Wt/zea/ei

Zeêuws

'n Collectie eiers van verschillende beêsten.

Etymologie

Middelnederlands ey, van Oergermaons *ajjiz. Bekend in aolle Germaonse taelen (mee fortificatie toet egg in 't Oudnoords, wat 't Iengels eit overgenome, en toet *addi in 't Gotisch; Krimgotisch ada). Daebuten eit 't verwanten in 't Latijn (ovum), Oudgrieks (ᾠόν ōion) en Oudkerkslaovisch (аице ajice). Misschien te verklaeren uut 't Proto-Indogermaons *h₁o-h₂(e)u-om 'kortbie de veugel'.

Betêkenisse

ei o

1. 'Arde of zachte kern, geleid deu de meêste tweêziejige beêsten, daerin 't embryo toet ontwikkelienge komt en uutendelienge uutbreekt.
   • 'Oenders leie eiers, die-a vee gegete ore.
2. Vrouwelijke geslachtscel
   • As 'n eitje deu 't zaed oor bevrucht, kan d'r 'n embryo groeie.
3. Iets in de vurm van 'n ei (bet. 1)
   • Mee Paesen ete me kreukels en eitjes van sukelao.
4. zelfstandig naemwoôrd g Acht'uzen egge, eie
5. tussenwerpsel Uutroep van vreugde (ouwerwes)
6. Tweêde en derde persoon ienkelvoud van è/'ebbe

Uutspraek

[æɪ]

Verbugienge

meêrvoud eiers, verkleinwoôrd eitje

Uutdruksels

• Je moe gin 'ei' roepen vò 't ei geleid is, je moe nie gae juiche as 't nog nie vò mekaore is
• ´t Ei is nog nie in de kurf, 't is aollemaele nog nie vò mekaore
• Z' eit 'n 'ard eitje te pellen, z'ei 'n moeilijk leven
• Mee joe è 'k nog 'n eitje te pellen, 'k moete joe daer nog is goed over spreke
• Je kun gin ei plume, van 'n puut ku je gin plumen trekke, bie 'n aerme mèns vaolt niks t' 'aelen; ok: Scheert 'n ei!
• Je kan d' eiers nie telle vodan ze in 't bennetje bin, je moe de winst nie verdeêle vòda je ze binne eit
• Op z'n eiers bluve zitte, niks durve; ok: Nie van z'n eiers loôpe
• ´t Van eiers maeke
  1. Vees te ver gae
  2. Iets glad verwaerloze
  3. Vee leve maeke
• Meedoeë vò spek en eiers, zonder inzet, vòraol om mee te kieken
• Vò 'n appel en 'n ei, vò bekant niks
• Zò vol as 'n ei weze, 'n vol gemoed è, vreêd geroerd weze
• Da's ok mae van eiers geschopt, 't is vuul dae
• Je lust 'ier nog gin ei uut de schulpe, 't is 'ier vreêd vuul
• ʻIe maok z'n eigen bezurgd om 'n ongeleid ei Land-van-Kezands, ʻie maek z'n eige zurgen over diengen die nog glad nie gebeurd bin
• Al j'n eiers onder eên 'oen leie, aolles op eên ienkel dienk zette
• ʼn 'Ard ei, eêne die z'n eige nie gemakkelijk laet over'aele
• ʼIe is pas uut 't ei, 'ie komt 'ier pas kieke
• Dat bin echt eiers nae de Paesen, 't ei gin zin mee da je dae noe nog mee komt
• Of-a je 'n ei lust, geërgerd antwoôrd as t'r iemand 'n vraeg nie verstaet
  • Jae, en wè tweê ok!, meugelijk antwoôrd daerop

Saemenstelliengen

eierkruid eierpelle

eierplant eierschaele

eierschulp eierzifje

Ontlêniengen in aore taelen

• airi Berbice-Nederlands
• ee, eju Neger'ollands
• aire Skepi

Vertaeliengen

Kern daerin 'n beêste z'n eige ontwikkelt, in 't biezonder van veugels

• Nie-taelgebonde: 🥚
• Afrikaons: ei
• Araobisch: بَيْضَة‎ (bayḍah) v
• Berbice-Nederlands: airi
• Chinees (Mandarijn): 蛋 (dàn)
• Duuts: Ei o
• Frans: œuf m
• Westerlauwers Vries: aai o
• Hindi: अंडा (aṇḍā) m
• 'Ollands: ei, è ('Aegts), àài (Katwieks) o
• Iengels: egg
• Japans: 卵 (玉子, tamago)

• Latijn: ovum o
• Limburgs: ei o
• Nederlands: ei o
• Nedersaksisch/Platduuts: ei, Ei, Ee (in Duutsland) o
• Oudgrieks: ᾠόν (ooion) v
• Portugees: ovo m
• Russisch: яйцо́ (jajtsó) o
• Skepi: aire
• Spaons: huevo m
• Swahili: yai kl. 5, 6
• West-Vlaems: ei, eeë o

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 216-7

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 96-7

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), [etymologiebank.ivdnt.org/trefwoord/ei1 Etymologiebank]

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'ei'

Nederlands

Etymologie

Ziet bie Zeêuws.

Omschrievienge

ei o

1. ei (aolle beteikenissen as zelfstandig naemwoôrd)
2. sullige mens
3. tussenwerpsel verouwerd uutroep van blie'eid of schrik

Uutspraek

[ɛi]

Verbugienge

eieren Iengels, eitje verkleinwoôrd

Uutdruksels

Ziet ok bie appel, kip en koek.

• Beter een half ei dan een lege dop, beter wat as niks
• Dat is het hele eieren eten, dae gaet 't in de grond om
• een eitje met iemand te pellen hebben
• ´ een zacht ei, 'n vint van niks
• eieren voor zijn geld kiezen, toch mae de veiligste keuze maeke
• ei zo na, naebie
• het ei van Columbus, 'n simpele oplossienge
• met een ei zitten, 'n probleem è
• met rotte eieren gooien
• op eieren lopen, verzichtig moete doeë om gin mensen te raeken
• zijn ei niet kwijt kunnen, z'n eige nie kunne uutspreke

Bronnen

• Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 185-7