Wt/zea/gae

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands gaen en Oudnederlands gān van Oergermaons *gāną. Uutendelienge van Oergermaons *gʰēh₁-. Flejen tied kom van de geredupliceêrde variant *ganggan.

Omschrievienge

gae Flakkees, Zeêuwse Eilanden

1. z'n eige mee geweunen tred veruutbewege (veraol van mensen gezeid)
   • M'n oba goeng toet z'n negentigste nog zonder stok.
   • Van Middelburg toet Vlissienge gae je ongeveêr 'n ure.
2. vertrekke
   • Ik zie 'm liever gae as komme.
3. (van abstracte diengen, dikkels mee loôs onderwerp) marchêre, werke
   • Zò gaet da nie eej!
   • ʼOe gaet 't mee je moeder?
4. (losse) verkêrienge è (mee)
   • Ze gae noe mee 'n vintje van 'n ander durp.
5. in werkienge weze (van 'n klokke)
   • De klokke gaet achter, 'k moe ze is laete maeke.
6. kiekende rondgae (van ôgen, veraol gezeid as 'n vrouwe aolles zit te beloeren)
7. klienke, gezeid ore
   • "De proefvelden in Wageningen", goeng 't binnen, "bin van 't grôôste belang." (Jan Zwemer)
8. 'ulpwerkwoôrd van de toekommenden tied, as 't onderwerp nae d'andelienge op weg gaet
   • ʼk Gae noe effen boôschappen doeë.
9. 'ulpwerkwoôrd van de toekommenden tied, as 't gebeuren in de kortbieë toekomst leit
   • ʼt Gae regene
   • ʼk Gae noe effen tv kieke, dat è 'k nae zò'n dag wè verdiend.
10. tweê keêr gebruukt as versterkienge van de vorrige tweê beteikenissen
    • Gae jie noe maer is gae kieke of-a je d'r buten nie bin, ik moet 'ier poesse!

Opmerkienge: gae (gaon) vò de toekommenden tied kom nae 't zujen toe altoos mae dikkelder vò. In Zeêuws-Vlaendere is zullen a nie meêr gebrukelijk.

Uutspraek

[ɦɛː], [ɣɛː]

Vervoegienge

infinitief	gae(n)
gerundium	te gaen(e)
tegewoordigen tied	ik gae(n)	oôns gae(n)
	jie gae(t) (gae)	julder gae(n)
	'ie gae(t)	'ulder gae(n)
flejen tied	ik, jie, 'ie gieng, gong, goeng	oôns, julder, 'ulder gienge, gonge(n), goenge(n)
gebieënde wieze	gae(t)
onvoltoôid deêlwoôrd	gaende
voltoôid deêlwoôrd	is (g)egae(n)
Ziet vò details en verschillen tussen de Zeêuwse dialecten 't artikel Zeêuwse grammaotica op Wikipedia.

Saemenstelliengen

• gaenspaerds
• gaewerk

Uutdruksels

• Nae 't jok gae, krom gae van 't zwaere lasten draegen
• Da gae noga!, belbel, uutroep van verbaezienge
• ʼt Gae zòas 't gaet, mae nie zòas 't moet ('oôrt), 't gae wè aorig, mae nie echt goed
• gae mee (ziet bove)
• gae om gae om wat t'aelen
• Op joengers/meisjes gae, op 't feêsje van joengers/meisjes meuge komme (vanous aodde kinders zò'n verjaerienge in 'n kroônjaer; in aore jaeren meugde alleên de fermielje komme)
• Gaende maeke:
  1. ('n tuug) werkende maeke
  2. 'oenger bezurge: A je van eten praot, maek je me gaende.
• Gae je weg, of bluuf je stae, spotzinnetje vò de Flakkeeërs; ziet ok bie gao.

Verwant in beteikenisse

• lôpe
• steppe, stappe

Dialectvarianten

• gao Goerees
• gaen oôstelijk Flakkees, soms ok daebuten
• gaon Burgerzeêuws, Zeêuws-Vlaonderen
• gaè, gaèn Zuud-Bevelands

Aore spelliengen

• hae (gin standaerdspellienge)

Vertaeliengen

in 'n geweun tempo te voete bewege

• Afrikaons: loop
• Araobisch: مَشَى‎ (mašā)
• Berbice-Nederlands: mu, wenggi
• Chinees (Mandarijn): 走 (zǒu), 行 (xíng) (literair)
• Duuts: gehen, wandern (lange stikken), spazieren (korte stikken)
• Frans: marcher, se promener
• Westerlauwers Vries: rinne
  • Hindeloopers: rónne
  • Terschelliengs: ronne
  • Schiermonnikoôgs: rone
• 'Ebreêuws: הָלַךְ‎ (halách)
• Hindi: टहलना (ṭahalnā), चलना (calnā), जाना (jānā)
• 'Ollands: loôpe enz., gaen enz. (zujen), renne (Katwiek)
• Iengels: walk
• Italiaons: camminare

• Japans: 歩く (あるく, aruku)
• Latijn: gradi, ambulāre
• Limburgs: gaon enz., loupe enz., sjtappe enz. (beteikenisnuances kunne nae plekke verschille)
• Nederlands: lopen (Nederlands-Nederlands), stappen (Vlaems), gaan (Vlaems, dialectisch, ouwerwes)
• Nedersaksisch/Platduuts: lopen
• Oudgrieks: βαδίζω (badidzoo), στείχω (steichoo), βαίνω (bainoo)
• Portugees: andar, caminhar
• Russisch: ходи́ть (chodítʹ) (abstract), идти́ (concreet)
• Skepi: lop, lofe, lofo; wanggal
• Spaons: andar, camiñar
• Stasvries en verwanten: lope
• Swahili: kutembea
• West-Vlaems: gaon

z'n eige verplaese

• Afrikaons: gaan
• Araobisch: ذهب‎ (ḏahaba), رَاحَ‎ (rāḥa)
• Braebants: gaon, gaan, goon, goen enz.
• Chinees (Mandarijn): 去 (qù)
• Duuts: gehen
• Frans: aller
• Westerlauwers Vries: gean
  • Hindeloopers: gaen
  • Schiermonnikoôgs: gain
• 'Ebreêuws: הלך (halách), נסע (nasá), טס (tas)
• Hindi: जाना (jānā)
• 'Ollands: gaen, gaan, gaon, gajn (Volendam)
• Iengels: go
• Italiaons: andare

• Japans: 行く (いく, iku)
• Latijn: īre, vadere
• Limburgs: gaon (naebie aolgemeên), goon (Mestricht), goa ('Eêrlen en omgevienge)
• Nederlands: gaan
• Nedersaksisch/Platduuts: gaon, goan
• Oudgrieks: εἶμῐ (eimi), βαίνω (bainoo), βλώσκω (blooskoo) (bie Homerus)
• Portugees: ir
• Russisch: ходи́ть (chodítʹ), идти́ (idtí)
• Spaons: ir
• Stasvries en verwanten: gaan
• Swahili: gura, kuenda
• West-Vlaems: gaon, goan
• Welsh: mynd

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 245-6

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank