Wb/nia/Mataio

< Wb‎ | nia
Wb > nia > Mataio
Nga'örö högö Zura Ni'amoni'ö ni'ali H. Sundermann faoma Salaŵa Fali'era (Ama Mandranga) moroi Dahana. Da'a Zura Ni'amoni'ö si föföna sibai si so bakha sura Amabu'ulali Siföföna ba Amabu'ulali Sibohou.

Da'a newali zura Turia Somuso Dödö Nisura Mataio, nihalö moroi ba Zoera Ni'amoni'ö nifa'anö Heinrich Sundermann, nga'örö 5-48.

Famasao edit

Molo'ö nidunö-dunö, sanura Injil si föföna andre no Mataio, nifotöi göi Lewi. Fatua lö ikaoni ia Yesu tobali nifahaönia (Mataio 9:9 ba Mareko 2:13), ya'ia andre mohalöŵö ba wangowuloi beo (li Indonesia pegawai pajak) khö zamatörö moroi ba Roma.

Heŵa'ae laböbögö khönia wanura Injil andre, sindruhunia tenga si'ai Mataio zanura ya'ia. Injil andre tesura ia me ahatö ndröfi 80 aefa wa'atumbu Yesu (80 M), eluahania me no mate Mataio sa'ae. Na simanö haniha zanura ya'ia? Te samösa moroi ba gotalua ndra nifahaö Mataio. Tola manö wa no sa nisura Mataio samösa ba li Ibrani, ba i'oguna'ö da'ö nifahaö andrö ba wama'anö Injil si so khöda iada'a ba li Yunani.

Ba ndröfi 70 aefa wa'atumbu Yesu, ladudugö Yerusalema ira niha Roma, ba börö da'ö oi muzawili ndra niha Yahudi misa ba mbanua bö'ö.

Andrö wa tebörögö gangowuloa simane ira farizaio ba wangowuloi niha Yahudi andre fefu fuli tobali sambua soi.

Ba zalua simane andre so ma'ifu wanimba dödö khö ndra solo'ö Yesu nifotöi niha Keriso. Ba gotalua ndra solo'ö khö ndra farizaio, tobali ira hulö niha baero. Mangiwa dödöra heŵa'ae laŵa'ö niha wa ya'ira andrö föfö Ndraono Gizeraeli, ba itaria na'i laŵa'ö wa sindruhu duho Ndraono Gizara'eli andrö ira.

Da'ö mbörö wa tesura Injil Mataio: ena'ö lö mangiwa dödöra, ena'ö aro dödö ndra niha Keriso, wa sindruhu soi nifili Lowalangi ira, heŵa'ae lö latema'ö ira ira banuara.

Iforoma'ö Injil andre wa no aheta ndra niha Yahudi moroi ba "soi nifili Lowalangi" awö wawu'usalinia andrö, börö me lö latema'ö Yesu tobali Mesia khöra, sangefa'ö andrö.

Iada'a soi nifili Lowalangi si bohou andrö no niha Keriso, si no te'osambua'ö bakha ba Gereja. No te'owuloi ira moroi ba gotalua niha Yahudi ba moroi ba gotalua soi tanö bö'ö ba zi sagörö ulidanö. Tobali ira föfö soi Lowalangi si bohou tenga börö wa'aniha-yahudi ba hiza börö wanema'öra Yesu tobali Mesia ba Ono Lowalangi, ba börö wolo'öra oroisania (Mataio 28:18–19).

I'ositengagö ere sebua niha Yahudi wa Mesia Yesu (26:6-66), bahiza ifadahu'ö ia Simoni Fetero awö ndra nifahaö bö'ö (16:13-20). Börö da'ö no tobali fangali mado ndraono Gizeraeli ndra nifaha'ö si-12 andrö. No tobali ira börö soi Lowalangi si bohou.

Ifa'oli gamakhoita si bohou moroi khö Yesu andrö Mataio ba zi lima waosatö, si fakhili ba zi lima waosatö gamakhoita nifa'oli Moze:

  • Oroisa si bohou ni'odane-danegö ba goroisa Moze (faza 5-7)
  • Goi-goi ni'o'ö ndra tenge-tenge Lowalangi (faza 10)
  • Ngawalö gamaedola sanandrösa ba gamatöröŵa Lowalangi (faza 13)
  • Mene-mene khö ndra niha Keriso (faza 18)
  • Lala wa'auri ndra solo'ö khö Yesu bakha ba Gerejania ba zi so föna, aefa wa'adudu Yerusalema andrö (faza 23-25).

Angolifa nösi edit

Faza: 12345678910111213141516171819202122232425262728

Fabaliŵa lala edit

Amabu'ulali Sibohou: MataioMarekoLukaYohaneHalöŵö ZinengeRomaKorindro IKorindro IIGalatiaEfesoFilifiKoloseTesalonika ITesalonika IITimoteo ITimoteo IITitoFilemoHeberaioYakoboFetero IFetero IIYohane IYohane IIYohane IIIYudaFama'ele'ö

Bale zato: OlayamaAngombakhataBawagöli zatoMonganga afoNahia wamakoriNga'örö spesialNgawalö wanoloSafuria tebulöSanandrösaSangai halöŵö