Wt/zea/'oen

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands hoen en Oudnederlands hōn (*huon) van Oergermaons *honą. Verwant mee 'aene en mee 't Nederlandse hen wat-at in 't Zeêuws nie bestaet. Uutendelienge van d'n Oer-Indo-Europese wortel *k(e)h₂n- 'zienge'; de naem wier dus dienkelek as eêste op d'n 'aene toegepast. ʼAene is ok d' ênigste variante die kan truggevonde ore in aolle drie de Germaonse subgroepen (Oudnoôrds hani, Gotisch hana, Krimgotisch ano), binst ʼoen in 't Oôst-Germaons nie bestieng (of nie bekend is).

Omschrievienge

ʼoen o

1. Tamme veugel (Gallus gallus domesticus) die-a g'ouwe oort om z'n eiers en vleis; in 't biezonder de wuufjes d'rvan
   • Me leve van de koeien; d'oenders è me d'r bie as lief'ebberieë en vò onze eigen eiers
2. 't Vleis van die veugel (as collectivum)
   • Van slange, padde en vee aore ongeweune soorten vleis oor gezeid dat 't as 'oen smaekt.
3. (soms) Elke veugel uut de fermielje 'Oenderveugels.
   • ʼt Kor'oen is 'n soort 'oen da naebie nie meêr in Nederland vòkomt.

Uutspraek

[u(ː)n]

Verbugienge

meêrvoud 'oenders, verkleinwoôrd 'oentje

Varianten

• hoen Goerees, Flakkees
• 'oender Land-van-Kezands, Land-van-Axels, Land-van-'Ulsters
• 'oene Wostburg

Uutdruksels

• D'oenders kunne bie joe de kost wè kriege, as t'r eên vreêd mee eten zit te smossen
• Jie kan d'oenders de kost wè geve, 'tzelfde
• Ie doe gin 'oen kwaed, 't is 'n goeie
• As ik 'sja' roepe, bedoel ik aolle 'oenders (soms gevolgd deu d'n 'aene ok), julder moe je aollemaele angesproke voele, gin uutzonderingen
• D'r kan gin 'oen z'n staert oplichte, of z'is t'rbie, dat mènse moe van aolles wete
• Hie is 't gespikkelde hoen, 't zwarte schaep
• Hie gaot te weêr as 'n nat hoen, ie maek vee van z'n neuze
• D'oentjes lopen buten op m'n aermen, ik kriege d'r 'oendervel van
• ʼt Ei van 't zwarte 'oen, 't groôste ei in de kurf
• ʼt Zwarte 'oen, de jeneverflesse
• ʼt 'Oen leit 'n ei!, tegen êne die z'n ver'ael mee vee 'en toen' vertelt
• Gin eierschaelen in 't vier goôie, anders verbran je 'n 'oen z'n gat, oud volksgloôf
• Ie loôpt as malle Jan achter d'oenders, ie loôpt as 'n zot
• Mee d'oenders op 't nist (of op roest), vroeg in bedde
• Zò ziek as 'n 'oen, vreêd ziek
• Zò maèger as 'n 'oen, vreêd maeger
• Zò lomp as 'n 'oen, vreêd stom
• Zò zat as 'n ouw 'oen
• Zò zot as 'n 'oen
• Gaepe as 'n ouw 'oen
• Zwête as 'n nat 'oen

Saemenstelliengen

'oenderdaerm 'oenderdief 'oenderei 'oendereten 'oendergaoize

'oenderkot 'oendermelker 'oendernetel 'oenderpik 'oenderplume

'oenderrenne 'oendertiengel 'oendervel 'oendervleis

Synoniemen

kip (uut 't 'Ollands, mae noe en dan wè gebruukt)

Meroniemen

'aene, kuken

Ontlêniengen in aore taelen

• hoener, hundu, hunder, hun Neger'ollands
  • hundu Maegdeneiland-Creooliengels
• hundur Skepi

Vertaeliengen

G.g. domesticus

• Nie-taelgebonde: 🐔
• Araobisch: دَجَاجَة‎ (daǧāǧa(h)) v
• Berbice-Nederlands: aboko
• Braebants: kieken o, kiep v
• Chinees (Mandarijn): 雞, 鷄, 鸡 (jī)
• Duuts: Huhn o
• Frans: poule v
• Westerlauwers Vries: hin g
• Hindi: मुर्ग़ा (murġā) m
• Iengels: chicken
• Japans: 鶏 (ニワトリ, にわとり, niwatori)
• Latijn: gallus m, pullus m

• Limburgs: hoon (oôstelijk), hoen (westelijk) o; hin v (noe gebrukelijker)
• Middelnederlands: hoen o, henne v, kip, kijp v
• Nederlands: kip v, hoen o (ouwerwes)
• Nedersaksisch/Platduuts: hoon o, kip g, henne g/v
• Oudgrieks: ἀλεκτοριδεύς (alektorideus) m
• Oudnederlands: [[Wt/zea/hon|hōn o, salupinna v
• Portugees: frango m, galinha v
• Russisch: цыплёнок (tsypljónok) m
• Skepi: hundur
• Spaons: pollo m, gallina v
• Swahili: kuku kl. 9, 10
• West-Vlaems: 'oen o

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 342-3

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 123

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'hoen'