Dit is 'n 'ulpblad, bedoeld vo korte achtergrondinformatie over 'n taele. Deze informatie is bedoeld vo de gebruker t'elpen bie vraegen die 'n drôge vertaelienge nie zòmae beantwoorde kan.
|
Latijn was de taele van 't Romeinse Riek. Z'oor al sind 't begin van de middeleêuwen nie meêr as eêste taele gebruukt, mae is nog langen tied gebruukt in bewind, religie en wetenschap. In die lèste tweê bereiken leef de taele nog altoos 'n bitje vèdder. Zòdoende is t'r invloed op 't Zeêuws, net as op aolle aore taelen in (West-)Europa.
Wat-a je wete moete
edit't Latijn was onderdeêl van de Itaolische taelen, 'n tak van de Indogermaonse taelen en zòdoende verre verwant van 't Zeêuws. Z'n zustertaelen bin 't Oskisch, Umbrisch en Faliskisch; die taelen è alleêne belank vò taelwetenschappers. De Romeinen veroverden 'n vreêd groôt riek wat-a dêlen van Europa, Aozië en Aofrika besloeg, en overal daer-an ze soldaoten onderbrochte, wier de taele gesproke. In 'n groôt deêl van wat vroeger 't Riek was ore noe Romaonse taelen gesproke; die uut 't Latijn ontwikkeld bin. Zòdoende is 't Latijn dus gin doôie taele in d'n eigenlijke zin.
D'r ore op de Zeêuwse Wiktionary 'eêl dikkels Latijnse vertaeliengen gegeve. Latijnse woôrden kunne in vreêd vee vurmen vòkomme. 't Naemwoord ei zes naemvaollen, 't werkwoord zes tieden, drie wiezen en nog wat biekommende vurmen. In de toekomst moe op lemma's dujelijk gemaekt ore 'oe dan Latijnse woorden verboge ore kunne.
Belang vò 't Zeêuws
editD'r lêre ok vandaege nog vee mènsen Latijn op schole, en op ouwe gebouwen en in ouwe boeken komme je dikkels Latijnse spreuken tege. Daerom verschient de Latijnse vertaelienge in vee Zeêuwse lemma's onderan. Vedders verschient de taele noe en dan in etymologie-secties.
Latijnse woôrden kunnen op drie wiezen in 't Zeêuws gekomme weze. Eêstens deu 't Vulgair Latijn, de volkstaele die de Romeinse soldaoten meebrochte an ze 't land veroverde, en die laeter dikkels as 'êreboer 'ier kwaeme weune. Woôrden as kaes, paerd en straete komme uut 't Vulgair Latijn. Tweêdens uut 'n moderne Romaonse taele - meêstentieds 't (Oud-)Frans, wat-at eêuwenlang diepen invloed op 't Zeêuws g'aod ei. Moe je dienke an woôrden as frinze of plume. In de darde plekke recht uut 't klassiek, middeleêuws of modern Latijn. Dat bin dan geleêrde woôrden vò diengen zòas wetenschap en religie, zòas alleminium, domenie of virus, mae soms ok gewônere woôrden as circus.