) se proteže između Gatačkog i Nikšićkog polja dinarskim pravcem. Vojnik[6] (1998 mnm) se uzdiže śeverno od Nikšićkog polja a ograničen je prijevojem Javorak na śeverozapadu i površi Krnovo prema jugoistoku. Na jugu se spušta do 1000 m odakle prelazi u krečnjačku zaravan Jasenovo polje i Prage. Jugoistočnim i južnim podnožjem duboko je uśečena dolina Surdup. Između Vojnika i Maganika, na raznim visinama se proteže niz površi između kojih je više planinskih lanaca na kojima se nalaze grebeni visine preko 1500 mnm. Same visoke površi ili zaravni se stepeničasto spuštaju prema Nikšićkom polju: Lukavice 1550-1660 m, Krnovo 1450-1500 m, Bare Bojovića 1500-1550m, Bojovića luke 1440 m, Konjsko 1360 - 1460 m, Zakraj 1440 m, Gorne Vučje 1350 m, Donje Vučje 1260 - 1300m, Ivanje 1110, Rađevo 1110-1209 m, Jasenovo polje 850-900, Šipačno polje 720m, Lukovsko polje 820 m, Oblatno 860, Zagrad 920 m. Maganik ima izraženu vertikalnu rašlanjenost sa vrhovima preko 2000 mnm. Prema śeveroistoku se spušta strmo u doboke kanjone rijeke Mrtvice i Morače dok se u zapadnom podnožju uporedo sa dolinom Gračanice proteže krečnjačka zaravan Štitovo 1500 m. Prekornica sa svojim ograncima zahvata područje između doline Gračanice, Maganika, Ostroških greda i doline Morače. Jugoistočno od Prekornice se nastavljaju planinski krečnjački grebeni Lisac 1563, Lebršnik 1534, Broćnik 1559, Veliki Kamenik 1815 m. Ostroške grede 1154 mnm se izdižu iznad najnižeg dijela Nikšićkog polja a strmi odsjek se nastavlja u pravcu jugoistoka sve do doline Morače.
Pećine i jame edit
Na prostoru Nikšića, postoji veliki broj pećina i jama od kojih je samo mali broj istražen. Na području Grahova, Bijelih Rudina, Banjana, Oputnih Rudina, Golije i Duge, Pješivaca đe preovladavaju krečnjačke stijene velike debljine (3000-4000 m) karakteristični su vertikalni podzemni oblici reljefa, tj. jame i škripovi. Posebnu reljefnu zanimljivost u Nikšićkom polju čine ponori. Registrovano je oko 900 ponora. Najvažnije mineralno bogatstvo opštine Nikšić su crveni i bijeli boksit.
Klimatski uslovi edit
Klimatski uslovi područja opštine, imaju karakter prelaza od mediteranske, ka planinskoj i kontinentalnoj. Glavne karakteristike klime su umjereno topla ljeta sa niskom količinom padavina, blage zime sa mnogo kišnih padavina. Područje Pješivaca ima karakteristike submediteranske klime, sa srednjim temperaturama zimskih mjeseci od 2 do 4°C. Klima područja Grahova varira u zavisnosti od visine, godišnji prośek padavina je iznad 3000m, dok je područje Golije zaštićeno od uticaja sa śevera te ima relativno blagu klimu. Śeveroistočni djelovi opštine imaju obilježja alpske klime, sa velikim količinama i dugim periodom zadržavanja snijega. Srednja godišnja temperatura vazduha je 10.8°C. Prośečna godišnja količina kišnih padavina je 1993 mm. Nikšić ima i visoku vrijednost insolacije, oko 2220 časova godišnje.
Nikšić ima izrazite vjetrove pravca śever - jug koji su znatno jaki. Śeverni pravac vjetra je zastupljen sa 23,5% a južni sa 19,4 %. Od ostalih pravaca donekle je zastupljen śeveroistok i jugoistok bura.
Osnovna karakteristika prostora Nikšića je izuzetna složenost hidroloških pojava i oblika, posebno na prostoru Nikšićkog polja i njegove okoline. U Nikšićkom polju se nalazi oko 300 vrela, 30 manjih i većih tokova i veliki broj ponora, čak 886.
Podzemne vode u Nikšićkom kraju kreću se tako da ponori daju vodu određenim vrelima, podzemni kanali se često prepliću ili prolaze jedan ispod drugog. U Nikšiću postoji mnogo kraških tipova vrela: Vokliška vrela (sistem vrela Glava Zete). Pećinska vrela su: Pećinska slanska (śeverni obod Slanskog polja) i Vrelo Zoja u Gornjem Polju. Najljepši primjer sakrivenih vrela je vrelo Glava Zete. Vrela Vidrovan i Vukovo vrelo u Gornjem Polju su tipični primjer pukotinskih vrela, Vrela oka su: Krupačko oko, Veliko i Malo Slansko oko i Oboštičko vrelo u Donjoj Zeti. U Nikšićkom polju ima oko 6 estavela od kojih je najpoznatija Gornjopoljski vir koji je najveća estavela u Dinaridima. Mukavice, potajnice ili interminentna vrela.
Od površinskih tokova području opštine najznačajniji je vodotok Zete. Van Nikšićkog polja i Zetske doline, generalno je malo voda. Grahovskim poljem teče istoimena rijeka, a uskom dolinom Nudolska rijeka. Trebišnjica je najduža ponornica u Dinaridima, koja izvire iz jakog vrela Oko (330m). Dužina toka je 97 km, a površina sliva je 1948 km2. Oputne Rudine, Banjani i Nikšićke Rudine su bezvodan prostor. U vrijeme obilnih padavina karakteristične su poplave u Velimskom polju, Trepčima i rjeđe u Nikšićkim Rudinama.
U Nikšićkom polju je stvoreno više vještačkih jezera kao što su Krupačko, Slansko jezero, Vrtačko jezero koje je periodično i kompenzacioni basen Slivlje, Liverovićko jezero u Nikšićkoj Župi. Na Trebišnjici je izgrađeno Bilećko jezero, a na Grahovskoj rijeci je stvoreno vještačko jezero radi stvaranja mogućnosti za navodnjavanje.
U okolini opštine Nikšić su tri planinska jezera, Trnovačko (1571 mnm), Kapetanovo (1678 mnm) i Manito jezero (1773mnm).
Zaštićeni kulturni i objekti prirode edit
Na području Nikšića, zastupljena su tri zaštićena objekta prirode:
- Botanička bašta (Arboretum) porodice Kovačević u Grahovu – Spomenik prirode,
- Trebjesa – Posebni prirodni predio.
- Estavela Gornjepoljski vir - Spomenik prirode „Gornjepoljski vir“.
Na prostoru Nikšića, Zakonom je zaštićeno ukupno 32 kulturna dobra. Shodno tome, na prostoru Nikšića imamo: objekte sakralnog karaktera, arheološka nalazišta, kulturna dobra profane arhitekture, fortifikacione objekte etnološkog karaktera i objekat tehničkog karaktera. Takođe, na prostoru opštine evidentirano je više od 100 spomen obilježja.
Reference edit
Izvori edit
- Nacionalni atlas Crne Gore, autori i urednici: Denis Šehić i Demir Šehić, autor tekstova: Ivan Bertić, Podgorica: Daily Press, 2005, Podgorica: Studio Mouse, 11. str.