Iwan 95 shiwit techajkawtuk ne "iteku" tasujtatuk pal Tatzinu Africa, Nelson Mandela. Yajtuk se wey takat pal ne sentzunshiwit senpual.
Kwak nesik, Tatzinu Africa se coloniaj katka tik ne Imperioj Britanicoj. Tatuktiat ne istakmet, wan muchiwki ne sistemaj itukay apartheid kan ne tiltikmet nemituyat pal nakat tik se ladoj wan ne istakmet tik ukse ladoj. Ne istakmet nemituyat yek, iwan wey tumin wan muchi tay munekit; ne tiltikmet te kipiatuyat tatka nian welituyat kichiwat tatka.
Nesik se wey movimientoj ne musuma pal kipata ne regimen wan kimaka poder ne tiltikmet: ne African National Congress (ANC). Nelson Mandela muchiwki se pal ne ANC tik 1943.
Nelson Rolihlahla Mandela
Nesik tik 1918, se pal ne Xhosa techan tik Tatzinu Africa wan tik ne familiaj pal tatuktianimet itukay Thembu.
1943: Kalak tik ne ANC.
1956: Kiwikaket iishpan ne takakiluyan ipanpa "alta traicion" pero te kitentzakket.
1962: Kitzkijket senpa ipanpa "sabotaje" wan kimakaket makwil shiwit tik tatzakwiluyan.
1964: Inak ukse takakiluyan ma mutzakwa hasta ma miki. Nakak tzaktuk hasta 1990.
1993: Kikwij ne Premioj Nobel pal Nejmachnemilis.
1994: Muishpejpen ken ne achtu achtumutaliani tiltik pal Tatzinu Africa.
1999: Kiajkaw ne tatuktilis, wan tik 2004 kiski tik ne vida publica.
Tatzinu Africa muchiwki independientej tik 1961; melka uni, te mupatak ne sistemaj pal apartheid tik ne techan postcolonial, wan ne istakmet tatuktiat kenhayuk. Ashan miak techan pal ne taltikpak pejket inat ka uni te nemi yek wan kichiwket se wey boycot pal te kikuat tatka ne muchiwtuk tik Tatzinu Africa. Ne kalpuli te takakik wan kitentzak sujsul miak. Se yejemet Nelson Mandela.
Uni regimen pal apartheid, kan Tatzinu Africa se tal independientej pero semaya ne istakmet tatuktiat, semaya yejemet kipiatuyat wey tumin wan muchi tay munekit, wan te muchiwat respetar ne tay ipal ne techan, nakak hasta 1994. Kwakuni tamik uni kalpuli wan nesik se yankwik tunal.
Kiajkawket kisa Nelson Mandela tik ne tetzakwiluyan tik 1990. Tik 1993 kikwij ne Premioj Nobel pal Nejmachnemilis. Tik 1994 muchiwki achtumutaliani pal Tatzinu Africa.
Nelson Mandela kukushki iwan tuberculosis kwak nemik tzaktuk. Yajika kwak chulet seuseujti kukuya. Tik 1999 inak ka yawi kiajkawa ne puestoj pal achtumutaliani pal musewia. Tik sejse shiwit kenhayuk nakak tik ne "vida pública" pero tik 2004 inak ka kiajkawa pal naka ichan.
Miak tunal panutiwit (shikitakan tay tinaket ipanpa ne semanaj panutuk) wan kenhayuk kumunit tik Turquia - tik Ankara ashan. Ne achtu ministroj Erdoğan inatuk ka te yawi kinkaki wan ka "te tiawit tiknutzat se teishpejpenalis ika nemit kichiwat protestar tik ne ujujti". Ne policiaj kalaktiwit kisumat ne kumunit wan kintamutilijtiwit gas. Ne prensaj tik Turquia te tajtaketza ipanpa tay muchiwa, wan ne kalpuli te kiajkawa ma ajsikan ka ne ne yajyankwik pal uksejse tal.
Miktuk ne takwikani Mandawuy Yunupingu, se "Metzali" pal ne tal itukay Yolngu tik Australia. Kipiatuya 56 shiwit. Nemik tik ne bandaj pal musicaj itukay Yothu Yindi ne sujsul muishmati. Yunupingu nusan muishmati ika kipalewia ne tay ipal ne "aborigenes" (Metzali) pal Australia. Tik Yothu Yindi tatzutzunat Metzali wan istakmet, wan kimaliat musicaj pal ikman (Metzali) wan pal ashan (rock). Welit tikakit se takwikalis itukay Treatyka nikan. (BBC News)
Ne parquej Gezi tik ne plazaj Taksim
Pejtiwit wejwey kumunilis tik ne plazaj Taksim tik Istanbul (Turquia). Ne kalpuli yawi kiketza se yankwik centro comercial kan ashan nemi ne parquej Gezi. Sujsul miak kumuntiwit pal inat ka te kinekit ma kitajkalikan ne parquej; ne kalpuli kituktijtuk miak policiaj iwan pukti pal kisentaluat. Pero tinaskiat ka ini kumunilis anka te semaya ipanpa ne parquej, nusan ika miak kwalantiwit iwan ne kalpuli wan majmawit ka mukwepa takwawak (conservador) wan sujsul islamistaj. Ne ikalpuli ne ESA kilwijtuk Recep Tayyip Erdoğan, ne achtu ministroj pal Turquia, ka te igustoj ken muwika pero Erdogan inatuk ka yawi mutajkali ne parquej kenhaya.
Ne iejercitoj Francia pejtuk kiajkawa Mali, kan kalak ashan nawi metzti pal kipalewia ne kalpuli musuma iwan ne Islamistajmet tik ne ajkuikpa, ika miak majmawit ka ne Islamistajmet yawit kikwit control su te. Yejemet te kinhajkawat ne chanejket muwikat ken ina ne culturaj pal uni tal, nusan te welituyat takwikat wan tatzutzunat, wan pejtuyat kiwilewat ne "monumentos historicos" pal ikuni ne muketzket sea ikman wan sujsul wey inpatiw, tik tejtechan ken Timbuktu ne muishmati nujme ne taltikpak. Ashan ka yawit ne Franceses, tiu-tikitat su ne ejercitoj pal Mali weli mupalewiat insel o te.
Mutalpachujtuk ne tajkwiluani Chinua Achebe ne yewa mikik tik ESA. Yaja muita ken se wey tajkwiluani ipal Africa. Yaja nestuk tik Nigeria, wan ashan nusan kitukatiwit tik ne techan kan nesik. Sujsul wey tukniwan ajsitiwit pal kimakat inrespetoj.
Qomolangma, Sagarmāthā ush Everestepet, ken muita tik ne ejekat
Se siwat pal Arabia Saudita tejkutuk itzunpan ne tepet mas kojtik pal ne taltikpak, ne Everestepet (itukay Qomolangma tik Tibet taketzalis, wan Sagarmāthā tik Nepal taketzalis). Ne siwat itukay Raha Moharrak wan kipia 25 shiwit. Yaja ne achtu siwat Saudi ne tejkuk ijpak. Ina ka kichiwtuk pal kitepewa tumin pal kipalewia ne tajtamachtiluyan ipal Nepal. Tik Arabia Saudita te kiajkawat ne siwatket kichiwat tay welit kichiwat ne ukichmet wan miak te kinekituyat ma yawi tejku ijpak Everest ika kimatit ka uni te yek pal se siwat.
Ini tujtunal, miak tik China tajkwilujtiwit tik matapan pal inat: "Naja te niaw nimumiktia". Wan uni taika? Yek, yewa mikik se siwat kipiatuya 22 shiwit, wan ne policiaj inaket ka yaja muchiwki suicidar. Melka uni, miak kimatit ka te tejkia, yejemet inat ka sejse tajpiani (guardiaj) kan yaja tekiti kichiwket violar wan nemanha kitamutaket talchi wan inaket ka yaja tzikwinik. Yajika ashan senpual millon tajkwilujket inat sejse ken: "Shikmatikan ka tesu niaw nimumiktia, wan su nimiki, kineki ina ka nechmiktijtiwit. Ma te metzinshijshikukan!" (BBC News)
Ne wey kal wetztuk tik Dhaka.
Muchi tikelnamikit ka wetzki se wey kal kan nemituyat majmaquilaj majwey tik Dhaka, ne weytechan ipal Bangladesh, tik ne Metzti Nawi. Achtu inaket ka miktiwit 200, kwakuni hasta 500. Ashan inat ka kiajsitiwita mas que 1000 mikini, wan teuk tamit tatejtemuat. Miak ká tekitket ka né sijsiwatket. Nusan ne mushutatiwit anka uk 2500. Sejse kimatit ka wetzki ne kal ipanpa nawi wey generador nemituyat tik itzunpan ne kal wan kichiwat miak vibracion. Achtu ka wetzki, muitak ka tzajtzayantuk ne tajtapepechul wan kilwijket ne itekuyu, Mohammad Sohel Rana, wan te kinekik kitentzakwa ne kal. Ashan muchiwtuk arrestar wan nemit wejwey kumunilis tik ne techan; sejse kinekit ma kimiktikan ne itekuyu ipanpa tay kichiwtuk. Bangladesh se tal sujsul pobrej wan ne majmaquilaj se takutun sea wey ipal ne ieconomiaj. Kintashtawat ne tekitinimet sujsul chiupi tumin wan ijkiuni tik ne talmet kipiat wey tumin welit kikuat inkwajkwach ipanpa chiupi tumin. (BBC News)
+ YANKWIK YANKWIK: Ashanchin kiajsitiwit se siwat yultuk itan ne kal kwak panutiwita 17 tunal ka wetzki... Inat ka ne siwat nemi yek.
Malasia
Ashan kishpejpenat ne kalpuli tik Malasia. Kikwij Malasia iindependenciaj itech ne Reinoj Senputzujtuk tik 1957, wan sanse partidoj, itukay Barisan Nasional, nentuk tatuktia tik ne ikalpuli hasta ashan. Melka uni, sejse kinekit ma mupata, wan te aka kimati ká yawi kichiwa ganar ini teishpejpenalis, ne achtu ministroj Najib Razak ush se musenhilpilis (coalicion) pal yey partidoj itukay Pakatan Rakyat itan ne ukse candidatoj, Anwar Ibrahim.
(BBC News)
+ Tamik ne teishpejpenalis wan Barisan Nasional, ne partidoj pal ne kalpuli, kichiwtuk ganar, melka ina ne oposicion ka kichiwtiwit fraudej.
Benazir Bhutto (1953-2007)
Benazir Bhutto katka ne achtu ministroj ipal Pakistan ijtik ne shijshiwit 1988-1990 wan senpa tik 1993-1996. Kwakuni muchiwki se kalpuli militar tik Pakistan wan yaja kiski tik Pakistan. Tik 2007 mukwepki pal muishpanua tik se teishpejpenalis, wan kwak tami mukwepa kimiktijket. Tik ini tujtunal nemi ne juicioj pal kitat ká kichiwki. Sejse inat ka ne kwakuni achtumutaliani (presidentej), Pervez Musharraf, kipishki ne culpaj ika te kipalewij Bhutto kwak kiski tanutza iishpan miak gentej. Ashan mumatki ka kimiktijket ne fiscal ipal uni casoj. Teuk kimati aka ká kimiktij Benazir Bhutto. (BBC News)
Se videoj kan tikitat ken sejse kipalewiat kwak wetzki ne kal wan miak mikiket
Ne semanaj panutuk, wetzki se wey kal tik Dhaka, ne weytechan pal Bangladesh, wan tik uni wey kal nemituyat sejse wey maquilaj. Miak mikiket kwak wetzki. Achtu sejse kitztuyat ka te nemituya yek ne tapepechul pal ne kal wan yajket kilwiat ne itekuyu pero te kichiwki tatka, wan wetzki. Ashan inat ka makwil tzunti (500) miktiwit ka né. Ini majmaquilaj, kan tekitit wey wan mutashtawia chiupi tumin, kichiwat kwajkwachti chiupi ipatiw pal ejempresaj tik America, Ewropa wan ijkiuni. Te kinekit tashtawiat wey tumin ipanpa uni kwajkwachti. Ashan mutajtaniliat ká kipia ne culpaj ika mikiket ne tekitinimet... (BBC News)
+ Ashan inat ka 800 ne miktiwit.
Somalia ken nemi ashan
Somalia se tal tik Taneskan Africa kan kiselijtiwit wey mayan. Ashan inat ne Tejtechan Senputzujtuk ka ijtik 2010 wan 2012 miktiwit 260.000, wan se tajku pal yejemet kukunetzitzin teuk kipiatuyat makwil shiwit. Mikiket ika te wetzki ne at wan nusan ika musumat tik uni tal. Hasta ashan tikmatit ka nemituya wey mayan pero te tikmatket keski miktiwit. Panuk ukse wey mayan tik Somalia tik 1992. (BBC News)
Ichimal Irak
Ashan kichiwtiwit votar tik Irak. Yaja ne achtu teishpejpenalis tik Irak kwak teuk nemi ne ejercitoj pal ne ESA ka ne. Kenhayuk nemit miak tapanwas wan miak mikit. Melka kinekit ne tatuktianimet ma pewa ne democraciaj, sejse te kielewiat uni. Ashan tiawit tikitat ken ijtuk... (BBC News)
Sichuan, China
Inat ka 200 tukniwan miktiwit wan uk 11.500 mushutatiwit kwak ulinik ne tal tik Lushan (Sichuan, China). 6,6 ne itajpal ini talulin. Ne tejtechan inawak kan ulinik kuwetztiwit talchi, te naka tatka. Ashan te kipiat at, te kanaj tawil electricoj, wan nemit kitejtemuat sejse nakatiwit yujyultuk itan ne tejtet. Miak yajtiwit kipalewiat, ne achtumutaliani nusan yajtuk tachia. (BBC News)
Ne talmet pal ne Palestinojmet (tajtakutun shushuknaj)
Ashan tiawit titajtaketzat ipanpa ukse maraton, ne achtu maraton yawit kichiwat ne Palestinojmet tik Cisjordania ne domingoj, tik ne techan pal Bet-Lejem (o Belen). Cisjordania ne takutun wey shushuknaj tik ini mapaj. Nusan nemit Palestinojmet tik Gaza: yaja ne takutun shushuknaj chikitik ka izquierdaj. Ne Palestinojmet te welit panut ijtik ne ume takutun su Israel te kinhajkawa. Sejse tik Gaza inatiwit ka kinekit yawit mutaluat tik ne maraton ne domingoj; wan ne kalpuli pal Israel inatuk ka te welit. Ini ipanpa ne politicaj: tik Gaza tatuktia ne partidoj itukay Hamas, wan Israel ina ka Hamas se tepewa terroristaj. Ijkiuni tel, su Israel te kipata iyulu, sejse Palestinoj te welisket nemit tik ne maraton. Melka uni, nusan te weliket nemit sejse Palestinoj ijtik ukse maraton, ipal ne Tejtechan Senputzujtuk (TS), ne semanaj panutuk tik Gaza, ika Hamas inak ka te kinhajkawa nemit siwatket tik ne maraton, sema takamet. Ne TS inaket ka su ijkiuni, te kinekit kichiwat ne maraton wan te muchiwki. (BBC News)
Africa, Ewropa wan Tajku Taneskan ka tayua: kan kipiat tawil wan kan te kipiat
Ina ne Bancoj Ipal Ne Taltikpak (Banco Mundial) ka ne economiaj tik Africa yawi weytia mas talul que tik uksejse ladoj tik ne shijshiwit witzet, iwan se weytialis (crecimiento) pal mas que 5% muchi ne shijshiwit, melka tik muchi ne taltikpak yawi weytia semaya 2,4% tik 2013. Uni yek pal Africa, inat. Melka uni, naka se pal timutajtanililat: ká ipal nemi yek, o ká yawi kipalewia? Ká yawi kipia mas tumin: ne kipiat wey tumin ashan, o ne te kipiat tatka? Ika tik sejse techan, kwak weya ne tumin, weytia ne diferenciaj ijtik ne kipiat wan ne tesu kipiat. Uni tay panutuk tik Africa, wan tik uksejse tal nusan tikmatit tay uni... o te? (BBC News)
Italkwach Aotearoa
Aotearoa (ne nusan itukay Yankwik Zelanda) muchiwtuk ne achtu tal ipal Oceania inatuk ka yek ma munamiktikan takamet iwan takamet ush siwatket iwan siwatket. 77 kichiwket votar tik ne parlamentoj ka kiane, wan 44 inaket ka te. Tikelnamikikan ka Uruguay inak kenha ne semanaj panutuk. (BBC News)
Papua Yankwik Guinea
Nusan ulini ne tal ka ukse ladoj: ashan nemik se talulin pal 6,8 gradoj tik Papua Yankwik Guinea, ka ajkuikpa itech ne weyat. Melka wey, inat ka te aka mikik. Ne chanejket pejket majmawit ka weli witz se tzunami pero te kanaj. (BBC News)
Iran. Ulinik tik ne tatzinu-taneskan, te wejka Pakistan
Muchiwtuk se talulin wey ipal 7,8 gradoj tik Iran. Melka Iran kipia miak talulin, yaja ne mas wey tik unpual-majtakti (50) shiwit. Kimatket nusan tik ne talmet inawak Iran: Pakistan, India wan nujme Tajku Taneskan (Medio Oriente). Tik Pakistan miktiwit 34. Te tikmatit keski miktiwit tik Iran. Tik ne television yejemet inaket achtu ka unpual, wan se pal ne kalpuli inak ka yaja kimati ka anka miktiwit sujsul miak; melka uni, ashan ina ne kalpuli ka te aka mikik. Te wejka kan ulinik ne tal nemit ume techan wey: ne se itukay Khash, ne seuk itukay Saravan. Ina ne Chiltik Metzti ka né ka anka te aka mikik ika ne talulin panuk sujsul miktan itan ne tal. Mukutuntiwit muchi ne wejwejkatanutza nepa inawak wan te aka ajsituk kinpalewia. Tik ne shiwit 2003, 26.000 tukniwan mikiket tik Iran ipanpa se talulin. (BBC News)
Ijkiuni muita ne iewayu se talsilin majwey africanoj
Tik Africa kipiat ne silin (ush caracol) sujsul wey, itukay Achatina achatina ush "talsilin majwey africanoj". Ini silin sujsul mayana wan weli kikwa tetekia wey sakat wan kilit. Hasta weli kikuyuna se tapepechul ipal yesoj, ika ne calcioj yek pal takwawaya ne iewayu. Ajsituk tik uksejse tal wan mukwepa se wey pespej ipal ne mijmil. Nusan tik ESA, ika nemit miak tik ne estadoj itukay Florida. Inatiwit ka ne ka sujsul te yejyek wan ashan kinekit kiajsit ken kipuluskiat. Kikwat muchi tay shushuknaj wan nusan kisusulwiat muchi iwan ne iayu. (BBC News)
Ne plaza Namdaemun (o Sungnyemun) tik Seoul, wan ka imayekkan ne YTN
Ne ukse YTN
Kwak pejki ini, tiktukaytijket "Yajyankwik Tik Nawat". Pero tinaket ka anka weyak uni itukay pal sejse, yajika tinaket ka nusan weli tinat "YTN". Pero nemi se uijkayu: kwak tiktemujket tik Google, timumachtijket ka nemia ukse YTN. Yaja nusan se empresaj pal yajyankwik - pero nemi tik Korea: Yonhap Television News. Inat ka yaja ken ne CNN ipal Tatzinu Korea (wan tejemet ne CNN pal muchi ne taltikpak, tik Nawat!). Nemi yek, yejemet ajsiket achtu wan te tiawit tikinhichtekiliat "YTN" ken tutukay. Nemi ukse "YTN" pero te kanaj ukse Yajyankwik Tik Nawat :)
(Wikipedia)
Mali
Ken ijtuk wan se camelloj
Ne kalpuli pal Mali kinekik kilwia padiush François Hollande, ne tatuktiani ipal Francia, ika kipalewijtuk kinsumat ne tasumanimet fundamentalistaj ka ajkuikpa. Yajika kitakulijket se camellojkunetzin. Ne achtumutaliani (presidentej) pakik wan inak ka yawi kalwika ne animal ka Francia pal kitalia tik se zoologicoj. Pero uij, yajika kilwij se familiaj ka né tik Timbuktu (se wey techan tik Mali) ka kineki kiajkawa ne camelloj inwan. Inaket ka yek. Pero kwak yaja yajki, kimiktijket, kimanket iayu camelloj wan kikwajket ajwiak. Tamik uni camelloj. Ashan inatuk se tik ne kalpuli pal Mali ka yawit kitakuliat ukse camelloj mas wey wan yawit kituktiat itech Hollande tik Francia.
(CBS)
Ne italkwach Iran
Ulinik ne tal tik Iran te wejka se central nuclear. Yaja se talulin ipal 6,3. Mumati ka miktiwit 37 wan mushutaket 850. Mutapantiwit sejse ichti pal wejkatanutza (telefonoj); melka uni, inat ka te panuk tatka iwan ne central nuclear. (BBC)
Ban Ki-moon
Ban Ki-moon, ne Wey Tajkwiluani ipal ne Tejtechan Senputzujtuk, inatuk tik Roma ka sujsul tesajsay ne ken ijtuk tik ini tujtunal iwan Ajkuikpa Korea. Majmawi ka weliskia pewa se guerraj ika ne kalpuli ipal Ajkuikpa Korea kipia mijmisil wan yajasan ina ka yawi kitasa sejseuk techan inwan, ken Tatzinu Korea, Japon o sejseuk. (BBC)
Ashan Kenya kipia se yankwik tatuktiani, Uhuru Kenyatta. Muishpejpen tik ne Metzti Yey. Ne ukse candidatoj Raila Odinga inak ka te kichiwket yek ne teishpejpenalis. Melka uni, te pejtiwit musumat nujme ken panuk tik 2007 kwak nusan inaket ka te muchiwki yek wan musunket. Kwakuni mikiket 1000 wan chulujket 600.000. Tipakit ika te mukwepki panu ijkiuni.
YSUES Radio Universitaria tik 660AM: "Cultura Latinoamericana" ne lujlunes ka 10 horaj ka peyna. Wejkatanutza: 2511-2020. Shiwi tuwan!
Curso de náhuat: Centro Cultural Ne Yawal (Av. Izalco casa 102A, Colonia Centroamérica), los sábados 9-11:30 am, $1 la sesión a partir del 11 de enero 2014. Niveles Básico y Avanzado. Tamachtiani: Werner Hernández.
Clases de náhuat (nivel básico): Escuela de Artes de la UES, los viernes 2-4 pm, $0.50 x clase. Cuando lleguen pregunten dónde es el salón o por Guishtemi (77132406).
Taller de náhuat. Centro de Artes Hermanos Aguilar. Sábados 3:00pm. Inicio: 6 de abril 2013. Info. tel. 2222-3418.
.svg)
.svg)
.svg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
.svg)
