ziet ok aer
Zeêuws
editEtymologie
editoôdbedekkienge: Over Middelnederlands haer en Oudnederlands hār van Oergermaons *hērą. Vò de veddere afleiienge bin d'r tweê meugelijk'eden: ofwè van d'n Indo-Europese wortel ḱer(s)- 'stekel', 'planten'aer, ofwè van de wortel kes- 'kamme', mee rotacisme en grammaticaole wissel.
bevel an paeren: neffens 't Étymologisch Woordenboek komt dit van Nedersaksisch/Platduuts har en is 't aors nie te verklaeren as 'n (willekeurige) 'stemvurmienge'. Weijnen dienkt daer ander over: dieën ziet dit as kommende van 't Middelnederlands hare/here, 'ier'ene, 'tzelfde woôrd feitelijk as 't vòvoegsel 'er-. Dit kom van d'n Indo-Europese wortel *ḱe 'ʼier' en is ok an 'ier verwant. Vergliekt ok 't Latijnse cis 'an deze kante'.
Omschrievienge
editʼaer o, in beteikenisse 2 ok m
- draedvurmige bedekkienge op 't lief van zoôgbeêsten, bie mensen veraol op 't 'oôd
- Wat is j'n 'aer lange! Zou je nie is nae de kapper gae?
- eên zò draedvurmig uutgroeisel
- 'aer van beêsten as materiaol
- schimmel
- lienks (as bevel an 'n paerd), nae de kante van de voerman toe; in uutdruksels ok as biewoôrd van plekke
- gebiejende wieze en tegenwoôrdigen tied ienkelvoud van 't werkwoôrd 'aere(n)
Opmerkienge: in beteikenisse 5 ('t bevel an 'n paerd) gedraeg dit woord z'n eigen naebie omgekeerd. In Zeêuws-Vlaenderen is 't altoos ʼaer, betwint da je op d'Eilanden dikkels 'aor oort. Vò d'aore beteikenissen geldt dat nie.
Uutspraek
edit[ɛːr]
Verbugienge
edit'aeren meêrvoud, 'aertje verkleinwoôrd
- Afleiienge
- 'aeren bievoegelijk naemwoôrd
Saemenstelliengen
editN.B. Vee schienbaere saemenstellienge 'ebbe feitelijk 'aerd as eêste deêl, of komme van 't werkwoôrd 'aere.
Uutdruksels
edit- Z'n 'aer staet op z'n kop te fluiten, z'n aer gaet 'een-ende-weer in de wind
- J'n 'aer fluit, j'n 'aer is lange (veraol van mannen gezeid; vò d'n oôrlog was dit bie de boeren mode, daenae was dit 'n verwiet: "j'n 'aer is te lange")
- ʼIe boert da z'n 'aor deu z'n pette komt, 'ie is 'n slechten boer Land-van-Kezands
- Van 't geven vaol z'n 'aer, 'ie is nie zò vriegevg
- Z'n 'aer krult (ervan), 'ie is in z'n schik (dikkels ok ontkennende: Z'n 'aer klurt 'r noe niet echt)
- D'r zit 'n 'aer in d'n beuter, d'r is wat nie in orde, dikkels: die tweê bin nie uut eigen keuze getrouwd
- D'r zit 'n 'aer an, D'r 'angt 'aer an, 't is vreêd 'n werk, 't is zòmae gedae
- Da school 'aer of draed, da school nie vee
- Da's gin zuver 'aersnieën mee d'n dieën, 't is nie in orde mee dien vent
- ʼt 'Aer uutreêë
- letterlijk: mee 'n kamme 't 'aer gladstrieke en vuul d'ruut 'aele
- figuurlijk: ruzie mee êne è en van aolles op 'n an te merken è, vliegen afvange
- J'n 'aer laete waoie, weggae zò 'ard a je kunt
- Z'n 'aer vromme 'aele, gin baos over z'n laete spele
- Ergest gin 'aer vò è, iets nie durve
- Ik staon z'n 'aor nie, ik vertrouw 'm nie Zeêuws-Vlaonderen, Goerees (as Ik stao z'n haer niet)
- ʼn 'Aer in z'n neuze è, vreêd groôs weze
- Haer op z'n naegels hè, (al te) eêrlijk weze Goerees, Flakkees
- ʼt 'Aer uut d'ôgen doeë, vrieve, 'n bitje vò 't oôg poese, zonder at 't 'r echt proper van oort
- ʼn 'Aor uut z'n gat trekke, rejaol weze (van iemand die-at dat normaol nie is) Zeêuws-Vlaonderen
- Dat za de katte 't 'aer uutgae, dat zal d'rom 'ange
- Dae moe'k 'aer of plumen van è, dae moe'k meêr van wete
- ʼt Staet as 'aer op d'n 'ond, 't staet vreêd dichte (van opkommende plantjes gezeid)
- Je zit 'rmee an j'n 'aer, je zit 'rmee verlege
- Ze trokke an mien 'aer nie, mien gaet 't niks an
- In 't 'aer gae
- uutscheie mee 't draegen van de boerinnemusse (Noôrd-Zeêuws, gezeid in de jaeren dan de meêste boerinnen gin dracht mae nog wè 'n musse droege)
- zonder 'oôdbedekkienge lôpe (van burgers of op z'n burgers gekleide mannen gezeid, die nae 't weêr wel of gin 'oed of pette droege)
- In z'n 'aer weze
- blieë weze
- z'n eige gerocht, beledigd voele (meschien moe me 'ier an 't Franse air dienke?)
- ʼt Zuur in z'n 'aer è, nie blieë weze
- Wat in z'n 'aer è, kriege, wat van plan weze, 'n plan bedienke
- Mee z'n 'aer nae de kapper gae, om 'n knipbeurte gae
- Frans (...) mee 'aer op, vreêd slecht Frans (kan van elke aore taele gezeid ore)
- ʼk È 't nie op z'n 'aer verzieë, 'k moet 'n nie
- Wat uut z'n 'aer laete, wè oppasse om wat te doeën
- om 'n 'aer, naebie
- op 'n 'aer, 'tzelfde, mae dikkelder gezeid van diengen die net nie mislukt bin
- 'aere-te-baere, uut aolle macht
- Dieën eit de pispot op z'n 'aer g'aod, gezeid van eên die mee paoge'aer (champignonaer, blompot'aer) loôpt
- Hie kan nie hit of haer meêr, ʽIe wit gin 'aor of uto, 'ie is t'n ende raeds
- ʼIe wil nie 'aor of uto, d'r is niks mee 'im te beginnen
- Je kunt 'r gin 'aer of utou an vinde, d'r is niks van te begriepen
- Nie van haer of hot wete, niks wete
- ʼt Is op 'n 'aer geschore, 't is naebie af
- Ei je j'n 'aer verkocht dan?, gezeid as t'r eên zichtbaer nae de kapper is gewist; antwoôrd: Jae, mae'k moch nog geld toe geve!
Dialectvarianten
editAore spelliengen
editaer (gin standaerdspellienge, en af te raejen om gin verwarrienge mee kôrenaeren of bloedaeren te kriegen)
Ontlêniengen in aore taelen
editOpmerkienge: zòas wè dikkelder lieke de vurmen meêr op 'Ollands as op Zeêuws. Ziet daevò ok Wikipedia.
Vertaeliengen
edit
|
|
|
|
Bronnen
edit- Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 303-5
- K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 116
- Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank
- Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'haar'