Wt/zea/oog

Nederlands

Etymologie

Van Middelnederlands oghe, ziet bie ôge.

Omschrievienge

oog o

ôge (ok figuurlijk)
verschillende werkwoôrdsvurmen van ogen

Uutspraek

[oʊx ~ oʊχ] Nederlands in Nederland
[oːx] Belgs-Nederlands, Surinaoms-Nederlands

Verbugienge

ogen meêrvoud, oogje verkleinwoôrd

Saemenstelliengen

Uutdruksels

Ziet ok bie dollarteken, dood, doorn, haak, hand, letter, licht, lust, pijn, rad, schel, splinter, stront, waas, werkelijkheid en zand.

Dat heeft hem de ogen geopend
de ogen sluiten voor iets, wat nie wille zieë
door het oog van de naald kruipen, net-an ontkomme
een oogje dichtknijpen, wat toestae
een oogje op iemand hebben, 'n bitje verliefd weze
een oogje in het zeil houden, toekieke of 't goed gaet
een open oog voor iets hebben, ergest goed van op d'oôgte weze en d'r de waerde van zieë
geen oog dichtdoen, nie kunne slaope
goed uit zijn ogen kijken, goed oplette
grote ogen opzetten, mee grôte ôgen ankieke
Heb je geen ogen in je hoofd?, dat zie jie toch ok wè
het oog wil ook wat, je moet ok lette op 'oe 't 'ruut ziet
hoge ogen gooien
1. 'n goeie kans maeke
2. vee succes è
iemand de ogen uitsteken, iemand jaloers maeke mee wat
iemand met de ogen uitkleden, verlekkerd nae iemand kieke
iemand naar de ogen zien, vees te vee naer iemand opkieke
iemand niet onder ogen durven komen, benaeuwd weze om mee iemand te moete praote over wat-at 'r gebeurd is
iemand niet uit het oog verliezen, iemand in de gaeten 'ouwe
iemand/iets op het oog hebben, in gedachten è vò eên of ander doel
iemand recht in de ogen kunnen kijken, d'rop vertrouwe da je iemand niks verkeêrd ei gedae
iemand uit het oog verliezen, 't contact kwietraeke
iets met de ogen dicht kunnen vinden, ergest goed de pad kenne
iets met eigen ogen zien, 't zelf zieë (van diengen die-a niet iederêne gezieë eit)
iets met lede ogen aanzien, mee verdriet wat zieë gebeure
iets niet met droge ogen aanzien, d'rbie gae janke, van ontroerienge of verdriet
iets niet onder ogen willen zien, wat nie kunne acceptere
iets onder ogen krijgen, wat zieë
iets uit het oog verliezen, 'n dienk vergete
iets voor ogen hebben, 'n zeker doel è
iets zien door de ogen van een ander, vanuut 't perspectief van 'n ander kieke
ik heb geen ogen in mijn rug, 'k kan nie aolles zieë
in het oog springen, opvaolle
in mijn ogen, in mien ôgen, nae mien inzicht
met een half oog, zò'n bitje zonder de vollen andacht
met een scheef oog naar iets/iemand kijken, jaloers weze
met ogen als schoteltjes, mee grôte ôgen
net open ogen, willens en wetens (mae zonder dae wat mee te doeën)
met zijn ogen knipperen, verbaesd weze
ogen en oren tekort komen, zòvee meemaeke da je 't amper-an bie'oudt
ogen van voren en achteren hebben, aolles merke
ogen open, mondje dicht, niks zeie, 't is g'eim
ogen op steeltjes, ingespanne kieke
onder vier ogen, van man toet man, zonder aoren d'rbie
oog hebben voor iets, wè van wat wete
oog in oog staan met de dood, in doôdsgevaer zitte
oog om oog, tand om tand, ôge om ôge, tand om tand, vraek op aolle onrecht
uit het oog, uit het hart, a je iemand nie meêr ziet, dienk je a gauw nie meêr an 'im
voor het oog van de wereld, mee de waereldpers d'rbie
zich de ogen uit het hoofd schamen, z'n eigen vreêd schaeme
zijn ogen goed de kost geven, goed rondkieke
zijn ogen in zijn zak hebben, nie goed kieke
zijn ogen niet kunnen geloven, wat vreêd biezonders zieë
zijn ogen uitkijken, mee belangstellienge kieke
zijn ogen zijn groter dan zijn maag, 'ie eit wè flienk opgeschept, mae nie zò'n 'oenger
zover het oog reikt, zòver a je kun zieë

Ontlêniengen en afstammeliengen

Ziet ok bie ôge.

oog Afrikaons
ooch Westerlauwers Vries
огон (ogon) Russisch

Bronnen

Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 603-10

Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'oog'