Wt/zea/zaed

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands saet en Oudnederlands *sath van Oergermaons *sēdi. Van Oer-Indo-Europees, *seh₁ti-, mee grammaticaole wissel van wortel *seh₁-. Zòdoende dus zekers wè mee zaoie verwant, mae de verwantschap gae vedder vrom as da je zou dienke.

Omschrievienge

zaed o

1. collectief groepje, plokje van plantekiemen bie mekaore, daeruut 'n plant dikkels mee of zonder bevruchtienge uut kan groeie.
   • Ie ao vee geleze over de têêlt, ie ao dieren zaed opgedae, en zurgde vò 't spulletje van dag toet dag. (Jan Zwemer, De sprookjes van Moedertje Jans en de faobels van Jodocus, blz. 32
2. in 't biezonder koôlzaed (Brassica napus)
3. singulatief eên van die kiemen (ongeweun, zaedje is gebrukelijker)
4. sperma, 't meêsta wit, strôperig spul wat mannen en mannelijke beêsten bie 't paeren afgeve en daermee de vrouwe / 't wuufje bevrucht ore kan.
5. inzet bie 't spel
   • ʼk È niks gewonne, mae 'k è wè m'n zaed vromme.
6. investerienge, dikkels as geleênd geld
7. genoegdoeïenge, veraol in de verbindienge Z'n zaed d'r nie an kunne zieë; ziet onder
8. guus, naekommeliengschap, naezaeden
   • Haman was t'r eên uut 't zaed van Agag.

Uutspraek

[zɛːt]

Verbugienge

zaeden meêrvoud (zelden), zaedje verkleinwoôrd

Afleiienge

• zaede

N.B.: zaoie ei aolles mee zaed te maeken mae is t'r nie van afgeleid; ziet ok bove.

Saemenstelliengen

zaedbedde zaedboer zaedbossen zaedbouw zaeddosse zaeddosser zaeddoszeil zaeddraegster zaedfoôie

zaedjuun zaedkleêd zaedoest zaedpee zaedpeule zaedpupe zaedscheule zaedslee zaedstek

zaedstoppel zaedstrô zaedstruuk zaedtêle zaedvloer zaedvluie zaedvuulte zaedzeil

Uutdruksels

• In 't zaed gae, deuschiete, deugroeie toet d'r zaed an komt, gezeid van planten die a geoest ore moete eêrat dat gebeurt; ok In 't zaed schiete

1. Geld as zaod è, vreêd rieke weze Land-van-'Ulsters
2. Ieder om z'n eige zaed, nae 't spelen krieg je je zaed (inzet) vromme
3. Voe z'n zaèd zitte(n), 'n zwaere lênienge afgeslote 'ebbe Zuud-Bevelands
4. Zeule en zaèd betaèle, 'n ander z'n onkosten vergoeie Zuud-Bevelands (Steketee, bie veldwerk nie gevonde, dienkelijk verouwerd)
5. Is 't nie goed vò mien, dan is 't goed vò m'n zaed, naekommende generaoties gae d'r wè van profitere

Dialectvarianten

• zaod Burgerzeêuws, Land-van-Axels, Land-van-Kezands
• zaèd Zuud-Bevelands

Ontlêniengen in aore taelen

N.B.: 't Liekt t'rop dat veraol de Burgerse vurm zaod is uutgeleênd.

• sati Berbice-Nederlands
• saat, sāt, saed Neger'ollands

Vertaeliengen

plantekiemen

• Afrikaons: saad
• Araobisch: بذر (baḏr) m
• Berbice-Nederlands: sati
• Chinees (Mandarijn): 種子, 种子 (zhǒngzi), 種, 种 (zhǒng)
• Duuts: Samen m, Saat v
• Esperanto: semo
• Frans: semence v
• Westerlauwers Vries: sied o
• Hindeloopers: see
• 'Ebreêuws: זֶרַע‎ (zéra') m
• Hindi: बीज (bīj) m, दाना (dānā) m
• 'Ollands: zaed, zaod, saod, zaad, zeed, seed o
• Iengels: seed

• Italiaons: seme m
• Japans: 種 (たね, tane)
• Latijn: semen o
• Limburgs: zaod m/o
• Nederlands: zaad m
• Nedersaksisch/Platduuts: zaod, zoad, Soot (in Duusland) o
• Oudgrieks: σπέρμα (sperma) o
• Oudnederlands: sāmo
• Portugees: semente v
• Russisch: се́мя (sémja) o
• Spaons: semilla v
• Swahili: mbegu kl. 9,10
• West-Vlaems: zaod, zaoëd (binnenlands West-Vlaems) o

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 1157-61

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 248

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'zaad'