Wt/zea/'ond

Zeêuws

'n Duutsen 'ond in 't waeter.

Etymologie

Over Middelnederlands hont en Oudnederlands hunt van Oergermaons *hundaz. Kom van Oer-Indo-Europees *ḱun-tos, wat in de vurm mee -t- allêne in de Baltische taelen verwanten eit (Litouws suntene 'grôten 'ond') mae in de grondvurm *ḱŭōn meêr as genoeg afgeleiden kent: Latijn canis (mee onregelmaetige klienker; ok de grond vò 't woôrd kennel), Oudgrieks κύων kuoon (daevan me cynisch 'ebbe), Sanskriet श्वन् śvan etc.

Omschrievienge

ʼond m

1. Getemde roôfbeêste (Canis familiaris) wat-a afstam van de wolf en g'ouwe oor vò de jacht, as wachter, vò de schaep'ouwerie en as gezelschapsbeêste.
2. Scheldnaeme vò 'n man.
3. Rot in erten, dikkels optrejend rond d'ondsdaegen.
   • Deze plante kunne me wè weggoôie, d'n ʼond zit t'rin.

Uutspraek

[ɔnt]

Verbugienge

meêrvoud 'onden, 'onnen, 'ongen; verkleinwoôrd 'ondje

afleiienge

'ontig, 'ontelijk; 'ontig'eid

Saemenstelliengen

'oengsdeêl 'ondedrisje 'ondegloôf 'ondegèrvel 'ondegos hondekemme 'ondekot 'ondekotgerdiene 'ondekulletje

'ondemaoger 'ondenist 'Ondeplaetje 'onderienk 'ondeslaeger 'ondestraete 'ondsbeien 'ondsblomme

hondsblomme 'ondsdaegen 'ondsdraeve 'ondsmule 'ondsneuze hondsoudte 'ondsribben hondsrok

Uutdruksels

• ʼIe is d'n bonten (zwarten) 'ond, 'ie 'oôr nergest bie
• D'n bonten 'ond spele, rottig'eid uut'aele
• ʼn Goeien 'ond kiek nie op gruppen of dulven, a je flienk bin, stae je nie vò 'n kleine 'indernisse stil
• ʼn Ouwen 'ond krieg je nie licht uut z'n kot
  1. Ouwe mensen verlaete ulder 'uus nie zòmaer
  2. Ik gae je nie zòmaer aolles vertelle (Bresjes)
• D'n hoend van Gijs, doôddoeër op 'n vraege daer-a je gin antwoôrd op wil geve (Menheêrse)
• Ze zit te rieën as 'n hond op 'n halve deure, je zit gin moment stille Flakkees
• Je zit d'rachter as 'n 'ond op 'n zieke koeie, je laet 'm gin moment gerust
• Je zit te kieken as 'n 'ond op 'n zieke koeie, je kiek moeielijk
• Ik bin d'rop as 'ond op 'n paerederm, ik bin d'r zot op Zuud-Bevelands
• ʼIe leit as 'n 'ond in z'n kot, 'ie ei gin vriedom
• Zò lange werk è as 'n klein 'ondje dat 'n groôt paerd opfreet, ergest mae nie mee klaerkomme
• Dae schiet 'n 'ond op, dat doet 'r nie toe
• Je bin d'n 'ond die in 't kotje moet, je bin de dupe
• Net of d'n hond 't an z'n poôt gehad heit, wat ziet dat d'r verkreukeld uut
• D'n 'ond op z'n rik è, vreêd lui weze
• D'onden vò de katten laete zurge, iets glad foute laete lôpe
• Tweê dulle 'onden biete mekaore nie, tweê geliekgezinden doeë mekaore niks
• Dien is deu 'n hond in 'n braembos ezeêkt, 'n onecht kind Goerees
• Zò dikke as 'aer op d'n 'ond, vreêd dichte (dikkels gezeid van mènsen)
• D'n 'ond eit over de taefel gelôpe, je bin te laet vò 't eten
• Lôpe as 'n 'ond die z'n keutel nie kwiet kan, doelloôs rondlôpe
• As d'n 'ond stienkt, kriege me rege (Waschappel)
• Lôpe jakke as 'n zêkenden 'ond, zonder rust 'een-ende-weêr lope
• Weglôpe as 'n 'ond van z'n stront, z'n eigen rommel nie opkuse
• As d'n 'ond juult, komt 'r onweêr
• As d'n 'ond gos eet, komt 'r regen
• Zò groôs as 'n 'ond mee zeven staerten, vreêd groôs
• Zò kerks as 'n 'ond knuppelachtig, glad nie kerks

Dialectvarianten

• hond Goerees, Flakkees
• hoend Flakkees
• 'oend noe nergest mee, mae moe vroeger op Zuud-Beveland bestaen è

Aore spelliengen

• ond (gin standaerdspellienge)

Ontlêniengen in aore taelen

• hond, hon, hont, hun Neger'ollands
  • hont Maegdeneiland-Creooliengels
• hondo Berbice-Nederlands

Vertaeliengen

tam roôfdier

• Nie-taelgebonde: 🐕, 🐶
• Araobisch: كَلْب‎ (kalb) m
• Berbice-Nederlands: hondo, hondə
• Braebants: 'ond (westelijk), hond (oôstelijk)
• Chinees (Mandarijn): 狗 (gǒu), 犬 (quǎn) (literair)
• Duuts: Hund m
• Frans: chien m
• Hindi: कुत्ता (kuttā) m, कुत्ती (kuttī) v, श्वान (śvān) m
• Iengels: dog
• Ieslands: hundur
• Japans: 犬, 狗 (いぬ, inu)
• Latijn: canis m
• Limburgs: hóndj (Midden-Limburgs en AGL), hónd, hoond (o.m. Mestrichts), hónk (Zuudoôst-Limburgs, Tegels) m

• Nederlands: hond m
• Nedersaksisch/Platduuts: ongd (Urkers), ond (West-Sallands), hond, hoond, Hund (in Duutsland) g/m
• Oudgrieks: κύων (kuoon) m/v, σκύλαξ (skulaks) m
• Portugees: cão m
• Russisch: соба́ка (sobáka) v, пёс (pjos) m
• Skepi: toto
• Spaons: perro m
• Swahili: mbwa kl. 9, 10
• Westerlauwers Vries: hûn g
  • Hindeloopers: hûnd
  • Terschelliengs: hoeng
  • Schiermonnikoôgs: hieun m
• West-Vlaems: ond m

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 246-9

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 215

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'hond'