Petar I Petrović Njegoš, kanonizovan kao Sveti Petar Cetinjski (Njeguši, 1748. — Cetinje, 1830.) je bio mitropolit crnogorski i vladar od 1782. do 1830. godine.
Biografija
editPočetak vladavine
editPetar I Petrović Njegoš je rođen u Njegušima 1748. u porodici oca Marka i majke Anđelije (rođene Martinović). Petar se zaredio oko 1760. a sa svega 17 godina je bio đakon. Od 1765. se nalazio na školovanju u Rusiji. Petar je 1779. bio u jednoj crnogorskoj delegaciji koja je u Beču od austrijske carice Marije Terezije tražila pokroviteljstvo i finansijsku podršku crnogorskoj državi.
Poslije ubistva Šćepana Malog i imenovanja Arsenija Plamenca za vladiku (koji nije bio iz porodice Petrović-Njegoš kao njegovi prethodnici) u Crnoj Gori ponovo dolazi do velike plemenske anarhije. Poslije Plamenčeve smrti 1781. opšti Crnogorski zbor je na vladičanski prijesto doveo Petra Petrovića Njegoša. Vladika je trebalo da bude hirotoniziran u Rusiji, ali mu je ruski ambasador u Beču odbio izdati pasoš jer je mislio da je Petar, zbog njegovog učešća u obraćanju carici Mariji Tereziji 1779. godine, „austrijski čovjek“. Zbog toga je Petar hirotonisan u Sremskim Karlovcima od karlovačkog mitropolita Mojsija Putnika 1784.
Iz Sremskih Karlova je pošao u Rusiju na prijem kod carice Katarine II. u cilju normalizacije sa ruskim dvorom poslije vladavine Šćepana Malog. Vladika Petar I i njegov budući sekretar Frančesko Dolči naišli su u Rusiji na neljubazan prijem. Knez Grigorij Potemkin ga je čak dao protjerati iz Petrograda. Razlog za to je što se u Petrogradu doznalo za tužbe crnogorske i lično Petrove na Rusiju u austriskoj prestonici. Carica Katarina je, istina, pozvala vladiku natrag, još prije nego što je napustio rusku zemlju; ali, on se, duboko uvrijeđen, nije hteo povratiti i zakleo se da njegova noga više neće preći preko ruske granice. Ipak, pri povratku iz Sankt Peterburga u domovinu, Petar je izjavio: „Ko je protivu Rusije, taj je i protivu svijeh Slovena“, čime su se upravljali i kasniji crnogorski vladari.
Sukob sa Osmanskim carstvom
editDok je 1785. godine bio u posjeti Rusiji, Crnu Goru je napao skadarski vezir Mahmud-paša Bušatlija, koji je tvrdio da mu je Staniša (Skender-beg) Crnojević predak. Bušatlija je prodro do Cetinja đe je spalio Cetinjski manastir. Kada se Petar I vratio, odazvao se pozivu Austrije i Rusije da Crnogorci učestvuju u ratu protivu Osmanlija. Da ne bi bila preduhitrena, Porta je sama 13. avgusta 1787. objavila rat Rusiji, u koji, kao ruski saveznik, poslije šest meseci, trebalo da uđe i Austrija. Između nje i Rusije bilo je, pored svega uvjeravanja o prijateljstvu, i suviše mnogo nepovjerenja i surevnjivosti. To se vidjelo po njihovu radu u Crnoj Gori. Kada je Rusija, pozivajući narod na borbu, uputila u Crnu Goru majora Savu Mirkovića, našlo se u Beču odmah da je to povreda savezničkoga sporazuma i stoga su austriska dva kapetana, Filip Vukasović i Ludvig Pernet, upućena isto tako da pokrenu Crnogorce u ime Josifa II, bila spremna da Mirkovića ili smaknu ili zatvore; ali, kolebali su se, jer su se bojali da tim ne razdraže Crnogorce. A i Mirković, doista, u Crnoj Gori radio je protiv Austrije, prikazujući je kao protivnicu pravoslavlja. Vukasović je podržao guvernadura Jovana Radonjića, Petrovog proaustrijskog konkurenta te grupu oko njega okupljenih crnogorskih vođa, došlo je do nejedinstva i Crnogorci nijesu imali vojnoga uspjeha.
Austrija i Rusija su 1791. i 1792. okončale rat sa Osmanskim carstvom, pa je usamljena Crna Gora bila suočena sa starim neprijateljem - Mahmut-pašom Bušatlijom. Uz to što je imao brojnu i organizovanu vojsku, Mahmut-paša je novcem i prijetnjama širio neslogu, kako među plemenima u Crnogorskim Brdima, tako i u dijelu slobodne Crne Gore. U kritičnim momentima, uoči osmanskog napada, Petar je okupio Crnogorce i Brđane i na Crnogorskom zboru je izglasana, napisana i potpisana Stega (zakletva).
1796. su izvojevane dvije velike pobjede u Lješanskoj nahiji - kod Martinića i na Krusima. U ovom drugoj bici 3. oktobra 1796. godine 30.000 osmanskih vojnika pod vođstvom Mahmud-paše Bušatlije i sedam francuskih oficira je pobijeđeno od strane 6.000 crnogorskih vojnika. Sam Mahmud-paša Bušatlija je poginuo u boju, a glava mu je, kao simbol crnogorske pobjede, za osvetu odsječena i donesena u Cetinjski manastir koji je bio spalio deceniju ranije. Crna Gora je proširena teritorijom Bjelopavlića i Pipera i sasvim se odvojila od osmanske vlasti.
Pod mitropolitom Petrom Crna Gora dobila je prvi pisani zakon 1798, koji je proširila Narodna skupština na Cetinju 1803. godine. Njime je ustanovljen sud, koji se zvao „Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog“.
Sukob sa Napoleonom
editGodine 1806. armije Napoleona Bonaparte pokušavale su da učvrste svoju vlast u Crnoj Gori, napredujući iz Bokokotorskog zaliva. Vojska Vladike Petra I ojačana ruskim odredima i sa ruskom flotom pod vođstvom admirala Senjavina, istjerala francuske snage čak i iz Dubrovnika.
Ruski car, Aleksandar I, je pokušao ubijediti vladiku Petra da preda Boku Austrijskom carstvu, ali Vladika nije htio pristati već naredio da se crnogorske snage učvrste u Herceg-Novom. Aleksandar I je promjenio svoj stav i pomogao je Crnogorcima osvojiti Korčulu i Brač. Dalja naprijedovanja su prekinuta dolaskom francuske velike flote, a ruska flota se morala povući da brani Jonska ostrva. Po ugovoru u Tilzitu iz 1807. godine završeni su sukobi između Francuskog i Ruskog carstva, a Boka kotorska je predata Francuskoj. U ratu od 1807 — 1812, Osmanske snage ojačane francuskim odredima napale su Brda i Crnu Goru, ali ih nijesu uspjele zauzeti. Vladika Petar je održavao stalne veze sa Karađorđem za vrijeme Prvog srpskog ustanka i sa njim je sklopio savez za oslobođenje potčinjenih Srba, te je sa tim ciljem vodio znatne borbe sa Turcima. 1813. godine, Crnogorci su uz rusku i britansku pomoć ponovo preoteli Boku Kotorsku od Francuza. Bečki kongres koji je uslijedio iste godine je, međutim, vratio Boku kotorsku Austrijskom carstvu, a Crnoj Gori nije priznata nezavisnost. Nakon ovog razočarenja, Crnu Goru su zadesila teška vremena. Hiljade Crnogoraca je umrlo od gladi, a stotine emigriralo u Kneževinu Srbiju i Carevinu Rusiju. Bolja vremena se najavljuju kad Brđani iz Morače 1820. godine, pod vođstvom serdara Mrkoja Mijuškovića pobjeđuje turske trupe iz Bosne.
Petar I je za nasljednika spremao Đorđija Savova Petrovića, ali je ovaj više voleo vojsku i oficirski poziv. Zbog toga je za svog naslednika 20. januara 1827. proglasio Radeta Tomova Petrovića, budućeg Petra II Petrovića Njegoša.
Vladika Petar I Petrović Njegoš je umro 1830. godine na Cetinju, a njegov nasljednik, Petar II, kanonizovo ga je 18. oktobra po julijanskom kalendaru. Vladika Petar I je za Crnogorsku pravoslavnu crkvu postao Sveti Petar Cetinjski.