Danilovgrad je grad koji se nalazi u Bjelopavlićkoj ravnici u Središnjem regionu Crne Gore, nedaleko od desne obale rijeke Zete i u podnožju planine Garač (1436 m). Nalazi se uz cestu i željezničku prugu koje povezuju dva najveća crnogorska grada Podgoricu i Nikšić.
Danilovgrad je najmlađi crnogorski grad, utemeljen 1869. godine kada je dobio sajmište (pazar) koje se do tada nalazilo u obližnjem Spužu pod turskom vlašću. Grad je dobio ime po knjazu Danilu Petroviću.
Teritorija, stanovništvo
editOpština Danilovgrad[1] prostire se od Bjelopavlićke ravnice u dolini rijeke Zete do Starocrnogorske kraške zaravni na jugozapadu i do visokih krečnjačkih planina i zaravni na śeveroistoku. Vazdušna udaljenost krajnjih tačaka u pravcu śever-jug iznosi oko 33 km, a u pravcu istok-zapad oko 29 km. Ima površinu 501 km2 i po veličini teritorije spada među opštine srednje veličine u Crnoj Gori. Na jugu se graniči sa Glavnim gradom Podgoricom, na jugozapadu i zapadu sa Prijestonicom Cetinje, na zapadu i śeveru sa opštinom Nikšić i na śeveroistoku sa opštinom Kolašin. U suśedstvu se nalazi Podgorica, administrativni, privredni, univerzitetski i politički centar države, Prijestonica Cetinje, istorijski i kulturni centar i Nikšić kao značajan univerzitetski i privredni centar i drugi grad po veličini u Crnoj Gori.
Na teritoriji Opštine Danilovgrad, prema popisu stanovništva iz 2011.godine živjelo je 18 472 stanovnika (36,9 st/km2), što je udio od 2,98% u ukupnom stanovništvu Crne Gore. Ima 80 naselja, dva gradska naselja: Danilovgrad (5 156 stanovnika) i Spuž(1 696 stanovnika) i 78 seoskih naselja. U Bjelopavlićkoj ravnici u kojoj se nalazi 51 naselje je koncentrisano 95,6% stanovništva, u brdskom pojasu je locirano 25 naselja a najmanje u planinskom području Opštine 4 naselja.
Reljef
editU reljefu Danilovgrada se izdvajaju dvije morfološke cjeline: ravničarski tereni uz rijeku Zetu i njene pritoke i prostor brda i planina, obje dinarskog pravca pružanja. Vrlo je izražena vertikalna raščlanjenost, a nadmorske visine se kreću od 35 mnm u dolini Mareze do preko 2100 m na južnim djelovima Maganika.
Dio teritorije Opštine koji pripada zoni prośečne visine od 800-1000 m, predstavlja niži dio planinskog prostora Crne Gore i najtipičniji karstni predio tzv. „ljutog krša“ sa razvijenim karstnim oblicima reljefa i hidrografije, kako površinskim tako i podzemnim. Katunski krš se dinarskim pravcem pružanja stepenasto spušta sve do Skadarske depresije, jedini prostori pogodni za naseljavanje, poljoprivrednu i stočarsku aktivnost su uvale i veće vrtače. U reljefu se ističu masivi Malog Garča (preko 880 mnm) i Veljeg Garča (Milunova bobija, 1436 mnm), koji se izdižu iznad Bjelopavlićke ravnice.
Bjelopavlićka ravnica je prostrana ravan u donjem toku rijeke Zete[2] i predstavlja tektonski predisponiranu potolinu koja ima karakter kraškog polja, dužine od oko 28 km, širine do 8 km a čija površina je oko 72 km2. U morfologiji ističu se tri glavna oblika: ravnica i aluvijalna ravan kao dolinski dio rijeke Zete i njenih pritoka, uzvišenja u dolinskom dnu koja predstavljaju ostatke paleoreljefa i korito rijeke Zete. Dolinsko rječno dno ima vrlo mali pad od Glave Zete (visina 56 m), do ušća Brestice u Zetu (visina 40m). U dolini Zete izdižu se krečnjačka brda i glavice kao (Gorica, Kurilo, Ćeranića glavica, Tulica, Spuška glavica i dr.). Korito rijeke Zete dijeli ravnicu skoro na dva podjednaka dijela, široko je oko 50 m, a najveću širinu ima kod Slapa gdje je širina i do 90 m.
U śevernom dijelu Opštine nalazi se prostor visokih planina i površi, koga čine Prekornica (Kula 1927 mnm), južni i jugozapadni dijelovi Maganika sa visinom od preko 2100 m i Lisac (Bobija 1563 mnm) i površ između njih. Prekornica se prostire između doline Gračanice, Nikšićkog polja, Bjelopavlićke ravnice, doline Morače i Maganika. Ima raščlanjenim reljef u kome se između oštrih grebena nalaze uvale Srednja, Suva i Brajovićka Ponikvica i brojni dolovi. Disecirani masiv Maganika zauzima najśeverniji dio opštine Danilovgrad. Južno od zaravni Štitova se nalazi dolina Gračanice, odnosno Nikšićka Župa, od koje se samo njen istočni i najviši dio nalazi na teritoriji opštine Danilovgrad. Lisac po prostranstvu predstavlja manji krečnjački planinski masiv.
Kako je najveći dio teritorije opštine Danilovgrad izgrađen od karbonatnih stijena, to su i kraški oblici reljefa najzastupljeniji (škrape, škripovi, vrtače i uvale, podzemne pećine i jame). Najzastupljeniji oblik kraškog reljefa su škrape, a javljaju se kako na dijelu Katunskog krša, tako i na Prekornici i Maganiku. Najpoznatije pećine su: Studendula i Bojanova pećina na Garču, Vilina pećina na Liscu, Pišina pećina u Brijestovu, Babljača uMartinićima, Baćarica i Tisovača u Vinićima, Dimiguza kod Međeđe, Kljunača, Javorača i Hajdučka pećina na prostoru Pavkovića i Vražegrmaca, Vilina pećina u Bandićima, Patalina u Pješivcima i mnoge druge.
Klima
editU Bjelopavlićkoj ravnici je dominantan uticaj mediteranske klime, blago modifikovane. Područje karakterišu duga, vrela i suva ljeta i relativno blage i kišovite zime. Može se reći da brdsko-planinske djelove Opštine karakteriše umjereno-kontinentalna klima. Najveće temperature su od juna do avgusta, dok su najniže od decembra do februara. Jul je najtopliji mjesec sa prośečnom temperaturom od 25,6°C, a najhladniji je januar sa 4,6°C. Po srednjim julskim temperaturama ovo je jedan od najtoplijih predjela u Crnoj Gori. Godišnje trajanje sunca iznosi u prośeku 2.372,5 h/godini. Prośečna godišnja količina padavina kreće se oko 2300-2500 mm. Najviše srednje godišnje količine padavina imaju planinski predjeli (oko 2500 mm), dok se ove vrijednosti za širi prostor Bjelopavlićke ravnice kreću oko 2000 mm. Sniježni pokrivač debljine 1,0 cm u nižim dijelovima opštine Danilovgrad pojavljuje se u prośeku 10 dana godišnje, a 5 dana godišnje snijeg ima debljinu od 10,0 cm. Śeveroistočni planinski dio Opštine, oko Prekornice i Maganika, prośečno godišnje ima 90 - 180 dana sa debljinom sniježnog pokrivača od 1,0 cm, a 60-150 dana pokrivač je debljine preko 10,0 cm, u zavisnosti od nadmorske visine. Na području Opštine preovlađujući vjetrovi su iz pravaca jugoistok i śeverozapad (12%), sa srednjom maksimalnom brzinom od oko 20 m/s, a potom iz pravca śevera (6%), sa srednjom maksimalnom brzinom od 30 m/s.
Glavne osobine hidrografije opštine su: bogatstvo vodotokova, izvora i estavela u Bjelopavlićkoj ravnici i na brdsko-planinskim terenima obodom ravnice, kao i potpuno odsustvo površinskih tokova i većih izvora na području Garča i postojanje nekoliko manjih vodotokova na području Prekornice i južnih obronaka Maganika, koji poslije kratkog toka poniru i dalje podzemno otiču najviše prema Bjelopavlićkoj ravnici. Najznačajniji vodotok je rijeka Zeta, koja se preko Morače uliva u Skadarsko jezero. Vodotok Donje Zete počinje od mjesta Glava Zete, đe nastaje od vodotoka Oboštice i Glave Zete i teče Bjelopavlićkom ravnicom u pravcu JI sve do uliva u rijeku Moraču, u dužini od oko 51 km, sa prośečnom širinom korita od 45-50 m (najveća širina korita je na području Slapa i iznosi 90 m). Na rijeci Zeti su izgrađene dvije male protočne hidroelektrane derivacionog tipa: HE Glava Zete i HE Slap Zete. Kraški teren śeveroistočne dolinske strane rijeke Zete drenira se preko izvora-jama: Podkrajske jame, Jame Lakića, Jame Vujića, Brajovića jame, Bobulje i Vukovića jame. One označavaju vodni potencijal podzemnih akumulacija Bjelopavlićke ravnice. Podzemne vode su uglavnom predstavljene kraškim akumulacijama, koje se nalaze sa lijeve i desne strane rijeke Zete, a koje se dreniraju preko navedenih izvora i jama.
Zaštićene biljne i životinjske vrste
editNa području Opštine Danilovgrad nalaze se zaštićene biljne i životinjske vrste i niz drugih vrsta čije je stanište na području Danilovgrada. To su: Skadarski dub (Quercus robur scutariensis Cernj.) - monumentalno stablo na Ćuriocu kod Danilovgrada i druga stabla ove endemične vrste hrasta/duba u Bjelopavlićkoj ravnici, pored rijeke Zete; Buksa, šimšir (Buxus sempervirens L) na području Slatine i Krasovine, što je ujedno i jedini nalaz ove vrste u Crnoj Gori; Zetska mekousna pastrmka (Salmothymus obtusirostris zetensis) još uvijek prisutna u dijelu gornjeg toka rijeke Zete, od Danilovgrada do Glave Zete. Od vrsta drveća čije se asocijacije štite u Crnoj Gori, na području Opštine Danilovgrad prisutne su sljedeće: šume munike - u asocijaciji Pinus heldreichii mediterraneo – m ontanum Blečić et Lakušić) na Štitovu i Prekornici; tisa (Taxus baccata L.) na području Bratkovice.
Vrijedna pomena, kao značajna za nauku, je biljna asocijacija Diantho-Erianthetum Hostii (opisao Bešić, Lj.),sa 774 registrovane vrste, a čije je najznačajnije nalazište oko Spuža, lokalitet Moromiš.
Spomenici kulture
editU Registar kulturnih dobara Crne Gore, u opštini Danilovgrad, zaštićeno je i upisano deset kulturnih dobara:
- Gradina Martinići - arheološki lokalitet, od perioda kasne antike do srednjeg vijeka;
- Manastir Ostrog, - sakralna arhitektura, od 1665. g. - XIX vijeka;
- Lokalitet Crkvina, Donji Martinići - arheološki lokalitet, od VI do XIX vijeka;
- Lokalitet Sige, Sige - arheološki lokalitet, rimski period;
- Zidanice, Zidanice - arheološki lokalitet, rimski period;
- Lokalitet Koljat, Koljat - arheološki lokalitet, rimski period;
- Grad Spuž s bedemima, Spuž – fortifikaciona arhitektura; od XIV do XVIII vijeka;
- Manastir Ždrebaonik - sakralna arhitektura, vrijeme gradnje XVI – 1818. g.;
- Crkva Sv. Đorđa, Gornji Martinići – sakralna arhitektura, vrijeme gradnje XVIII – 1862. g.;
- Turski tzv. Adžijin most, Miokusovići – profana arhitektura, turski period
Na području opštine Danilovgrad nalaze se brojne crkve, obnavljane na temeljima starijih hramova ili zidane kao zadužbine ili grobljanske crkve. Rasprostranjene su po čitavoj teritoriji kako na seoskim grobljima, tako i na uzvišenjima i planinama: U Danilovgradu su zaštićeni i upisani u Registar i spomen obilježja crnogorskih oslobodilačkih ratova i NOB-a, tj. memorijalni objekti.
Izvori
editNacionalni atlas Crne Gore, autori i urednici: Denis Šehić i Demir Šehić, autor tekstova: Ivan Bertić, Podgorica: Daily Press, 2005, Podgorica: Studio Mouse, 11. str.