Zeêuws edit
Etymologie edit
Over Middelnederlands mont en Oudnederlands munt van Oergermaons *munþaz. Uutendelienge van Oer-Indo-Europees *mn-tos, afgeleide van wortel *men- 'uutsteke'. De *-þ- in 't Germaons is vreêmd: 'n Indo-Europese *t oor wè meêsta 'n Germaonse *þ, mae noe net nie in dit achtervoegsel.
Van mūth, d'n Oudvriese vurm van dit woôrd, komt 't pleknaem-achtervoegsel -mu(je) in Sint Anna ter Mu en Erremu.
Omschrievienge edit
mond m
- Openienge in 't 'oôd om mee te praoten, te aesemen, te eten en te drienken, veraol van mensen en soms van paeren gezeid.
Uutspraek edit
[mɔnt]
Verbugienge edit
monden meêrvoud, mondje verkleinwoôrd
Saemenstelliengen edit
Uutdruksels edit
- ʼn zoete mond, 'n babbelaertje of zoetig'eid in 't algemeên
- ʼn Mondje drienke, 'n mondjevol, 'n bewiesje, eên slokje uut 'n ander z'n glas
- ʼn Mond as 'n 'oôischure, as 'n ovengat
- ʼIe steek (slae) z'n mond overal in, 'ie moei z'n eige mee aolles
- Je mond ergest mee spoele, wat deuvertelle, klesse over iemand/iets
- Je mond 'ang vee te lank, je praot te vee (soms ok: je zeit diengen die je vò je 'ouwe moet)
- Z'n mond bie 'm 'ebbe, nie te verlege weze om wat te zeien
- Z'n mond stae dwas, 'ie durft 't wè te zeien (op Goeree en Flakkee dikkels ontkennend, in juust dezelfde beteikenisse!)
- Iemand z'n mond opebreke, toet praoten dwienge
- Breek mien de mond nie ope, praot me d'r nie van, je wil vast nie 'ôre wat-a'k 'iervan vinde
- ʼn Mond geve, onstrant weze
- ʼk Ao 't in m'n mond, ʼt Lag in m'n mond, 'k wou 't zeie (mae iemand was mien vò of 'k 'ieuw 't vò m'n)
- ʼt Staet in z'n mond beschreve, 'ie zeit 't vreêd dikkels
- Eêntje op z'n mond praote, zeie wat 'n 'ôre wil
- Wat uut je mond laete vaolle, j'n eige laete kenne deu wat te zeien
Varianten edit
Ontlêniengen in aore taelen edit
Vertaeliengen edit
Vertaeliengen
|
|
Bronnen edit
- Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 600-1
- K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 169
- Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'mond'
Etymologie edit
Ziet bie Zeêuws.
Omschrievienge edit
mond m
Uutspraek edit
- [mɔnt] Nederlands in Nederland, Belgs-Nederlands
- [mont] Surinaoms-Nederlands
Verbugienge edit
monden meêrvoud, mondje verkleinwoôrd
- Afleiiengen
Opmerkienge: de woôrden mondig en onmondig komme van 't Middelnederlandse mont, wat-a 'bezit', 'voogdieë' beteikende (en homoniem was mee mont in de zin van 'eetorgaon'). Dit woôrd is uut 't moderne Nederlands (en Zeêuws) verdwene.
Saemenstelliengen edit
Uutdruksels edit
Ziet ok bie blad, brood, eten, hart, lepel, morgenstond, oog, smaak, stroop en water.
- alles zeggen wat je voor de mond komt, alles zeie wat-a je dienkt
- als uit één mond, allemaele 'tzelfde zeiende
- Beter hard geblazen dan de mond gebrand, beter te verzichtig as te onverzichtig gedae
- bij monde van, gezeid deu
- dat is een hele mond vol, dat bin vee woôrden
- dat ligt hem in de mond bestorven, dat zeit 'n noga gauw
- de mond vol hebben van iets, vee erges van praote
- een aardig mondje Frans praten, goed Frans kunne (awast nie overdreve goed)
- een grote mond hebben, astrant weze
- ga je mond spoelen (met zeep), schaem je da je zukke diengen zeit
- geen mond opendoen, zwiege
- het gaat van mond tot mond, d'r oor vee van gepraot
- hij heeft een grote mond, maar een klein hartje, 'ie meent 't nie zò bruut as t'n 't zeit
- iemand de mond snoeren, iemand 't zwiegen opleie
- iemand een grote mond geven, astrant tegen iemand weze
- iemand iets in de mond leggen, iemand diengen toeschrieven die-at 'n nie gezeid eit
- iemand naar de mond praten, zeie wat-at 'n ander gaerne 'oôrt
- iets met de mond belijden, zeie da je wat gloôft, mae d'r nie nae doeë
- iets uit iemands mond optekenen, 'n opmerkienge opschrieve
- ik heb het uit zijn mond, 'k è 't 'm zelf 'ôre zeie
- met de mond vol tanden staan, niks te zeien è
- met open mond, stom van verbaezienge
- met twee monden spreken, tegen d'n êne wat anders zeie as tegen d'n aoren
- niet op zijn mondje gevallen zijn, goed vò z'n eige kunne opkomme en opspreke
- veel monden te voeden hebben, vee mensen (dikkels guus) verzurge moete
- zijn grote mond niet kunnen houden, astrant weze (in 'n situatie daerat dat glad nie uutkomt)
- zijn mondje roeren, praote
- zijn mond staat geen ogenblik stil, ie doe niks as praote
- zijn mond valt open van verbazing
- zijn mond voorbijpraten, diengen zeie die-a je glad nie zeie meugde, of nie tegen d'n dieën
Ontlêniengen en afstammeliengen edit
- mond Afrikaons
- mon Javindo
Bronnen edit
- Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 558-62
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'mond'