Ashan ne Venezuelajchanejket yawit kishpejpenat se yankwik tatuktiani ipal ne kalpuli. Nikan tik Yajyankwik Tik Nawat tiawit tinat tay tikmatit ipanpa ne teishpejpenalis.
Melka nemit chikume candidatoj, mumati ka sema ume ne welit kisat: Nicolás Maduro wan Henrique Capriles.
Maduro katka ne ipatka-achtumutaliani (vicepresidente) itan Hugo Chavez wan muchiwki achtumutaliani kwak mikik Chavez tik ne Metzti Yey.
Capriles kipuluj ne teishpejpenalis ipal ne shiwit panutuk, kwak mukwepki kisa Chavez.
Chavez inak ka kinekituya ma wiki Maduro ka iipan ken tatuktiani ipal Venezuela, wan Maduro kinhilwia ne Venezuelachanejket tik ini campañaj ka yaja senpa kielnamiki Hugo Chavez wan yawi kichiwa ken yajuni kinekituya ma muchiwa.
Capriles ina ka su kinekit se tapatalis, ma kishpejpenakan yajasan. Ina ka yawi kiyektia ne inseguridad wan yawi kipalewia ne economiaj.
Ini ne ume wejwey tay kinkakasuat ne Venezuelajchanejket: ne criminalidad wan ne takwal. Ne inhumeshtin tajtaketztiwit inpanpa ini tik ne campañaj. Miak takat wan siwat mumiktijtiwit. Capriles ina ka ne kalpuli ipal Chavez kipia ne culpaj. Ipal Maduro, ne culpaj ipal ne capitalismoj wan ne prensaj. Ipanpa ne economiaj, ina Capriles ka itan Chavez nentuk wey inflacion wan te kanaj takwal tik ne tiajtiankis. Maduro ina ka ne culpaj ipal ne especulacion: ne kipiat wey tumin kikuat wey wan kianat, wan ne te kipiat wey tumin te kipiat taiwan panut.
Tik ne tipan teishpejpenalis (ne kipuluj Chavez, ne ashan miktuk), ne 80% ipal ne tukniwan yajket teishpejpenat. Wan ashan? Tiawit tikitat keski yawit teishpejpenat.
Uni tay tikmatit, wan tiawit tikitat ken ijtuk, wan kwak tiawit tikmatit mas tiawit tinat ka nikan. Shikishpelwi su tikneki tikmati!
> Ka chikwasen horaj mutzaktiwita ne tejtepatznaj pal teishpejpenat. Ina ne kalpuli ka anka 80% teishpejpentiwit. Ini kenha ken ne teishpejpenalis pal ne shiwit panutuk.
> Inat ka muchiwtiwit hackear sejse cuejcuentaj pal ne kalpuli ka matapan.
> Inatiwit ka tejkia ka muchiwket hackear icuejcuentaj Maduro wan ne ipartidoj. Ashan mukutuntuk ne matapan ijtik Venezuela. Inatiwit tik se tweet ka yaja ne kalpuli, kikutuntuk ne matapan ipanpa uni hajhackeoj.
> Ashan inatuk se pal ne kalpuli ka CANTV, ne empresaj pal wejkatanutza (telefonoj) tik Venezuela, nemi itan se ciberataquej kistuk itech ukse techan. Mumati ka ne matapan tea nemi kutuntuk. Muchi tejchiat kenhayuk pal kimatit ken kistuk ne teishpejpenalis.
Se mapaj pal tikitat kan mutalua ne apan Amazon wan kan nemi ne apan Napo tik Ecuador
Tik Ecuador, mutapan se takutun pal tuberiaj pal ne compañiaj nacional pal petroleoj Petroecuador, ipanpa se talishkupintuk, wan ne petroleoj yajki tik ne apan Coca. Uni panuk ne tipan tunal pal ne Metzti 5. Pejki mususulwia ne apan wan inatiwit ka hasta ashan temik iwan 1,6 millon litroj pal ne crudoj. Uni apan mutalua hasta ne apan Napo wan ne Napo mutalua tik ne wey apan Amazon. Ijkiuni mususulwija ne at tik Peru wan ashan majmawit ka nusan weli ajsi Brasil. Ne Brasil kishtijtuk ne ejercitoj pal kipalewia su kalaki ne at susul ka ne, wan inatuk ka weli kipalewia ne kalpuli pal Ecuador iwan uni itekiw, su yaja kineki.
Sujsul miak Metzali pal ne techan Terena mukweptiwit kikwit ne tal pal se ranchoj tik Brasil ika inat ka ne tal inpal wan kinhichtekilijket. Ne itekuyu ne ranchoj, tik Mato Grosso do Sul, se tatuktiani pal ne kalpuli pal uni taltakutun. Inat ne Metzali ka yaja se tal ipal ne intejteku pal ikman. Ne semanaj panutuk ne policiaj kimiktijket se yejemet kwak ajsiket kinhishtiat tik ne ranchoj. Inat ka ne Metzali pejket musumat iwan mijmit (flechas). Yajket wan ashan mukweptiwit kalakit tik ne ranchoj; inat ka uni tal inpal wan te yawit kiajkawat. Inat ka ne ijistakmet seujseujti kinmutiat wan kikwit violenciaj pal kinhishtiliat intajtal. (BBC News)
Ne Tajtal Tajpishtuk pal ne Biosferaj tik 2009
Ne UNESCO taneshtijtuk ka yawi kipua ne takutun ipal Ecuador itukay Cajas ijtik ne Tajtal Tajpishtuk ipal ne Biosferaj pal muchi ne taltikpak (TTB, ush MAB tik Ingles). Cajas nemi tik ne tajtaltakutun Azuay, Cañar, Guayas wan El Oro, wan nemit ijtik yaja ne Parque Nacional Cajas, ne Área Nacional de Protección y Recreación Quimsacocha wan nusan sejse tal itech ne weyat. Kuskatan kipia yey takutun ijtik ne TTB: Apaneca-Ilamatepec, Xiriualtique-Jiquilisco wan Trifinio Fraternidad.
Ne kalpuli pal Colombia wan ne tasumanimet pal ne FARC taneshtiwit ka kichiwtiwit se sentaketzat pal se reformaj pal ne tajtal. Ijtik muchi ne unpual-majtakti (50) shiwit pal ne tasumalis ini se wey taika pal ini guerraj. Kwak Álvaro Uribe achtumutaliani ipal Colombia inak ka te yawi taketza iwan ne FARC. Ne ashan achtumutaliani, Juan Manuel Santos, wan ne FARC pejket tajtaketzat tik Habana ashan chikwasen metzti. Ashan inatiwit ka kipiat se chancej pal kichiwat se pal nejmachnemit, melka sejse uijkayu nakat kenhayuk.
Kukuya Alberto Fujimori, ne katka achtumutaliani ipal Peru ijtik 1990 wan 2000 wan nemi tik ne tetzakwiluyan ipanpa miak tay kichiwki te yek. Kipia se kukulisyu pal ne iijti wan ne imiakwan kitajtantiwit ne ashan achtumutaliani, itukay Ollanta Humala, ma kimakishti, ma kiajkawa yawi ichan. Sejseuk inat ka nemit miak tzajtzaktuk ne nusan kukuyat wan su yejemet te welit mumakishtiat, taika Fujimori kia? Yewa kituktijket tik ne kalkukuyanit pero nemanha kikwepket ka tetzakwiluyan.
Miktuk Jorge Rafael Videla, ne tatuktiani ipal ne "guerraj susul" tik Argentina. Kipiatuya 87 shiwit. Videla nemituya tzaktuk kwak mikik ipanpa "crímenes contra la humanidad" ipanpa muchi tay kichiwki kwak kipishki tatuktilis. Ne kalpuli militar kimiktij anka 30.000 tukniwan ijtik 1976 wan 1983. Inat ka kwak ne ejercitoj pejki tatuktia, kishtijket tik ne tetzakwiluyan muchi ne tukniwan tzajtzaktuk pal ne izquierdaj wan kinmiktijket, wan nemanha inaket ka yejemet kiejekujket chuluat. Kinwikaket miak presoj ijtik hejhelicopteroj wan kintaminket katani ijpak ne wey apan. Nusan tatuktij ma muichtekikan ne inkujkunew ne nemituyat tzajtzaktuk. Inat ka yaja te keman kichiwki sentir tay kichiwtuk. Nujme Argentina semaya ini inat ashan: "Mikik ne dictador."
Se takat kalak tik se tawikani (autobus) tik Rio de Janeiro, kinhichtek ne pashaluanimet, kilwij ne motoristaj ma te muketza wan kichiwki violar se siwat. Kwak tamik, kiski tik ne tawikani wan chuluj. Nusan panutiwit sejseuk ijkiuni wan muchi tajtaketzat ipanpa; tik ne Metzti Yey, muchiwki violar se turistaj. Ne shiwit witz yawi mupia tik Brasil ne Atiluni pal ne Taltikpak pal ikshitachti, wan tik 2016 ne Ajawilti Olimpicoj.
Horacio Cartes, pal ne Partido Colorado, muishpejpentuk ne domingoj ken ne yankwik achtumutaliani pal Paraguay. Ini partidoj pal ne Yekkan nemik tatuktia yeshpual (60) shiwit, hasta 2008 kwak pejki tatuktia Fernando Lugo (pal ne izquierdaj). Ne shiwit panutuk kishtijket Lugo wan kitalijket ukse achtumutaliani tik ipuestoj, melka miak tal kichiwket protestar. Horacio Cartes kipia miak empresaj wan te nemik tik ne politicaj hasta 2008. Tik 2000 ne policiaj kiajsik se tepuspatani kan nemi ne ishajkal tentuk wan cocainaj, pero yaja inak ka te ipal. Tik 2010 kiski tik Wikileaks ka yaja nentuk tik itajku se tapepetalis (investigacion) ipanpa "lavado de dinero". Yaja inak tik icampañaj ka kinhishijia ne homosexualmet. (BBC Mundo)
Gaylord Nelson kichiwki ne achtu "Earth Day" tik 1970 wan muchiwa muchi ne shijshiwit ne 22/4
Tunal ipal ne Tal
Ne Akuntsu Metzalimet tik Brasil tik ne Amazonia kujtan, tik ne taltakutun itukay Rondonia itech Bolivia. Yejemet kipiat kal tik se chupi takutun kujtan tik ne Amazonia itzalan ne wey soya etal wan ne jaral pal wakash. Nemi se takat itukay Pupak ne kipia anka 50 shiwit. Nusan se takat shuret itukay Konibu wan isiwaw Pugapia wan ne ume insiwapipil: Nanoi wan Enotei. Taika nemit insel? Ken nujme tik ne Tal, teuk tami ne genocidioj etnicoj! Nujme nemit mijmiak Metzali ne mikit ijkiuni. Kinmiktiat iwan balaj ken panutiwit iwan sejse ne Akuntsu wan nusan kukuyat wan mikit ika tesu welit kiseliat ne kujkukulis ne kalwika ne invasores. Musta ne tunal ipal ne Tal, tikelnamikikan ne Metzali ne mikit ken ne Akuntsu – semaya nakat makwil Akuntsumetzali tik ne Taltikpak. (Survival for Tribal People)
Italkwach Brasil
Nemit sejse Metzali itukay Awa tik ne weykojtan tik Brasil. Yejemet chiujchiupi. Uij inpal ika ne istakmet kitzinkutunat ne kwajkwawit wan ne tapewil chulua wejka. Ijkiuni tea kipiat taiwan panut. Ne kalpuli pal Brasil inak ka yawi kinhilwiat ne sejseuk ma tea ajsikan ka ne pal welit nejmachnemit. Panutuk se shiwit wan te kichiwtuk tay inatuya ka yawi kichiwa. Nemit uk miak tejtechan ken ne Awa ne nemit ijkiuni. Nemi pal muchi kilwiat ne ikalpuli Brasil wan uksejse talmet ma mupatakan wan ma pewakan kipalewiat ne Metzali. Ashan tichukat, pero melka tichukat welit mikit su te tikchiwat tatka. (BBC News)
Capriles, ká kipuluj ne teishpejpenalis ne domingoj, kineki ma mupua senpa
Henrique Capriles, ne tatuktiani ipal ne partidoj tik ne oposicion tik Venezuela itukay Primero Justicia, ina ka kineki ma kipuakan muchi ne vojvotoj pal kitat su tejkia ka kipuluj. Ne takakiluyan (tribunal) inatuk ka nemik yek ne teishpejpenalis ipal ne domingoj, kan kiski achtu Nicolás Maduro, wan te yawit kipuat senpa. Capriles kinnutzki muchi pal kichiwat se manifestacion, pero ne kalpuli inatuk ka te welit kichiwat. (BBC Mundo)
Nicolás Maduro
Nicolas Maduro, ne "candidatoj ipal Chavez", kichiwtuk ganar ne teishpejpenalis pal muchiwa Achtumutaliani ipal Venezuela hasta ne shiwit 2019, iwan 50,7% pal ne vojvotoj. Ne ukse candidatoj, Henrique Capriles, kikwij 49,1%. Capriles kineki ma mupuakan senpa ne vojvotoj. Weli muita mas ipanpa ne teishpejpenalis ka nikan.
Hugo Chavez (1954-2013)
Ne metzti panutuk mikik ne Achtumutaliani ipal Venezuela, Hugo Chavez, wan ashan pejki ne teishpejpenalis pal inat ne Venezuelachanejket ká yawi muchiwa ne yankwik tatuktiani. Chavez kitukaytij Nicolás Maduro pal kikwi ipuestoj, pero nemit pal kishpejpenat muchi ká kinekit. Ne ukse candidatoj itukay Henrique Capriles. Tiawit tikitat tay yawi panu ashan. (BBC News, BBC Mundo)
Ne mumachtianimet muneshtiat tik Santiago
Mas que 100.000 mumachtiani (sejse inat 200.000) muneshtiat tik Santiago, ne weytechan ipal Chile, pal tajtanit democraciaj tik ne sistemaj pal ne tajtamachtiluyan. Tesu ne achtu wipta, pejket ne mujmuneshtilis ijkiuni tik 2011. Inat ka melka Chile kipia sujsul yejyek tamachtiluyan, yejemet semaya ipal ne inpilawan ne kipiat tumin o ne "clase media", pero ne te kipiat wey tumin te welit mumachtiat yek. Ken senpa, ne kipiat kipiat, wan ne te kipiat te kipiat tatka! (BBC)
Ne chimal (ipal ne Barça pal 1925 wan nusan ne achtu chimal ipal Barcelona (Guayaquil)
Tikmatit ka Barcelona ne wey techan ipal Cataluña, se tal ipal Ewropa. Nusan tikmatit ka kipia se tepewa pal ikshitachti (futbol) sujsul yek, ne "Barça". Anka te tikmati katka ka ne techan itukay Guayaquil tik Ecuador kipia se tepewa ipal ikshitachti itukay Barcelona nusan, wan mumati ka yaja ne mas yek tepewa ipal muchi Ecuador. Inat ka se Catalan ajsik Guayaquil wan kiketzki. Ini shiwit ne Barça ipal Cataluña yawi sea yek. Wan ne ipal Guayaquil? Inat ka te... lastimaj! (BBC)
Munamiktiat ume takat
Tik Uruguay pejtiwit kichiwat sejse tajtuli yankwik. Ashan kistuk se tajtuli ina ka su kinekit ne takamet welit munamiktiat iwan takamet, wan ne siwatket iwan siwatket. Achtu sema nemituya se techan tik Tatzinu America iwan se tajtuli ijkiuni: Argentina. Nusan kistiwit tajtajtuli kenha tik uksejse techan, ken Canada, España, Portugal, Holanda, Belgica, ne talmet pal Escandinavia wan Tatzinu Africa. (BBC Mundo)
+ Ashanchin titamit timumachtiat ka ne Ikal ne Weymet (Senadoj) inatuk ka yek se yankwik tajtuli ijkiuni tik Francia nusan.
Juan Manuel Santos
Miak kistiwit nujme ne tejtechan ipal Colombia pal inat ka kinekit nejmachnemilis. Juan Manuel Santos, ne tatuktiani ipal Colombia, nemik inwan tik Bogota. Ne ikalpuli nemi tajtaketza iwan ne tatuktianimet ipal ne FARC, tik Cuba. Ne ipartidoj Álvaro Uribe, ne katka ne tatuktiani pal Colombia, wan nusan ne itejtekuyu wejwey tal, inat ma te tajtaketza iwan ne tasumanimet ipal ne FARC.
Pablo Neruda
Kishtijtiwit tik se shaput tik Chile ne iujumiu ne poetaj Pablo Neruda pal welit kitat su tejkia ka kimiktijket o te. Neruda mikik tik 1973. Melka kukuya katka, miak kimatit ka ne militares ipal Pinochet tatuktijket ma kimiktikan. Nikan se videoj kutu.
YSUES Radio Universitaria tik 660AM: "Cultura Latinoamericana" ne lujlunes ka 10 horaj ka peyna. Wejkatanutza: 2511-2020. Shiwi tuwan!
Curso de náhuat: Centro Cultural Ne Yawal (Av. Izalco casa 102A, Colonia Centroamérica), los sábados 9-11:30 am, $1 la sesión a partir del 11 de enero 2014. Niveles Básico y Avanzado. Tamachtiani: Werner Hernández.
Clases de náhuat (nivel básico): Escuela de Artes de la UES, los viernes 2-4 pm, $0.50 x clase. Cuando lleguen pregunten dónde es el salón o por Guishtemi (77132406).
Taller de náhuat. Centro de Artes Hermanos Aguilar. Sábados 3:00pm. Inicio: 6 de abril 2013. Info. tel. 2222-3418.
.svg)
.jpg)
_J._Videla.jpg)
.jpg)
