Ne Metzali ipal ne tejtechan Muskogee nemituyat tik ne Tatzinu-Taneskan pal ne Ejestadoj Senputzujtuk kwak ajsik ne takat istak. Ne istakmet kinhishtilijket ne intal wan kintuktijket ka Oklahoma.
Ne 30 ipal ne Metzti Majtakti-Ume panutuk, Emily Johnson Dickerson mikik ka ichan tik Ada, Oklahoma. Yaja ne tipan siwat ne semaya welituya ne Chickasawtaketzalis.
“Muchi tik tutechan tichukat tik ini tunal ika yajki se pal tukniwan sujsul tasujtatuk ne welituya techmachtia wey ipanpa tutaketzalis wan tuculturaj.” inak ne tatuktiani ipal ne techan Chickasaw, Bill Anoatubby. Ashan nemit achka 55,000 tukniwan ipal ne techan Chickasaw wan muajsit tik Oklahoma.
Ne Nantzin Emily kipiatuya 93 shiwit kwak mikik. Ashan nakat anka 65 welit taketzat yek ne Chickasawtaketzalis. Ashan unpual-majtakti shiwit nemit katka miak Chickasawtaketzat, pero yewa ne taketzalis kashawik sujsul. Ne welit taketzat kenhayuk muchi welit ne Ingles; Dickerson ne tipan Chikasawtaketza te welituya Ingles.
Joshua Hinson, ne tatuktiani ipal ne Programaj pal Muyulkwi ne Chickasawtaketzalis, techilwia: “Katka, ne Chickasaw ne taketzalis wey pal tutechan, kwak muchantia katka tik ne ital pal ikman wan nusan kwak kintuktijket ka ukse tal kan nemit ashan. Pejki kalaki ne Inglestaketzalis tik ne shijshiwit 1880, 1890 wan tik ne sentzunshiwit 20.”
Ne noymet ne welit Chickasaw kenhayuk – ne ashan kipiat 60 ush 70 shiwit – pejket mumachtiat Ingles kwak kintuktijket tik tajtamachtiluyan ipal ne Metzali. Dickerson inte mumachtij seuk taketzalis ika inte munekik. Tik itechan itukay Kali-Homma’ mutekipanuat katka ken ikman panutuk.
Ini takamet wan siwatket ipal tejtechan tekenhat ipal ne tejtechan Muskogee.
“Yaja kenha ken ne nojnoymet ipal ikman”, inak Tajtzin Hinson. “Ne Chickasawtaketzat kipiat se tachialis pal muchi tay panu tekenha ken ne Inglestaketzat. Ne Nantzin Emily kita katka ne taltikpak ken kita ne Chickasaw.”
Ne Chickasawtaketzalis inte ken ne Ingles. Kipia sejse kenha ken sejseuk Metzalitaketzalis. Kipia pajpalabraj sujsul weyak ne kinekit inat muchi tay kineki ina se oracion tik Ingles. Se machiut: Ilooibaaáyya'shahminattook. Kineki ina: “Tejemet ikman tisennemituyat katka ka né”.
Ne tamatinimet inat ka ne 65 Chickasawtaketzat nakatiwit - muchi welit ume taketzalis - weli ipani pal tajpiat yultuk ne taketzalis. Greg Anderson, ne tatuktiani ipal ne Living Tongues Institute, ina ka melka uij, anka weliskia.
Yaja ina: “Te keman welit tikmatit tay yawi panu iwan se taketzalis ne puliwi nemi; iwan ne Chickasawtaketzalis nusan te tikmatit. Melka chiupi welit taketzat ashan, weli mupalewia su titekitiskiat wan tikejekuskiat sujsul pal te miki wan pal pewat taketzat tik sejse kan ashan te taketzat.
Tik uni programaj kichiwat tay welit pal tea yawi kashawi ne intaketzalis. Nemit tajtamachtiluyan kan senpa taketzat tik Chickasawtaketzalis pal chikitikmet wan nusan pal ne weymet. Nusan nemi se taiwan ipal ne wejkatanutza, wan vijvideoj, pal kinpalewiat muchi, nujme ne taltikpak - ken ina yaja - ma mumachtikan su kinekit.
Ina ka ne imikilis Emily Johnson Dickerson ne semanaj panutuk “techelnamiktia ka timunekit titekitit sujsul pal muyulkwi ne taketzalis. Te tiknekit kwak panut uk 30 shiwit ma tinakan ka mikik ne tipan Chickasawtaketza wan ashan tea naka aka weli tajtaketza tik tutaketzalis.”
Se tepewa (comité) pal ne Senadoj pal ne ESA kichiwtuk votar "eje" ipal ne tajtuli-propuestaj pal kiajkawat ma muchiwakan techanchanejket (ciudadanos) sujsul miak imigrantej ne te kipiat ajamat tik ESA. Tik ne votoj, 13 inaket "eje" wan 5 inaket "inte". Kineki ina ka ashan ne propuestaj weli yawi iishpan ne Senadoj, kan yawit tajtaketzat ipanpa ne metzti witz. Su muchiwa tajtuli, ini muchiwaskia ne reformaj mas wey pal ne tajtuli ipanpa ne ijimigrantej ijtik 25 shiwit. Nusan kiejekujket kipatat ne tajtuli tik 2007 wan te weliket.
Mas que sentzunti tukniwan mikiket yalua tik Oklahoma City tik ne Ejestadoj Senputzujtuk pal America, wan ijtik yejemet senpual kunet, kwak panuk se tornadoj majwey tik itajku se takutun pal ne techan itukay Moore kan nemit miak kal wan se tamachtiluyan kan nemituyat kukunet wan tamachtianimet. Ne wey huracan kipiatuya anka ume kilometroj ipatawakyu wan panuk nemanhachin. Weli ma kiajsikan uksejse miktuk tik ne hojhoraj witzet.
(BBC Mundo)
+ Tiwelit tipakit ika ne tapajtianimet kitemultijtiwit ne tapualis pal ne miktiwit. Ashan inat ka semaya kipujtiwit 24 mikini.
Pukti ijpak LA tik ne timil pal 2009
Tatat sejse wey timil tik California tik ini tujtunal. Inat ne "tisewianimet" (ne takamet wan siwatket kiejekuat kisewiat ne tijtit) ka nemit chikwasen timil wey ashanchin. Se yejemet muajsi iten ne weyat tik ne ajkuik-kalakian (NW) pal Los Angeles. Muchiwat tijtimil muchi ne shijshiwit tik California pero inat ka ini shiwit nemit sujsul miak, anka ika ne ejekat kipitza ken te yek.
Tamerlan Tzarnaev kipiatuya 26 shiwit, wan ne iikaw Dzhokar kipia 19; yaja mumachtia tik ne weytamachtiluyan. Ne policiaj kimatket ka yejemet ne kitalijket ne tajtapanwas tik ne maraton pal Boston ika kinhitaket tik se videoj. Pejket kintemuat. Kinhajsiket tik ne weytamachtiluyan; kimiktijket Tamerlan, wan mikik se policiaj. Nusan kinmakaket Dzhokar pero chuluj. Ne tatuktianimet kinnutzki muchi ne chanejket pal Boston wan kinhilwijet ma te kisakan ka inchan; kitemujket tik muchi ne kajkal, wan te kiajsiket. Melka uni, se takat kiajsik ne piltzin tik itenkal kan minashtuya tik se barcojtzin wan kinutzki ne policiaj. Walajket, musunket, wan kiwikaket ilpituk. Ashan nemi tik ne kalkukyanit. Teuk kimati aka taika kichiwket, wan nakat miak pal tiktajtanit. (BBC News)
Achtumutaliani Obama
Ijtik miak tal ne tajtuli ina ka muchi te welit kipiat se tamutani (armaj), wan uij ma kiajkawakan se kipia. Tik ne Ejestadoj Senputzujtuk, te. Wan melka sejse inat ka munekit se tamutani pal mupalewiat, muchi ne shijshiwit sujsul miak mumiktiat iwan tajtamutani tik ne ES, ken panuk yewa tik se tamachtiluyan tik Connecticut kan se takat kinmiktij 26. Ashan Achtumutaliani Obama kwalani iwan ne politicojmet tik ne kalpuli ika yaja kiejekua kichiwa se tajtuli pal muchiwa mas uij ma mukuakan, wan yejemet inatiwit ka te. Mumati ka sejse kichiwat tajtamutani wan kishtiat sujsul tumin iwan ne tanamakalis; wan wey intajpal tik ne kalpuli ika kipiat wey tumin. (BBC News)
Tajtapanwas tik Boston
Inatiwit sejse ka kiajsiket se ká anka kitalij ne tajtapanwas (bojbombaj) tik Boston ini semanaj; sejseuk inatiwit ka te tejkia. Mikiket yey ne lunes kwak mutapanket, wan sujsul mas nemit tik ne kalkukuyanit. Melka tik ne prensaj taketzat wey ipanpa, sejse mutajtanilijtiwit ken ka taketzat sujsul kwak miktiwit yey, wan sujsul miak mikit mujmusta ipanpa tajtapanwas tik Pakistan wan uksejse tal wan te tinat tatka. (BBC News)
Ijkiuni muita ne iewayu se talsilin majwey africanoj
Tik Africa kipiat ne silin (ush caracol) sujsul wey, itukay Achatina achatina ush "talsilin majwey africanoj". Ini silin sujsul mayana wan weli kikwa tetekia wey sakat wan kilit. Hasta weli kikuyuna se tapepechul ipal yesoj, ika ne calcioj yek pal takwawaya ne iewayu. Ajsituk tik uksejse tal wan mukwepa se wey pespej ipal ne mijmil. Nusan tik ESA, ika nemit miak tik ne estadoj itukay Florida. Inatiwit ka ne ka sujsul te yejyek wan ashan kinekit kiajsit ken kipuluskiat. Kikwat muchi tay shushuknaj wan nusan kisusulwiat muchi iwan ne iayu. (BBC News)
Boston, ESA
Mutapantiwit ume bombaj tik Boston kwak mutaluat miak takamet wan siwatket tik se wey maraton. Ashan inat ka miktiwit yey wan 140 mushutatiwit. (BBC News)
Inat ka ne Ambassador Bridge nakak chikitik
Yawit kiketzat se yankwik tepuspanuas ijtik Windsor (Canada) wan Detroit (ESA). Nemia se tepuspanuas wan yaja ne kan panut sujsul miak pal yawit wan witzet itzalan uni talmet, yajika munekit kichiwat se mas wey. Keski ipatiw? Mas que ume billon dolar. (BBC)
Ne Metzali itukay Hopi, tik Arizona, kichiwtiwit ini takamet ipal kwawit
Ne itukay Hopi se techan Metzali tik Arizona (ESA) kipiat inculturaj wan intaketzalis. Sejse takat istak kitepewtiwit miak mascaraj ipal ne Hopi wan ashan yawit munamakat tik se subastaj tik Paris (Francia). Ne actor Robert Redford ina ka yaja kipalewia ne Hopi wan tajtantuk ma te munamakakan ini majmascaraj ika yejemet ipal ne Metzali; ikman kichtekilijket wan ashan munekit kinkwepiliat. Se juez tik Paris yawi kita su yek o te. (BBC)
+ Ashanchin timumachtijtiwit ka ne juez inatuk ka welit munamakat ne majmascaraj.
Ini mapaj kilwitia kanka walajtiwit ne tepaltechanchanejket ijtik ne ESA; ne chijchiltik ne tejtechan ne kipiat mas...
Miak muneshtijtiwit iishpan ne kalpuli pal ne ESA tik Washington kitajtanit ma kinmakakan ajamat ne tepaltechanchanejket te kipiat inhajamaw pal kinhajkawat nakat tik ne ESA. Ne kalpuli yawi kita su kishtia se yankwik tajtuli pal ina ka welit muchiwat techanchanejket (ciudadanos). Melka sujsul miak ijtik ne muneshtianimet (manifestantes) walajtiwit Meshijku, ne Shiktal, Cuba wan Tatzinu America, nusan nemik te chiupi tepaltechanchanej tik ne ESA nestiwit nujme ne taltikpak. (BBC Mundo)
Ini mapaj kilwitia kan nemit mas tukniwan "Hispanicoj" tik ne ESA
Ken ne takamet wan siwatket "Latinojmet" (o "Hispanicojmet") tik ne ESA? Ken muitat, ken kinhitat? Tay intekiw? Tay welit kichiwat? Tik ini videoj welit tikitat tay ina se artistaj ne kichiwtuk se amat wan miak fotoj. (BBC)
Barack Obama
Obama taketzki iishpan ne Congresoj ipal ne ESA pal kitajtani ma kichiwakan se yankwik tajtuli pal tea welit muchi kipiat se tamutani (armaj). Ashan sejse metzti se takat kinmiktij 26 kunet wan tamachtianimet tik se tamachtiluyan tik Connecticut. Tik ne ESA ne Yekkan (derecha) ina ka muchi welit kipiat ajarmaj ika ne constitucion ina ijkiuni.
Beyonce Knowles
Ne takwikani Beyonce nemi tik Habana wan ne ESA kwalanik iwan: tik ne kalpuli tesu pakit wan kitajtanit taika yajki pashalua ka ne, ika ne ESA kineki kichiwilia boycot ne Cuba. (BBC)
YSUES Radio Universitaria tik 660AM: "Cultura Latinoamericana" ne lujlunes ka 10 horaj ka peyna. Wejkatanutza: 2511-2020. Shiwi tuwan!
Curso de náhuat: Centro Cultural Ne Yawal (Av. Izalco casa 102A, Colonia Centroamérica), los sábados 9-11:30 am, $1 la sesión a partir del 11 de enero 2014. Niveles Básico y Avanzado. Tamachtiani: Werner Hernández.
Clases de náhuat (nivel básico): Escuela de Artes de la UES, los viernes 2-4 pm, $0.50 x clase. Cuando lleguen pregunten dónde es el salón o por Guishtemi (77132406).
Taller de náhuat. Centro de Artes Hermanos Aguilar. Sábados 3:00pm. Inicio: 6 de abril 2013. Info. tel. 2222-3418.
.svg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
