Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (ستواں حصہ) ظہور دھریجہ

میݙی دھرتی ، میݙے لوک (سَتواں حصہ)

طالب علماں سانگے معلومات

٭ خواجہ فرید دی دربار وقف جائیداد بر صغیر دے تمام مزارات توں ودھ ہے ، جیندے وچ 92 ہزار کنال توں ودھ زمین ، باغات ، مکانات تے دکانات دے علاوہ فرید محل دی کروڑاں دی جائیداد موجود اے ۔

٭ وادیٔ سندھ دے قدیم شہراں ہڑپہ تے موہنجوداڑو کوں بری تے آبی رستیاں نال رَلاوݨ آلے شہر داں ملتان اے جیرھا چھی ہزار ق ۔ م توں احٖ تئیں آباد اے۔

٭ قدامت دے لحاظ نال اُچ شریف ملتان دا ہم پلہ شہر اے۔

٭ حضرت بہاؤ الدین زکریا ملتان نے حضرت خواجہ فرید اپݨے اپݨے دور ویلھے کوٹ مٹھݨ، چاچڑاں تے ملتان وچ درسگاہیں کوں اقامتی یونیورسٹی قرار ݙتا تے بٖہوں وݙیاں لائبریریاں قائم کرایاں پر احٖ کوئی مدرسہ کائنی تے انہاندے مزارات دی لائبریری وچ ہک وی کتاب کائنی ۔

٭ سرائیکی وچ قرآن مجید دا پہلاترجمہ مولوی حفیظ الرحمن بہاولپوری 1952ء (۱۳۷۲ھ ) وچ کیتا ۔

٭ قلعہ دین گڑھ 1758ء (1181ھ ) وچ مبارک خان عباسی تعمیر کرایا۔

٭ ’’رگ وید‘‘ دا شمار بر صغیر دیاں قدیم کتاباں وچ تھیندے، ایندا ترائے چوتھائی حصہ علامہ عتیق فکری دی تحقیق مؤجب پنجند، علی پور، ملتان ، ساہیوال یعنی ہڑپہ دے علاقیاں وچ تصنیف تھیا۔

٭ صادق محمد خان اول 1733ء اچ قلعہ ݙیراور تے قبضہ کیتا۔

٭ صادق گڑھ پیلس 1895ء اچ تعمیر تھیا ۔

٭ مغلیہ دربار اکبری دا رُکن مُلا فیضی مبارک پوری تحصیل احمد پور شرقیہ دے رہݨ آلا ہا ۔

٭ کجھ محققین سریانی زبان دی ہک شاخ ’’ اسور کی‘‘ کوں سرائیکی زبان دا مآخذ آکھدن تاں جو ماہرین لسانیات دا ݙوجھا گروہ پساچی زبان دی ہک قسم کوں سرائیکی زبان دا منبع اکھیندن۔ اوں ونکی دا ناں وار چڑھ اپ بھرنش اے۔

٭ حضرت لعل سونہارا شہید کوں ٹھٹھہ سندھ اچ نماز دی حالت اچ ہندویں قتل کیتا۔

٭ سید سلیمان ندوی دی رائے مطابق ’’عربی تے فارسی سب توں پہلے ہندوستان دی دی جیرھی بٖولی وچ مخلوط تھیاں او سندھی تے ملتانی اے۔ ‘‘

٭ کبیر والا دے نیڑے ہک قدیم شہر جلیل پور دریافت تھئے جیندی قدامت ملتان تے اُچ دے برابر ݙسی ویندی اے ۔

٭ کتاب ’’ تاریخ فرشتہ ‘‘ دے مصنف محمد قاس فرشتہ ہن۔

٭ حضرت محکم الدین سیرانی دی تاریخ پیدائش 1725ء اے ۔

٭ سن ۲۰۰۰ء اِچ چھپݨ آلی سرائیکی ڳانوݨاں تے مشتمل کتاب ’’ ہنجو تھئے سمندر‘‘ دے شاعر دا ناں طفیل بلوچ اے۔

٭ حضرت خواجہ خدا بخش خیر پوری دی تاریخ پیدائش 1835ء اے ۔

٭ داد پوترہ ، کلہوڑہ ، عریانی ، کرانی ، اسرانی ، گھرمانی ، پرجائی اے سب عباسی خاندان دیاں شاخاں ہِن ۔

٭ عین الحق فرید کوٹی ’’اردو زبان کی قدیم تاریخ‘‘ کتاب دے مصنف ہن۔

٭ بہاولپور میونسپلٹی دا دفتر 1874ء اچ قائم تھیا ۔

٭ سرائیکی دا لفظ پہلے انگریز جرمن متشرق برٹن ورتیے۔

٭ بہاولپور دے قدیمی قبرستان ملوک شاہ وچ حضرت ابوبکر صدیق دے پوترے تے حضرت امام حسین دے استاد دفن ہِن۔

٭ بہاولپور دی جامع مسجد الصادق 1748ء بہاول خان دوم تعمیر کرائی ۔

٭ سرائیکی زبان دا مرکزی مقام ملتان اے۔

٭ سکندر یونانی ( 2400 قبل مسیح ) توں گزریا ۔

٭ ڈاکٹر سید صفدر حسین بخاری دے پی ایچ ڈی مقالے دا عنوان ’’سرائیکی نثری صنفاں دا فنی فکری ویورا‘‘ ۲۰۱۳ء نگران ڈاکٹر طاہر تونسوی ہن۔

٭ سرائیکی وسیب دا مری فوٹ منرو آکھیا ویندے۔

٭ ڈاکٹر محمد صدیق شاکر قصیدہ بردہ شریف دا سرائیکی منشور ترجمہ کیتے۔

٭ ’’ گلاسری آف‘ ملتانی لینگویج‘‘ دے مصنف مسٹر اوبرائن ہِن۔

٭ پہلا سرائیکی اخبار ’’ جھوک ‘‘ 11 جون 1990ء خانپور تے 17 نومبر 1994ء کوں ملتان اچوں شائع تھیا ۔

٭ دراوڑی زبان او زبان اے جیرھی قدیم سرائیکی اتے اپݨا اثر پاتے۔

٭ وادیٔ سندھ وچ سندھی /ملتانی توں پہلے ہِک اپ بھرنش پراکرت بٖولی ویندی ہئی جیندا ناں وار چڈہ ہے۔

٭ اُچ دا اصل پرانا ناں اُشاش ہے۔

٭ سرائیکی زبان وچ شامل حروف ’’چ، ژ ، گ‘‘ اصل وچ فارسی زبان دے حروف ہن۔

٭ حافظ محمود شیرانی دے مطابق اردو اپݨی ’’ صرف تے نحو‘‘ وچ سرائیکی زبان دے بٖہوں نیڑے ہے۔

٭ اُچ دی رانی نال شہاب الدین غوری شادی کیتی ہئی ۔

٭ یوے سمر نوف دی کتاب ’’ دی لہندی لینگویج‘‘ وچ پنجابی تے سرائیکی زبان دے لسانی رشتے بارے وضاحت نال بحث کیتی ڳی اے۔

٭ ’’خواجہ فرید تے سماجیات‘‘ حیات چغتائی دی لکھت اے۔

٭ ’’کتاب الہند‘‘ البرونی دی کتاب اے۔

٭ گریئرسن نے ’’لینگوئسٹک سروے آف انڈیا‘‘ وچ سرائیکی زبان کوں ’’لہندا‘‘ اصطلاحی ناں ݙتا ڳے۔

٭ اُچ اچ مغل سردار راہندے ہن ، ایں واسطے اُچ کوں موغلہ وی آہدن ۔

٭ سرائیکی زبان دی پہلی لغت دا ناں ’’ نصاب ضروری‘‘ اے۔

٭ ’’سرائیکی مرثیہ گوئی دے چار سو سال‘‘ دے مصنف خلش پیرا صحابی ہن۔

٭ شہر سیت پور رانی سیتا دے ناں نال مشہور اے ۔

٭ جندن ملتانی دے شعری مجموعے ’’ بازار عشق‘‘ مطبوعہ ۱۳۱۷ھ وچ کافی دی صنف ورتی ڳی اے۔

٭ ۱۸۱۹ء وچ انجیل دا پہلا سرائیکی ترجمہ تھیا، اے کِڑکا دے رسم الخط وچ تحریر کیتا ڳے۔

٭ سید جلال الدین بخاری اُچوی دا مزار بہاول خان ثالث تعمیر کرایا۔

٭ ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل ’’ اے سنچری آف سرائیکی سٹڈیز اِن انگلش‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ نویکلی سرائیکی لغت ’’پوتھی‘‘ غلام حُر خان کندراݨی دی محنت دا پَھل اے۔

٭ قدیم مثنوی ’’ گاذر نامہ‘‘ قصہ دھوبی نامہ مولوی گل محمد چشتی لکھی اے۔

٭ موج گڑھ تے مروٹ دے قلعے چولستان اچ ہِن ۔

٭ لوک داستان ’’ہیر رانجھا‘‘ کوں منظوم کرݨ آلے شاعر دامودرد داس دا تعلق جھنگ سیال نال اے۔

٭ سکھاں ریاست بہاولپور تے 1766ء تے اوندے بعد کئی حملے کیتے پر انہاں کوں شکست تھئی ۔

٭ کلاسیکی شاعر ’’ نوروزؔ’’ دی صنف ’’ݙوہڑہ‘‘ شہرت دی بنیادی وجہ ہے۔

٭ ’’سرائیکی لوک گیت‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق مرتب کیتی اے۔

٭ سرائیکی نثر وچ سیرت رسولؐ دی پہلی کتاب ۱۳۱۴ھ وچ لہور توں چھپی جیندے مصنف عبدالعزیز ، عبدالرشید ہِن۔

٭ بہاولپور دا صادق ڈین ہائی سکول 1882ء اچ قائم تھیا ۔

٭ ’’پکی روٹی ‘‘ سرائیکی دینی ادب وچ اسلامی فقہ بارے ہِک مختصر کتاب اے۔

٭ ’’جوگی نامہ‘‘ سرائیکی شاعری دی ہک قدیم صنف اے ، نعتیہ کلام ایں شاعری دا منفی دائرہ اے۔

٭ پہلی عالمی سرائیکی کانفرنس نومبر 1992ء نویں دلی اچ تھئی۔

٭ کاوش لطف اللہ ’’قصیدہ بردہ شریف‘‘ دا منظوم سرائیکی ترجمہ اول کیتے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق ’’قصیدہ بردہ شریف‘‘ دا چار زبانیں وچ ترجمہ کیتے۔

٭ سرائیکی زبان وچ مذہبی شاعری دی پراݨی محفوظ کتاب دا ناں ’’نور نامہ ‘‘ ہے۔

٭ ہندوستان وچ ہک کروڑ لوک سرائیکی زبان الیندن ۔

٭ پروفیسر سجاد حیدر پرویز زکریا یونیورسٹی ملتان توں ڈاکٹریٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔

٭ حضرت شیخ عبداللہ ملتانی دی مقبول نظم ’’ جندڑی پردیسی‘‘ ۱۰۹۰ھ وچ لکھی ۔

٭ ’’ نیم ملاں خطرہ ایمان‘‘ ۱۲۹۷ھ وچ چھپݨ آلا رسالہ ہے اے رسالہ میاں مسکین دی تصنیف و تالیف اے۔

٭ علامہ اقبال 1926ء اچ بہاولپور آئے ہن ۔ علامہ نواب بہاولپور تے ریاست بہاولپور دی تعریف اچ طویل قصیدہ وی لکھیا ہا۔

٭ سرائیکی ادبی بورڈ ملتان کوں حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے سو سالہ جشن دے موقع تے فریدیات بارے سب توں زیادہ کتاباں چھاپݨ دا عزاز حاصل تھئے۔

٭ سرائیکی زبان وچ مرثیہ نگاری دی روایت پنج ہزار سال پراݨی اے۔

٭ سرائیکی زبان دی باقاعدہ مرثیہ گوئی دے اولین شکل ’’جنگ نامہ‘‘ ۷۶۰ھ بمطابق ۱۳۵۹ء دی تصنیف اے تے ایندے مصنف حامد ملتانی ہِن۔

٭ قائد اعظم ریاست بہاولپور کوں پاکستان توں پہلے پاکستان تے نواب صادق محمد خان عباسی کوں محسن پاکستان دا خطاب ݙتا۔

٭ ریاست بہاولپور دا پاکستان نال الحاق 13 اکتوبر 1947ء کوں تھیا۔

٭ ڈاکٹر  گوپی چند نارنگ دی تحقیق مطابق قصہ دمودر داس ’’ ہیر رانجھا‘‘ مغل بادشاہ دے عہد دی تصنیف اے، مغل بادشاہ اکبر اعظم ہن۔

٭ بہاولپور دا ایس ای کالج 1886ء اچ قائم تھیا ۔

٭ ’’ سرائیکی ادب وچ مرثیہ‘‘ سرائیکی ریسرچ سنٹر بہائو الدین زکریا یونیورسٹی توں چھپی اے تے اینکوں ترتیب تے تالیف محمد اجمل مہار ݙتی اے۔

٭ مشہور سیاح ابن بطوطہ 1356ء اچ اوچ شریف آیا ہا ۔

٭ خواجہ فرید دی جائے پیدائش چاچڑاں شریف خانپور اے ۔

٭ تحصیل تونسہ شریف ضلع دیرہ غازی خان نال منسوب ہِک لوک داستان دا لوک گیت اے جینداں ناں ’’سمی‘‘ اے۔

٭ سلطان مخدوم حمید الدین حاکم دا مزار مئو مبارک رحیم یارخان اچ اے ۔

٭ خان گڑھ دا قلعہ ݙراور احمد پور دے ݙکھݨ آلے پاسے ہے۔

٭ اسلامیہ یونیورسٹی اچ سرائیکی شعبہ 1998ء اچ قائم تھیا ۔

٭ ’’کشف المحجوب‘‘ سید علی ہجویری داتا گنج بخش دی معروف تصنیف اے۔

٭ پہلا انٹرنیشنل سرائیکی رسالہ 1992ء وچ جگدیش چندر بترہ ہوراں انڈیا توں شائع کیتا۔

٭ سی حریف دے معروف کلاسیکی سرائیکی شاعر علی حیدر ملتانی ۱۱۰۱ھ وچ جٖمیے ہن۔

٭ سرائیکی دا معنی سرداراں دی بٖولی اے ۔

٭ چراغ اعواݨ شاعر، مثنوی قصہ ہیر رانجھا دا سن وفات ۱۱۴۵ھ اے۔

٭ قومی ترانے دے خالق حفیظ جالندھری ریاست بہاولپور کنوں وظیفہ گھندے ہن۔

٭ سیف الملوک (سیفل نامہ ) دے شاعر مولوی لطف علی اینکوں ’’مثنوی‘‘ صنف وچ لکھیے۔

٭ معروف محقق ڈاکٹر نبی بخش بلوچ سندھی ، سرائیکی شاعر حمل لغاری کوں لطف ثانی دا خطاب ݙتے۔

٭ لفظ پاکستان دا خالق چوہدری رحمت علی دیرہ غازی خان دے ہک سردار کول منشی ہا۔

٭ سچل سرمست دا اصل ناں شیخ عبدالوہاب اے۔

٭ ’’سی حرفی‘‘ حافظ جمال اللہ ملتانیؒ دی وجہ شہرت اے۔

٭ پاکستان چوک دیرہ غازی خان تے ہک ڳالھا بھولا جذباتی سرائیکی ہندواں دے خلاف تحریک ویلھے پاکستان پاکستان کریندا ہا، چوہدری رحمت علی پَکا تے اڳوں ݙتا۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی تاریخ پیدائش ذی الحج ۱۲۶۱ھ اے۔

٭ دریا دے کنارے عارضی قیام گاہ کوں جھوک آکھیا ویندے۔

٭ ’’ گنج عرفانی موسوم بہ دیوان لاثانی‘‘ سید ولایت شاہ دا مجموعہ ہے تے ایندے وچ ۱۰۹ کافیاں شامل ہِن۔

٭ صنف سُخن ’’ݙوہڑہ‘‘ وچ عام طور تے چار مصرعے ہوندن۔

٭ خاناں بدوشاں کوں سرائیکی وچ ’’ پکھی واس ‘‘ اَہدن ۔

٭ سرائیکی زبان وچ مذہبی شاعری دی پراݨی محفوظ کتاب حضرت مُلّاں دا نور نامہ ہے، ایندے وچ اشعار دی تعداد ۱۵۰ ہے۔

٭ سرائیکی قبیلہ بزدار دے معنی بٖکریاں والے ہِن۔

٭ نامور محقق میر حسان الحیدری دی تحقیق مطابق نور نامہ بمطابق ۵۰۱ھ تا ۵۰۵ ھ بݨدے تے عیسوی سن ۱۱۰۷ء تا ۱۱۱۱ء بݨدے۔

٭ سرائیکی قوم کھتران دے معنی کاشتکار ہِن ۔

٭ معراج نامہ سرائیکی شاعری دا نادر نمونہ ہے ،ایندے شاعر مقبول فقیر چانڈیہ ہن۔

٭ سرائیکی قوم نوناری دے معنی نمک کش ہن ۔

٭ سرائیکی قصیّاں دی کتاب ’’ ہک ہا بادشاہ‘‘ طاہر غنی دی تصنیف اے۔

٭ مہرے والے دا سرائیکی میلہ ہر سال باقاعدگی نال تھیندے ، اینکوں سرائیکی دا روائتی میلہ وی آکھیا ویندے ۔

٭ خانپور پہلے ضلع تے رحیم یارخان تحصیل ہوندی ہئی ۔

٭ فیصل آباد دا پراݨا ناں لائلپور ہے، بھٹو ایں دا ناں شاہ فیصل فرما نروا سعودی عرب دی محبت اچ وٹایا ہا ۔

٭ صحرا تے کوہستان دے دامن اچ رہݨ آلے کوں بلوچ آکھیا ویندے ۔ کجھ ماہر لسانیات ’’ بلوچ ‘‘ دا معنی مال چراوݨ آلے کریندن ۔

٭ ’’گلستان سعدی‘‘ ہک سو ہک منتخب حکایتاں دا سرائیکی ترجمہ ہے تے ایندا مترجم بشیر احمد ظامی بہاولپوری اے۔

٭ ملتان ترائے بادشاہ دے جٖمݨ دی جاہ ہے۔ ( 1)محمد شاہ تغلق ، جیندے ناں توں اجٖاں وی کوٹلہ تولے خان مشہور اے ۔ ( 2) بہلول لودھی ، محلہ حسین آگاہی دے مکان قاضیاں والے اچ جٖمئے ۔ (3 ) احمد شا ابدالی وی سلطنت ملتان دے بادشاہی محل وچ پیدا تھئے ، اوں سڑک کوں احٖ کل ابدالی روڈ آکھیا ویندے ۔

٭ ’’ماء مترائی تے مٹھو طوطا ‘‘ دلشاند کلانچوی دی تصنیف اے۔

٭ سرائیکی بٖجھارتاں دی ݙوجھی کتاب ’’ بٖجھ میݙی بٖجھارت‘‘ بانو بلوچ مرتب کیتی اے۔

٭ عروج یافتہ ہڑپائی دور ۲۵۰۰ق م تا ۱۵۰۰ ق م اے۔

٭ حملہ آوراں سرائیکی کوں مختلف نانویں نال ایں وڳاڑیا ، بہاولپوری ، اُچی ، ملتانی ، جگدالی ، بغدالی ،جٹکی ، ہندکو، ریاستی ، دیرے وال وغیرہ ۔

٭ ہاکڑہ ( ہکڑہ ) چولستان دا پراݨا ناں ہے۔

٭ مومل دیاں ماڑیاں رحیم یارخان اچ ہِن ۔

٭ ’’ پکی روٹی ‘‘ ایم اے سرائیکی دے نصاب وچ قدیم نثری نمونے دے طور تے شامل اے ، اے سرائیکی دے شاہ پوری لہجے وچ لکھی ڳئی اے۔

٭ دنیا دی سوہݨی مسیت بھونگ ضلع رحیم یارخان اچ ہے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق ۱۹۸۲ء وچ ’’کونین دا والی‘‘ تصنیف کیتی۔

٭ سرائیکی زبان وچ خالص نعتیہ اصناف دی تعداد چاراے۔

٭ قرآن مجید دا سبت وں قدیم سرائیکی نثری ترجمہ مولوی احمد بخشؒ دا ہے تے ایندے چھپݨ دا سن ۳۱۳۱ھ اے۔

٭ تاریخی جاتیوت تے تلواڑہ ضلع لودھراں اچ ہے ۔

٭ معروف سرائیکی محقق تے ادیب ڈاکٹر کرسٹوفر شیکل لندن ( برطانیہ ) سرائیکی تے پی ایچ ڈی دی ڈگری حاصل کیتی اے ۔

٭ اوبرائن تے جیوکس دے سرائیکی لغتیں کوں نویں سِروں پروفیسر شوکت مغل مرتب کر تے چھوائے ۔

٭ بابا فرید الدین گنج شکرؒ سرائیکی زبان دے پہلے نامور صوفی شاعر ہن۔

٭ نذیر احمد دہلوی دے اردو ناول ’’ توبۃ النصوح‘‘ دا سرائیکی ترجمہ ’’ توبہ زاری‘‘ دلشاد کلانچوی کیتے۔ ایندی تصنیف دا سن ۱۹۷۷ء اے۔

٭ گلاسری آف دی ملتانی لینگویج سرائیکی ادبی بورڈ ملتان دی طرفوں شائع تھئی اے۔

٭ سعید شیرازی دی ہک سو ہک حکایات دا ترجمہ ’’سعدی آکھیا‘‘ دے مترجم بشیر احمد ظامی بہاولپوری ہن۔

٭ شہاب الدین غوری 1175ء اچ ملتان تے حملہ آور تھیا۔

٭ مولانا عبدالحلیم شرر دے ناول فردوس بریں دا ترجمہ نذیر علی شاہ ’’ فردوس ٹھگالی‘‘ دے عنوان نال کیتے۔

٭  قدیمی اُچ کوں بھاہ لا تے برباد کرݨ آلا چنگیز خان وسط ایشیاء دے خانہ بدوش قبیلے منگول دا سالارِ اعظم ہا۔

٭ شعری مجموعے ’’ بے انت‘‘ دے سنجاپوں شاعر اقبال سوکڑی ہن۔

٭  لائل پور ہک ویلھے سرائیکی وسیب دے ضلع جھنگ دی تحصیل ہئی تے جھنگ ملتان کمشنری دا حصہ ہا ۔

٭ فریاد ہیروی دا سن 2011ء وچ چھپݨ آلا سجٖل شعری مجموعہ ’’ جاڳدی رُگ اِچ ‘‘ ہے۔

٭ عرب مورخین ملتان کوں بیت الذہب یعنی سونے دا گھر آکھیا تے اینکوں دنیا دی وݙی تہذیب قرار ݙتا ویندے ۔

٭ جدید لہجے دے سرائیکی شاعری عزیز شاہد دا کلیات ’’ دھمی‘‘ دے ناں نال شائع تھیے۔

٭ پاکستان دا سب توں قدیمی شہر ملتان اے ۔

٭ جدید سرائیکی شاعری ’’ پندھ کویلیاں کوں‘‘ ڈاکٹر خالد اقبال دا مجموعہ ہے۔

٭ ملتان دا پراݨا ناں کیشپ پور وی ہا۔ اے راجہ کشپو دے ناں توں مشہور تھیا تے بعد اچ ہلاک پوری تے بھاگ پوری وی مشہور تھیا ۔ مولھستان تے ’’ مولتان ‘‘ وی آکھیا ڳے ۔

٭ آکھیا ویندے کرشن اوتار دے پُتر سامب جی نے 5 ہزار قبل مسیح ملتان دی بنیاد رکھی پر ماہرین آثار قدیمہ ملتان کوں ہزاراں نی بلکہ لَکھاں سال پراݨا شہر آکھدن۔

٭ ’’اردو سرائیکی باہم متراجم‘‘ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی تحقیقی صنف اے۔

٭ بائبل دا سرائیکی ترجمہ چار جلداں اچ لندن دی لائبریری وچ موجود اے ۔ ایہہ ترجمہ 9ویں صدی ہجری وچ ملتان دے ہک ہندو کیتا ہا ۔

٭ ’’ عالمی افسانے‘‘ ڈاکٹر اسلم عزیز دُرانی دے اُوچھݨ افسانیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ سمہ سٹہ بہاولنگر ریلوے لائن دا افتتاح 1927ء اچ کیتا ڳیا۔

٭ معرّٰی نظم وچ بحر اتے وزن دی پابندی کیتی ویندی ہے مگر قافیہ ضروری نی سمجھیا ویندا۔

٭ ساینٹ دور جدید دی نظم ہے جیندے وچ پہلا مصرعہ اَٹھ تے ݙوجھا چھی مصرعیاں تے مشتمل ہوندے۔

٭ معروف محقق کیفی جٖامپوری دی کتاب سرائیکی شاعری وچ شاعر حسین سحر دا دعویٰ ہے جو اوں سب توں پہلے آزاد نظم لکھی اے۔

٭ کوٹ مٹھݨ شریف دے معروف ڈاکٹر خورشید ملک سرائیکی وسیب دے گھابوٹ تے ریسرچ کیتی اے ، انہاں دی کتاب ’’ نادر ہیومیو ادویات ‘‘ وچ اے ریسرچ شامل اے ۔

٭ نغمۂ صحرا ’’ خواجہ غلام فرید دیاں ‘‘ منتخب کافیاں دا اردو ترجمہ ہے تے ایندے مترجم کشفی ملتانی ہِن۔

٭ سرائیکی قوم سومرے عرباں دی قوم ’’ سومرہ ‘‘ کنوں ہے۔

٭ قدیم تے جدید مصنف یا یا ادب جو مشہور وی ہووے تے عظیم وی اونکوں ادبی اصطلاحی معنی وچ کلاسیک آکھیا ویندے۔

٭  بہلول خان لودھی دے چاچے اسلام خان لودھی ہک ریاست قائم کیتی جیندا صدر مقام سیت پور ہا ۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دی حیاتی تے فن بارے کتاب ’’ مرشدِ من‘‘ دے مصنف محمد سعید احمد شیخ ہِن۔

٭ عرب ریاست ابوظہبی وچ روہی دے بٖوٹیں توں خوشبو کشید کیتی ویندی اے ۔

٭ حفیظ خان دی کتاب ’’ مآثر ملتان‘‘ سدا آباد : وچ قبل از تاریخ تا ۱۱۷۶ء دے دور دی تاریخ بیان کیتی ڳی اے۔

٭ ابو ظہبی دے بادشاہ شیخ زید بن سلطان روہی دی بٖوٹی ’’ کترن‘‘ دی خوشبو استعمال کریندن ۔

٭ سرائیکی ادب وچ پاکستانیت ، ہِک تحقیقی جائزہ… ایم فل مقالہ علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی آف اسلام آباد، دے محقق ڈاکٹر صدیق ملک ہِن۔

٭ اسلام خان لودھی دی حکومت ظالم تے جابر ہئی، ایں واسطے اسلام خان دے وارثاں کوں نَہر ( Wolf) دا خطاب ݙتا ڳیا، نَہر توں قوم نہڑو وجود اچ آئی۔

٭ تھل دا لوک ادب ۔ ریسرچ پراجیکٹ ۲۰۱۱ء۔ دے محقق ڈاکٹر مزمل حسین ہن۔

٭ امیر سلطان احمد ثانی 1244ء اچ اپݨے خاندان دی ہک جماعت نال مصر توں سندھ آئے ، ول ریاست بہاولپور دا رُخ کیتونے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دے دیوان وچ ۲۰۰ سو کافیاں بحر متفارب بحر وچ ہن۔ محقق ڈاکٹر شکیل پتافی دی تحقیق مطابق۔

٭ داد پوتریاں دا لقب داؤد خان ثانی کنوں شروع تھیا ۔

٭ رنجیت سنگھ 1818ء اچ ملتان تے قبضہ کیتا، 1819ء اچ ملتان آیا تاں ہر پاسوں آوازاں آیاں ’’ لعنتی آ ڳئے ‘‘ ، ’’ لعنتی آ ڳئے ‘‘۔

٭ 1871ء اچ انگریز کپتان جے ایچ گرے بطور ایجنٹ بہاولپور ریہا ، جیندی یاد گیری اچ بہاولپور دا گری گنج بزار احٖ وی موجود اے ۔

٭ نور محل بہاولپور دی تعمیر 1872-75ء اچ تھئی۔

٭ 7 فروری 1935ء اچ بہاولپور دی عدالت قادیانی مرزائیاں کوں کافر قرار ݙتا۔ جج محمد اکبر خان بہاولپور ہَن۔

٭ دیوان فرید وچ ڈھیر ساریاں کافیاں … دی ہیئت وچ ہن پر او بنیادی طور تے کافی غزل دے شاعر ہن۔

٭ پندراں سال دے عرصے اچ ایم اے سرائیکی کرݨ آلے بندے کوں احٖ تک نوکری نی ملی ۔ ایم اے پاس سینکڑاں بے روزگار وَدِن ۔ ایں سازش دا مقصد اے ہا جو نینگر سرائیکی پڑھݨ چھوڑ ݙیون تے شعبہ بند تھی ونجٖے اینکوں آکھدن ’’ مار نہ کُٹ تے آندر چا گُھٹ ‘‘ ۔

٭ سرائیکی علاقے کوں ست دریاویں دی سرزمین آکھیا ویندے۔

٭ سرائیکی زبان دے خادم دلنور نور پوری پنج سو توں ودھ سرائیکی کتابچے شائع کیتن۔

٭ عظیم سرائیکی حریت پسند مولانا عبیدا للہ سندھی دا مزار دین پور شریف خانپور اچ ہے ۔

٭ سرائیکی دھرتی کیتے اپݨی دھی تے نوں ( 9 ) پُتریں دی قربانی ݙیوݨ آلے سرائیکی ہیرو نواب مظفر خان دی قبر بہاؤ الدین زکریا سئیں دے برآمدے اچ ہے۔

٭ ’’نِروار‘‘ محقق ڈاکٹر مقبول گیلانی دے تحقیقی مضموناں دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی زبان دے ادب دا انسائیکلو پیڈیا ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز کوں آکھیا ویندے۔

٭ ڈاکٹر حمید الفت ملغانی ہر سال تواترنال سرائیکی ادبی جائزے گھنݨ، چھاپݨ آلی تحقیقی شخصیت ہن۔

٭ ڈاکٹر اسلم عزیز درانی اپݨی اپݨی تحقیقی کتاب ’’ سرائیکی ناول نگاری‘‘ وچ اُنوی (۱۹) ناولیں دا جائزہ گھدے۔

٭ ’’ بٖیڑی وچ دریا ‘‘ شاعر محقق ڈاکٹر اسلم انصاری دا پہلا ناول اے۔

٭ فریدیات دے ماہر سئیں شیخ سعید دی نویں کتاب جہان فرید آ ڳئی اے ،ایں توں پہلے انہاں دیاں کئی کتاباں انگریزی تے سرائیکی اچ شائع تھی چکین ۔

٭ طوفان نوح دے بارے آکھیا ویندے جو اے سرائیکی علاقے اچ آیا ہا۔

٭ معارف سرائیکی لکھݨ آلے سید نور علی ضامن حسینی دا گھر احمد پور شرقیہ اچ ہے ۔ آپ محکمہ انہار دے وݙے عہدے توں ریٹائر تھئے۔

٭ ضلع بہاولنگر دی تحصیل منچن آباد ہک انگریز کرنل منچن دے ناں توں مشہور ہے۔

٭ ’’ تیر دنشتر‘‘ علی محمد خان فخر دی شاعری دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی شاعری کوں پنج حصیاں وچ ونڈیا ویندے۔

٭ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی کتاب ’’ سرائیکی زبان تے ادب دی تاریخ ‘‘ پنج ابواب تے مشتمل اے۔

٭ میر حسان الحیدری چانڈیو پنجاب یونیورسٹی توں چھپݨ آلا تاریخ ادبیات مسلمانان پاک و ہند وچ سرائیکی ادب بارے مقالہ لکھیے۔

٭ دریائے ہاکڑہ جتھون نکلدے اتھاں اینکوں سرسوتی آکھدن ، راجھستان وچ گھاگھرا تے بہاولپور اچ ہاکڑہ تے سندھ اچ اینکوں نارا آہدن ، ایہ دریا 1246ء تئیں وہندا رہ ڳئے۔

٭ ’’چرخہ نامہ ‘‘ معروف صوفی بزرگ شاعر حافظ جمالالہ ملتانیؒ دی سی حرفی دی کتاب دا ناں اے۔

٭ 1926 اچ علامہ اقبال بہاولپور آئے ، اتھوں دے لوکاں دے حالات ݙیکھ تے بٖہوں خوش تھئے تے آکھیا جو بہاولپور مسلمانیں دا عظیم خطہ ہے ۔

٭ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب ’’ سرائیکی دیاں خاص آزادی دی کہاݨی ‘‘ وچ سرائیکی رسم الخط تے اصوات بارے بحث کیتی ڳی اے ۔

٭ سرائیکستان دے ہیرو نواب مظفر خان شہید 1818ء اچ رنجیت سنگھ دے خلاف لڑدے ہوئیں شہید تھئے ، انہاں اپݨے 9 پُتراں تے ہک دھی کوں وی ماء دھرتی تے قربان کیتا۔

٭ کیفی جٖامپوری او معروف محقق دا ناں اے جنہاں سرائیکی شاعری بارے مربوط تحقیق کیتی۔

٭ 1963ء اچ مصر توں عربی اچ چھپݨ آلی کتاب ’’ التصریف و التحریف ‘‘ دے صفحہ نمبر 201 تے لکھیا ہویا ہے جو سرائیکی ( ملتانی) ݙوجھی صدی دے عرب علماء کوں وی آندی ہئی ۔

٭ خلش پیر اصحابی کتاب ’’ ملتانی مرثیہ‘‘ دے مصنف ہن جیندے وچ ۱۰۲ شعراء دا تذکرہ ہے ۔

٭ سرائیکی زبان دا ناں سندھ وچ ہزاریں سالیں توں بٖولیا ویندا ہا ۔ 1962ء دی سرائیکی کانفرنس اچ ایں ناں تے اتفاق کیتا ڳیا ۔

٭ معروف شاعر کشفی ملتانی خواجہ غلام فرید دیاںکافیاں دا اردو منظوم ترجمہ ’’لالہ صحرا‘‘ دے ناں نال چھپوایا۔

٭ سرائیکی دے عظیم شاعر عبدالوہاب سچل سرمست ہوریں 1739ء اچ پیدا تھئے ،مزار شریف وارازا شریف رانی پور سندھ اچ ہے۔

٭ ’’بٖولی بھوم دی سنجٖاݨ ‘‘سرائیکی لسانیات بارے سید ناصر عباس دی معروف کتاب اے۔

٭ ظفر لاشاری سرائیکی زبان دے پہلے ناول نگار ہن۔

٭ ’’سانجھ‘‘ افسانہ نگار بتول رحمانی  دا افسانوی مجموعہ ہے۔

٭ ’’محاورہ‘‘ حور توں بݨیے جیندے معنی ہن پھرݨ، گردش کرݨ، مشق ، مہارت تے اے عربی زبان دا لوظ اے۔

٭ معروف سرائیکی لکھاری غلام یٰسین فخری مرحوم ایڈیٹر سچار دا گھر دھریجہ نگر خانپور اچ ہا۔

٭ کراچی دے سرائیکی دوست ماء دھرتی واسطے بٖہوں کم کریندے پن، سرائیکی عوامی سنگت ، کوک اخبار تے بٖئے دوستیں دا کم نمایاں ہے۔ نذیر لغاری نویں کتاب ’’ اکھیں جھوکاں دیدیں دیرے ’’ چھپ تے آئی اے ۔ اے یورپ دا سفر نامے دے نال نال سرائیکی تاریخ دا پچھوکڑ دا سفر نامہ ہے ۔ خواجہ فرید آرٹ پروڈکشن ، ماہنامہ روہی ، سرائیکی عوامی سنگت ، سرائیکی قومی اتحاد، سرائیکی ادبی سنگت، سرائیکی ادبی سانجھ تے ایں طرح بٖئے دوستیں دا کم نمایاں ہے ۔

٭ احٖ دی ماروی ڈاکٹر غزالہ احمداݨی دی کتاب سن2000ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپی ۔ غزالہ احمداݨی معروف سرائیکی ناول نگار تے سفر نگار اسماعیل احمداݨی دی دھی ہِن ۔ ایں کتاب اچ 11 افسانے شامل ہِن، عورت دے مسائل ،وطن نال محبت، دہشت گردی ، جہالت تے شعور دی پختگی کوں موضوع بݨایا ڳے۔

٭ ‘‘ڳڑڳتھلی وچ کُٹݨ‘‘ ایں محاورے دا معنی اے معاملہ راز وچ رکھݨ۔

٭ اختر وحید ’’ ملتانی زبان دی تاریخ‘‘ وچ ملتان شہر وچ آباد دَت قوم دے کبت کوں سرائیکی دی پراݨی شاعری آکھیے۔

٭ حضرت سچل سرمستؒ تے خوشدلؒ دا زمانہ معروف شاعر میر تقی میر دا زمانہ ہے۔

٭ ۶۸۱ء؁ وچ سرائیکی زبان وچ صنف مرثیے دا آغاز تھیا۔

٭ محقق ڈاکٹر طاہر تونسوی دی تحقیق مطابق چراغ اعواݨ دی ہیر سن ۱۷۱۰ء وچ لکھی ڳئی۔

٭ ونجٖ پیسوں لَسّی ڳاوڑی وے … گھن اپݨے سوہݨے سائیں کنوں …‘‘ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا دا شعر اے۔

٭ ملک اقبال حسن بھپلا دی افسانے دی کتاب بالو 2001ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپی ۔ ایہ ݙو حصیاں اچ ونڈیا ڳے، پہلے حصے اچ 30 بالو ( نثری صنف ) تے ݙوجھے حصے اچ 10 افسانے ہِن ۔

٭ پروفیسر شوکت مغل ’’ قدیم اردو لغت اور سرائیکی زبان ‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ نور محمد گدائی ’’تذکرہ کربلائی، مجموعہ گدائی، گلزار کربلائی، اسرار کربلائی ‘‘ شعری مجموعیاں دے خالق اِن۔

٭ زمانہ قدیم وچ صوفی بزرگ حضرت بہائو الدین زکریاؒ اسلامی یونیورسٹی بݨائی جیرھے احٖ وی موجود اے۔

٭ مولانا عبدی فقہ دے مسئلیاں بارے ’’حفظ الایمان‘‘ رسالے وچ لفظ استعمال کیتن۔

٭ پاݨی نال کہاݨی مزار خان دی کتاب ہے ‘ 2013ء اچ جھوک پبلشرز ایں کوں چھاپیا ۔ افسانوی انداز دیاں حامل کہانیاں اچ شہری ماحول وی ݙسدے تے دیہاتی وسبہ وی ۔ انہاں 12 کہانیاں اچوں 2 کہانیاں پہلے چھپ چکین ۔

٭ ’’ نور جمال‘‘ دے ناں نال سی حرفی گو شاعر حافظ جمال اللہ ملتان دی کتاب ڈاکٹر مہر عبدالحق مرتب کر تے چھاپی اے۔

٭ قصہ ہرنی سرائیکی علاقے وچ ڈھڳ پڑھیا ویندے ، ایندے شاعر ݙتن ملتانی ہن جنہاں دا تعلق سرائیکی زبان دے مرکزی شہر نال اے۔

٭ قصہ قرانی ’’ یوسف زلیخا‘‘ کوں مولوی عبدالحکیم نظم کیتے۔

٭ دلشاد کلانچوی چالیھ حدیثاں دے ناں نال پہلی واری حدیثاںدا ترجمہ کیتے۔

٭ ’’کونین دا سݨہپ‘‘ لمبی لغیتہ نظم لکھݨ آلے شاعر ایم بی اشرف ہن۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی تحقیق مطابق قاضی عارف دا سفر نامہ حج پہلا منظوم سفر نامہ ہے تے ایندا ناں ’’کوہِ غم ‘‘اے۔

٭ فیض بلوچ دا افسانوی مجموعہ پکھی واس جھوک پبلشرز توں 2012ء اچ چھپیا ۔ایہ کتاب اچ 18 افسانے شامل ہِن جیڑھے اصلاحی مقاصد دے تحت لکھے ڳن، غربت ، جہالت، منشیات دا استعمال ،بے روزگاری ،احساس کمتری کوں نشابر کیتا ڳے۔

٭ سب توں پہلے ’’قصہ ہیر رانجھا‘‘ ۱۱۲۶ھ وچ چراغ اعواݨ لکھیے تے ڈاکٹر طاہر تونسوی محقق ہِن۔

٭ عامر بھایا دے افسانیں دی کتاب تتی ریت 2013ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ عامر بھایہ نویں افسانہ نگار ہِن ۔ کتاب اچ 25 افسانے موجود ہِن ۔ اسلوب بیان سادہ تے موضوعات متنوع ہِن پر سارے موضوعات وسیبی ہِن ۔

٭ غلام حسن حیدراݨی سرائیکی دی ہک اہم داستان سَمّی راول کوں نظم کرݨ آلے شاعر اِن۔

٭ عشقیہ مثنویاں آلی کار ’’ سیفل نامہ‘‘ دا آغاز وی حمد توں تھیندے۔

٭ اردو مثنویاں ’’ سحر البیان ‘‘ تے گلزار نسیم دے مقابلے وچ سرائیکی دی سیفل نامہ کوں رکھیا ونجٖ سڳدے۔

٭ رابعہ خان دے افسانے دی کتاب ساہویں سول بسیرا 2007ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ انہاں دی ایں کتاب اچ شامل افسالے مصنفہ دے تیز تے وسیع قوت مشاہدہ دی عکاسی کریندن ۔ غربت، جہالت ، جبر تے انسانیت توں عاری حاکمیت تے محرومیاں نمایاں موضوعات ہِن ۔

٭ مئے گلفام دے ناں نال عمر خیام دیاں رباعیات دا سرائیکی منظوم ترجمہ کرݨ والے محقق دا ناں ڈاکٹر مہر عبدالحق اے۔

٭ ’’غالب دیاں غزلاں‘‘ کلام غالب دا سرائیکی ترجمہ دلشاد کلانچوی کیتا۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی کافی نمبر ۱۵۶ وچ حج دے سفر دا ذکر ملدے۔

٭ ’’سرائیکی وچ تاریخ کربلا، منظوم‘‘ خلش پیر اصحابی شاعر ہن۔

٭ ککر دے پُھل سید نصیر شاہ دے افسانے ہِن ۔ اینکوں 2014ء اچ جھوک پبلشرز ݙوجھی واری چھاپیا ۔ایں کنوں پہلے پنجابی ادبی بورڈ 1987 اچ چھاپیہ ہئی ۔ ایں کتاب اچ 23 افسانے شامل ہِن ۔

٭ سرائیکی دے ہک گمنام شاعر خوشدل دا تعلق جلال پور نال اے۔

٭ سرائیکی قدیم شاعر غلام حسن گانمݨ ملتانی معروف ملتانی بزرگ شاعر حافظ جمال اللہ ملتانی دے مرید ہن۔

٭ 2005ء اچ فیض بلوچ دی کتاب ولدی ڈھلدی چھاں جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔20 افسانے ایں کتاب اچ شامل کیتے ڳن۔

٭ اقبال سوکڑی کوں ’’ ویلے دی کوک تے ݙکھ دی جنج‘‘ دا شاعرآکھیا ویندے۔

٭ ’’کشکول وچ سمندر‘‘ ممتاز حیدر ݙاہر دا شعری مجموعہ ہے ایندا صنفی دائرہ غزلاں ہے۔

٭ 2007ء اچ معروف سرائیکی لکھاری خالد اقبال دی کتاب سرائیکی ریڈیائی ڈرامے جھوک پبلشرز توں چھپ تے سامݨے آئی ۔ایں کتاب اچ 13 چوݨویں ریڈیائی ڈرامے ݙتے ڳن۔

٭ عمر کمال دی مرتب کردہ کتاب ’’ ملتانی واراں‘‘ وچ ݙو، واراں شامل ہن۔

٭ دلشاد کلانچوی’’قدیم سرائیکی شاعر تے ادیب‘‘ اکادمی سرائیکی ادب بہاولپور توں (۱۹۸۷ء) اچ چھپݨ آلی کتاب دے مصنف ہن۔

٭ اشرف جاوید ملک دا ناول پاندھی 2013ء اچ جھوک پبلشرز چھاپیا۔ابواب بندی توں بے نیاز اے ناول دیہاتی پس منظر اچ لکھیا ڳے۔

٭ ’’ پکی روٹی خرد‘‘ ۱۸ویں صدی دی فوائدی سرائیکی نثر دی کتاب اے۔

٭ ہیون سانگ نامی سیاح چھینویں صدی عیسوی وچ چین توں سیاحت واسطے ملتان آیا ہا۔

٭ سرائیکی نثر دی تاریخ بارے کتاب ’’ سرائیکی اور اس کی نثر‘‘ دے مصنف دلشاد کلانچوی ہن۔

٭ سئیں راہی گبول 2014ء اچ ناول دلدار صدقے جھوک پبلشرز توں شائع کرایا ۔144 صفحیاں تے مشتمل ایہ ناول ابواب بندی توں عاری ہے ۔ ایں اچ تعلیم، تعلیم دی اہمیت، مشکلات تے علیم یافتہ نوجواناں دی بے روزگاری جیہے موضوع دا حامل ہے۔

٭ حمید الفت ملغانی دی کتاب ’’سرائیکی لوک ریت‘‘ وچ وسیب دیاں رسماں ریتاں کوں موضوع بݨایا ڳئے

٭ محققین دی تحقیق موجب دردیٔ زبان وڳڑی ہوئی شکل وچ وارچڈہ زبان بݨی۔

٭ خلاصتہ العارفین ، ملتان نال تعلق رکھݨ آلے حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ دے فارسی ملفوظات دا اردو ترجمہ ہے۔

٭ سلیم شہزاد دا ناول گھاݨ 2016ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپیا ۔ 147 صفحیاں تے مشتمل ایہ ناول نویں تکنیک نال سامݨے آئے۔ ایندے اچ بیانیہ تے علامتی انداز اختیار کیتا ڳے ۔ اجٖوک سیاسی تے سماجی صورتحال تے خارجہ پالیسی تے داخلی معاملے کوں واضح کریندے۔

٭ سرائیکی لغت گوئی دی پہلی باقاعدہ کتاب ’’ نجات المومنین‘‘ دے شاعر عبدالکریم جھنگوی ہن۔

٭ سرائیکی صرف و نحو بارے اختر وحید دی ۱۹۶۲ء وچ چھپݨ آلی کتاب دا ناں ’’درو گوہر‘‘ ہے۔

٭ 2012ء اچ سئیں حفیظ گیلانی دا ناول نِت کرلاوے کونج جھوک پبلشرز توں شائع تھیا۔ایہ ناول 1950ء دے دور دی عکاسی کریندے تے دیہاتی تے وسیبی پس منظر اچ لکھیا ڳے۔

٭ سرائیکی محاورہ ’’ پت رکھݨ ‘‘ دے معنی معنی عزت رکھݨ اے۔

٭ اردو دے معروف شاعر غالب دی نثر دا صنفی دائرہ خطوط اے۔

٭ سئیں شوکت مغل دی تحقیقی و تنقیدی کتا ب پچھیرا 2009ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھی۔ایہ مضامین دا مجموعہ ہے ۔ مضامین تاریخ ، لسانیات، لوک ادب ،فریدیات نال تعلق رکھدن ۔ کتاب دے ݙو حصے ہِن ، پہلے حصے اچ نو عملی مضامین شامل ہِن تے ݙوجھے حصے اچ فریدیات بارے چار مضامین شامل ہِن ۔

٭ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب ’’ سرائیکی ملا دے مسئلے‘‘ ۱۹۹۸ء اِچ چھپی۔

٭ ابو ظفر ندوی ’’تاریخ سندھ‘‘ وچ عربی شاعر ہارون بن موسیٰ دا ذکر کیتے جیرھے سرائیکی وچ وی شاعری کریندے ہن۔

٭ شوکت مغل دی مرتب کیتی ہوئی کتاب ’’ پکی روٹی ‘‘ 2002ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ اے عربی خط اچل کھی ڳئی ترائے سو سالہ پراݨی کتاب ہے۔ ایہ اسلامی فقہ دے موضوع تے نصابی کتاب ہے۔ ایں نویں ایڈیشن اچ غلطیں دی تصحیح کیتی ڳئی ہے۔

٭ ’’دل تانگھ تانگھے، اللہ جوڑ سانگھے‘‘ لوک گیتاں دی ونکی اے۔

٭ ’’سرائیکی اَکھاݨ‘‘ دے مصنف اعجاز ڈیروی دا تعلق دیرہ غازی خان نال اے۔

٭ صوفی شاعر حضرت خواجہ غلام فریدؒ کوں سرائیکی زبان دا ورڈ ورتھ ، شیلے تے کیٹس آکھیا ویندے۔

٭ ڈاکٹر گل عباس اعواݨ دے تنقیدی تے تحقیقی تجزیاں دی کتاب ’’ جدید سرائیکی شاعری‘‘ 2014ء اچ جھوک توں شائع تھئی ۔کتاب 16 ابواب تے مشتمل ہے ۔ پہلے ݙو باب تنقید تے سرائیکی شاعری دا پس منظر بیان کریندن تے باقی اڳلے سرائیکی شاعری دا فنی ویورا ہے۔

٭ ۷۱۳ء اِچ محمد بن قاسم ملتان کوں فتح کیتا۔

٭ آئین اکبر وچ ابو الفضل سرائیکی کوں ’’ملتانی‘‘ لکھیے۔

٭ سئیں ڈاکٹر ممتاز خان بلوچ دی کتاب ’’ جدید سرائیکی شاعری تے اجٖوکا بندہ ‘‘ 2007ء اچ شائع تھئی ۔ جھوک پبلشرز توں شائع تھیوݨ آلی ایں کتاب دے 8 ابواب تے اچ پنج شاعراں اُتے تنقیدی جھات پاتی ڳئی ہے۔

٭ ڈاکٹر سی شیکل وار چڈہ زبان دے ہک مسلمان شاعر دا نمونہ ڳولیئے جیندا ناں عبدالرحمن اے۔

٭ ’’اٹھواں اسمان‘‘ معروف غزل گو شاعر اقبال سوکڑی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ڈاکٹر خالد اقبال دے سرائیکی انشائی مجموعے اشاعت ۲۰۱۱ء دا ناں مسکار اے۔

٭ چھند پتری عبداللطیف بھٹی دی کتاب ہے ، ایہ 2006ء اچ جھوک توں شائع تھئی، ایں وچ شاعری دے عروضی نظام تے ڳالھ کیتی ڳئی اے۔ پہلا حصہ چھند بندی دیاں مختلف اصطلاحواں دی تشریح تے ݙوجھے حصے اچ چھند بندی دیاں قسماں تفصیل نال بیان تھین ۔

٭ ’’ پیلے پتر‘‘ سرائیکی شاعر شاکر شجاعبادی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’علم بدیع‘‘ باریے ’’بلاغت دا فن تے سرائیکی شاعری‘‘ ڈاکٹر مزمل حسین دی تحقیقی کتاب اے۔

٭ ’’دھابے دھوڑے‘‘ جدید نظم گو شاعر حسن رضا گردیزی دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ سرائیکی افسانے وچ خواتین دے مسائل ‘‘ نسیم اختر دی کتاب ہے ، ایہ 2012ء اچ جھوک توں شائع تھئی ۔ ایہ کتاب انہاں دا ایم فل دا مقالہ ہے ‘ جیندے ݙو حصے ہِن پہلے حصے اچ سرائیکی افسانے دا فنی ویورا ، ٹور تے کردار تے خاص طور تے کردار تے بحث کیتی ڳئی ۔ منتخب چار افساناں نگاراں کوں خصوصی مطالعہ وچ شامل کیتا ڳے ۔ ݙوجھے حصے اچ انہاں دے منتخب افسانے موجود ہِن ۔

٭ ’’نکھیڑے ‘‘ ضلع لیہ نال تعلق رکھݨ آلے معروف شاعر شفقت بزدار دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’منا منا کے میکوں خود رُٹھا رُٹھا رہندے‘‘ ایں مصرعے وچ ’’صفت تکرار ‘‘ دا استعمال ہے۔

٭ ڈاکٹر گل عباس اعواݨ دی کتاب ’’ سرائیکی ثقافت دے رنگ ‘‘ 2007ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔ثقافت تے اے تحقیقی تے تجزیاتی کتاب ہے۔ جیڑھی سرائیکی وسیب دی ثقافت دی تفہیم کریندی ہے۔ اینکوں بھرویں انداز اچ پیش کیتا ڳے ۔ کتاب اچدے ݙاہ ابواب ہِن ، پہلے پنج ابواب وچ ثقافت دا مفہوم ، خصوصیات، اقسام تے تاریخ بیان کیتی ڳئی ہے ۔ آخری ابواب اچ سرائیکی ثقافت ایندیاں خوشیاں غمیاں ،رسماں ریتاں بیان کیتیاں ڳن ۔

٭ ’’پیریں ٹُردا شہر‘‘ سلیم شہزاد دی جدید سرائیکی شاعری دا مجموعہ ہے تے شاعری دا منفی دائرہ نظماں ہے۔

٭ خالد اقبال دے شعری مجموعہ ’’کویلی دی کاوڑ‘‘ داد دیباچہ ڈاکٹر احسن واہگہ لکھیے۔

٭ ’’مݨ دریا تے‘‘ جدید سرائیکی شاعر عزیز شاہد دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی وس وسیب دی معلومات دے حوالے نال کتاب ’’ سرائیکی خزانہ ‘‘ از فیضی بہاولپوری 2006ء اچ جھوک پبلشرز توںشائع تھئی۔ ایں کتاب اچ 18 سو توں ودھ علمی ، ادبی ، ثقافتی ، جغرافیائی تے تاریخی معلومات یکجا ہِن ۔

٭ ‘‘سندھ ساگر نال ہمیشہ ‘‘ ڈاکٹر اشو لال دی کتاب دا صنفی دائرہ نظمیہ شاعری اے۔

٭ سال ۱۹۸۳ء وچ صرف ہک سرائیکی شاعر ممتاز زاہد دا مجموعہ چھپیے تے ایں شعری مجموعے دا ناں ’’ڈُٖسکیاں‘‘ ہے۔

٭ جمشید احمد کمتر رسول پوری دی کتاب ’’ سرائیکی سجٖݨاں سانگے ‘‘ 2011ء اچ جھوک توں شائع تھئی ۔ ایں کتاب دے مختلف موضوع ہِن جنہاں اچ لسانی تحقیق ، لوک ادب ، شاعری ، تنقید، ثقافت تے تاریخ وغیرہ شامل ہِن ۔

٭ ’’ ندی ناں سنجوک‘‘ جدید نظم گو شاعر ارشاد تونسوی دا مجموعہ ہے۔

٭ نثری نظم وچ بنیادی اہمیت خیال کوں ملدی اے۔

٭ 2006ء اچ فیض بلوچ دی ہک بٖئی کتاب آئی ۔ ’’ سرائیکی شاعری اچ طنز و مزاح‘‘ ناں دی ایہ کتاب جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔کتاب کوں ݙو حصیاں اچ تقسیم کیتا ڳے ۔ پہلے حصے اچ سرائیکی شاعری دیاں مختلف اصناف وچ طنز و مزاح کوں پیش کریندے تے ݙوجھے حصے اچ قدیم تے جدید شعراء دیاں چوݨویاں نظماں دا انتخاب ہے۔

٭ ’’ݙوہڑہ ‘‘سرائیکی شاعری وچ مقبول ترین صنف اے۔

٭ پاکستان کی قومی اور علاقائی زبانوں پر فارسی زبان کا اثر‘‘ سید غیور حسین مرتب کیتی۔

٭ جاوید اختر بھٹی ، خالد اقبال تے امتیاز فریدی دی کتاب ’’ نیا سرائیکی مکالمہ‘‘ وچ سرئیکی وسیب دے دانشوراں دی آراء کوں مرتب کیتا ڳے۔

٭ ’’ سرائیکی وچ مزاحمتی شاعری‘‘ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی کتاب ہے، ایں دا ݙوجھا چھاپہ 2000ء اچ جھوک توں شائع تھیا ۔اے کتاب ڈاکٹر طاہر تونسوی دے ’’ سرائیکی اچ مزاحمتی شاعری ‘‘ بارے مشہور مقالے تے مزاحمتی شاعری دے انتخاب تے مشتمل ہے۔

٭ ’’فرمودات فریدؒ‘‘ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی تحریر و تحقیق کردہ کتاب اے۔

٭ ضلع لیہ توں سہ ماہی ادبی رسالے ’’ سوجھل سویل‘‘ دے مدیر اعلیٰ ڈاکٹر گل عباس اعوان ہِن۔

٭ ’’ سرائیکی وسیب ‘‘ بندہ ناچیز دی معروف کتاب ہے ‘ 2004ء اچ پہلے چھاپے دے بعد ݙوجھی واری 2016ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ اے کتاب سرائیکی زبان و ادب دی تریخ، جغرافیہ ، ثقافت، لوک ادب تے مضامین تے مشتمل ہے۔ کتاب دے چار حصے ہِن پہلا حصہ تحقیق، ݙوجھا شخصیات، تریجھا تنقید تے چوتھا ثقافت تے مشتمل ہے۔کُل ۵۷ مضامین شامل کتاب ہِن۔ زکریا یونیورسٹی ایں کتاب کوں ’’بہترین کتاب‘‘ دا ایوارڈ ݙتے۔شوکت مغل ، مقبول گیلانی تے ڈاکٹر طاہر تونسوی ایں کتاب تے تبصرہ کیتے۔

٭ وسیب دے معروف محقق تنقید نگار حفیظ خان دے فن شخصیت بارے کتاب ’’ حفیظ خان کی تخلیقی جہتیں‘‘ سید عصمت اللہ شاہ مرتب کیتی اے۔

٭ ’’ سرائیکی کی پہلی کتاب‘‘ ابن قیصر ، سن اشاعت ۱۹۷۸ء اے۔

٭ سرائیکی حروف تہجی وچ پنج اصوات وچوں ن(ݨ، نکی آواز) دے نال اضافی (ط) دی علامت اے۔

٭ میݙی کتاب ’’ علامہ اقبال تے سرائیکی وسیب ‘‘ 2002 اچ شائع تھئی ۔ ایں کتاب نال علامہ اقبال دے سرائیکی وسیب نال تعلق کوں ثابت کیتا ڳے ۔  اقبال ؒ تے سرائیکی شعراء دے فکر وفن دا تقابل کیتا ڳئے۔ جاوید نامہ دا جُزوی ترجمہ تے اخیر وچ کجھ تشریحاں وی شاملِ کتاب ہِن۔

٭ ’’ چھیڑو ہتھ نہ مرلی‘‘ اشو لال ، شاعری دا صنفی دائرہ نظماں ہے۔

٭ سئیں شوکت مغل کتاباں کیویں چھاپیاں ، کتنی اوکھ برداشت کیتی ، ایں بارے انہاں دی کتاب ’’ کتاب دی ڳال کتاب دے نال ‘‘ 2012ء اچ جھوک توں شائع تھئی ۔  اے کتاب دراصل ’’کتاب کہاݨی‘‘ ہے۔ اے انھاں حقیقی واقعات تے مبنی ہے جیڑھے مصنف کوں کتاب ݙیوݨ تے گھِنݨ دے دوران پیش آئے۔ابتدائی ۲۵ صفحے دے پیش لفظ توں بعد ۲۲ کتاب کہانیاں شاملِ کتاب ہِن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا تاریخی ناں خورشید عالم اے۔

٭ کنایہ تے قرینہ دے موضوع تے سئیں شوکت مغل دی کتاب ’’ کنایہ تے قرینہ ‘‘ 2005ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ کتاب وچ کنایہ تے قرینہ دے اسباب ، اقسام ، مقاصد، موضوعات تے کُجھ کنائے تے قرینے بطور نمونہ درج ہن ۔ محمد امین ہوریں کتاب تے اظہار خیال کیتے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے اتالیق دے استاد دا ناں میاں جی برخودار اے۔

٭ ’’تلاوڑے‘‘ معروف محقق، تنقید نگار اسلم رسولپوری دی کتاب اے۔

٭ ’’ارسطو سے ایلیٹ‘‘ تئیں ڈاکٹر جمیل جالبی دی کتاب اے۔

٭ مختلف تنقیدی مضمونیں دی کتاب ’’ کݨائی ‘‘ 2006ء اچ شائع تھئی، ایں کوں وی جھوک پبلشرز شائع کیتا۔ شوکت مغل دی اے کتاب تنقیدی مضامین دا مجموعہ ہے۔ جیڑھے مصنف وقت ویلے نال مختلف تقریباں وچ پڑھے یا وَل کتاباں تے لکھیٔے ڳئے موہری اکھر تے ہلکے پُھلکے تبصرے وی شاملِ کتاب ہِن۔کتاب دے چار حصے ہِن پہلے حصے وچ تقریباں، ݙوجھے وچ شخصیتاں ، تریجھا دیباچے، موہری اکھر تے آخری حصے وچ تبصرے موجود ہِن۔

٭ ’’دلشاد کلانچوی شخصیت تے فن‘‘ شوکت مغل مرتب کیتی اے۔

٭ سرائیکی ادب دے ارتقائی تنقیدی شعور وچ تاریخ دا حوالہ بٖہوں تکڑا ہے۔

٭ میلو ڈراما (Melo Drama) ہک یونانی لفظ کنوں مشتق اے جیندے معنی گیت ہن۔

٭ ارسطو دی ’’فن شاعری‘‘ بارے معروف کتاب دا ناں ’’بوطیقا‘‘ ہے۔

٭ محمد اسلم رسول پوری دی کتاب ’’ لیکھے ‘‘ 2011ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔ کتاب وچ عملی دے نال نال نظری تنقید تے بحث کیتی ڳئی ہے۔ اتے پس ساختیائی تے تفہیماتی تنقید نال کہیں فن پارے دا مقام متعین کیتا ڳئے۔کتاب وچ ۶ ابواب موجود ہِن۔ پہلے ترائے وچ عملی تے نظری تنقید، تے تحقیق دا بیا ن ہے تے آخری ترائے وچ علم وادب تے آرٹ دے کُجھ نمونیاں تے سرائیکی ادبی کتاباں دا تجزیہ شامل ہے۔

٭ ڈرامے وچ کہانی دا بیان ڈرامے دے کرداراں دے ذریعے تھیندے۔

٭ ریڈیو میڈیم توں ڈرامہ اسٹیج توں بغیر پیش کیتا ویندے۔

٭ ’’ڈرامہ فطرت دی نقالی ہے ‘‘ اے مشہور الفاظ کالرج دے ناں نال منسوب ہن۔

٭ مشہور و معروف رومانوی داستان ’’ مرزا صاحباں ‘‘ بارے سئیں شوکت مغل دی کتاب 2013ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ تحقیق و تدوین دے ضمن وچ لکھی ڳئی اے کتاب ’’پیلو‘‘دی لکھی منظوم داستان ’’مرزا صاحباں‘‘ جیکوں رچرڈ آر سی ٹیمپل ’’ دی لیچنڈ ز آف پنجاب ‘‘ دی جلد نمبر ۳ وچ شامل کیتے دا ترجمہ تے تصحیح تے مشتمل ہے۔محقق ترجمہ ، تصحیح تے اصل متن ݙیوݨ دے نال نال داستان دے سابقہ مرتبین فقیر محمد فقیر ، ڈاکٹر اسلم رانا تے ڈاکٹر اختر جعفری دی مرتبہ داستاناں نال ایندا موازانہ وی کیتے۔ اے کتاب متنی تحقیق دے اصولاں کوں مدِ نظر رکھ کے مرتب کیتی ڳئی ۔ ۲۷۹ بنداں وچ موجود غلط مصرعیاں دی دُرستگی تے بعد وچ دُرست متن مفہوم تے فرہنگ موجود ہے۔ آخری ۱۲ صفحات تے ٹیمپل دا رومن متن وی موجود ہے۔

٭ فنون لطیفہ دی بنیادی تربیت گاہ (اکیڈمی) ریڈیو کوں آکھیا ویندے۔

٭ ریڈیو ملتان دے پروگرام ’’جمہوری آواز‘‘ دے مقبول کردار مہر صاحب تے ملک صاحب دا اصل ناں شمشیر حیدر ہاشمی، عزیز الرحمن ملک اولکھ اے۔

٭ ’’ اصطلاحات پیشہ وران ‘‘ سئیں شوکت مغل دی ہک بٖئی وݙی کتاب ہے ۔ ایہ کتاب 2013ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپی ۔ ایں دے وچ 12وݙے تے 228 ضمنی موضوعات تے 29000 دے لڳ بھڳ مختلف کاریگراں ، دستکاراں ،فنکاراں تے ہُنرمنداں دیاں اصطلاحواں کوں کٹھا کیتے تے اردو ترجمے نال بیان کیتے ۔ایں کتاب اچ سابقہ چھپیاں ہویاں تے بغیر چھپیاں ہویاں اصطلاحواں اچ شامل ہِن ۔

٭ سرائیکی وسیب وچ گھم پھر تے تھیٹر کرݨ آلیاں کمپنیاں دے ڈرامے کوں ٹردا پھردا تھیٹر آکھیا ویندے۔

٭ زیڈ اے بخاری کوں بابائے ریڈیو پاکستان آکھیا ویندے۔

٭ سن ۲۰۱۰ء وچ چھپݨ آلے ناول ’’ اللہ لہیسی مونجھاں‘‘ دے مصنف دا ناں حبیب موہاݨہ ہے۔

٭ ’’ نا ہݨ کہیں جا پری زادیں دا تلخ ہے نا شاہ سیفل نا شاہ سیفل دے بٖیڑے ‘‘ ایں شعر وچ صنعت تلمیح استعمال اے۔

٭ سید ناصرعباس رضوی دی کتاب ’’ بٖولی بھوم دی سنجٖاݨ‘‘ 1996ء اچ جھوک پبلشرز کنوں شائع کیتی ڳئی ۔ ایں کتاب اچ بٖولی دی سونہہ ،اہمیت ، اقسام تے خصلتاں بارے بیان کیتا ڳے۔

٭ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی تحقیق موجب غلام حسن حیدراݨی او افسانہ نگار اے جئیں سرائیکی ڈرامے کوں ادبی حیثیت ݙتی۔

٭ ’’نواب مظفر خان دے آخری لمحات‘‘ نور احمد فریدی دا لکھیا سرائیکی تاریخی ڈرامہ ہے۔

٭ ’’پہلا مکمل سرائیکی قاعدہ ‘‘ دے ناں توں ہک سرائیکی قاعدہ عبداللطیف بھٹی سئیں ہوراں مرتب کیتے۔ ایہ قاعدہ 2004ء اچ چھپیا ہا۔ایہ قاعدہ 46 حروف تے مشتمل ہے تے صوتی آواز تے رنگین تصویراں وی موجود ہِن ۔ایہ قاعدہ جھوک پبلشرز کنوں چھپیا۔

٭ نشریاتی ضرورت دے تحت اجٖوکے دور وچ سرائیکی ڈرامے لکھیے ویندے پن۔

٭ ’’پلّر پاݨی ‘‘ میاںنذیر احمد دے افسانیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ اسلم رسولپوری ’’سرائیکی زبان اوندا رسم الخط تے آوازں‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ سئیں شوکت مغل ہوراں دی مرتب کیتی ہوئی ’’ سرائیکی اردو لغت ‘‘ 2001ء اچ شائع کیتی ڳئی ۔ ایہ کتاب ایڈورڈ اوبرائن دی ’’ گلاسری آف ملتانی لنگویج ‘‘ دا نواں ایڈیشن ہے۔ ترجمہ تے نویں ترتیب نال چھاپیا ڳے۔ جھوک پبلشرز کنوں چھپݨ آلی ایں کتاب اچ پنج ہزار تے مشتمل سرائیکی الفاظ دی ترتیب انگریزی حرفِ ابجد دی بجائے سرائیکی حروف تہجی نال کیتی ڳی اے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دے دیوان وچ کافیاں دی کل تعداد ماہرین فریدیات (طاہر محمود کوریجہ ، ڈاکٹر جاوید چانڈیو ، مجاہد جتوئی ) دے مطابق ۲۷۱ ہے۔

٭ سئیں شوکت مغل دی لازوال تحقیق دا مجموعہ ’’ سرائیکی اکھاݨ ‘‘ دا پہلا چھاپہ 2009ء اچ سامݨے آیا۔ سئیں شوکت مغل ہوراں سرائیکی اکھاݨ دیاں ترائے جلداں اچ 15ہزار اکھاݨ چھاپین۔ ایں دی پہلی جلد سرائیکی ادبی بورڈ چھاپی ہئی ۔

٭ ملک عبداللہ عرفان دی کتاب ’’ سرائیکی لوک قصے‘‘ وچ چار قصے ہن۔

٭ شبیر حسن اختر نے سرولیم ولسن ہنٹر دی کتاب ’’غیر آریائی زبانوں کی تقابلی لغت ‘‘ دا اردو ترجمہ کیتے۔

٭ کتاب ’’سرائیکی لوک گیت‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق مرتب کیتی اے۔

٭ جاوید احسن خان دی کتاب ’’سرائیکی ثقافت ‘‘دا دیباچہ پروفیسر رشید احمد خان لکھیے۔

٭ ’’ سرائیکی دیاں خاص آوازاں دی کہاݨی ‘‘ 2002 اچ آوݨ آلی سئیں شوکت مغل صیب دی کتاب ہے۔ ایں اچ سرائیکی دے خاص حروف بارے 1819 توں 2001ء تئیں تفصیلی تاریخ تے اوندے اُتے مصنف دا تنقیدی نقطہ نظر موجود ہے ۔ ایں کوں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ دیوان اُحدی حضرت خواجہ غلام فخر الدین فخر جہاں دے کلام دی زبان فارسی اے۔

٭ ’’سرائیکی زبان دے ان مٹ نقوش‘‘ پروفیسر شوکت مغل دی تصنیف اے۔

٭ دیوان فریدؒ ، موضوعی ترتیب نال ڈاکٹر مہر عبدالحق ترتیب ݙتے۔

٭ مائی بٖڈھڑی دے پھلے، صنفی اعتباد نال قصہ ہے۔

٭ ’’ سرائیکی زبان ( قواعد تے زباندانی) ‘‘ سئیں خالد اقبال ہوراں دی کتاب ہے ، ایہ 2010ء اچ جھوک توں چھپی ۔ اے ݙو حصیں اچ ہے، پہلے حصے اچ سرائیکی زبان دی تریخ ، نظریات ، سرائیکی زبان دی گرائمر تے اوندیاں صرفی و نحوی خامیاں تے ڳالھ کیتی ڳئی ہے جݙاں جو ݙوجھے حصے اچ سرائیکی مصادر، مترادفات ، سابقے ، لاحقے، محاورے ،روزمرہ اکھاݨ، پہاکے تے سرائیکی اردو دی لسانی سانجھ تے بحث کیتی ڳئی اے۔

٭ جیو کس دی سرائیکی انگریزی لغت زمانی اعتبار نال ترتیب وچ پہلی بݨدی اے۔

٭ ڈاکٹر احسن واہگہ دی کتاب Saraiki Language its growth and development. دا ترجمہ ڈاکٹر جاوید چانڈیو کیتے۔

٭ سرائیکی ادب دی مختصر تاریخ دے مصنف ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ہن۔

٭ محمد صدیق شاکر دی سیرت بارے کتاب ’’ ذکر نبیؐ ‘‘ ݙو حصیاں تے مشتمل اے۔

٭ معراج نامہ ست سو سال قدیم لکھیل اے تے ایندے مصنف حضرت قبول فقیر ہن۔

٭ ’’ سرائیکی زبان اَتے لسانیات ‘‘ 2010ء اچ آوݨ آلی سئیں محمد اسلم رسول پوری دی کتاب ہے ۔ ایں کتاب کوں ترائے حصیاں اچ ونڈیا ڳے ، پہلے حصے اچ سرائیکی دیاں قدیم ماخزی زبان تے جدید ہمسایہ زباناں نال تعلق ، ݙوجھے اچ سرائیکی زبان دے ناں ، املا تے انگریزی لہجے دے مسائل تے بحث کیتی ڳی ، آخری حصے اچ غیر آریائی زباناں دی تقابلی لغت تے سرائیکی وچ لاطینی الفاظ دا جائزہ گھدا ڳے۔ ایں کوں جھوک پبلشرز چھاپیا ۔

٭ صدیق طاہر کتاب ’’ویورے‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ سرائیکی ادبی بورڈ ملتان ولوں ’’قرآن پاک ‘‘ دا سرائیکی ترجمہ ۱۹۸۱ء وچ چھاپیا ڳے، ڈاکٹر مہر عبدالحق ترجمہ نگار ہن۔

٭ کتاب ’’ٹلاوڑے‘‘ دا صنفی دائرہ تحقیق و تنقید اے۔

٭ ڈاکٹر اشولال دی کتاب ’’ چھیڑو ہتھ نہ مرلی‘‘ نویں سرائیکی شاعری دا مجموعہ ہے۔ ایندے وچ صنف نظم ورتی ڳی اے۔

٭ سئیں پروفیسر شوکت مغل جتھاں تحقیق کر تے سرائیکی کوں وݙیاں کتاباں ݙتین ، اُتھاں انہاں سرائیکی سکھاوݨ واسطے ’’ سرائیکی قاعدہ ‘‘ وی مرتب کیتے ۔جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے ایہ 2010ء اچ سامݨے آیا ۔ ایں اچ سرائیکی حروف حروف بݨݨ والے لفظ تے انہاں دیاں رنگین تصویراں وی موجود ہِن ۔ سو تئیں ڳنتری ، موسم ، مہینے وی ݙسئے ڳن، جیں نال ایندی اہمیت ودھ ڳئی اے ۔

٭ جدید سرائیکی شاعری جیندے وچ دریائے چنانہہ تے وسیب دی عکاسی کریندی ، شاعری دی کتاب پڑچھیاں اُتے پھل دے شاعر رفعت عباس ہن۔

٭ ‘‘کیا حال سݨاواں دل دا ، کوئی محرم راز نہ ملدا‘‘ خواجہ غلام فریدؒ دی کافی دا مصرعہ ہے۔

٭ حافظ محمد شاعر دا معراج نامہ ۲۷ بنداں تے مشتمل ہے۔

٭ ’’رائے ججہ تیں و نیتی بھیݨ پچھاوے ‘کیا بھٹی کیا بھاتیہ ، کوٹ اسارݨ ݙے‘‘ اے نمونہ سرائیکی زبان دی تریجھی صدی ہجری دی ݙس ݙیندے۔

٭ سئیں شوکت مغل ہوراں جتھاں اکھاݨاں کوں کٹھا کر تے چھپوائے ، اُتھاں انہاں ’’ سرائیکی مصادر ‘‘ ناں دی کتاب وی 2000ء اچ چھاپ چھوڑی ، ایں اچ 2500 توں ودھ سرائیکی مصادر شامل کیتے ڳن ۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔

٭ سرائیکی بٖولی دا ہک ناں ’’لہندا‘‘ وی اکھویندے ایندا مطلب ہے ݙینھ لاہ آلا پاسہ۔

٭ کتاب خطۂ اوچ پاک دے مصنف مسعود حسن شہاب ہن۔

٭ نور نامہ چھینویں صدی ہجری وچ تصنیف کیتا ڳے۔

٭ سئیں شوکت مغل دا ’’ سرائیکی نؤں بھتی قاعدہ ‘‘ جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے 2011ء اچ سامݨے آیا ۔ ایں اچ او نؤں بھتی ہے جیڑھی پراݨے زمانے اچ عربی زبان دے حروف ابجد تے حروف دے ابتدائی جوڑ توڑ سکھاوݨ کیتے استعمال تھیندے ہن ۔ ہُݨ ایہ طریقہ متروک تھی ڳے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ (۱۸۴۵ء ، ۱۹۰۱ء) دے ہمعصر اردو شاعر مولانا حالی ہن۔

٭ کافی توں بعد سرائیکی شاعری وچ ’’ݙوہڑہ‘‘ کوں سبتوں وݙی صنف آکھیا ویندے۔

٭ علامہ عبدالرشید نسیم طالوت دی سرائیکی ادب وچ وجہ شہرت محقق ماہر فریدیات اے۔

٭ ’’ قدیم سرائیکی اردو لغت ‘‘ سئیں پروفیسر شوکت مغل ہوراں دی ہِک نویں تحقیق ہے۔ ایندا ݙوجھا چھاپہ جھوک کنوں چھپ تے 2004ء اچ سامݨے آیا ۔ ایہ لغت مسعود حسین خان غلام عمر خان دی ’’ دکنی اُردو لغت ‘‘ تے ڈاکٹر جمیل جالبی دی ’’ قدیم اُردو دی لغت ‘‘ توں ماخوز ہے۔ اے ݙو ہزار الفاظ ، تراکیب ،مسادر ، محاورات تے اصطلاحات تے مشتمل ہے۔

٭ مثنوی سِسّی پنوں دے مصنف دا ناں سیّد جلال شاہ ہے۔

٭ امید ملاتنی دے نعتیہ مجموعے کوں وزارت مذہبی امور حکومت پاکستان دی طرفوں ہجرہ ایوارڈ ݙتا ڳیا۔ لغیتہ مجموعے دا ناں مدنی سئیں سلطان اے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ ۱۸۴۵ء وچ جٖمیے ہن۔

٭ سئیں شوکت مغل ہوراں دی کتاب ’’ مقدمات‘‘ 2008ء اچ سامݨے آئی ۔ 288 صفحیں دی ایں کتاب اچ 2008 ء تئیں سئیں شوکت مغل ہوراں دیاں لکھیاں ہویاں ساریاں کتاباں دے مقدمات یکجا کر ݙتے ڳن کیونجو انہاں مقدمات دی نوعیت لسانی ، علمی اتے تحقیقی ہے۔ ایہ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپ تے سامݨے آئی ۔

٭ سرائیکی ادب وچ سب توں پہلے ناول دا ناں نازو ہے۔

٭ ’’تھل مارو دا پینڈا‘‘ مسرت کلانچوی دا افسانوی مجموعہ ہے۔

٭ ’’سرائیکی دیاں مزید لسانی تحقیقاں‘‘ دا موضوع لسانی تحقیق اے۔

٭ کتاب ’’سرائیکی تنقیدی شعور‘‘ دے مصنف ڈاکٹر خالد اقبال ہن۔

٭ سجادہ نشین درگاہ حضرت خواجہ فرید سئیں خواجہ معین الدین کوریجہ دی کتاب ’’ احوال و واقعات حضرت خواجہ غلام فریدؒ‘‘ 1999 ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ 64 صفحیں دی ایں مختصر کتاب اچ خواجہ سئیں دے حالات زندگی ،فکر و فلسفہ ، شاعری تے مختصر علوم تے دسترس بارے مختصر ڳالھ کیتی ڳئی ۔ ایہ کتاب جھوک چھاپی ۔

٭ گرائمر دی ترتیب موجب جملے بݨاوݨ وچ الفاظ دی ستر دا مطالعہ لسانیات دی نحو اے۔

٭ انگریزی کتاب  Vision of Khawaja Farid past and present دے مضامین ڈاکٹر شہزاد قیصر ترتیب ݙتن۔

٭ علامہ بوصیری دے معروف ’’قصیدہ بردہ شریف‘‘دا ڈاکٹر مہر عبدالحق چار زباناں وچ ترجمہ کیتے۔

٭ معروف ماہر فریدیات سئیں محمد سعید احمد شیخ دی کتاب ’’ استاد دِلیندے ‘‘ 2000ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ایں کتاب اچ خواجہ فرید سئیں دے کلام اچ ابن العربی تے منصور بن حلاج دے فلسفے دے اثرات دا فکری جائزہ گھدا ڳے ۔ ایہ کتاب ست ابواب تے مشتمل ہے ۔ ایں کتاب کوں صد سالہ جشنِ فرید دے موقع تے ’’ خورشید عالم ‘‘ ایوارڈ مِل چکئے ۔ ایہ کوں جھوک پبلشرز چھاپ تے عام کیتے۔

٭ محمد اسلم میتلا فرید نامہ دے مصنف ہن۔

٭ کتاب ’’لسانیات پاکستان‘‘ دے مصنف ڈاکٹر میمن عبدالمجید سندھی ہن۔

٭ قواعد اردو دے مصنف مولوی عبدالحق ہن۔

٭ علامہ اعظم سعیدی دی کتاب ’’ رمز فریدی ‘‘ 1998ء اچ چھپ تے سامݨے آئی۔ ایں کتاب دے کجھ حصیں اچ خواجہ فرید دی فکر و فن تے جدوجہد تے مضمون ہن تے کجھ عنوانات اچ شاعری اچ مثالی کردار و شخصیات، تاریخی و قرآنی حوالے، محاورے، اکھاݨ، مذکور اقسام، زیورات و ملبوسات، ثقافتی تے جغرافیائی حوالے تے ہندی کافیاں دی تشریح موجود ہے۔ایہ کتاب جھوک چھاپی ۔

٭ سرائیکی شاعری دے ݙوجھے دور کوں صوفیانہ دور دا ناں ݙتا ڳے۔

٭ دیوان خوشدل دی صنفی اتے ہیئتی خصوصیت ݙوہڑہ ہے۔

٭ ’’ فریدی وظائف ‘‘ سئیں محمد سعید احمدشیخ دا مرتب کیتا ہویا کتابچہ ہے ، جیڑھا انہاں ورد تے اشغال دا مجموعہ ہے جیڑھے خواجہ فرید سئیں اپݨے مریدین دی روحانی تربیت کیتے تلقین کیتے ۔ کتاب اچ 31 وظیفے ہِن ۔ ایہ کتاب 2001ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔

٭ ڈاکٹر سی شیکل ’’دی سرائیکی لینگویج آف سنٹرل پاکستان اے ریفرنس گریمر‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ ’’نظریہ تخیل‘‘ کالرج تنقید نگار دے ناں نال منسوب اے۔

٭ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دی سرائیکی شاعری دا اہم سنجٖاپوں حوالہ اساطیری رنگ اے۔

٭ ’’ کوٹ مٹھݨ دا گھوٹ ‘‘ سئیں کرنل محمد اقبال ملک دی کتاب ہے۔ ایہ 2012ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایں کتاب اچ خواجہ فرید سئیں دے فکر و فلسفہ تے حالاتِ زندگی دے متعلق او مضمون شامل ہِن جیڑھے مختلف اخبارات و جرائد اچ چھپدے رہ ڳن ۔ ایں کوں جھوک چھاپیا ۔

٭ آر ۔ سی ۔ ٹمپل دی کتاب حکایات پنجاب ݙو جلداں دی ہے۔

٭ منظوم عشقیہ داستان سیف الملوک دے شاعر مولوی لطف علی بہاولپوری ہن۔

٭ بٖولی بھوم دی سنجٖاݨ دے مصنف ناصر عباس رضوی ہن۔

٭ لائنل ٹرلنگ ، صلاحیت، آرٹ اینڈ ینوراسس ، نفسیاتی تنقید دا اشارہ ملدے۔

٭ سئیں شوکت مغل دا سفر نامہ ’’ دلی ڈھائی کوہ ‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے سامݨے آئی۔ ایہ کتاب 20 اگست کنوں 28 اگست 2009ء تئیں ہندوستان دے سفر دا حال ہے۔ سفر نامہ ہندوستان دے شہراں دلی تے جے پور دی سیر تے مبنی ہے۔

٭ حافظ جمال اللہ ملتانی سی حرفی صنف وچ شاعری کیتی اے۔

٭ کتاب ’’ملتان وچ موسیقی دی روایت‘‘ دے محمد عارف مصنف ہن۔

٭ کتاب ’’سندھی گرائمر‘‘ دے مصنف ڈاکٹر ٹرمپ ہن۔

٭ سئیں عبدالباسط بھٹی دا سفر نامہ ’’ کوکدے پندھ کُرلاندے پاندھی ‘‘ 1992ء اچ جھوک کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایندا ݙوجھا چھاپہ 2013ء چھپیا۔ ایہ روہی دا سفر نامہ ہے۔ زبان و بیان دی خوبی ، ثقافتی حوالیاں دا بھرپور استعمال تے وسیبی محبت دے شعور پاروں اہم ادبی مقام رکھدے۔ ایں کوں نصاب اچ وی شامل کیتا ڳے۔

٭ سرائیکی آوازاں دی کل تعداد (مخلوط حروف سمیت ) ۵۶ ہے۔

٭ ’’اردو اپݨی صرف و نحو وچ ملتانی زبان دے زیادہ قریب ہے ‘‘  اے جملہ مشہور معروف محقق محمود شیرانی دی تحقیق اے۔

٭ سئیں شوکت مغل ہوراں دا بٖیا سفر نامہ ’’ ملتان کنوں پٹیالہ تئیں ‘‘2014ء اچ سامݨے آیا۔ جھوک پبلشرز کنوں چھپݨ آلی ایں کتاب اچ 2004ء اچ ورلڈ پنجابی کانفرنس وچ شرکت کرݨ سانگے انڈیا دے سفر تے مبنی ہے۔ ورلڈ پنجابی کانفرنس دے حال دے علاوہ شملہ، امرتسر ،فیروز پور، جالندھر، ہوشیار پور، لدھیانہ ، پٹیالہ ،چندی گڑھ دے اہم تے تاریخی مقامات دی سیر ہے ۔

٭ بن شہریار او عراقی مسلمان شاعر اے جئیں سب توں پہلے سندھی سرائیکی وچ قرآن پاک دا ترجمہ کیتا، جیکوں اسلامی ادب دا اولین نمونہ آکھیا ویندے۔

٭ حضرت خواجہ محکم الدین سیرانی ۱۷۲۳ بمطابق ۱۱۳۴ھ وچ جٖمیے ہن۔

٭ لوک شاری کوں چار حصیاں وچ ونڈیا ویندے۔

٭ سرائیکی لوک ادب بارے سئیں شوکت مغل دی کتاب ’’ ساݙا ترکہ ‘‘ 1999ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ کتاب 11 ابواب تے مشتمل ہے جیندے وچ بُٖجھارتاں ، لوک دعاواں ،پُلوتے ، ناپ تول دے پیمانے تے کجھ بٖئے موضوعات شامل کیتے ڳن۔ ایں دا ناشر جھوک پبلشرز ہے۔

٭ ’’کِکراں دے پُھل ماہیا، اساں پردیسی ہیں ، اساݙے پِچھوںنہ رُل ماہیا‘‘ اے لوک گیت ماہیا قسم وچ شمار تھیندے۔

٭ قاضی فخر الدین دی کتاب ’’ نصاب ضروری‘‘ ۱۹۰۳ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’ سرائیکی دھرتی دے قصے ‘‘ خدیجہ کبریٰ دی مرتب کیتی ہوئی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2008ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایں کتاب اچ چھی قصولیاں کنوں کٹھے کیتے ڳئے پندھراں قصے شامل ہِن ۔ انہاں قصولیاں اچ ترائے تریمتیں تے ترائے مرد ہِن ۔

٭ منتخب سرائیکی کلام حمل لغاری دے مرتب اسلم رسولپوری ہن۔

٭ بی بی جند وݙی دا روضہ اوچ شریف وچ ہے۔

٭ ’’دیرہ سندھ کنارے ‘‘ سعید اختر سیال دا شعری مجمودہ ہے۔

٭ سئیں عصمت اللہ شاہ دی مرتب کیتی ڳئی کتاب ’’ سوجھل قصے ‘‘ 2008ء اچ جھوک توں چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایں کتاب اچ 45 قصے شامل ہِن جیڑھے انہاں کہیں کنوں سُݨ رکھئے ہن۔ ایں وچ زبان و بیان ٹھیٹھ ورتی ڳئی اے ۔ ایں اچ الفاظ، محاورے تے مثالاں دا استعمال وی موجود ہے۔

٭ سرائیکی ڈرامہ نگاری دی تاریخ وچ پہلے ڈرامہ نگار غلام حسن شہید ملتانی ہن۔

٭ اردو دے نثری تراجم وچ ڈپٹی نذیر احمد دے ناول توبتہ النصوح دا ترجمہ ’’توبہ زاری‘‘ دے ناں نال تھیا ۔

٭ دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’ سرائیکی ادب دی چنگیر‘‘ ۱۹۹۶ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ڈاکٹر جمیل جالبی قدیم اردو دی جیرھی لغت مرتب کیتی اے ایندے وچ تقریبا ۲۰ فیصد لوّظ سرائیکی دے ہن۔

٭ لوک ادب دے سلسلے اچ شوکت مغل دی ہک بٖئی تحقیقی کاوش’’ لوک کھیݙاں ‘‘ 2012 اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایں کتاب اچ 184 معلوم کھیݙاں، انہاں دے ناں ، کھیݙݨ دا طریقہ ، کھیݙ دے بٖول، کھݙاری چُݨݨ دے طریقے تے نقشے ، خاکے، لیکے ( جے کھیݙ اچ شامل ہوون ) موجود ہِن ۔مزید 32 نامعلوم کھیݙاں دے صرف ناں موجود ہِن ۔ ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ سرائیکی تے سندھی وچ (بٖ، جٖ، ݙ، ڳ، ݨ ) او آوازاں ، حروف ہن جیرھی بٖیاں پاکستانی زباناں کوئینی۔

٭ عمومی لسانیات دیاں پنج بنیادی قسماں ہن۔

٭ سید سبطین گیلانی دی کتاب ’’ملتانیات‘‘ دا موضوع صوفی ازم اے۔

٭ پٹھاݨے خان سرائیکی وسیب دا ،او کافی گائیک اے جیندا تعلق ضلع مظفر گڑھ (کوٹ ادو) نال اے۔

٭ ایف ڈبلیو سکیمپ دی لوک کہاݨیاں تے لوک گیتاں آلی کتاب ’’ ملتانی سٹوریز ‘‘ کوں سئیں شوکت مغل ہوراں سرائیکی رسم زبان اچ تبدیل کر تے 1997 ء تے ول 2014 اچ ’’ ملتانی کہاݨیاں ‘‘ دے ناں نال چھاپیا ۔ ایہ کتاب جھوک توں چھپ تے سامݨے آئی ۔ 6 حصیاں اچ ونڈ کر تے 34 کہاݨیاں پیش کیتیان ڳن ۔ 7 گیت تے ہک وار وی موجود ہے۔ رومن رسم الخط اچ ایہ کتاب 1917ء تے ول 1983ء اچ چھپی ہئی ۔

٭ ایف ڈبلیو سکیمپ دی کتاب ’’ ملتانی سٹوریز‘‘ دا رسم الخط رومن اے۔

٭ سی حرفی نظم دے بند وچ چار مصرعے شامل ہوندن۔

٭ ’’چرخہ نامہ‘‘ دے شاعر خود کوں چرخے نال تشبیہہ ݙیندے تے کتئیے ڳے سوتر کوں اعمال نال تشبیہ ݙتی ویندی اے۔

٭ سرائیکی زبان، سندھی کنوں انج تھی تے ۱۱ویں صدی عیسوی وچ مستقل زبان بݨی۔

٭ آر سی ٹیمپل دی کتاب ’’ حکایات ِ پنجاب ‘‘ اچوں ترجمہ کر تے سئیں شوکت مغل ہوراں ’’ وسیبی قصے ‘‘ دے ناں توں 2012ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپوائی ۔ کتاب دی ونڈ پنج حصیاں اچ تھئی جیندے اچ سخی سرور دے قصے، ہیر رانجھا دے قصے، کجھ عشقیہ قصے، میر چار خان دے قصے تے متفرق قصے شامل ہِن ۔ ایں اچ کل 18 قصے شامل ہِن ۔

٭ نصاب ضروری ، قدیم سرائیکی لغت ہے ایندا مصنف مولوی خدا بخش اے۔

٭ سرائیکی لوک قصے محمد اشرف بزدار دی تصنیف اے۔

٭ حضرت شاہ شمس سبزواری دی شاعری گنان دے ناں نال معروف اے۔

٭ سرائیکی دا پہلا افسانہ نگار غلام حسن حیدراݨی اے۔

٭ 1993ء اچ سئیں قیس فریدی دے ترجمے دی کتاب ’’ خواجہ فریدؒ دیں کافیں دا ہندی ترجمہ ‘‘ جھوک کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔ 16 صفحیں دا ایہ کتابچہ ہندوستان دی سرائیکی ساتھیہ سنگم دی فرمائش تے کیتا ڳے۔

٭ ڈاکٹر سی شیکل اپݨے لسانیاتی نقشے وچ سرائیکی دے چھی لہجے ݙسین۔

٭ کتاب ’’ سرائیکی زبان دا ارتقاء‘‘ دے ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر مصنف ہن۔

٭ کِڑواں کِڑواں سِجھ سئیں ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی کتاب ہے ۔ ایہ جھوک پبلشرز کنوں 2000ء اچ شائع تھئی ۔ ایں کتاب اچ معروف ادیب ،شاعر ، صحافی تے دانشور سئیں واصف علی واصف دی کتاب ’’کرن کرن سورج ‘‘ دا سرائیکی ترجمہ ہے۔

٭ محقق اسلم رسولپوری دے مطابق لفظ ’’ سرائیکی‘‘ سندھ اِچوں آئے۔

٭ سرائیکی زبان دے ضمیری لاحقے سندھی زبان نال زیادہ رلدے مِلدے ہن۔

٭ شیکسپیئر دے ڈرامے دا سرائیکی ترجمہ ’’ وینس دا تاجر ‘‘ اقبال نسیم صحرائی مرتب کیتے۔ ایہ کتاب 2001ء توں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ عشقیہ داستان ’’سمّی راول‘‘ دے لکھاری غلام حسن حیدراݨی اے۔

٭ روحانی عقیدت دے جذبات سانگے ٹہر لوک صنف مخصوص اے۔

٭ احمد پور شرقیہ دی دھرتی دے معروف لکھاری ’’ ݙسکیاں تے ٹہکارے ‘‘ 2009ء اچ چھپ تے سامݨے آیا۔ جھوک پبلشرز توں چھپݨ آلی ایں کتاب اچ سولہاں انشایئے ، ہک خاکہ تے پنج افسانے تے کہانیاں موجود ہِن ۔

٭ لوک ادب عام لوک تخلیق کریندن۔

٭ زبان دے اندرونی نظام دا مطالعہ ساختیاتی قسمد ی تنقید سݙیندے۔

٭ رفعت عباس دی کتاب ’’ مکھ آدم دا‘‘ وچ صنف کافی وچ شاعری کیتی ڳی اے۔

٭ سئیں ڈاکٹر گل عباس اعواݨ دی کتاب ’’ سوجھلا ‘‘ 2009ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپ تے سامݨے آئی ۔27 انشائیاں دی ایہ کتاب غیر رسمی انداز اچ ہے ۔

٭ ڈرامے وچ ڈرامائی کشمکش ارتقاء دے بعد شروع تھیندی اے۔

٭ موہن جودڑو تے ہڑپہ دے درمیان چار سو میل دا فاصلہ ہے۔

٭ شوکت مغل المعروف ’’ رانجھݨ ملتانی ‘‘ دی کتاب ’’ گِروان ہووے تاں ‘‘ 2012ء اچ چھپ تے سامݨے آئی۔ رانجھݨ ملتانی دے فرضی ناں نال سئیں شوکت مغل 1994ء توں 2006ء تئیں روزنامہ جھوک تے جنگ اچ نیم سیاسی کالم لکھئے۔ اے کتاب انہاں دے 19کالماں دا مجموعہ ہے۔ ایں کوں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ دیرہ اسماعیل خان کوں ’’پھلاں دا سہرہ‘‘ آکھیا ویندے۔

٭ موہنجودڑو دے آثار سب توں پہلے جان مارشل دریافت کیتے۔

٭ مصری تہذیب دے رسم الخط کوں ہیرو غلیفی ناں ݙتا ڳے۔

٭ لوک ادب دے ترائے عناصر ہن۔

٭ سرائیکی ، سندھی دیاں مشترک آوازاں دی تعداد پنج اے۔

٭ ’’ آؤ سرائیکی پڑھوں تے سرائیکی لکھوں ‘‘ نصاب و تدریس بارے سئیں شوکت مغل دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2004ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔

٭ حضرت قبول فقیر دا لکھیا معراج نامہ ست سو سال قدیم اے۔

٭ سرائیکی صرف و نحو دی پہلی کتاب دا ناں ’’دُرو گوہر‘‘ اے۔

٭ ملتان وچ ناصریہ یونیورسٹی تیرھویں صدی عیسوی وچ ناصر الدین قباچہ حکمران قائم کیتی ہئی۔

٭ بہاؤ الدین زکریایونیورسٹی دے بی اے سرائیکی پرچہ اول دے نصاب کیتے گائیڈ بک ’’ ٹھڈیاں ہیلاں ‘‘ شوکت مغل / مقبول گیلانی تیار کیتی ہے۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز کنوں 2008 ء اچ تریجھی واری چھپ تے سامݨے آئی۔ ایہ کتاب پرائیوٹ پڑھݨ آلے طلباء و طالبات کیتے مفید ہے۔

٭ ماہر آثار قدیمہ ڈاکٹر رفیق مغل جلیل پور وچ پہلی ۱۹۷۱ وچ تے ݙوجھی واری ۱۹۷۶ء وچ آثار کاری کیتی۔

٭ ۱۹۵۵ء وچ امریکی ماہر آثاریات ہنری فیلڈ چولستان وچوں ݙاہ (۱۰) قدیم ٹیلے لبھیے۔

٭ بہائو الدین زکریاؒ قدیم تاریخی شہر ملتان وچ عظیم الشان تعلیمی ادارہ مدرسہ بہائیہ دی بنیاد رکھی ہئی۔

٭ دل تانگھ تانگھ اے 2013ء اچ شائع تھیوݨ آلی ایوب دھریجہ دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب بٖارہویں جماعت دے طلباء و طالبات کیتے مفید ہے۔ ایہ کتاب سئیں ایوب دھریجہ دی وفات دے بعد جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔

٭ ’’اجو دھن‘‘ اجٖوکے زمانے وچ معروف شہر پاک پتن دا قدیم ناں اے۔

٭ ملتان یونیورسٹی دا قیام ۱۹۷۵ء؁ وچ تھیا ہا۔

٭ صحرائے بہاولپور وچ ’’ہڑپہ‘‘ تے موہنجودڑو دے عین وسط وچ گنویری والا شہر دریافت تھیا۔

٭ اسکندریہ ، جو اوشنا، اُوچھا ، اوچہ اُچ دے شہر دا ناں اے۔

٭ عاصمہ ظہور دی مرتب کیتی ہوئی کتاب ’’ سرائیکی انگریزی اردو بٖول چال ‘‘ 2009ء اچ سامݨے آئی ۔ ایں کتاب اچ 39 متفرق موضوعات اُتے عام ڳالھ بات دا اردو تے انگریزی وچ ترجمہ موجود ہے۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز کنوں شائع تھئی۔

٭ ’’کونین دا والی‘‘ معروف سرائیکی محقق ڈاکٹر مہر عبدالحق  دی سیرت نگاری بارے کتاب ہے۔

٭ شبلی نعمانی دی کتاب سیرۃ النبی دی ݙوجھی جلد، باب اخلاق نبوی دا سرائیکی ترجمہ فدائے اطہر کیتے۔

٭ قصیدہ بُردہ شریف لکھݨ آلے معروف شاعر امام بوصیری دی پیدائش بمطابق ۱۲۱۲ء؁ وچ کیتے۔

٭ بی اے پرچہ دوم بہاؤ الدین زکریا یونیورسٹی دی تیاری سانگے کتاب ’’ سوکھے پندھ ‘‘ 2006ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ ایہ کتاب کوں سئیں شوکت مغل تے سئیں ڈاکٹر مقبول گیلانی تیار کیتے۔

٭ ’’سرائیکی دیاں مزید لسانی تحقیقاں‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب اے۔

٭ قصیدہ بردہ شریف بعنوان ’’اوچھݨ‘‘ دے شاعر رمضان طالب ہن۔

٭ احمد بخش ملاݨہ ’’عربی ڈھولا‘‘ سیرت نبویؐ بارے کتاب لکھی اے۔

٭ خورشید عالم، خواجہ غلام فریدؒ دا معروف ناں صوفی بزرگ بابا فریدؒ دی عقیدت پاروں رکھیا ڳیا۔

٭ لعل موتی سئیں شوکت مغل تے مقبول گیلانی دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2014ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔ اے بہاؤ الدین زکریا یونیورسٹی دے بی اے دے اختیاری پرچے کیتے مکمل گائیڈ بک ہے۔

٭ سرائیکی زبان دا پہلا ہفت روزہ ’’اختر‘‘ دے ایڈیٹر مولانا نور احمد فریدی ہن تے اے ہف روزہ ۱۹۶۲ء توں شروع تھیا۔

٭ قدیم شاعر ’’ خوشدل … حیاتی تے کلام‘‘ ڈاکٹر طاہر تونسوی مرتب کیتی اے۔

٭ ’’ کر فکر توں ایخ ہک پل دا … سٹ جھڳڑا، ابد، ازل دا‘‘ معروف شاعر ارشد ملتانی دی غزل دا شعر اے۔

٭ ’’ سانول موڑ مہاراں‘‘ سرائیکی زبان وچ ہک تریمت لکھاری دا پہلا ناول ہے۔ تریمت لکھاری اقبال بانو ہے۔

٭ ’’اردو سرائیکی مترادفات‘‘ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب اے۔

٭ ایف اے سرائیکی پارٹ ون دی تیاری کیتے بٖالاں دی ضرورت دی مناسبت نال چھاپی ڳئی کتاب ’’ وسیب دی سنجٖاݨ از حیات اللہ خان نیازی ‘‘ ہے۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز کنوں 2012ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔

٭ ’’ ملتانی بٖولی ‘‘ ۱۸۹۳ء وچ چھپݨ والا پہلا سرائیکی قاعدہ قارضی راضی لکھیا ہا۔

٭ ’’جنوبی پنجاب دے آثار قدیمہ‘‘ معروف محقق ابن حنیف دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی تصانیف وچوں ’’ نور نامہ‘‘ کوں شرف اولیّت حاصل اے ، سن اشاعت عیسوی ۱۱۰۷ء تا ۔۱۱۱۱ء ہے۔

٭ اسلم رسولپوری دی کتاب’’ منتخب سرائیکی کلام حمل لغاری‘‘ شاعر دا تعلق صوبہ سندھ نال اے۔

٭ ظامی بہاولپوری بٖالاں سانگے ہلکے پھلکے انداز وچ سرائیکی نظماں وچ نظماں دی کتاب ’’ پھلاںدے ہار‘‘ چھاپی۔

٭ بٖال ادب دی ڳالھ کروں تاں سئیں شوکت مغل ’’ آٹی ماٹی‘‘ دے ناں توں کتاب لکھی۔ ایہ کتاب 1998ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ ایں کتاب دے ݙو حصے ہن ۔ پہلے اچ نثری کہاݨیاں موجود ہِن ، انہاں دی تعداد 44 ہے ۔ ݙوجھے حصے اچ لوک سمل دے عنوان نال ٹوک مکال ، خوشی دے بٖول ، کھیݙاں دے بٖول تے لولیاں موجود ہِن۔اے کتاب بٖال ادب دی ونکو ونکی کوں پیش کریندی اے ۔

٭ انگریز ماہرین لسانیات سرائیکی زبان دا ڳانڈھا ہندیورپی زبانیں دے ٹبٖراں نال بٖدھیندن۔

٭ سی حرفی دے معروف کلاسیکی شاعر حافظ جمال اللہ ملتانیؒ دا تعلق تاریخی شہر ملتان نال اے۔

٭ حضرت بابا فریدؒ سرائیکی ادب دے پہلے صوفی شاعر ہِن۔

٭ قدیم سرائیکی شاعری دا مثالی نمونہ ’’ معراج نامہ‘‘ ہے ایندے شاعر مقبول فرید چانڈیہ ہن۔

٭ دیرہ اسماعیل خان تے ضلع میانوالی دی سرائیکی ونکی کوں ڈاکٹر سی شیکل ’’شمالی ونکی‘‘ دا ناں ݙتے۔

٭ (سلطان باہوؒ ، علی حیدر ملتانیؒ، سچل سرمستؒ، حافظ جمال اللہؒ ) چار سرائیکی صوفی شاعر دلشاد کلانچوی دی کتاب اے۔

٭ ’’سندیس راسک‘‘ بٖارھویں صدی وچ لکھی نظمیہ شاعری اے، ایندے شاعر عبدالرحمن ہن۔

٭ ’’ الف بٖے بٖٹوا ‘‘ سئیں شوکت مغل دی کتاب 1996ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کتاب اچ منظوم تے منثور بٖال ادب موجود ہے۔ کتاب دے پہلے حصے اچ 39 کہاݨیاں موجود ہِن۔ کتاب دے ݙوجھے حصے دے منظوم لوک ادب اچ کھیݙاں دے بٖول ،منظوم پہاکے، خوشی دے بٖول تے نظماں موجود ہِن ۔ انہاں دی تعداد 35 ہے ۔

٭ غلام حسن حیدراݨی ’’ سَمّی راول‘‘ دے ناںنال منظوم سرائیکی قصہ لکھیے۔

٭ ’’گھڑی گھڑی گھڑیال وجٖاوے، رین وصل دی پیا گھٹاوے‘‘ اے مشہور کلاسیکل کافی گو صوفی شاعر بابا بلھے شاہ دا شعر اے۔

٭ خاکہ نگاری اچ سئیں عبدالباسط بھٹی دا بٖہوں اہم ناں ہے۔ انہاں دی خاکیں دی ݙوجھی کتاب ’’ سانولے سلوݨے ‘‘ 2013ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ کتاب اچ سرائیکی دیاں علمی ، ادبی 25 شخصیات دے خاکے لکھئے ڳن۔ مرداں دے نال نال ہک تریمت دا خاکہ وی شامل ہے۔ انہاں دے خاکے طنز و مزاح نال بھرپور ہِن ۔

٭ ’’ نویکلی سرائیکی ڈکشنری ‘‘ فدائے اطہر دی محنت دا پھل اے۔

٭ ’’ عشق فقر دے سنگ‘‘ شہزاد قیصر دی کافیاں دا مجموعہ ہن۔

٭ ’’ سب سے پہلے تیرھویں صدی عیسوی میں حضرت شاہ شمس سبزواریؒ نے جو گنان لکھے وہ سرائیکی کافی کی مستند شہادت ہے ‘‘ ڈاکٹر نصر اللہ ناصر دی تحقیق اے۔

٭ محمد اسلم میتلا دی کتاب ’’ لعل سرائیکی دے ‘‘ 2009ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ ایں کتاب اچ مولانا نور احمد خان فریدی، ڈاکٹر مہر عبدالحق، خلیق ملتانی، عمر کمال خان، اسماعیل احمدانی ،سرور کربلائی ، سفیر لاشاری دے خاکے سمیت 30 خاکے شامل ہِن ۔ کتاب دی زبان سادہ تے مزاح نال بھرپور ہے ،طنز دا کوئی عنصر کائنی ۔

٭ معروف کلاسیکل سرائیکی شاعر مولوی لطف علی بہاولپوری ’’سیفل نامہ ‘‘ دا نمونہ ہے۔

٭ قرآن مجید دا قدیم سرائیکی نثری ترجمہ ۱۳۱۳ء وچ اشاعت تھیا، ایندے مترجم مولوی احمد بخش ہن۔

٭ قدیم سرائیکی نثر دی کتاب ’’ پکی روٹی‘‘ سرائیکی زبان دے شاہ پوری لہجے وچ لکھی ڳی اے۔

٭ سید انیس شاہ جیلانی معروف ادیب و دانشور ہِن ۔ انہاں دی کتاب ’’ مہاندرا ݙیکھنس ‘‘ 2012ء اچ ݙوجھی واری چھپ تے سامݨے آئی۔ ایں کتاب اچ 14 خاکے موجود ہِن ۔ شخصیتاں دا تعلق صرف علم و ادب تے سرائیکی زبان نال کائنی بھل عالمی، قومی سطح دیاں سیاسی شخصیات وی شامل ہِن ۔ ٹھیٹھ سرائیکی الفاظ و محاورے دا استعمال ، اختصار، خوبیاں تے خامیاں تے غیر جانبدرانہ نظر خاکے دیاں خاصیتاں ہِن ۔

٭ اسلم رسولپوری دی کتاب ’’ سرائیکی زبان، اوندا رسم الخط تے آوازاں‘‘ جٖام پور توں ۱۹۸۰ء وچ چھپی۔

٭ ’’ سجھ دا نیہا‘‘ معروف سرائیکی افسانہ نگار ڈاکٹر اسلم عزیز درانی دے افسانیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ غلام حسن حیدراݨی کوں سرائیکی زبان دا پریم چند آکھیا ویندے۔

٭ ’’ اسلام آباد جھوک ڈائریکٹری ‘‘ مجاہد بھٹی دی مرتب کیتی وہئی کتاب ہے۔ ایہ کتاب اسلام آباد اچ پنجویں سالانہ جھوک سرائیکی یلے تے مرتب کیتی ڳئی ، ایں اچ نہ صرف ٹیلی فون ڈائریکٹری ہے بلکہ سرائیکی علاقے دے جغرافیے دی تریخ بارے مختصر معلومات تے منتخب سرائیکی شاعراء دا کلام وی شامل ہے۔

٭ ’’میݙے افسانے‘‘ مسعود کھدر پوش ٹرسٹ توں ایوارڈ یافتہ کتاب دے مصنف ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ہن۔

٭ غلام حسن حیدراݨی دا ناول ’’ گلو‘‘ جیندی تلخیص ماہنامہ ’’ سرائیکی ادب‘‘ ملتان وچ چھپی۔ جاسوسی ایندا موضوعاتی دائرہ ہے۔

٭ محمد اسماعیل احمدانی دے ’’امر کہاݨی‘‘ ناول کوں سرائیکی فکری ادبی تاریخ دی دستاویز آکھیا ویندے۔

٭ وارث ملک دی کتاب ’’ درد وچھوڑے دا ‘‘ 2007ء اچ ݙوجھی واری جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ ایہ کتاب 17 مذہبی ، تاریخی ، افسانوی تے سیاسی تحریراں تے مشتمل ہے۔

٭ علامہ محمد اعظم سعیدی اپݨی کتاب ’’ وادیٔ پنجند وچ صحافت‘‘ دے حوالے نال سرائیکی زبان دا پہلا نثری سفر نامہ نگار مولانا نور احمدکوں آکھیے۔

٭ معروف سرائیکی شاعر سئیں نادر لاشاری دی کتاب ’’ آس ادھوری ‘‘ 2006ء اچ جھوک پبلشرز کنوںچھپی۔ ایہ ایجھی بے نقط شاعری ہے جیندے اچ متنوع موضوعاں کیتے مختلف قسم دیاں ہیتاں ورتیاں ڳن ۔

٭ محمد رمضان طالب دی کتاب’’ محبوب رب دا‘‘ موضوع سیرۃ النبیؐ ۲۷ رمضان ۱۴۱۴ھ وچ چھپیے۔

٭ ’’ نواب مظفر خان شہید اور اس کا عہد‘‘ عمر کمال خان دی تصنیف اے۔

٭ ’’ سرائیکی تاریخی واراں‘‘ دے مصنف م۔ی۔ قیصرانی اے۔

٭ غلام سکندر غلام آف قصبہ بھکر دی مشہور عالم شہر آشوب نظم دا ناں ’’وارتھل‘‘ ہے۔

٭ علی حیدر ملتانی قصہ ہیر رانجھا کوں سی حرفی صنف وچ لکھیے۔

٭ ابن کلیم کتاب ’’پھپلھوٹ‘‘ وچ چار لوک کہانیاں شامل کیتن۔

٭ ’’ آس سموری ‘‘ سئیں نادر لاشاری دی ݙوجھی بے نقط کتاب ہے ۔ جیندا کجھ حصہ بغیر ہونٹھ ملے تے بغیر حرف حذف دے تھیوݨ آلی شاعری تے وی مشتمل ہے ۔ ایہ کتاب 2012ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔

٭ حسنین قیصرانی ’’ سرائیکی بُٖجھارتاں‘‘  مرتب کیتی اے۔

٭ ماہیا ہک قدیم لوک صنف اے ، ایندے وچ مصرعیاں دی تعداد ݙو مصرعے ہے۔

٭ بشیر احمد ظامی بہاولپوری ’’ کتاب سرائیکی اردو بٖول چال‘‘ لکھی اے۔

٭ معروف سرائیکی شاعر سئیں قیس فریدی دی کتاب ’’ آم شام ‘‘ 1993 اچ چھپی ۔ ایں اچ 38 غزلاں موجود ہِن ۔ سرائیکی غزل جیڑھی محرومیت دا شکار ہئی ۔ اونکوں مُکاوݨ دی کوشش وچ ایں مجموعے کوں ’’ نوید ‘‘ آکھیا ونجٖ سڳدے ۔ انہاں غزلاں اچ معاشرے المیے ، جبر دے خلاف مزاحمت ، غربت، شاعری دے نمایاں موضوعات ہِن ۔

٭ مجموعہ ’’ اندھارے دی رات‘‘ مطبوعہ (۱۹۸۵ء) سرائیکی نظموچ ہک سنگ میل اے، ایندے شاعر ممتاز حیدر ݙاہر ہن۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری دے گُر‘‘ بزم شعر و سخن شہانی ضلع بھکر توں چھپی اے تے ایندے مصنف نواز شہانوی ہن۔

٭ جدید نظم گو شاعر حسن رضا گردیزی دی کتاب ’’ دھابے دھوڑے‘‘ وچ کل کل چالھی نظماں شامل ہن۔

٭ ’’ چاہت فریدؒ عمرانہ پروین عمبر دی کتاب ہے ایندے وچ مضامین دی تعداد ۹ہے۔

٭ بے زر شجاع آبادی دی کتاب ’’ آمݨے سامݨے ‘‘ 2007ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ 128 صفحیں دی ایں کتاب اچ 9 نظماں ، 60غزلاں تے 5 شعر شامل ہِن ۔

٭ خلیل جبران دی مشہور کتاب ’’ دی پرافٹ‘‘ دا سرائیکی وچ ترجمہ ’’ رازیاں دیاں ڳالھیں‘‘ قاسم جلال کیتے۔

٭ ’’ سرائیکی جہیں میٹھی زبان میں غزل کی کمی کو پورا کرنا ثواب ہے‘‘ سوچاں خشبو لفظ غلاب دے فلیپ تے اے الفاظ اردو دے احمد ندیم قاسمی نقاد، شاعر ہن۔

٭ سئیں عباس ملک دی کتاب ’’ اݙار ‘‘ 144 صفحیاں تے مشتمل ہِن ۔ ایہ کتاب 2012ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ عباس ملک دی ایں کتاب اچ مذہبی موضوعات ، ذات دے ݙکھ تے وسیبی محرومیاں ،ثقافت دی عکاسی و قدرتی آفتاں تے قومی شعور دے رنگ شاعری دے نمایاں رنگ ہِن ۔

٭ ’’ دلڑی دے سوا درد دے غم خوارنی کوئی، یوسف ہاں مگر میݙا خریدار نی کوئی دیرہ غازی خان نال تعلق رکھݨ آلے معروف شاعر سرور کربلائی دا شعر اے۔

٭ حفیظ خان (محقق تنقید نگار) صنف کافی کوں سندھ وادی دی شعوری تاریخ آکھیے۔

٭ اردو ادب دیاں تحریکاں ابتداء تا ۱۹۷۵ء تک ڈاکٹر انور سدید دی تحقیق اے۔

٭ ’’ اُشاک سوچاں ‘‘  سئیں شریف شاذب دی 2009ء اچ جھوک کنوں چھپݨ آلی کتاب ہے۔ ایں اچ 69 غزلاں، 5 نظماں تے 2 گیت شامل ہِن ۔

٭ ’’ سرائیکی غزل‘‘ حیدر قریشی دی مرتب کردہ کتاب اے ایندے وچ ۳۸ شاعریں دیاں غزلاں شامل ہن۔

٭ ’’ ملتانی زبان اور اس کا اردو سے تعلق‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی پی ایچ ڈی دا مقالہ ہے، ایندی اشاعت ۱۹۶۷ء وچ بہاولپور توں تھئی۔

٭ دلشاد کلانچوی دی تحقیقی کاوش ’’ سرائیکی لسانیات‘‘ اے۔

٭ ’’ سرائیکی کلچر‘‘ استاد فدا حسین گاݙی دے مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ وادیٔ ہاکڑہ اور اس کے آثار‘‘مصنف صدیق طاہر، اردو اکادمی بہاولپور تے اے کتاب ۱۹۸۲ء وچ چھپی۔

٭ معروف ماہر لسانیات احسن واگھا دی کتاب ’’ اکھر شبدے ‘ اپریل 2014ء اچ جھوک کنوں چھپی ۔ ایں کتاب اچ ترائے طرح دا مواد ہے۔ 36 سرائیکی نظماں ، 29 اردو نظماں تے ہک سرائیکی مضمون ۔ ایں مضمون دا بنیادی موضوع فلسفہ تے اوندیاں تحریکاںہِن ۔

٭ ’’ کیا آکھیا ڳیا؟ اے کہیں لکھیݨ والے دی فکر تے موضوع اے کینویں آکھیا ڳیا؟ اینکوں فن اکھیسوں۔

٭ اسلوب دا تعلق ݙو بنیادی چیزاں فکر و فن نال اے۔

٭ مزاحمتی شاعری دے حوالے نال ’’ باغی تخت لہور دے ‘‘ ساحر رنگ پوری دی کتاب ہے۔ ایہ 2010 اچ چھپی ۔ جھوک پبلشرز کنوں چھپݨ آلی ایں کتاب اچ 12 غزلاں ، 29 ݙوہڑے، 10 قطعے ، 10 نظماں ، 2 مسدس، 7 سرائیکو ، 12 شعر موجود ہِن ۔

٭ زباناں بارے عہد بہ عہد ارتقاء کوں تاریخی لسانیات اکھیندے۔

٭ ݙو یا ݙو توں ودھ با معنی لفظاں دے مجموعے کوں مرکب آکھیا ویندے۔

٭ ضائع بدائع دا استعمال شاعری وچ ہک اضافی خوبی اے۔

٭ ایلیٹ نے روایت دے لفظ کوںنویں معنی ݙتن جینویں اقباؒ نے اپݨی شاعری وچ خودی کوں ݙتن۔

٭ شبنم اعواݨ دی کتاب ’’ بوچھݨ ‘‘ 2014ء اچ چھپی۔ جھوک پبلشرز کنوں چھپݨ آلی ایں کتاب اچ 52 نظماں ، 58 غزلاں ،35 قطعے، 42 ݙوہڑے تے 2 ہائیکو شامل ہن۔

٭ کالرج دے نزدیک تخیل دیاں ݙو قسماں ہن۔

٭ ارسطو جیرھے شاعر کوں Epic Poetry   آہدے ، سرائیکی اِچ اونکوں وار اَکھیندے۔

٭ مثنوی یوسف زلیخا دے شاعر صدیق لالی دی ضلع سرگودھا وچ بار دی ٹھیٹھ لہندی زبان اے۔

٭ ’’ تحقیق کا فن‘‘ ڈاکٹر گیان چند دی لکھی تحقیق اے۔

٭ کلچر دا ترجمہ ثقافت ہے ، ثقافت دا مصدر ’’ ثقف‘‘ ہے جیندا مطلب ہوشیار ہووݨ اے۔

٭ سیف اللہ آصف دی کتاب ’’ بوچھݨ دی ڳنڈھ کُنجیاں ‘‘ جھوک پبلشرز کنوں 2009ء اچ چھپی ۔ ایں کتاب اچ 61 ݙوہڑے ، 19 غزلاں ، 18 نظماں تے 5 قطعے شامل ہِن ۔

٭ سلیم سیفی دی کتاب ’’ بھانبھڑ‘‘ 112 صفحات تے مشتمل ہے ۔ ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز 2014ء اچ چھاپئے۔ کتاب اچ8 غزلاں ، 7 حمد و نعت دے نال 18 نظماں ، 1 مسدس 3 شعر، 1 سرائیکو 59 ݙوہڑے تے 24 قطعے موجود ہِن ۔

٭ فیض فریدی دی شاعری دی کتاب ’’ بٖیٹ تے بٖیلا ‘‘ 1997ء اچ چھپی ۔ ایں کتاب اچ حمد، نعت ، نظماں ،گیت، کافیاں ، غزلاں ،ݙوہڑے ، قطعے تے سرائیکو موجود ہِن ۔ایہ کتاب جھوک پبلشرز کنوں چھپ تے سامݨے آئی ۔

٭ عبداللطیف بھٹی دی کتاب ’’ بٖیڑی دا جڳ سارا پور ‘‘ 2004ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ ایں کتاب اچ 10 غزلاں تے 67 ڳنتری وچ نظماں ، کافیاں شعر تے گیت موجود ہِن ۔

٭ ’’ ادبی چول پڑچول‘‘ دلشاد کلانچوی دے سرائیکی تنقیدی مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’رُت رنگیلڑی‘‘ قاسم جلال دے ٹیلی ڈرامیاں دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی وسیب وچ تھیوݨ آلے ڈرامیاں وچ معروف تریمت کردار دا ناں ’’بالی جُٹی‘‘ ہئی۔

٭ ’’ پلکیں ہیٹھ ستارا ‘‘ حبیب اللہ طارق دا مجموعہ کلام ہے۔ ایہ جھوک دی طرفوں 2014 اچ چھپیا۔ ایں اچ 83 غزلاں شامل ہِن ۔

٭ پاکستان دا شمالی مغربی علاقہ گندھارا ہے۔

٭ حقیقت وچ ڈرامہ مجسم عمل اے۔

٭ ڈرامے دی اتبداء ملک یونان توں تھیندی اے۔

٭ ڈرامے دا اہم عنصر پلاٹ اے۔

٭ ڈرامے دی اہمتی دے حوالے نال ڈرامے دے عناصر دی تعداد چھی اے۔

٭ ’’قصے تے پڑ قصہ‘‘ دلشاد کلانچوی دا ترجمہ ہے ، اے اردو دی قصہ چہار درویش کلاسیکی تصنیف دا سرائیکی ترجمہ ہے۔

٭ سرائیکی شاعری دے امام سئیں احمد خان طارق دی کتاب ’’ پُنل ڳولیندے ودین ( سسی پنوں ) 2011 اچ چھپی ۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز چھاپی ۔ ایں کتاب اچ سسی پنوں دے قصے کوں ݙوہڑے تے نظماں دی صورت اچ بیان کیتے تے نثر نال ہر واقعے دی مختصر وضاحت وی کیتی ۔

٭ ’’ روح رہاݨ‘‘ ایاز سہروردی دا نظمیہ سرائیکی ترجمہ ہے۔ اے ترجمہ علامہ اقبال دی اردو نظم شکوہ جواب شکوہ دا ہے۔

٭ ’’ دل بہار‘‘ میر حسن دہلوی دی مشہور اردو مثنوی ’’ سحر البیان‘‘ دا ترجمہ ہے مترجم دا ناں دلشاد کلانچوی ہے۔

٭ ’’ پیار پینگھاں ‘‘ عبدالخالق سرمد دی کتاب 1999ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپی۔ ایں کتاب اچ   ۱۱ غزلاں، ۶۸ݙوہڑے، ۲ گیت، ۳۴ قطعے تے رباعیاں، ۴گانمݨ تے ۲نظماں موجود ہن۔

٭ سلیم شہزاد دی آزاد نظمیں دی کتاب ’’ پیریں ٹردا شہر ‘‘ جھوک پبلشرز کنوں 2007ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ ایں کتاب اچ 35 نظماں شامل ہِن ۔

٭ سئیں اجمل خاموش دی کتاب ’’ تانگھ ‘‘ 2007ء اچ چھپی ۔جھوک پبلشرز کنوں چھپی ہوئی ایہ کتاب سرائیکی زبان دا جھنگی لہجہ ہے۔

٭ ’’ ترمدے ڈھارے ‘‘ حاجی اقبال جاوید دی کتاب ہے ۔ ایہ جھوک دی طرفوں 2008 ء اچ چھپی ۔

٭ مرتضیٰ زاہد دا شعری مجموعہ ’’ ترنڈ ‘‘ مئی 2005 اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپی۔ ایں کتاب اچ چھوٹی بحر زیادہ استعمال تھئی ۔

٭ معروف سرائیکی شاعر گدا حسین راول دا شعری مجموعہ ’’ تیݙی بھال اچ ہیں ‘‘ 2008ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپیا۔ ایں کتاب اچ 112 ݙوہڑے ، 6 نظماں ، 1 کافی 14 غزلاں تے 2 گیت موجود ہِن ۔

٭ ’’ باغ و بہار ملتانی‘‘ میر امن دہلوی دے اردو قصہ باغ و بہار دا اردو ترجمہ قاضی امام بخش شیروی کیتے، اے قصہ ترائے سو پنجاہ بنداں تے مشتمل اے۔

٭ ’’کتکالیاں‘‘ وچ مترجم اسلم قریشی اردو ادب دے پنج شاہکار طنزیہ مزاحیہ مضمونیں دا سرائیکی ترجمہ کیتے۔

٭ نعتیہ مجموعہ ’’ مولود ثانی‘‘ دے شاعر دا ناں کریم بخش پردیسی اے۔

٭ مہاندرے بزرگ شاعر اُمید ملتانی دی کتاب ’’ مدنی سئیں سلطان‘‘ کوں ہجری ایوارڈ ملیا ہئی۔

٭ ’’اتھاں چپ دی جاء ہے الا کوئی نئیں سڳدا حقیقت محمودی پا کئی نی سڳدا ‘‘ احمد یار فریدی جڳ مشہور نعتیہ شعر اے۔

٭ ’’ شعلہ دل سوز‘‘ محمد بخش نوروز کلاسیکی کافی گو شاعر دا مجموعہ ہے۔

٭ معروف شاعر اسلم جاوید دی شاعری ’’ میکوں آکھ نہ پنج دریائی‘‘ مزاحمتی شعری رنگ کوں نشابر کریندی اے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دی شخصیت تے فن دے حوالے نال پہلی کتاب ’’گوہر شب چراغ‘‘ اے۔

٭ '' (Khawaja G.Farid (poetry: a Brif Analysis) '' دے مصنف سعید احمد شیخ ہن۔

٭ ’’ تیکوں یاد ہوسی ‘‘ محمد یوسف اختا مشوری دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2007 ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھئی۔ ایں کتاب اچ 125 ݙوہڑے ، 10گیت شامل ہِن ۔

٭ اکادمی ادبیات دی طرفوں ’’ خواجہ فرید ایوارڈ یافتہ کتاب ’’ پیت دے پندھ‘‘ لکھاری اسماعیل احمدانی دا صنفی دائرہ سفر نامہ ہے۔

٭ ۱۹۹۲ء وچ شوکت مغل دی کتاب ’’ سرائیکی اکھاݨ‘‘ جلد اول وچ پنج ہزار اکھاݨ ہِن۔

٭ ’’ بر صغیر پاک و ہند وچ سب توں پہا مرثیہ سرائیکی وچ لکھیا ڳیا‘‘ ایندے محقق کیفی جٖامپوری ہن۔

٭ یعقوب ساغر دی کتاب ’’ تھل دے مسافر‘‘ جولائی 2007ء اچ چھپی۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز دی طرفوں چھاپی ڳئی جیں اچ 4 کافیاں ، 77 ݙوہڑے، 6 گیت ، 11 نظماں ، 10غزلاں ، 15 قطعے شامل ہن۔

٭ تحقیق مطابق سب توں پہلے ’’قصہ ہیر رانجھا‘‘ ۱۱۲۶ھ وچ چراغ اعواݨ رقم کیتے، ایندے محقق ڈاکٹر طاہر تونسوی ہن۔

٭ ’’ ثنائے مظہر العجائب ‘‘ سید غلام حسن شاہ تائب دی کتاب ہے۔ ایہ 2009ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ ایہ ہک صدی پہلے دے شاعر ہَن انہاں دا عرصہ حیات 1865 توں 1934 ء ہے ۔ ایہ مرتب شدہ دیوان ہے ۔ ایندے مرتب صفدر کربلائی ہِن ۔

٭ غلام حسن حیدراݨی او نامہ نگار ہن جنہاں سرائیکی ڈرامے کوں سب توں پہلے ادبی حیثیت ݙتی۔

٭ اختر وحید ’’ ملتانی زبان دی تاریخ‘‘ وچ ملتان وچ آباد، دت قوم دے کبت کیتن جیرھے کربلا بارے ہن۔

٭ ’’بلک بلک پردیساں کارݨ آکھیا ساوݨ لائے۔ اللہ دا د رب آباد کرے تے اجٖڑی جھوک وسائے ‘‘ سرائیکی دے گمنام کلاسیکی شاعر اللہ دا د دا مشہور شعر اے۔

٭ دیوانہ بلوچ دی انقلابی کلام تے مشتمل کتاب ’’ جاڳ سرائیکی جاڳ‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کتاب اچ 21 نظماں 16 ݙوہڑے ، 9 سرائیکو، 4 قطعے تے 9شعر موجود ہِن ۔

٭ نامور کلاسیکی شاعر خوشدل ۱۸۰۱ء وچ وفات پاتی۔

٭ سرائیکی شاعری دا عظیم صوفیانہ ورثہ کافی وچ موجود اے۔

٭ سرائیکی کافی دی تاریخ گانمݨ ملتانی توں بغیر ادھوری اے انہاںد ا اصل ناں غلام حسن اے۔

٭ سرائیکی زبان دے معروف شاعر سئیں عزیز شاہد دی کتاب ’’ جوڳ‘‘ 2006ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کتاب اچ 39نظماں ، 36 غزلاں تے 33 ݙوہڑے تے قطعے شامل ہِن ۔

٭ ڈاکٹر بشیر انور ملتانی دا مرتب کیتا ’’ کلام گامݨ ملتانی ۲۰۰۶ء وچ سرائیکی ادبی بورڈ ملتان شائع کیتے۔

٭ ’’دگھری زندگی‘‘ ہک گمنام سرائیکی کلاسیکی شاعر عبداللطیف لطفݨ دا مجموعہ کلام اے، اینکوں اسلم رسولپوری مرتب کیتے۔

٭ سرائیکی وسیب دے عظیم دانشور ’’ استاد فدا حسین گاݙی‘‘ قلمی ناں سوجھل بروچل  نال لکھدے رہ ڳن۔

٭ سئیں عاشق بزدار دی مرتب کیتی ہوئی کتاب’’ جیں پُھل چاتے ‘‘ 2011ء اچ چھپی ۔ ایں کتاب اچ محترمہ بے نظیر بھٹو دی شہادت دے موقع تے تھیوݨ آلی شاعری کوں کتابی صورت ݙتی ڳئی ۔ ایں کتاب اچ 41 شاعراں دا کلام موجود ہے۔

٭ ’’ سرائیکی لوک گیت‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کاوش اے۔

٭ ’’ متاں مال ولے‘‘ معروف سرائیکی شاعر احمد خان طارق دا تریجھا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی زبان دے قاعدے قانون‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب دا سن اشاعت ۱۹۸۴ء اے۔

٭ صفیہ ملک دی کتاب ’’ جیں تن لڳدی ‘‘ اگست 2012 ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کتاب اچ زیادہ تر ݙوہڑے شامل ہِن ۔

٭ نور الزماں اوج دی کتاب ’’ او کینٹ بہاولپور‘‘ وچ سرائیکی زبان بہاولپوری ونکی دا ذکر ملدے۔

٭ ’’سرائیکی معلم‘‘ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی کتاب اے ، ایندے وچ سُکھا سرائیکی رسم الخط اضافی حروف بارے بیان کیتا ڳے۔

٭ سرائیکی لوک گیت دی صنف ’’ گانمݨ‘‘ دا مجموعہ سرائیکی ادبی سنگت کراچی توں مارچ ۱۹۸۷ء وچ سعید خاور مرتب کیتے۔

٭ ملک عبداللہ عرفان دی کتاب ’’ ناتھ جی ‘‘ دا صنفی دائرہ لوک قصے ہے۔

٭ ’’ جھٹ لڳسی ‘‘ عابدہ نازش دی شاعری دی کتاب ہے۔ ایہ فروری 2013ء اچ جھوک پبلشرز کنوں شائع تھئی ۔

٭ ’’ سرائیکی تاریخی واراں‘‘ دے مصنف م۔ ی ۔ قیصرانی ہن۔

٭ مولوی لطف علی دی تصنیف ’’ سیف الملوک ‘‘ دا ترجمہ بشیر احمد ظامی بہاولپوری کیتے۔

٭ ’’منتخب سرائیکی کلام حمل لغاری ‘‘ اسلم رسولپوری دی کتاب اے، حمل لغاری دا تعلق صوبہ سندھ نال اے۔

٭ ڈاکٹر علامہ محمد اقبال بارے سرائیکی وچ پہلی کتاب ’’ ساݙا بخت اقبال ( مصنف دلشاد کلانچوی) ایں کتاب وچ تیرھاں مضمون ہن۔

٭ اکادمی ادبیات دی طرفوں فرید ایوارد یافتہ زبیر احمد کتاب ’’ چاندی مڑھئیے طاق ‘‘ 1999ء اچ چھپی۔ ایں کتاب اچ مزاحمت تے محرومیاں دے حوالے نال 96 نظماں شامل ہِن ۔

٭ ۱۸۱۱ء وچ انجیل دا پہلی وار سرائیکی ترجمہ چھپیا۔ اے ترجمہ سرائیکی زبان دے ڈیرے والی لہجے وچ ہے۔

٭ ’’ اُچ توں لہندا تائیں سرائیکی مطالعے دے سو سال‘‘ دلشاد کلانچوی ہوراں سی شیکل مسترشرق دی کتاب دا سرائیکی ترجمہ کیتے۔

٭ ’’ سندھ دی وادی ‘‘ (جغرافیہ ، تاریخ، ثقافت، ادب) عبدالجبار اثر دی کتاب ’’ وادیٔ مہران کی سیر‘‘ دے مترجم ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ہن۔

٭ باغی تخت لہور دے بعد سئیں ساحر رنگ پوری دی کتاب ’’ چوڳ ‘‘ جون 2012ء اچ جھوک پبلشرز کنوں شائع تھئی۔ 128 صفحیں دی ایں کتاب اچ 14 نظماں 42 ݙوہڑے، 9 سرائیکو ، 28 قطعے، 19 غزلاں تے 115 اشاعر شامل ہِن ۔

٭ مکمل ترجمے وچوں پہلا مکمل نثری ترجمہ ’’ قرآن مجید‘‘ محمد حفیظ الرحمن بہاولپوری کیتا ہئی۔

٭ عربی توں ترجمے وچ محمد عزیز الدین دی کتاب ’’ نظم الوداع ‘‘ ۱۳۰۱ھ وچ چھپی اے۔ نظم دا ہیئتی دائرہ مخمس نظم اے۔

٭ رباعیات عمر خیام دے مترجم عبدالعزیز نشتر غوری خیام دیاں اَسی رباعیاں دا سرائیکی ترجمہ ’’ شاہکار‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ واقعات کربلا، شہدائے کربلا تے اہل بیت دی شان تے مشتمل زوار حسین زوار دی کتاب ’’ حسین میݙا ‘‘ اگست 2009 اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ کتاب اچ 621 بند، 51 ݙوہڑے تے 6 نظماں ہِن ۔

٭ ’’ پند نامہ‘‘ حضرت مولانا شیخ فرید الدین عطاءؒ دا سرائیکی ترجمہ غلام حسین زائر کیتے۔

٭ خرم بہاولپوری دی نظم ’’ بٖڈھیپا‘‘ شاہکار مزاحیہ نظم اے۔

٭ ’’ سرائیکی اے لینگوئج موومنٹ ان پاکستان ‘‘ اشاعت ۱۹۷۷ء لندن یونیورسٹی سی شیکل مصنف ہن۔

٭ ڈاکٹر خورشید ملک دی کتاب ’’ خدلا ‘‘ ݙوجھی واری 2005 اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ ایں دا پہلا ایڈیشن 1998 اچ چھپیا ہا۔

٭ ظفر لاشاری دا پہلا سرائیکی ناول ’’ نازو‘‘ ہک رومانوی ناول اے۔

٭ ڈاکٹر طاہر تونسوی ’’ سرائیکی دے چوݨویں افسانے‘‘ مرتب ہن۔

٭ ’’ سرائیکی لوک قصے ‘‘ ملک عبداللہ عرفان دی کتاب اے۔

٭ بشیر ظامی بہاولپوری دی کتاب ’’ سرائیکی لوک کہانیاں‘‘ وچ روہی دے علاقے دی ثقافت نشابر اے۔

٭ ’’ خوف ہجر دا ‘‘ کشور لودھراں دی کتاب ہے۔ ایہ جھوک دی طرفوں 2006 اچ چھپی۔ ایں کنوں پہلے کشور لودھرا دیاں ترائے کتاباں ’’ علم پلدا اے ، دل نیں رہندا تے پھول چمن کے چھپ چکین ۔

٭ شوکت مغل دی کتاب ’’الف بے بٹوا‘‘ وچ کہانیاں تے نظماں بٖال ادب دا حصہ ہن۔

٭ بانو بلوچ دی کتاب ’’ بٖجھ میݙی بُٖجھارت‘‘ وچ بٖجھارتاں حرفاں دی ترتیب نال پیش کیتیاں ڳن۔

٭ جڳ مشہور سرائیکی کتاب ’ ’ نصاب ضروری ‘‘ ۸۷۹ھ ہجری وچ لکھی ڳی۔

٭ سرائیکی دے پنج وکھرے اکھر (بٖ، جٖ، ݙ، ڳ) وچوں پنجواں ݨ ہے۔

٭ ’’ درداں دا پٹیاں ‘‘ ریاض ارم دی کتاب ہے۔ ایہ جھوک دی طرفوں 2011 اچ چھپی ۔ ایں کنوں پہلے ریاض ارم دیاں ’’ ارم دے ݙوہڑے تے گیت، ہنجواں دی چھل، حیاتی دے پندھ ،قاتل نگاہ تے ایوارڈ یافتہ کتاب نور دی بارش ‘‘ چھپیاں ہن ۔

٭ سرائیکی گرامر کوں سمجھݨ سانگے ظامی بہاولپوری دی مشہور کتاب ’’ نخلستان قواعد‘‘ اے۔

٭ دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’ چنڳا بٖال اقبال‘‘ دا موضوع اقبالیات اے۔

٭ ڈاکٹر محمد عباس دی کتاب ’’ صحرا وچ گلاب ‘‘ وچ نظماںکوں ݙو زباناں اردو، سرائیکی زباناں وچ پیش کیتا ڳے۔

٭ سئیں نذیر احمد ڈھالہ خیلوی دی کتاب ’’ درسال ‘‘ جھوک کنوں 2012 اچ چھپی ۔ ایں کتاب اچ 51 غزلاں ، حمد و نعت سمیت 6 نظماں ، 9 گیت ، 12 قطعے ، 72 ݙوہڑے موجود ہِن ۔

٭ ملتان دے معروف شاعر فدا ملتانی دی کتاب ’’ اکرس‘‘ صنف غزل ونکی وچ ہے۔

٭ جانباز جتوئی کوں مشاعرے دی روایت دا قلندر  شاعر آکھیا ویندا ہئی۔

٭ ’’ میں فاروق فرید نہ باہو ، میں کوئی غالب میر تے نئیں‘‘ مشہور شاعر فاروق روکھڑی داشو ہے۔

٭ معروف سرائیکی شاعر غلام حیدر خان یتیم جتوئی دی کتاب ’’ در یتیم ‘‘ 2014ء اچ سامݨے آئی 192 صفحیں دی ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز چھاپیا۔ ایں کتاب اچ 2 نظماں ، نعت تے مولود دے عنوان نال 4 نظماں ، مناقبت دے عنوان تلے 13 نظماں ، کافیاں دے تحت 9 کافیاں ، منظومات دے عنوان تلے 44 نظماں ، شخصیات دے عنوان نال 19 نظماں ، 20 ݙوہڑے ، 3 رباعیاں تے متفرق دے عنوان نال 9 بند موجود ہِن ۔

٭ ’’سَمّی راول‘‘ کوں غلام حسن حیدراݨی مثنوی ’’سمّی‘‘ وچ محفوظ کیتے ، ݙوجھا سرائیکی خالد اقبال اے جئیں سمی کوں اپݨی سرائیکی شاعری وچ واضح کیتے۔

٭ ’’ دل دیاں دل اچ ‘‘ سید عیسن شاہ ساجد دی کتاب 2006 ء اچ چھپی ۔ ایں اچ حمد، نعت تے قصیدہ سمیت 17 نظماں ، 150 ݙوہڑے ، 54قطعے موجود ہِن ۔

٭ اشاریہ تصانیف و تالیفات ڈاکٹر مہر عبدالحق سمراء (۱۹۴۹ء تا ۱۹۹۴ء) جہانزیب خان مرتب کیتے۔

٭ ڈاکٹر جی اے الانہ دی کتاب ’’ ایٹ دی گیٹ آف لو ‘‘ اشاعت ۱۹۸۷ء فیروز سنز لاہور ایں کتاب دا مضوع فریدیات اے۔

٭ ’’ سوال تیݙا جواب میݙا ‘‘ نصیر سرمد تے جمال الدین دی ایں کتاب وچ شاعری دا انداز کیا منظوم خط و کتابت اے۔

٭ فرحت نواز دی ترتیب ݙتی ڳی کتاب ’’ چوݨویاں نظماں‘‘ وچ اردو دے وݙے شاعر وزیر آغاز دیاں ۳۰ نظماں کوں سرائیکی رُوپ ݙتا ڳے۔

٭ حافظ عبداللہ ساجد دی کتاب ’’ دیوان ساجد ‘‘ 2012ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ کتاب اچ 57 کافیاں ، 33 ݙوہڑے، 1غزل ، متفرق موضوعات دیاں 6 نظماں تے ہک سہرہ موجود ہے۔

٭ ’’ ترامے دا شہر‘‘ شاعرہ سحر سیال  دیاںجدید نظماں ، غزلاں دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ پندھ‘‘ اصغر عابد دے سرائیکی شعری مجموعے دا ناں ہے۔ ایندے وچ شاعری دا صنفی دائرہ ہائیکو ہے۔

٭ صوفی محمد یار بے رنگ دی کتاب ’’ دیوانِ بے رنگ ‘‘ 2002ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ۔ اے غیر مجلد کتاب ہے۔ کتاب اچ حمد، نعت، نعتیہ سہرہ ، فضائل حسین ،واقعہ کربلا تے مختلف شخصیات اُتے قصہ سسی و خواب سسی تے متنوع وموضوعاں تے 51 نظماں ، 2بحر نما ، 2 گیت ، 5 غزلاں ، 4 ملی نظماں تے 2 واراں تے مشتمل ہے۔

٭ ڈاکٹر طاہرتونسوی اپݨی کتاب ’’ سرائیکی وچ مزاحمتی شاعری ‘‘ وچ اُنوی جدید شعراء دا انتخاب چھاپیے۔

٭ ڈاکتر خالد اقبال دے سرائیکی شعری مجموعے ’’ پندھ کویلیاں کوں ‘‘ دا پیش لفظ معروف تنقید نگار اسلم رسولپوری لکھیے۔

٭ سرائیکی انشائی ادب وچ پہلی باقاعدہ کتاب دا ناں ’’کتکالیاں ‘‘ہے۔

٭ سئیں قیس فریدی دا مرتب کیتا ہویا ’’ دیوان فرید ‘‘ 1992 اچ چھپیا ۔ ایہ دیوان دے تلفظ کوں درست کر تے چھاپیا ڳے۔

٭ سرائیکی وچ نویں غزل دی ابتداء شعری مجموعے ’’ پڑچھیاں اتے پُھل‘‘ نال تھیندی پی اے۔

٭ جدید نظم گو شاعر خالد اقبال دی کتاب ’’ کویلی دی کاوڑ‘‘ دا نشابر رنگ مزاحمتی شاعری اے۔

٭ ’’ تنقید اور مجلسی تنقید‘‘ معروف انشائیہ نگار ڈاکٹر وزیر آغاز دی تنقیدی کتاب اے۔

٭ ’’ سرائیکی زبان اتے لسانیات ‘‘ معروف محقق محمد اسلم رسولپوری دیکتاب اے جیندے وچ نویں لسانی نظریات بارے بحث کیتی ڳی اے۔

٭ لغوی طور تے انسان دوستی توں مراد سماج ثقافت نال پیار اے۔

٭ ارسطو آہدے جو رزمیہ داستان کوں نظم دی صورت وچ بیان کیتا ویندے۔

٭ ’’ تنقید ہماری زندگی کیلئے اتنی ہی ناگزیر ہے جتنی سانس‘‘ ٹی ایس ایلیٹ دا قول اے۔

٭ جھوک پبلشرز دی طرفوں مولانا عزیز الرحمن دا مرتب کیتا ڳیا دیوان فرید 2010ء اچ چھاپیا ڳیا۔ دیوان دی پہلی اشاعت سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور دی طرفوں ہئی۔ ایں اچ ظہور احمد دھریجہ دی طرفوں 112 صفحیاں دا ’’ مقدمہ دیوان فرید ‘‘ وی شامل ہے ۔

٭ سرائیکی زبان دی پہلی تفسیر کاوش ’’ تفسیر القرآن المعروف سوکھی تفسیر‘‘ اکتوبر ۲۰۰۵ء وچ منظر عام تے آئی اے مفسر دا ناں ڈاکٹر صدیق شاکر اے۔

٭ ’’ غلام حسن حیدراݨی دے افسانے ‘‘ مجلس ایوان تعلیم ملتان دی طرفوں ۱۹۹۴ء وچ چھپ چکی اے مرتب دا ناں مہر گل محمد اے۔

٭ سئیں امان اللہ ارشد دا شعری مجموعہ ’’ دھمال ‘‘ 2014ء اچ چھپیا۔ 160 صفحیں دا ایہ شعری مجموعہ جھوک پبلشرز شائع کیتا۔ ایں کنوں پہلے ارشد دے ݙوہڑے، سک دا ساوݨ، اکھیں خواب جڳارے، آسرا فقیریں دا چھپ تے سامݨے آئن۔

٭ علامہ عتیق فکری دی کتاب ’’ العتیق العتیق‘‘ دا موضوع سرائیکی لسانیات اے۔

٭ ’’ اردو دا اصل اوریجن (Origion) سرائیکی زاب ہے ‘‘ اے دعویٰ مشہور محقق ماہر لسانیات ڈاکٹر گوپی چند نارنگ دا ہے۔

٭ ’’ ملتانی کہاݨیاں ‘‘ انگریز مستشرق ایف ۔ ڈبلیو سکیمپ مولوی عبدالرحمن توں سُݨ تے رومن رسم الخط وچ لکھیاں ہن۔

٭ عابدہ ملتانی دا شعری مجموعہ ’’ ݙکھ دا ݙاج ‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھئے۔ کتاب اچ 190 ݙوہڑے، 20 قطعے، 15 غزلاں ، 18 گیت ، 4 کافیاں تے ہک ملی نغمہ موجود ہے۔

٭ خالد اقبال دی کتاب ’’ سرائیکی تنقیدی شعور‘‘ وچ اَٹھ تنقید نگاراں دے تنقیدی کم بارے جائزہ گھدا ڳے۔

٭ قواعد دی رُو نال صرف اینجھا علم ہے جیندے وچ الفاظ بارے بحث کیتی ویندی اے۔’’ میکبتھ ‘‘ دا ماخوذ ترجمہ دلشاد کلانچوی نے ’’ اقتدار دی ہوس‘‘ دے ناں نال کیتے، اصل ڈرامہ نگار شکسپئیر ہن۔

٭ ہُݨ تک حفیظ خان (تمغۂ امتیاز) معروف ڈرامہ نویس دے چار ڈرامیاںدے مجموعے چھپ چکین۔

٭ امتیاز حسین ظفر دی کتاب ’’ رل وسوں ‘‘ 2007 ء اچ چھپی۔ 96 صفحیں دی ایں مجلد کتاب کوں جھوک پبلشرز شائع کیتے۔

٭ خور جین اُون دا بݨیا ہویا تھیلا ہوندے۔

٭ تاریخی شہر ملتان وچ محلہ ’’ کاشی گراں‘‘ بلیو پاٹری مقامی آرٹ پاروں مشہور اے۔

٭ ہک زمانے وچ ملتانی کافی دا شہر ملتان گائیکہ بدرو ملتانی دی وجہ توں مشہور ہئی۔

٭ پروفیسر رب نواز مونس دا پی ایچ ڈی دا مقالہ ’’ پاکستان وچ ریڈیائی ڈرامے ا ارتقاء ۱۹۴۷ء تا ۱۹۹۷ء عرصے تے محیط اے۔

٭ ڈاکٹر خوشید محمد ملک دا اردو ، سرائیکی ،فارسی ،مارواڑی ،انگریزی شعری مجموعہ ’’ ریت کا دریا ‘‘ 2006 ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپیا۔

٭ برصغیر وچ ریڈیو دی آمد ویہویں صدی دے تریجھے ݙہاکے وچ تھئی۔

٭ ریڈیو پاکستان ملتان توں حفیظ خان دے بٖالاں کیتے مشہور ڈرامہ سیریل دا ناں ’’ماما جمال خان‘‘ اے تے اے کتاب وی چھپ چکی اے۔

٭ سیرام پور توں انگریزاں دی مذہبی کتاب ’’ عہد نامہ جدید ‘‘ ۱۸۱۹ء وچ شائع تھئی ایندا رسم الخط ’’کڑکا رسم الخط ‘‘ہئی۔

٭ محمد شاہد دھریجہ دی طرفوں بے نظیر بھٹو دی شہادت تے مرتب کیتی ڳئی کتا ’’ زندہ ہے بے نظیر‘‘ 2008 اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھئی۔ایہ کتاب سرائیکی تے اردو نثر تے نظم اچ موجود ہے۔ آخر اچ کجھ شعرا دا کلام وی موجود ہے۔

٭ ’’ سرائیکی اساݙاہ ساہ‘‘ جمشید احمد کمتر لکھی اے۔

٭ فدائے اطہر تے اسلم قریشی ۱۹۸۰ء وچ چھپݨ آلی ’’ نویکلی سرائیکی اردو ڈکشنری ‘‘ دے مؤلفین ہن۔

٭ بہار النساء بہار دا شعری مجموعہ ’’ سبھے خواب میݙے ‘‘ 1998ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپیا۔ 240 صفحیاں دے ایں شعری مجموعے اچ 26 نظماں اچوں 12 روائتی تے 14 جدید نظماں ، 39 غزلاں، 14 کافیاں ، 4 ملی نغمے تے ملی گیت ، 9 گیت تے 7 بند موجود ہِن ۔

٭ سرائیکی زبان وچ گرائمر ، قواعد بارے منظوم کتابچہ ’’ کریمانامہ‘‘ قاضی فخر الدین راضی دی کاوش اے۔

٭ ’’ سرائیکی دیاں مزید لسانی تحقیقاں‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب اے، ۱۹۸۵ء وچ چھپی۔

٭ ڈاکٹر احسن واہگہ دی کتاب ’’ دی سرائیکی لینگوئج اٹس گروتھ اینڈ ڈویلپمنٹ‘‘ ۱۹۹۰ء اِچ چھپی اے۔

٭ بھکر دی دھرتی دے معروف شاعر سئیں سرور کربلائی دا شعری مجموعہ ’’ سِجھ دا سینہ ‘‘ 2004ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپ تے سامݨے آیا۔ ایں کتاب اچ کل 82 غزلاں ،1 نظم ، 81 قطعے، 30 ݙوہڑے تے 7 کافیاں موجود ہِن ۔ غالب موضوعات اچ اخلاقی اقدار تے واقعہ کربلا ہے۔

٭ سندھی، سرائیکی شاعری دی عروضی بنیاد چھند بندی اے۔

٭ ’’ سرائیکی بٖجھارتاں‘‘ حسنین قیصرانی دی مرتب کیتی ہوئی کتاب اے۔

٭ ’’ اللہ حاکم ، حکیم کنوں بچاوی‘‘ اے لوک ادب دی ’’لوک دعا‘‘ دی ونکی اے۔

٭ کتابچہ سرائیکی زبان دیاں بچکار آوازاں، از اسلم رسولپوری ،سرائیکی پبلشرز رسولپوری توں چھپیے۔

٭ سرائیکی دے معروف شاعر سئیں احمد خان طارق دے پُتر پروفیسر شبیر ناز دی کتاب ’’ سجٖاک سوچاں ‘‘ اپریل 2008 ء اچ چھپ تے سامݨے آئی ۔ 143 صفحیں دی ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز شائع کیتے تے ایں کتاب اچ 48 غزلاں ، 15 ݙوہڑے، 17 گیت ، حمد و نعت سمیت 4 نظماں تے 117 اشعار موجود ہِن ۔

٭ ’’ سرائیکی وی ہک Tonal Language ہے‘‘ اسلم رسولپوری دی تحقیق اے۔

٭ Digroph دوہری ترمیم دا مطلب ݙو حرفاں کوں یکجا ، کٹھا لکھݨ اے۔

٭ کاچھے اتے ناپے، میچے مطابق ۴ چپے ہِک فٹ تھیندن۔

٭ سئیں کریم بخش شعیب دی کتاب ’’ سچے موتی ‘‘ 2008ء اچ جھوک توں چھپی ۔ ایہ کتاب غزلاں دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی دی ہِک بٖجھارت ’’ جھڳ جھڳݨاں بزار وکاوے ہر کئی گھنے کئی ناں کھاوے‘‘ ’’صابݨ‘‘  ایندا جواب اے۔

٭ سرائیکی وسیب ‘‘ عظیم دریائے سندھ تے اوندے معاون دریاویں دے وچالے علاقے تے محیط اے۔

٭ سنسکرت دا اکھر ’’سماج ‘‘ اے جیندے معنی ہن معاشرہ، ستھ، سنگت، برادری گروہ یا جتھا۔

٭ فیضی شجرا بہاولپوری دی مرتب کیتی ہوئی کتاب سرائیکی گلدستہ 2009ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کتاب در اصل 69 مختلف موضوعات تے منتخب سرائیکی اشعار دا مجموعہ ہے۔ 150 توں ودھ شاعراں دے 1873ء اشعار کتاب اچ موجود ہِن ۔

٭ ’’ خواجہ فریدؒ تے سماجیات‘‘ محمد حیات چغتائی لکھی اے۔

٭ ماہر لسانیات ڈیوڈ کرسٹل دے مطابق زبان انسانی خیالات دی صوتی ترسیل ا ناں اے۔

٭ ماء دی جھولی کوں بندے دی پہلی درس گاہ آکھیا ویندے۔

٭ ’’منڈاری‘‘ وادیٔ سندھ وچ وسݨ آلے قدیم منڈا قبائل دی زبان ہئی۔

٭ ’’سرت دی سوئی پریم دے دھاڳے ، پیوند لڳے ست رنڳے‘‘ کلاسیکل صوفی شاعر شاہ حسینؒ دا شعر اے۔

٭ سید جلال شاہ کلیم اللہ دی کتاب ’’ سسی ‘‘ 2014ء اچ چھپی۔منظوم قصہ دی تصحیح شوکت مغل نے کیتی ۔ روائتی قصہ گو شاعراں وانگوں شاعر ایں قصہ دی ابتداء حمد، نعت ، مدحِ اصحافِ محمدؐ نال کیتی تے منقبت عبدالقادر جیلانی ، منقبت خواجگان بہاولپور تے نواب صادق دی منقبت وی موجود ہے۔ ایہ منظوم قصبہ 11363 اشعار تے مشتمل ہے۔

٭ دیوان فریدؒ وچ ۱۱۹ بزرگان دین دے حوالے ہن تے انہاں وچ مرشد فخر جہاں دا ذکر بٖاوی (۲۲) دفعہ ہے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا مزار سرائیکی وسیب دے شہر کوٹ مٹھݨ وچ ہے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دیاں نؤں (۹) کافیاں وچ حج بیت اللہ تے مدینہ منورہ بارے ذکر ملدے۔

٭ استاد فیض محمد فقیر دی کتاب ’’ سِک دا سوجھلا ‘‘ فروری 2010ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپیا۔ کتاب اچ 35 غزلاں ،8 نظماں ، 2 رباعی ، 14 مسدس ،100 ݙوہڑے ، 27 قطعے تے 8 گیت موجود ہِن ۔

٭ برصغیر پاک و ہند دے سب توں قدیم شاعر مسعود سعد سلمان دے کالمو چ ’’بٖارھاں ماسہ‘‘ بیان کیتے ڳن۔

٭ ’’ دنیا دا قدیم ترین ادب ‘‘ مصنف ابن حنیف دا تعلق قدیم شہر ملتان نال اے۔

٭ ’’ آ مل توں سِینگھا یار وے‘‘ ایں مصرعے وچ ندائییہ لفظ ’’وے‘‘ ہے۔

٭ ’’ سِک دے سلوک ‘‘ بے زر شجاع آبادی دی کتاب ہے ۔ 111 صفحیں دی ایہ کتاب جھوک پبلشرز چھاپی ۔ کتاب اچ 14نظماں ، 6 گیت ، 24 غزلاں ، 12 ݙوہڑے، 14 قطعے تے 8 سرائیکو شامل ہِن۔

٭ ’’ سائیں‘‘ سرائیکی وسیب  تے سندھ وچ بکثرت بٖولیا ویندے ایندا مطلب انکساری اے۔

٭ اردو، سرائیکی دے معروف شاعر ڈاکٹر اسلم انصاری دی تخلیق ’’بٖیڑی وچ دریا‘‘ دا صنفی دائرہ ناول اے۔

٭ سرائیکی زبان وچ ’’ پہلی تفسیر کاوش‘‘ تفسیر القرآن المعروف سوکھی تفسیر‘‘ ڈاکٹر صدیق شاکر لکھی اے۔

٭ حافظ محمود شیرانی اپݨی تحقیقی کتاب ’’ پنجاب میں اردو‘‘ وچ اے لکھئے جو ’’ اردو اپنی صرف و نحو میں ملتانی زبان کے بہت قریب ہے ؟

٭ ’’ سُک دا سجھ ‘‘ بشیر ملتانی دا شعری مجموعہ ہے۔ اینکوں اکتوبر 2013ء اچ جھوک پبلشرز چھاپیا ۔ کتاب اچ 40 غزلاں ، 13 نظماں، 26 گیت ، 1 ملی نغمہ ، 27ݙوہڑے ، 6 قطعے، 4 مسدس، 5 لولیاں تے 5 کافیاں موجود ہِن ۔

٭ ’’ رن دے چڑھویا چݨیاں، ساݙے من دیاں آساں پُنیاں‘‘ اے بٖول ’’ لوک سہرا‘‘ دے ہن۔

٭ سرائیکی ادبی رسالہ ’’ وسوں ویہڑے ‘‘ ضلع دیرہ غازیخان دے شہر شادن لنڈ توں چھپدے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ  کوں’’روہی ‘‘ لینڈ اسکیپ دا شاعر آکھیا ویندے۔

٭ سئیں ظفر مسکین دی کتاب ’’ سُکھ دی چھاں ‘‘ جولائی 2010ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ ایں دے علاوہ ظفر مسکین دیاں کتاباں ’’ مسکین دے ݙوہڑے، یاراں نال بہاراں ، حضورؐ دی شان ، میں پار ویساں ، اکھیں قابو رکھیں ، متاں بچ پوواں ، دل واپس ݙے، کُر کُر کتھاں انڈے کتھاں ‘‘ شامل ہِن ۔

٭ ’’بوچھݨ دے ڳنڈھ کُنجیاں‘‘ دمانی لہجے دے شاعر سیف اللہ آصف دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ شاعری دی صنف قصیدہ فارسی، عربی توں سرائیکی وچ آئی ہے ایندے چار حصے ہوندن۔

٭ ڈاکٹر کالا سنگھ بیدی ،پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ ’’ کافیاں خواجہ غلام فریدؒ ‘‘ دے ناںنال ضخیم کتاب مرتب کیتی اے۔

٭ تونسہ دی دھرتی دے معروف شاعر طارق محسن قیصرانی دی کتاب ’’ سمندر سُک ڳیا ہوسی ‘‘ 2013 ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کتاب اچ 50غزلاں ، 14 نظماں ، 11 ݙوہڑے ، 11 قطعے ، 2 شعر شامل ہِن ۔

٭ ’ کلید فرید‘‘ ݙو جلداں وچ علامہ منظور آفاقی دی کاوش اے۔

٭ قاسم جلال خلیل جبران دی کتاب "The Prophet" دا انگریزی زبان توں سرائیکی زبان وچ ’’راز دیاں ڳالھیں ‘‘دے ناں نال کیتے۔

٭ حضرت بابا فرید الدین مسعود گنج شکرؒ ملتان دے نزدیک ہک وستی ’’کوٹھیو ال‘‘ وچ جٖمئے، اے وستی ملتان توں بٖارھاں میل دے پندھ تے ہے۔

٭ خالد منیر خالد دی کتاب ’’ سندھڑے لہندی شام ‘‘ 2006ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ 112 صفحیں دی کتاب اچ 22 نظماں ، 22 غزلاں ، 3 قطعے، 18 ݙوہڑے شامل ہِن ۔

٭ ’’ راحت القلوب ‘‘ حضرت بابا فرید الدین مسعود گنج شکرؒ دے ارشادات دا مجموعہ ہے جیکوں حضرت خوجاہ نظام الدین اولیاءؒ مرتب کیتا ہئی۔

٭ عاشق ملتانی سرائیکی دیمشہور مرثیہ نگار ہن، انہاں دے مرثیاں دی کتابدا ناں ’’گوہر نورانی‘‘ اے۔

٭ سب توں پہلے دمودر ہیر رانجھے دا قصہ ۱۹۲۹ء وچ لکھیا۔ اوں ویلھے اکبر اعظم مغل بادشاہ دا زمانہ ہئی۔

٭ ’’ سندھو مت ‘‘ سید مالک اُشتر دی کتاب ہے۔ 136 صفحیں دی ایہ کتاب 2014 ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔

٭ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ’’ سرائیکی ادبی تاریخ ‘‘ دا لکھاری اے۔

٭ ’’ رانی کیتکی کی کہانی ‘‘ اردو نثری دی تاریخ وچ ہک منفرد تجربہ ہے جیندے وچ عربی، فارسی لغت دی بجائے مقامی زباناں دے الفاظ ورتیے ڳن، ایندا لکھاری انشاء اللہ خان انشاء ہے۔

٭ ڈاکٹر گل عباس اعواݨ دی کتاب ’’ سوجھل خواب ‘‘ جون 2009ء اچ چھپی۔ ایں کتاب اچ 40 ݙوہڑے، 57 نظماں ، 25 غزلاں ، 4 شعر ، 3 قطعے تے 6سرائیکو شامل ہِن ۔

٭ ’’ اردو میں سرائیکی زبان کے انمٹ نقوش‘‘ اردو، سرائیکی دے لسانی تہذیبی تے ادبی روابط دی ہک مصدقہ دستاویز پروفیسر شوکت مغل دی کتاب اے۔

٭ اردو ، انگریزی ، پنجابی ،فارسی ، سرائیکی ، عربی شعری مجموعہ ’’ سوغاتِ کشکول ‘‘ میاں مظفر الدین خواجہ مظفر سعیدی دی کتاب ہے ۔ اینکوں ستمبر 2009 ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ سرائیکی لوک ادب توں ماخوذ کہانیاں ’’ الف بے بٹوا تے آٹی ماٹی‘‘ شوکتمغل کٹھیاں کر تے کتابی شکل وچ چھاپین۔

٭ انگریز مستشرق ایف۔ ڈبلیو سکیمپ مظفر گڑھ وچ ڈپٹی کمشنر ہا اوں عربی زبان مظفر گڑھ دے ہک عالم مولوی عبدالرحمن کنوں سکھی۔

٭ ۱۸۶۰ء وچ برطانوی ماہر طبیعات چارلس ڈارون انسانی ارتقاء دا نظریہ پیش کیتا۔

٭ فارسی الفاظ ’’ آرا ستن و پیرا ستن ‘‘ دا مطلب تہذیب اے۔

٭ عاصمہ ظہور ’’ شادی دے سہرے ‘‘ دے نال تے کتاب چھپوا تے سرائیکی سہرے محفوظ کر ݙن ۔ ایہ کتاب یکم نومبر 2008 ء کوں سامݨے آئی۔ ایں کنوں پہلے انہاں دی کتاب ’’ سرائیکی اردو انگریزی بٖول چال ‘‘ آئی ہئی ۔

٭ ’’آئین اکبری ‘‘ او کتاب اے جینکوں مغلیہ سلطنت دا گزیٹیئر آکھیا ونجٖ سڳدے ، شہناشہ اکبر مغل بادشاہ دے دور وچ لکھی ڳئی۔

٭ ممتاز حیدر ݙاہر جی شیندر شیرما دے تِیلگور زمیے دا ترجمہ ’’ میݙی دھرتی میݙے لوک‘‘ دے ناں نال کیتے۔ا یں رزمیے دا صنفی دائرہ طویل آزاد نظم بݨدے۔

٭ صفدر کربلائی دی کتاب ’’ شام توں پہلے ‘‘ مارچ 2006 ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔ ایں کتاب دی شاعری دے زیادہ تر موضوعات مذہبی ہِن ۔

٭ ’’ٹوبھے تار متاواں‘‘  قاصر احمد پوری دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ سرائیکی وچ مزاحمتی شاعری ‘‘ (مطبوعہ ۱۹۹۵ء) مرتب ڈاکٹر طاہر تونسوی ۱۹ سرائیکی شاعراں دیاں ۳۹ نظماں دا انتخاب چھاپیے۔

٭ محمد اسلم میتلا دی بٖئی کتاب دا ناں ’’ شان ذوالجلال ‘‘ ہے ۔ ایہ کتاب نومبر 2007ء اچ سامݨے آئی ۔ جھوک پبلشرز دی طرفوںچھپی ہوئی ایہ کتاب سرائیکی زبان دا پہلا حمدیہ شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ کریہہ دا قرض ‘‘ دامان دے سنجٖاپوں شاعر شفقت بزدار دا مجموعہ کلام اے۔

٭ ’’ توںمحنت کر، تے محنت دا صلہ جٖاݨے، خدا جٖاݨے‘‘ سرائیکی وسیب جڳ مشہور شاعر شاکر شجاعبادی دا مشہور مصرعہ ہے۔

٭ ’’ صبر دا پھل از اشرف حسین باقر ‘‘ ہک شعری مجموعہ ہے ۔ جیڑھا جھوک پبلشرز دی طرفوں دسمبر 2013 ء اچ چھپ تے سامݨے آیا۔ ایں کتاب اچ نعت توں علاوہ منقبت حضرت علی ، منقبت حضرت فاطمہ ،حضرت امام حسین موجود ہِن ۔ ایں دے علاوہ ݙوہڑ، نظم، مسدس ورتیاں ڳن ۔ کتاب اچ 19 نظماں ، 46 مسدس، 55 ݙوہڑے تے 4 شعر موجود ہِن ۔

٭ بقول فیض احمد فیض، ہر قوم دی تہذیب و کلچر وچ ترائے ڳالھیں شامل ہوندین، ہک اول قوم دے اقدار، ݙوجھا اوں قوم دے سہݨ سہݨ دے طریقے تے تریجھی فنون لطیفہ اہم اے۔

٭ فن انسان دے اظہر دا ناں ہے فن کوں انسان دی ذاتی تخلیق آکھیا ویندے۔

٭ انسان احٖ توں تقریباً ۳۰ ہزار سال پہلے اوں دور دے جانوراں دیاں شکلاں بݨاوݨ دا جیرھا فن اپنایا انکوں آرٹ دی تجریدی شکل دا ناں ݙتا ویندے۔

٭ سیف اللہ خان سیفل دی کتاب صدائے سیفل مارچ 2008ء اچ جھوک پبلشرز کنوں چھپی۔ ایں کنوں پہلے انہاں دیاں ہک درجن توں ودھ شاعری دے کتابچے شائع تھی چکن ۔ انہاں دی سرائیکی شاعری دی وݙی کتاب دیوانِ سیفل 2018ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپ تے سامݨے آئے۔

٭ ملتان دی صوفیانہ شاعری وچ بابا فریدؒ، سلطان باہوؒ، مولوی لطف علیؒ، حافظ جمال اللہ ملتانیؒ، منشی غلام حسن شہید، خواجہ غلام فرید دی شاعری سید سبطین گیلانی دا تذکرہ موجود اے۔

٭ صوفی بزرگ شاعر شاہ شمس سبزواری اسماعیلی فکر نال منسوب گنان شریف اکھویندے۔

٭ فریدا کالے میݙے کپڑے ، کالا میݙا ویس ‘گناہیں بھریا میں پھراں لوک کہیں … چھیکڑی لفظ درویش آندے۔

٭ بابا بلھے شاہؒ تے وارث شالؒ دے ویلھے شاعر علی حیدر ملتانی سی حرفی صنفی ونکی وچ شاعری کیتی اے۔

٭ ’’ تاریخ ملتان ذیشان‘‘ کتاب منشی عبدالرحمن خان لکھی اے۔

٭ ۶ ربیع الثانی حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا وصال دا ݙینھ اے۔

٭ Prefaces written by Shaukat Mughal مختار علی شاہ مرتب کیتی اے۔

٭ صوفی تاج محمد خان گوپانگ دی مرتب کیتی ڳئی کتاب ’’ صدیں سچ الایا ‘‘ 2010 ء اچ شائع تھیا ۔ ایں کتاب اچ دنیا دے مختلف زبانیں اچ کیتی ڳئی شاعری دے سرائیکی ترجمہ کیتا ڳے۔ اینکوں جھوک پبلشرز شائع کیتا ۔

٭ پاکستان دے ادبی ادارے اکادمی ادبیات پاکستان دی طرفوں جانباز جتوئی دی کتاب ’’ارداساں‘‘ کوں ایوارڈ ݙتا ڳیا ہئی۔

٭ ’’ طبل کوہاڑی ‘‘ اسلم جاوید دا شعری مجموعہ ہے جیڑھا جون 2008 ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپ تے سامݨے آیا ۔ ایہ کتاب در اصل 5000 مصرعیاں تے مشتمل طویل ترین نظم ہے جیندا عنوان طبل کوہاڑی ہے۔ شاعر ایں طویل ترین نظم کوں 50 مختلف عنواناں دے تحت بیان کیتے ۔ ہر عنوان تلے 100 مصرعے دی شاعری ہے۔

٭ ’’ رمجھول‘‘ معروف سرائیکی شاعر فدائے اطہر دا مجموعہ ہے۔

٭ آغا حشر دے اردو ڈرامے ’’ خوبصورت بلا‘‘ دا سرائیکی وچ ترجمہ دلشاد کلانچوی ’’ سیج ݙکھاں دی سیج پھلاں دی ‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ آغا حشر دے اردو ڈرامے ’’ رسم و سہرات‘‘ دا سرائیکی ترجمہ رستم تے سہراب اسلم قریشی کیتے۔

٭ ’’تنقیدی دبستان‘‘ تنقیدی نگار ڈاکٹر سلیم اختر دی کتاب دا سرائیکی ترجمہ ہے۔

٭ انور شاہ انور دی کتاب ’’ عشق دی مالا‘‘ 2001ء اچ جھوک پبلشرز کنوں شائع تھئی۔ ایں کتاب اچ نظماں ، غزلاں ، گیت ، ہائیکو تے ݙوہڑے شامل ہِن ۔

٭ ’’سرائیکی ثقافت دے رنگ‘‘ دے مصنف ڈاکٹر گل عباس ہن۔

٭ گانمݨ ملتان دی اصل وجہ شہرت فن تھیٹر اے۔

٭ گریئرسن نے ’’لہندا‘‘ دے چار لہجے ݙسائن جیرھے سرائیکی تے پنجابی لہجے اکھویندن۔

٭ مستشرقین سرائیکی زبان کوں زبانیں دے ہندیورپی گروہ وچ شامل کیتے۔

٭ ’’سوجھلا‘‘ ڈاکٹر عباس اعوان دا سرائیکی انشائی مجموعہ ہے۔

٭ ’’ عشق سمندر ‘‘ دیوانہ بلوچ دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2008ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتی۔ ایں اچ غزلاں ،نظماں ، مسد، ݙوہڑے تے اشعار شامل ہِن ۔ ایں کتاب دے موضوعات مذہبی ،روائتی ، عشقیہ ، مزاحمتی تے انقلابی ہِن ۔

٭ تھل کوں قدیم زمانے وچ ’’ دوآبہ سندھ ساگر ‘‘ آکھیا ویندا ہا۔

٭ ’’التا‘‘ تنقیدی مضمونیں دامجموعہ ہے تے قاسم جلال لکھیے ۔

٭ ’’ارسطو سے ایلیٹ تک ‘‘ اردو زبان دے معروف محقق ڈاکٹر جمیل جالبی دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی ادب و ثقافت بارے سید علی تنہا دے مضمونیں دا مجموعہ ’’ ریت میں سونا‘‘ ۲۰۰۹ء وچ چھپیے۔ سید علی تنہا دا سنجٖاپوں حوالہ ’’افسانہ نگار‘‘ اے۔

٭ ’’ݙاکھنڑیں‘‘ سرائیکی علاقے دا مشہور راگ اے۔

٭ ادبی تنقید وچ لفظ سائیکالوجی سبھ کنوں پہلے کالرج ورتیے۔

٭ حضرت ملاں دا نور نامہ غزنوی عہد دی تخلیق اے۔

٭ ’’جیوݨ اتم جوگ‘‘ نوجوان شاعر صابر چشتی دا پہلا تے چھیکڑی شعری مجموعہ ہے۔

٭ 2007ء اچ سئیں احمد خان طارق دا مجموعہ کلام ’’ عمراں دا پورھیا ‘‘ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھیا ۔ 384 صفحات تے مشتمل ایں مجموعہ کلام اچ ’’ گھروں در تاݨیں ، متاں مال ولے ، میکوں سی لڳدے ، ہتھ جوڑی جُٖل ‘‘ شامل ہِن ۔

٭ ’’ تلاوڑے ‘‘ اسلم رسولپوری دے تنقیدی تخلیقی مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی زبان وچ غزل نما کافیاں تاں ابتداء توںملدین پر باقاعدہ سرائیکی غزل نور الدین خرم بہاولپوری (۱۸۵۵ء، ۱۹۵۱ء) لکھی اے۔ اے ڳال سرائیکی محقق ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دی تحقیق اے۔

٭ محقق کیفی جامپوری ’’ سرائیکی شاعری، مطبوعہ ۱۹۶۹ء دے صفحہ ۳۶۸ تے ہک شاعرسحر رومانی دا دعویٰ نقل کیتے جو اوں سرائیکی وچ سب کنوں پہلے آزاد نظم تے غزل آکھی اے ۔

٭ سید جعفر حسین و سید صادقت حسین شاہ دی کتاب ’’ فانوس رایت و جرات ‘‘ نومبر 2013ء اچ شائع تھئی ۔ جھوک پبلشرز توں چھپݨ آلی ایں کتاب اچ سرائیکی تے اردو مرثیہ نگاری ہے۔ کربلائی ادب تے مشتمل ایں کتاب دے ݙو حصے ہِن ۔ پہلے حصے اچ سید جعفر حسین شاہ دی شاعری ہے تے ݙوجھے حصے اچ سید صادقت حسین شاہ دی شاعری موجد ہے۔ پہلے حصے اچ 1 حمد، 114 نوحے ، 2 بحراں، 8 قصیدے موجود ہِن تے ایں اچ 24 نوحے اردو زبان اچ ہِن ۔ ݙوجھے حصے اچ 67 مرثیے موجود ہِن ، جیندے اچ 6 مرثیے اردو زبان اچ ہِن ۔

٭ ’’کشکول وچ سمندر‘‘ جدید لہجے دے سرائیکی شاعر ممتاز حیدر ݙاہر دی غزلاں دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ آواز شناسی پروفیسر خلیل صدیقی دی کتاب اے۔

٭ ہر تخلیق کار سب کنوں پہلے اپݨے فن پارے دا آپ نقاد ہوندے۔

٭ سرائیکی تنقید دے رجحانات دا اندازہ چھپیل سرائیکی کتاباں دے فلیپ ، دیباچیاں توں تھیندے۔ اینجھے تنقیدی رجحان کوں تاثراتی تنقید آکھیا ونجٖ سڳدے۔

٭ ’’لسانی مضامین‘‘ اسلم رسولپوری دی لسانی تحقیق اے۔

٭ ملتانی زبان دا باقاعدہ ، جیکوں اختر وحید انصاری ترتیب ݙتے ایندا سن تصنیف ۱۹۵۳ء اے۔

٭ کریم بخش شعیب دی کتاب ’’ کاسہ دل ‘‘ دسمبر 2009ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ ایں کتاب اچ 26 غزلاں تے 400 ݙوہڑے موجود ہِن ۔

٭ محقق علامہ عتیق فکری دی تحقیق مطابق لفظ ’’سرائیکی (سارایکی) دے معنی علم و عرفان دی زبان ہن۔

٭ سندھی وچ سرائیکی دے معنی شمال دی زبان ہن۔

٭ ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل دیرہ اسماعیل خان تے ضلع میانوالی دے سرائیکی ونکی کوں شمالی ونکی ناں ݙتے۔

٭ ’’ کائنات دا وارث ‘‘ عارف گلشن دی کتاب ہے۔ ایہ 2014ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپی۔ ایں کتاب اچ 1 احمد، 40 نعتاں ، 1 نعتیہ بحر، 2 نعتیہ مسدس، 66 نعتیہ ݙوہڑے، 39 نعتیہ قطعے موجود ہِن ۔

٭ کہیں وی بٖولی تے اُوندیاں آوازاں کوں شکل ڈفیوݨ سانگے کجھ نشاں تے علامتاں وضع کیتیاں ویندین، انہاں علامتاں ، لکیراں کوں رسم الخط دا ناں ݙتا ویندے۔

٭ سیرام پور کنوں چھپݨ آلی انگریزاں دی مذہبی کتاب ’’ عہد نامہ جدید‘‘ دا ترجمہ ملتانی زبان وچ تھیا ہئی ایندا اوں ویلھے رسم الخط لُنڈا، کڑکا رسم الخط ہئی۔

٭ اوبرائن تے جیوکس دیاں لغتاں وچ سرائیکی لفظ رومن رسم الخط وچ ہن۔

٭ قاضی فخر الدین راضی دا قاعدہ ’’ ملتانیں بٖولی دی کتاب‘‘ پہلی واری ۱۸۹۳ء وچ چھپی۔

٭ آ، با، بھا، پا، ایں طرحاں دیاں سرائیکیو چ کل کل ۵۵ آوازاں ہن۔

٭ ’’ سارے سگن سہاگڑے‘‘ دلشاد کلانچوی دا ناول طربیہ کیفیت ظاہر کریندے۔

٭ ’’ڈکشنری آف دی جٹکی یا مغربی پنجابی ‘‘ مسٹر جیوکس مستشرق دے ناں نال منسوب اے۔

٭ غلام حر خان کنداݨی دا شعری مجموعہ ’’ کچھی سونے دی پچھی ‘‘ فروری 2013ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپیا۔ ایہ کتاب کوں سید مالک اُشتر ترتیب ݙتا۔ کتاب اچ 3 نظماں ، 26 غزلاں ، 3 ݙوہڑے، 7 اشعار تے 1قصیدہ موجود ہے۔

٭ لغت دے معنی ہن زبان، بٖولی، تلفظ ، جملہ، ڈکشنری، لغت عربی زبان دا لوّظ اے۔

٭ اصطلاحات دی گلاسری ۱۸۵۶ء اینڈر یو الکارن مرتب کیتی ہئی۔

٭ ’’ سرائیکی قواعد تے زبان دانی‘‘ دے مصنف بشیر احمد بھائیہ ہن۔

٭ سرائیکی وچ مصدر دیاں چار صورتاں ہن۔

٭ خدا یار بے کس دی کتاب’’ کلام بے کس ‘‘ دے ناں نال 201 ء اچ سامݨے آئی ۔ ایں کتاب دی ترتیب و تدوین کر تے جھوک توں شائع کرایا۔

٭ اکھاݨ ’’ ایہا نیں نہ وہسی ہک مݨی‘‘ خواجہ غلام فرید اپݨی کافی وچ بٖدھیے۔

٭ ملتانی زبان اور اس کا اردو سے تعل، ڈاکٹر مہر عبدالحق دا پی ایچ ڈی دا مقالہ ہے۔

٭ فدا حسین گاݙی کتاب ’’سرائیکی کلچر‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ سرائیکی ادب ٹور تے پندھ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز لکھی اے۔

٭ دینی شاعری دی اہم دستاویز ’’ نصیحت نامے ‘‘ دے شاعر شیخ فرید الدین ابراہیم فرید ثانی ہن۔

٭ اہل بیت دی کتاب ’’ روضتہ الشہید ‘‘ دا فارسی توں سرائیکی وچ ترجمہ ’’ فردوس شہید‘‘ غلام محمد شاہ کیتے۔

٭ معروف سرائیکی شاعر شاکر شجاع آبادی دا شعری مجموعہ ’’ کلام شاکر ‘‘ دے ناں توں 2005 ء اچ ݙوجھی واری چھپیا۔ 272 صفحیں دی ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔ ایں کنوں پہلے 2002 اچ ایہ کتاب چھپی ہئی ۔ ول ایںدے بعد 2018ء اچ تریجھی واری جھوک پبلشرز ایں کوں شائع کیتے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی تحقیق مطابق خواجہ غلام فرید دیاں نؤں (۹)  کافیاں وچ سندھی، ہندی، بھاشا تے فارسی دے لوّظ شامل ہن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ سرائیکی زبان دی لسانی حیات دی بنیاد رکھݨ والے وݙے صوفی شاعر ہن۔

٭ روضہ پاک نہ ݙٹھم جیندیں … جندرہ ڳیم ارمانی وے ؟ خرم بہاولپوری دا شعر اے جنہاں دا تعلق سر زمین بہاولپور نال اے۔

٭ فیاض احمد پوری دا کلام ’’ کلام فیاض ‘‘ دے ناں توں 2013ء اچ چھپیا ۔ 112 صفحیں دی ایں کتاب اچ ݙوہڑے ڈھیر ہِن تے کافی ، غزل، نظم تے سرائیکو جیہاں ونکیاں وی کتاب دیاں حصہ ہِن ۔ ایں کوں جھوک پبلشرز ملتان شائع کیتے۔

٭ چار سرائیکی صوفی شاعر ( سلطان باہوؒ، علی حیدر ملتانی، سچل سرمستؒ تے حافظ جمال الدین ملتانی ) دلشاد کلانچوی دی لکھی کتاب اے۔

٭ ’’ قدیم سرائیکی شاعر اتے ادیب ‘‘ دلشاد کلانچوی دی اکادمی سرائیکی ادب بہاولپور توں چھپی اے۔

٭ کتاب ’’ مشاہیر بہاولپور ‘‘ دے مصنف شہاب دہلوی ہن۔

٭ حضرت حافظ جمال اللہ ملتانیؒ بارے حضرت علامہ عبدالعزیز پرہاڑی دی کتاب انوار جمالیہ دا سرائیکی ترجمہ محمد اعظم سعیدی کیتے۔

٭ سید امام علی شاہ شفیق دی کتاب ’’ کلیاتِ شفیق ‘‘ دے ناں تے اکتوبر 2010ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ سید امام علی شاہ پچھلی صدی دے شاعر ہِن ۔ انہاں دا عرصہ حیات 1877ء توں 1942 ء ہے۔ کتاب دی ترتیب و پیشکش شاعر دے پوترے سید کرامت علی شاہ کاظمی کیتی ۔

٭ سرائیکی صوفی شاعر حضرت بابا فرید کشکر گنجؒ بارے ڈاکٹر اسلم فرخی دی کتاب دا ناں ’’ فرید فرد فرید‘‘ اے۔

٭ دیوان فرید دے مولانا عزیز الرحمن آلے نسخے دا مقدمہ کتابی شکل وچ بزم ثقافت ملتان توں ۱۹۸۶ء وچ چھاپیا ڳے، ایندا مقدمہ علامہ عبدالرشید نسیم طالوت لکھیا ہئی۔

٭ ’’ پاکستان کے صوفی شعراء ‘‘ دے ناںنال اکادمی ادبیات کتاب چھاپی اے جیندے مرتب سعیدہ درانی تے راشد متین ہن۔ اے ۱۹۹۵ء اِچ چھپی اے۔

٭ نور نامہ ملتانی، ۱۹۸۹ء وچ کتب خانہ حاجی نیاز احمد توں چھاپی ڳی اے ایندے شاعر حافظ محمد ہن۔

٭ ’’ پلو وچ سویر‘‘ امید ملتانی سرائیکی شعری مجموعہ ہے۔

٭ دھابے دھوڑے ، حسن رضا گردیزی دا شعری مجموعہ ہے ، ایندا دیباچہ مستشرق ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل لکھیے۔

٭ جند وݙہ مغموم دا شعری مجموعہ ’’ کوڑے گُھٹ ‘‘ جون 1999ء اچ تریجھی واری جھوک پبلشرز توں چھپیا ۔ ایں کتاب اچ 28 نظماں ، 33 ݙوہڑے، 8 غزلاں ، 7 قطعے تے 1 بحر موجود ہِے۔

٭ سوچاں خوشبو لفظ غلاب … ریاض رحمانی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ بٖیٹ، بیلا، جھوکاں، سالھیں، منجھیاں، کٹیاں، ڳائیں، احمد خان طارق دے ݙوہڑے دے سنجٖاپوں لوّظ ہِن۔

٭ رضوانہ تبسم درانی دی کتاب ’’ کونج چنانیہ دی جون 2008ء اچ چھپی ۔ 160 صفحیں دی ایہ کتاب جھوک پبلشرز توں چھپی ۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی شاعری دی کتاب ’’لالڑیاں ‘‘ ہے۔

٭ کالے روہ چٹی برف ، ورقہ ورچہ زخمی … اقبال سوکڑی دی سُوکھڑی اے۔

٭ ’’ کونج کُرلاٹ ‘‘ حافظ گلاب فیاض دی کتاب ہے ۔ ایہ ستمبر 2007 کوں جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ ایں کتاب اچ متفرق موضوعات شامل ہِن ۔

٭ ’’ سندیس راسک ‘‘ ۲۲۳ بند تے مشتمل ہک طویل، بٖارھویں صدی وچ لکھی ڳی مشہور نظم اے ایندے شاعر عطاء الرحمن ہن۔

٭ ’’ سندیس راسک ‘‘ سنسکرت زبان وچ لکھی ڳئی قدیم نظم ہے ایندا ترجمہ ۲۰۰۷ء وچ چھپیے، مترجم پروفیسر اصگر علی شاہ ہن۔

٭ چاتم عشق اِجارا… لفظ اجارہ دے معنی عمارت دی بنیاد اے۔

٭ ’’ سرائیکی کابیات ‘‘ سیٹھ عبدالرحمن دی مرتب کیتی ہوئی کتاب اے جیندا مقدمہ ڈاکٹر نصیر احمد ناصر، سابق وائس چانسلر اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور لکھیا ہئی۔

٭ خالد اقبال دا شعری مجموعہ ’’ کویلی دی کاوڑ ‘‘ جولائی 2004 ء توں جھوک پبلشرز توں چھپئے ۔ ایں کتاب اچ 17 نظماں تے 14 اشعار موجود ہِن ۔

٭ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر ’’ سرائیکی شاعری دا ارتقاء ‘‘ دے مصنف اِن۔

٭ ضامن حسینی نور علی سید ’’معارف سرائیکی ‘‘ دے مصنف اِن۔

٭ پراݨے زمانے و چ سندھی تے سرائیکی زباناں وچ کئی فرق نہ ہا، اے فرق یارھویں صدی عیسوی توں شروع تھیندے۔

٭ سرائیکی دا مرکزی لہجہ مظفر گڑھ ملتان دے علاقیاں دے لہجے کوں آکھیا ڳے۔

٭ سرائیکی لوک قصیاں دی روایت اڳاں ٹورݨ والیاں کوں قصولی آکھیا ویندے۔

٭ منظوم قصہ سَمّی راول تونسہ شریف نال منسوب اے۔

٭ ساحل بزدار دا بٖیا مجموعہ کلام ’’ ڳیا رول راول ‘‘ 2007ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھیا ۔ ایں کنوں پہلے انہاں دے غزلیں دا مجموعہ ’’ سولی کوں سک منصور دی ‘‘ شائع تھیا ۔

٭ آپ ہونویں تکڑی ، کون لاوے پھکڑی … لوک ادب دی پہاکہ صنفی ونکی اے۔

٭ ’’ سسی‘‘ دے جٖمݨ دا شہر بھٹہ وہن رحیم یار خان توں ݙاہ میل دے پندھ تے ہے۔

٭ ’’ جدید سرائیکی شاعری تے اجٖوکا بندہ ‘‘ کتاب دا موضوع تنقید اے۔

٭ ’’ کونج چنانہہ دی ‘‘ وسیب دی شاعرہ رضوانہ تبسم درانی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ لفظیں دے محل ‘‘ 2009ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھیوݨ آلا سیفل بلوچ دا کلام ہے۔

٭ تنویر سحر دے شعری مجموعے ’’ روہی ریت کنارے‘‘ وچ لفظ ’’روہی‘‘ دا ورتارا استعارہ ہے۔

٭ علامہ اقبال دی کتاب ’’ بال جبریل ‘‘ دا سرائیکی ترجمہ شاعر نسیم لیہ کیتے۔

٭ ’’’سوجھل خواب‘‘ شاعری دا مجموعہ ہے ، ایندے شاعر ڈاکٹر گل عباس اعواݨ ہن۔

٭ ’’ اُچی دھرتی جِھکا اَسمان‘‘ افسانے دا مجموعہ ہے۔ مصنفہ مسرت کلانچوی ہن۔

٭ سرائیکی شاعری دا پہلا دور مذہبی شاعری نال منسوب کیتا ویندے۔

٭ ’’ وکائو چھانورا ‘‘ عبدالباسط بھٹی دی تخلیق اے ایندا صنفی دائرہ افسانے ہن۔

٭ سرائیکی دے معروف مزاح نگار ابن الامام شفتر دا اصل ناں سید انعام علی رضا ہے۔

٭ ڈاکتر احسن واہگہ دی کتاب ’’ آدی واس‘‘ صنفی تے موضوعاتی اعتبار نال افسانہ ہے۔

٭ ’’ رول گابا‘‘ محبوب تابش دا سفر نامہ ہے ۔

٭ ’’ لُوں لُوں جاگدی تس از ڈاکٹر گل عباس اعواݨ ‘‘ شعری مجموعہ ہے۔ ایہ 2013 اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھیا ۔ ست مختلف حصیاں اچ مختلف موضوعات تے کیتی ڳئی شاعری کوں ہکو نظم شمار کیتا ڳے۔

٭ ’’تہذیب و فن‘‘ اردو دے معروف شاعر احمد ندیم قاسی دے مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ ممدو… میر و اتے ݙیوایا… جدید سرائیکی شاعر رفعت عباس دی شاعری وچوں مقامی تہذیب و ثقافت دی نمائندگی کریندے کردار ہن۔

٭ سرائیکی دے عظیم خدمت گزار سئیں دلنور نور پوری دا مجموعہ کلام ’’ متاں مِل پووے ‘‘ 2011 ء اچ ݙوجھی واری جھوک پبلشرز توں  شائع تھیا ۔ کتاب کوں ست حصیاں اچ ونڈیا ڳے، جیں اچ 7 نعتاں ، 128 ݙوہڑے، 36 قطعے ، 17 غزلاں ، 5 کافیاں ، 8 گیت ، 8 طنز و مزاح تے نظماں شامل ہِن ۔ ایں دے علاوہ 7 اشعار وی کتاب اچ موجود ہِن ۔

٭ لفظ ’’کتݨ‘‘ صوفی شاعر شاہ حسینؒ دی شاعری وچ اہم استعارہ ہے۔

٭ ’’ امر کہانی … محمد اسماعیل احمد دا تاریخ نما دستاویزی ناول اے۔

٭ ’’ مٹھا محمد ﷺ ‘‘ فدا حسین شہباز دا اردو سرائیکی شعری مجموعہ ہے ۔ جیڑھا 2014 ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھیا ۔

٭ فیاض حسین قاصر فریدی افسانوی مجموعہ ’’ آدم جٖایا‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ ادب دی جیڑھی صنف کیتے انگریزی وچ لفظ Pen Portrait  ورتیا ویندے۔ سرائیکی وچ اوں صنف کوں خاکہ آکھیا ویندے۔

٭ قیام پاکستان توں پہلے ملتان شہر وچ سرائیکی ڈرامے سٹیج کرݨ والیاں کتنیاں چوݙاں ٹولیاں ہن۔

٭ بشیر احمد مغفور سعیدی ’’ مٹھا میم محمد ؐ ‘‘ 2011ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھیا ۔ ایندے اچ 7 حمدیہ نظماں ، 87 نعتاں تے 8 متفرق مذہبی موضوعاں تے نظماں موجود ہِن ۔

٭ تنظیم ’’ سرائیکی لوک سانجھ‘‘ دے زیر انتظام ڈرامے پیش کرݨ والی ناٹک پُکھ ا ناں سرائیکی لوک تماشہ ہئی۔

٭ لفظ ’’ ڈرامہ ‘‘ یونانی الاصل ہے جیندا مطلب کر کے ݙکھاوݨ۔

٭ احمد حسن پرسوز بخاری دی کتاب ’’ مدینہ ، نجف، کربلا ‘‘ 2009ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ ایں کتاب اچ حمد، نعت، عشق رسول ، مدحت آل رسول ؐ تے واقعہ کربلا دے موضوعات تے شاعری شامل ہے۔

٭ سرائیکی وسیب وچ شادی خوشی دے موقعے تے کِھل مذاق کر تے ڈرامہ کرݨ والیاں کوں نَٹ اکھیندن۔

٭ سرائیکی دے پہلے ڈرامہ نگار منشی غلام حسن گانمݨ دا ڈرامہ ’’ سخی بادشاہ ‘‘نوعیت اعتبار نال نظمیہ ڈرامہ ہے۔

٭ قسور بزدار دی مرتب کیتی ڳئی کتاب ’’ مُکاݨ ‘‘ 2008 ء اچ شائع تھئی ۔ ایں کتاب اچ 50 دے لگ بھگ شاعراں دی شعری تعزیت ہے ۔جیڑھی نامور سرائیکی شاعر عاشق بزدار دے ݙو بھرا لیاقت بزدار تے خاور بزدار تے پُتر ساگر بزدار دی وفات تے کیتی ڳئی ہئی۔ اے ترائے جٖݨے گڑھی خدا بخش اچ حادثے دا شکار تھی ڳئے ہن ۔ اینکوں جھوک پبلشرز چھاپیا ۔

٭ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی تحقیق مطابق غلام حسن حیدراݨی ڈرامہ ’’ چوڑا ‘‘ لکھ تے سرائیکی ڈرامے کوں ادبی حیثیت ݙتی اے، اے ڈرامہ پہلے ماہنامہ سرائیکی رسالے وچ چھپیے۔

٭ ریڈیو فیچر توں مراد منہ مہاندرا ہے۔

٭ ریڈیائی ڈرامے وچ خیال دی ٹکنیک کوں انگریزی وچ Flax back  آکھیا ویندے۔

٭ معروف سرائیکی شاعر سئیں رفعت عباس دی کتاب ’’ مُکھ آدم دا ‘‘ جون 2009 ء اچ چھپی ۔ جھوک پبلشرز کنوں چھپی ہوئی ایں کتاب اچ 91 کافیاں ہِن ۔ زیادہ تر کافیاں دی ہیئت ثلث یعنی ترائے سطری ہے۔

٭ ’’ دریاویں دا انت صحرا‘‘ روہی لینڈ اسکیپ دے تناظر وچ ایہہ ریڈیائی ڈرامہ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دی تخلیق اے۔

٭ سرائیکی ٹی وی ڈرامہ ’’ اپا پیپ‘‘ حفیظ خان دے افسانے ’’ ویندی رُت دی شام‘‘ توں ڈرامائی تشکیل تھئے۔

٭ سرائیکی ریڈیائی ڈرامیاں دا پہلا مجموعہ ’’ کچ دیاں ماڑیاں ہے۔

٭ حسرت ہسوانہ دی پہلی تخلیق ’’ مُندرے مُنہ ‘‘ اپریل 2006 ء اچ شائع تھئی۔ 112 صفحیں دی ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ ’’ ملتانی واراں‘‘ دے مصنف عمر کمال خان ہن۔

٭ دیس اساڈفا پاکستان … تحریک پاکستان تے قیام پاکستان بارے لکھی ڳی کتاب دے لکھاری ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ہن۔

٭ سید محمد لطیف دی کتاب ’’ ہسٹری آف دی پنجاب‘‘ دے مترجم افتخار محبوب ہن۔

٭ رضا علی عابدی براڈ کاسٹر بی بی سی دی کتاب ’’ شیر دریا‘‘ دریائے سندھ دے دریا دے ناں نال وسدے لوکاں دا حال بیان کریندی اے۔

٭ ’’وادیٔ ہاکڑہ اور اس کے آثار‘‘ محقق صدیق طاہر ہن۔

٭ ریاض فاروق دا شعری مجموعہ ’’ مونجھے منظر ‘‘ کوں 2001ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتے ۔ ایں دے 144 صفحے ہِن ۔

٭ کتاب ’’ گریٹر تھل‘‘ اکرم میراݨی دی کتاب ’’تھل‘‘دی نمائندگی کریندی اے۔

٭ ’’لغت نور اللغات‘‘ دے لکھاری مولوی نور الحسن نیر ہن۔

٭ ’’ سرائیکی ادب ، افکار وجہات‘‘ حفیظ خان دے تنقیدی تحقیقی مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ میݙا حال نہ پُچھ ‘‘ حاتم نائچ دا شعری مجموعہ ہے۔ ایہ 2010ء اچ جھوک پبلشرز کنوں شائع تھیا ۔ ایں اچ غزلاں ، ݙوہڑے تے ترانے شامل ہِن ۔

٭ ڈاکٹر شکیل پتافی اپݨی کتاب ’’ سرائیکی ادبی مقالات ‘‘ وچ قیس فریدی کوں سرائیکی غزل دا لافانی شاعر آکھیے۔

٭ محمد اسلم میتلا دی کتاب ’’ خطاں بھری چنگیر ‘‘ خطاں دا مجموعہ ہے۔

٭ پچھیرا ، پروفیسر شوکت مغل دے سرائیکی ادبی مضمونیں دا مجموعہ ہے ، لفظ پچھیرا دا مطلب بچیا ہویا نرھان۔

٭ حیات اللہ خان نیازی سرائیکی دے وݙے خذمت گزار ہِن ۔ انہاں دا شعری مجموعہ ’’ میݙا سئیں بݨ ‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز توں چھپیا ۔ ایں کتاب اچ ݙوہڑے، غزلاں تے نظماں شامل ہِن ۔

٭ ڈاکٹر خالد اقبال دی کتاب ’’ تنقیدی شعور ‘‘ دا موضوع سرائیکی تنقید اے۔

٭ مقدمہ پنجاب وچ اردو، از حافظ محمود شیرانی پہلی واری ۱۹۲۸ء و چ چھپی۔

٭ کتاب ’’ سرائیکی نامہ ‘‘ دے مصنف شوکت مغل ہن۔

٭ سرور کربلائی دی شاعری دی کتاب ’’ نغمے نوک سنان دے ‘‘ اکتوبر 2004 ء اچ شائع تھئی۔ ایں کتاب دے مرتب غلام حُر خان کنداݨی ہِن ۔ ایں کتاب اچ حمد و نعت ، قطعے ، ݙوہڑے تے شعر موجود ہِن ۔ اینکوں جھوک پبلشرز شائع کیتا۔

٭ ملک منیر احمد بھٹہ دی کتاب ’’ ملتان تاریخ و ثقافت کے آئینے میں ‘‘ دا موضوع تاریخ سماجیات اے۔

٭ خلاصتہ العارفین ، حضرت بہائو الدین زکریا ملتانی دے فارسی ملفوظات دا اردو ترجمہ ہے، اے ترجمہ ڈاکٹر محمد بشیر انور کیتے۔

٭ سرائیکی لغت دی قدیم شکل نور نامہ ، معراج نامہ ک، درود نامہ کوں مولود شریف آکھیا ویندے۔

٭ عدبالرکیم جھنگوی دی کتاب ’’ نجات المومنین‘‘ کوں سرائیکی لغت گوئی دی پہلی باقاعدہ کتاب آکھیا ویندے۔

٭ سرائیکی زبان دے وݙے غزل گو شاعر قیس فریدی دی کتاب ’’ نمرو ‘‘ 1992 اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ انہاں دیاں اہم کتاباں آم شام ، توں سورج میں سورج مُکھی ،دیوان فرید، گھاگھر اہم کتاباں ہِن ۔ نمرو اچ نظماں ، کافیاں ، بحرے ، قصیدہ ، ݙوہڑے تے گیت شامل ہِن ۔ عشق حقیقی ، مدحت رسول ، واقعہ سسی دا جذباتی بیان ، صوفیانہ تے عشق حقیقی جہے موضوعات دی شاعری نمایاں ہے۔

٭ کافی بند دا چھیکڑی مصرعہ مطلعے دا ہم قافیہ ہوندے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ سرائیکی کافی دے بے تاج بادشاہ ہن۔

٭ کتاب ’’ لالہ صحرا ‘‘ وچ خواجہ غلام فرید دیاں کافیاں دا اردو ترجمہ کیتا ڳے ، مترجم کشفی ملتانی ہن۔

٭ ’’ نور دی بارش ‘‘ ریاض حسین ارم دا شعری مجموعہ ہے ۔ ایں کتاب کوں جھوک پبلشرز 2008 ء اچ شائع تھئی ۔ ایں اچ نظماں ،ݙوہڑے ، قطعے شامل ہِن ۔

٭ دُرّو گوہر، اختر وحید سرائیکی صرف نحو بارے کتاب پہلی وار ۱۹۵۲ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’نقش ملتان ، جلد اول ، جلد دوم دے مصنف علامہ عتیق فکری ہن۔

٭ سید ناصر عباس رضوی دی کتاب ’’ بٖولی بھوم دی سنجٖاݨ‘‘ دا موضوع سرائیکی لسانیات اے۔

٭ جملہ ’’ میں اسلم کوں سڈفیا‘‘ وچ اسلم مفعول اے تے ’’ اسلم میکوں سݙیا‘‘ وچ اسلم فاعل اے۔

٭ معروف سرائیکی دانشور سئیں شمیم عارف قریشی ’’ نیل کتھا‘‘ 2008ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ایں کتاب اچ 94 کافیاں ، 5 قطعے تے 16 شعر شامل ہِن ۔

٭ سرائیکی لفظ ’’ سجل سوا‘‘ دا متضاد لفظ کُراگ اے۔

٭ ’’ اشارت فریدی ’’ خواجہ غلامف ریدؒ دی حیاتی دے چھیکڑی ݙاہ سالیں دا نچوڑ اے۔

٭ سرائیکی زبان وچ ناول دی اشاعت دا منڈھ ظفر لاشاری بٖدھیا۔

٭ نذیر احمد دہلوی دے ناول توبتہ النصوح دا سرائیکی ترجمہ ’’ توبہ زاری‘‘ دلشاد کلانچوی کیتے۔

٭ ’’ وپرے ‘‘ سفیر لاشاری دا شعری مجموعہ ہے۔ 1999ء اچ جھوک پبلشرز ݙوجھی واری شائع کیتا۔ ایں کتاب دی پہلی اشاعت عمر کمال خان دی زیر نگرانی 1980ء اچ تھئی ۔

٭ بتول رحمانی دے افسانی مجموعے ’’ سانجھ ‘‘ دے افسانے علامتی ہن۔

٭ ’’ سرائیکی کے شاہکار افسانے‘‘ امرائو طارق دی مرتب کردہ کتاب اے۔

٭ بانو بلوچ دی مرتب کردہ کتاب ’’ بٖجھ میݙی بٖجھارت‘‘ لوک صنف بٖجھارت وچ ہے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دی وفات دے ہک سال بعد ۱۹۰۲ء وچ انہاں دا کلام اسرارِ فریدی دے ناں نال چھاپیا ڳیا۔

٭ ’’ وسیب دے ماݨ ‘‘ وسیم صدیقی دی مرتب کیتی ہوئی کتاب 2008ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ ایں اچ 35 مختلف شاعراں دا کلام شامل کیتا ڳے۔

٭ ’’ لغات فریدی‘‘ خواجہ غلام فرید دے کلام دے اوکھے سرائیکی لفظیں دا ترجمہ ہے، ایندے مترجم ڈاکٹر عبدالحق ہن۔

٭ بٖال ادب دی کتاب ’’ الو لولی ‘‘ دے لکھاری ابن کلیم ہن۔

٭ غلام مرتضیٰ اݨ کھٹ دا شعری مجموعہ ’’ ہاں دے بٖیرے‘‘ نومبر 2003ء اچ شائع تھیا ۔ ایں کتاب دے غالب موضوع ، روائتی ہن پر مذہبی رنگ تے وسیبی مسائل دا اظہارموجود ہے۔

٭ ’’ چرخہ نامہ ‘‘ حافظ جمال اللہ ملتانی دی تصنیف اے۔

٭ اصغر عابدی دی کتاب ’’ برف دا سیک ‘‘ وچ سرائیکی شاعری دا موضوع کشمیر اے۔

٭ سرائیکی دیاں خاص آوازاں دی کہانی دے مصنف شوکت مغل ہن۔

٭ ’’ ساݙا ترکہ ‘‘ مصنف شوکت مغل دی کتاب دا موضوع لوک ادب اے۔

٭ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی تحقیقی کتاب ’’ سرائیکی کتابیات‘‘ وچ شروع توں ۱۹۹۳ء تئیں کتابیں دی تفصیل اے۔

٭ کیفی جٖام پوری دی کتاب ’’ سرائیکی شاعری ‘‘ دا صنفی دائرہ تحقیق اے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق ’’ قصیدہ بردہ شریف ‘‘ دا منظوم سرائیکی ترجمہ کیتے۔

٭ نثری ترجمے وچوں ڈاکٹر سلیم اختر دی کتاب ’’ تنقیدی دبستان ‘‘ دے مترجم شوکت مغل ہِن۔

٭ ’’ ہنج دا ماتم ‘‘ غلام عباس غمگین دی کتاب ہے ۔ فروری 2006 ء جھوک پبلشرز توں چھپی ۔ کتاب اچ ݙوہڑے ، غزلاں ،گیت ، نظماں ، مسدس، قطعے تے شعر موجود ہِن ۔

٭ ڈاکٹر سلیم ملک دے انشائیاں دی کتاب ’’ جھلار‘‘ وچ کل ویہہ (۲۰) انشایئے ہن۔

٭ ’’ فجر دا تارا‘‘ مہاندرے سرائیکی شاعر حسین گوہر د امجموعہ ہے۔

٭ شفقت بزدار دی کتاب ’’ کریہہ دا قرض‘‘ سرائیکی شاعری دے رویے مزاحمت کوں نشابُر کریندی اے۔

٭ رفعت عباس اپݨی شاعری دی کتاب ’’ سنگت وید‘‘ وچ کافی صنف ورتی اے۔

٭ خورشید ناظر دی کتاب ’’ کلام فرید اور مغرب کے تنقیدی رویے‘‘ وچ کلام فرید دا جائزہ مغربی تنقید مطابق گھدا ڳے۔

٭ صفیہ ملک دا شعری مجموعہ ’’ ہنجوں دی مالا ‘‘ دے ناں توں نومبر 2009ء اچ چھپیا ۔ ایں کتاب اچ 218 ݙوہڑے موجود ہِن ۔

٭ ’’ رمز فریدی‘‘ علامہ اعظم سعیدی دی کتاب اے جیکوں ۱۹۹۸ء وچ اکادمی ادبیات ولوں ’’ خواجہ فرید ایوارڈ ݙتا ڳے۔

٭ ’ ’ فوائد فریدیہ‘‘ دا ترجمہ میر حسان الحیدری ’’فتوحات فرید‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ جمشید کمتر دی کتاب ’’ سرائیکی ساݙا ساہ ‘‘ موضوعی اعتبار نال سرائیکی گرامر ہے۔

٭ ملک عبداللہ عرفان سرائیکی زبان ’’ لا طینی اکھراں ‘‘ دے لکھاری ہن۔

٭ ’’ آکھیا مبارک شاہ ‘‘ رحیم طلب دی تحقیقی کاوش اے۔

٭ ’’ دیوان عاقل جوگی… ہاشم شیر خان دی تحقیقی کاوش اے۔ اے دیرہ غازی خان توں شائع تھئے۔

٭ تریمت ادب دا پہلا سرائیکی ناول ’’ سانول موڑ مہاراں‘‘ ہے۔

٭ ’’ بلاغت دا فن تے سرائیکی شاعری ‘‘ پروفیسر ڈاکٹر مزمل حسین دی کتاب دا موضوع علم بدیع اے۔

٭ عباس گیلانی دے اردو افسانیں دی کتاب ’’ جھیل کنول ‘‘ 2003ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ ایں اچ 5 افسانے موجود ہِن ۔

٭ خواجہ غلام فرید دے ہمعصر شاعر میاں اللہ بخش عارض دے ہک قلمی نسخے دی تدوین تے تحقیق نسیم اختر کتابی صورت وچ چھاپی اے۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری دا ارتقاء ‘‘ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دی کتاب سرائیکی ادبی بورڈ ملتان توں چھپی اے۔

٭ نور نامہ (نسخہ مُلاں) ہک ہزار سال عرصہ قدیم سرائیکی شاعری تسلیم کیتا ڳے۔

٭ نور نامہ نسخہ مراد ) حافظ مراد نابینا دی لکھت اے۔

٭ طاہر نیاز قیصرانی دی اردو کتاب ’’ دو رنگ محبت کے ‘‘ 2009ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ ایہ کتاب ݙو انج انج کہانیاں اچ ونڈی ہوئی ہے۔ جیڑھیاں ناول دی بجائے ناولٹ دے زمرے اچ آندیاں ہِن ۔

٭ ’’ چھند پتری ‘‘(سندھ وادی دے شعری تلاوڑے دی ڳول ) عبداللطیف بھٹی دی کتاب اے۔

٭ حمید الفت ملغانی دی کتاب ’’ سرائیکی لوک ریت ‘‘ سرائیکی رسماں ریتاں دا نقش نشابر کریندی اے۔

٭ ’’ سرائیکی اور اس کی نثر‘‘ دلشاد کلانچوی دی کتاب دا ’’سرائیکی تاریخ ادب‘‘ موضوع اے۔

٭ سئیں شوکت مغل دی تحقیق دی کتاب ’’ اردو میں سرائیکی زبان کے ان مٹ نقوش ‘‘ 2008 ء اچ ݙوجھی واری جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ ایں کتاب اچ مختلف اردو شاعری دے کلام ، مولوی نذیراحمد ید نثر نگاری اچوں محاورے تے اکھاݨ گھدے ڳن ۔

٭ ’’ اندھے اڳوں رووݨ ‘‘ ( بھینس کے آگے بین بجانا) سرائیکی زبان وچ لوک ادب دی ونکی ’’محاورہ ‘‘ ہے۔

٭ ’’ خواتین کی سرائیکی تخلیقات میں عورت‘‘ دے لکھاری ڈاکٹر طاہر تونسوی ہن۔

٭ ’’ پکی روٹی خُرد‘‘ ۱۸ … ویں صدی دی سرائیکی نثر دے مونڈھی نمونے طور تے پیش کیتی ویندی اے ایندا موضوع مذہبی مسئلے ہے۔

٭ سلطان حمید الدین حاکمؒ دا مزار مؤ مبارک ضلع رحیم یار خان وچ واقع ہے۔

٭ چھینویں صدی عیسوی وچ ملتان تے سندھ آوݨ آلے چینی سیاح ہیون سانگ ہن۔

٭ محققین دی تحقیق مطابق ار چڈہ دراصل وڳڑی ہوئی زبان دردی اے۔

٭ ’’ افادیات ‘‘ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب ہے ۔ ایہ 2007 ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ ایں کتاب کوں چار حصیں ’’ شخصیات ، تحقیق و تنقید، سرائیکیات ، تبصرہ کتاب ‘‘ اچ ونڈیا ڳے۔

٭ ’’ لہندی لینگوئج‘‘ دے محقق دا ناں یو اے سمر نوف۔

٭ ’’ پیار دا پہلا ساوݨ ‘‘ رحیم طلب دی شاعری دا مجموعہ ہے ، ایندے و چ شاعری صنفف نظماں ہے۔

٭ ’’ کویلی دی کاوڑ‘‘ ڈاکٹر خالد اقبال دی شاعری دا مجموعہ ہے۔

٭ ڈاکٹر خالد اقبال دی شاعری وچ ’’ کویلی‘‘ نماݨے لوکاں دا استعارہ ہے۔

٭ ’’زندگی ہک بٖوجھ ہے بس چئی وداں، چودا نئیں پر کنڈپچھوں لڑکائی وداں ‘‘شاکر شجاع آبادی دا شعر اے۔

٭ اردو دیوان فریدؒ ۔ سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور چھاپیے ، ایندے مرتب میر حسان الحیدری چانڈیو ہن۔

٭ ڈاکٹر شکیل پتافی دا ایم فل دا مقالہ ’’ جنوبی پنجاب میں اردو شاعری ،آغاز سے 1900ء تک ‘‘ جھوک پبلشرز دی طرفوں 2008ء اچ شائع تھئی ۔ اے ہک تاریخی تے لسانی اہمیت دا بھرواں اظہار ہے۔

٭ اقبال سوکڑی کوں سرائیکی غزل دا موہری شاعر آکھیا ویندے۔

٭ غالب دیاں غزلاں دا سرائیکی ترجمہ کرݨ آلے شاعر دلشاد کلانچوی ہن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے فارسی کلام دا مجموعہ ’’ خلخل جاناں‘‘ ہے لفظ ’’ خلخل جاناں ‘‘ دا مطلب محبوب دی پایل دی جھنکار۔

٭ ’’ تل وطنی ‘‘ … عابد عمیق دا سرائیکی شاعری وچ صنف نظم ورتی ڳی اے۔

٭ کہیڑ وچوں سونہہ ، خالد اقبال دیاں سرائیکی نظماں دا مجموعہ  ہے۔ لوظ کہیڑ دے اردو معنی دُھند ہن۔

٭ دریا سندھ کنارے ، سعید اختر سیال دا شعری مجموعہ ہے۔ روہی ریت کنارے تنویر سحر دی شعری تخلیق اے۔

٭ ’’ ریت میں سونا ‘‘ علی تنہا دی اہم کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2000ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھئی۔ ایں کتاب اچ مختلف شعراء تے ادباء تے انہاں دے فن بارے مضامین ہِن ۔ ہک بٖٗے حصے اچ معروف کلاسیکی تے نیم کلاسیکی کافی دے گائیک تے انہاں دے فن تے ڳالھ کیتی ڳئی ہے۔

٭ فن شاعری بارے ’’بوطیقا‘‘ ارسطو دی کتاب اے۔

٭ ’’ سنج صباحیں‘‘ مسرت کلانچوی دے سرائیکی ڈرامیاں دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی ادب وچ ڈرامہ نگاری دا آغاز صنفی ہیئتی اعتبار نال نظمیہ توں تھیا۔

٭ بریگیڈیئر نذیر علی شاہ دا ڈرامہ ’’لج پال‘‘ تاریخی نوعیت دا ڈرامہ ہے۔

٭ جہانگیر مخلص دا سفر نامہ ’’ پندھیڑو ‘‘ پاکستان دے شمالی عالقہ جات دی سفری روداد ہے۔

٭ ’’ یادیں دا خواب ‘‘ معروف ناول نگار احمد اسماعیل احمداݨی دی Auto Biography اے۔

٭ ’’ فن ترجمہ اصول و مبادیات ‘‘ خالد اقبال دا تحقیقی مقالہ ہے۔ ایں کتاب اچ ترجمہ دی تعریف، اہمیت، اوکھ ،ترجمہ بارے نظریات، اقسام ،فن ترجمہ دا لسانیات نال تعلق ،ترجمہ دی مبادیات، انگریزی کنوں اردو ترجمہ دی روایت تے سرائیکی اردو دے باہمی تراجم تے ڳالھ کیتی ڳئی ہے۔ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھیوݨ آلی ایہ مختصر کتاب بھرپور تے جامع ہے۔

٭ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز نے مس جان کونکوئیسٹ دے ناول ’’ این ایسٹرن لوّر‘‘ کوں ’’عشق دے وݨجٖ انوکھڑے ‘‘ دے ناں نال سرائیکی ترجمہ کیتے۔

٭ عبدالباسط بھٹی دا سفر نامہ ’’ کوکدے پندھ کرلاندے پاندھی‘‘ احمد پور شرقیہ توں چنݨ پیر تئیں دا سفر نامہ ہے۔

٭ ’’ رومینٹک ٹیلز فرام پنجاب ‘‘ چارلس سویزٹن دی مرتب شدہ کتاب اے۔

٭ سرائیکی علم عروض دے حوالے نال کتاب ’’ شاعری دے گُر‘‘ نواز شہانی لکھی اے۔

٭ سندھ دے راہوݨ والے شاعر حمل لغاری دی شاعری ’’ منتخب سرائیکی کلام حمل لغاری ‘‘ دے مرتب اسلم رسولپوری ہن۔

٭ معروف شاعر حسن رضا گردیزی دے نظماں دے مجموعے ’’ دھابے دھوڑے‘‘ وچ کل چالھی نظماں شامل ہن۔

٭ مقتدرہ قومی زبان پاکستان توں چھپی کتاب ’’ سرائیکی زبان و ادب کی مختصر تاریخ‘‘ دا لکھاری ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز اے۔

٭ عارف حسین ملک دی کتاب ’’ تاریخ علی پور ‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی۔ ایں کتاب اچ علی پور دی تاریخ ، ثقافت، ادب ، تعلیم، اہم مقامات، سیاست، زراعت ، آبادی ، ذرائع آمد و رفعت، صنعت و تجارت، صحافت، کھیݙاں تے ڳالھ کیتی ڳئی ہے۔

٭ ’’غزل اردو دے رستے سرائیکی وچ آئی ہے تے سرائیکی غزل محض سرائیکی نظمیں دا چولا پاتی ہوئی اردو غزل ہے ‘‘ ایں نظریئے کوں سرائیکی شاعر رفعت عباس غلط ثابت کیتے۔

٭ ’’ میں مٹی میں سونا‘‘ رشید عثمانی دی سرائیکی شاعری دا مجموعہ ہے ایندے وچ شاعری دی ہیئتی صنف غزل ورتی ڳی اے۔

٭ فقیر محمد یار جھنگوی منظوم مذہبی سرائیکی ادب دی کتاب ’’ نافع الصلوٰۃ ‘‘ لکھی اے۔

٭ سندھی زبان وچ کافی دا ابتدائی ناں ’’ وائی‘‘ ہئی تے سرائیکی وچ کافی دا ابتدائی ناں کافی ہئی۔

٭ ’’ تونسہ کا منظر نامہ ‘‘ ملک منظور احمد بھٹہ دی تحقیقی کتاب ہے۔ ایہ 2013ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ ایں اچ تونسہ دی قدیم تے جدید تاریخ کوں کٹھاکر ݙتا ڳے۔

٭ سرائیکی شعری تاریخ وچ شائع شدہ پہلا ݙوہڑہ تقریباً ست سو سال پراݨا ہے۔

٭ محقق خلش پیر اصحابی اپݨی کتاب ’’ ملتانی مرثیہ وچ ۲۷ شعرائے متقدمین ۳۳ شعرائے متوسطین تے ۴۶ شعرائے متاخرین دا تذکرہ کیتے کل ہِک سو چھی شاعریں دا تذخرہ ہے۔

٭ حضرت حافظ جمال اللہ ملتانیؒ دی شاعری تے حالات زندگی بارے ’’ نور جمال‘‘ دے ناں نال  ڈاکٹر مہر عبدالحق کتاب چھاپی  اے ایندا انگریزی ترجمہ ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل کیتے۔

٭ خواجہ محکم الدین سیرانیؒ انہاندی سی حرفی ہیر دلشاد کلانچوی دی مرتب کیتی ہوئی اے۔

٭ جھوک پبلشرز دی اہم کتاب ’’ دیرہ مُکھ سرائیکستان از غلام عباس سیال ‘‘ 2010ء اچ چھپی۔ ایں کتاب اچ تاریخی ،ثقافتی ، جغرافیائی تے سیاسی مضامین شامل ہِن ۔ جیرھے کجھ مختلف مقامی روزنامیاں اچ چھپدے رہ ڳن ۔ انہاں کوں مختلف موضوعات اچ ونڈیا ڳے جنہاں اچ تاریخ دیرہ اسماعیل خان، سپت سندھو، پُھلاں دے سہرے دا سفر، سچے دیرے والا، سرائیکستان ،تاریخ و ثقافت، میٹھی زبان شامل ہِن ۔

٭ ’’ دھرتی قائد محابیو ‘‘ حمید الفت ملغانی دی کتاب قائداعظم بارے ہے۔

٭ دلشاد کلانچوی دی ’’ سرائیکی اور اس کی نثر‘‘ سرائیکی نثر دی تاریخ وچ پہلی کتاب اے۔

٭ ’’ تنقید دیاں پوڑھیاں‘‘ دلشاد کلانچوی دی تنقید بارے کتاب اے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق تے مسعود حسن شہاب دی تحقیق مطابق ’’ نور نامہ‘‘ چھینویں صدی ہجری ا،چ تخلیق کیتا ڳے۔

٭ دیرہ اسماعیل خان دے نینگر قیس مسیح دیروی دی کتاب ’’ سرائیکی تاریخ، تہذیب ، ثقافت و جغرافیہ ‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھیا ۔ کتاب ادی ونڈ ترائے حصیاں اچ ہے، جیں اچ سرائیکی قوم دی تاریخ قبل از مسیح تے بعد از مسیح ، ثقافت تے سرائیکی زبان دی تریخ ، مختلف ناں ، حروف تہجی ، گروہ بندی وغیرہ تے مشتمل ہے۔

٭ سرائیکی زبان دے کلاسیکل شاعر علی حیدر ملتانی ۱۶۹۰ء کوں چک چونترہ ملتان وچ جٖمیے۔

٭ میر حسان الحیدری چانڈیو سرائیکی دے کلاسیکل شاعر خرم بہاولپور ی کون ’’ فصیح الملک داغ‘‘ آکھیے۔

٭ ’’ چند سرائیکی اصطلاحات و مترادفات، معروف شاعر قیس فریدی دی کتاب دا سن اشاعت ۱۹۹۰ء اے۔

٭ مثنوی سیف الملوک دے شاعر مولوی لطف علی حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ دے مرید ہن۔

٭ نامور سندھی سرائیکی شاعر حمل خان لغاری دے وݙکے سرائیکی وسیب دے شہر دیرہ غازی خان توں سندھ ونجٖ آباد تھیے ہَن۔

٭ سئیں پروفیسر ڈاکٹر مقبول حسن گیلانی دی ’’ سرائیکی زبان و ادب ایک تاریخ اچ جائزہ ‘‘ ہک اہم کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2011ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ اے کتاب انہاں دے پی ایچ ڈی دے مقالے دا پہلا باب ہے۔ طلبہ تے ریسرچ سکالر واسطے ایں باب دی بٖہوں اہمیت ہے۔ جیں دی وجہ توں انہاں ایہ انج کتاب چھپوائی ۔

٭ ’’ مثنوی یوسف زلیخا‘‘ کوں سرائیکی زبان دی اُمہات الکتب ڳݨیا ویندے ، ایندے شاعر عبدالحکیم اُچوی ہن۔

٭ سرائیکی لوک کہاݨیاں دا پہلا مجموعہ اشرف بزدار مرتب کیتے۔

٭ قرآن مجید دا پہلا مکمل ترجمہ کرݨ دا اعزاز محمد حفیظ الرحمن بہاولپوری کوں حاصل اے۔

٭ اشو لال دی مرتب کیتی ہوئی کتاب ’’ بٖیڑی‘‘ دے ناں نال اول (کہاݨیاں) اپریل ۲۰۰۲ وچ چوپال کروڑ لعل عیسن ضلع لیہ توں چھپی اے۔

٭ سب توں پہلے ’’ آمد نامے‘‘ دے ناں نال فارسی مصادر دا سرائیکی ترجمہ رحیم بخش ملتانی کیتے۔

٭ سرائیکی زبان وچ پابند نظماں دی کتاب ’’ تحفۃ المسلمین ‘‘ مولانا محمد صدیق تخلیق کیتی اے۔

٭ ’’ سوچاں خشبو لفظ گلاب‘‘ دے شعری مجموعے دے تخلیق کار ریاض رحمانی ہن۔

٭ ’’ جانی رات رہ پو سانگا خدائی اے ۔ متاں ول نہ ٹکروں جندڑی پرائی اے‘‘ اے بٖول صابر مبارک پوری دی جڳ مشہور کافی دے بٖول ہن۔

٭ ’’ قلعہ ڈیراور آثار و تاریخ ‘‘ محمد حیات قریشی دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 2014 اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع تھئی ۔

٭ محمد بخش نوروز کافی دا او شاعر اے جئیں پہلی واری کافی کوں خارجیت تے رومانویت دا رنگ ݙتے۔

٭ ’’ یار نہ لاوݨٰ تھئی ، لوکی کھلاوݨی تھئی۔ مد ساوݨی گذر ڳئی ہک ݙینھ نہ ساوݨی تھئی ‘‘ مشہور شاعر غلام حیدر یتیم جتوئی دی مشہور کافی دے بٖول اِن۔

٭ غلام حسین ساجد دیاں ۸۴  وائیاں دی کتاب ’’ پاݨی رمز بھرے‘‘ ۱۹۹۶ء وچ سرائیکی ادبی بورڈ ملتان ولوں چھپی اے۔

٭ کافی توں بعد ݙوہڑہ سرائیکی شاعری دی معروف صنف اے، عموماً ایندے وچ چار مصرعے ہوندن۔

٭ ’’ ملتان تہذیب و ثقافت کے آئینہ میں ‘‘ ملک منیر احمد بھٹہ دی کتاب ہے۔ ایہ کتاب 1999ء اچ جھوک دی طرفوںچھپی ۔ 224 صفحیاں تے مشتمل ایہ کتاب ملتان دی تہذیب و ثقافت کوں عوامی انداز اچ بیان کریندی ہے۔

٭ ’’ ساہ دی بُٖکل‘‘ حیدر گردیزی دے ہائیکوز دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی زبان دے شاعر مولوی لطفؒ دے ایں شعر مطابق

روز خمیس ختم تھیا دفتر سن تاریخ لکھیوسے

بٖارھویں سخت صدی توں جو ہک پنجک چا گھٹیوسے

سیف الملوک ۱۱۹۵ء وچ مکمل تھئی۔

٭ ’’ جس قوم میں فریدؒ اور اس کی شاعری ہو وہاں عشق و محبت کا وجود تعجب کی بات نہیں۔‘‘اے الفاظ حضرت خواجہ غلامفریدؒ بارے علامہ اقبال آکھین۔

٭ خوجاہ غلام فریدؒ دی شاعری اتے تصوف دے علمی و عملی حوالے نال ہک معروف صوفی سندھی شاعر سچل سرمست ؒ نال گوڑھا اشتراک اے ۔

٭ مولانا غلام رسول ،حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے ہمعصر او شاعر ہن جنہاں پنجابی زبان وچ ’’ پکی روٹی‘‘ تے قصہ ’’ سسی پنوں‘‘ لکھیے۔

٭ سیف الملوک تے خواجہ غلام فرید دا کلام فنی لحاظ نال مختلف اے پر وَت وی خواجہ صَیب دی شاعری تے اثرات ہن۔ مولوی لطف علی بہاولپوری سیف الملوک دے شاعر ہن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی ولادت ۱۲۶۱ھ ریاست بہاولپور دے شہر چاچڑاں شریف وچ تھئی۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ دے آبائو اجداد دا تعلق سندھ نال اے۔

٭ ’’ ہائے ہائے یار بروچل‘‘۔ ’’ ہک تل ترس نہ کیتا‘‘ لفظ ہک تِل دے معنی ’’ تِل برابر‘‘ اے۔

٭ اردو مرثیہ دے نامور شاعر سودا دی شہر آشوب وچ سرائیکی مرثیہ دے قادر الکلام شاعر میاں مسکین ملتانی دا ذکر ملدے۔

٭ ’’ سرائیکی نامہ ‘‘ پروفیسر شوکت مغل ہوراں دی کتاب ہے ۔ ایہ 2000ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں چھپی ۔ ایں کتاب اچ سماجیات، انسانیت ، قدرتیات ، حیوانیات، لسانیات، تفریحات، زراعت ،امور خانگی ،ا شیائے ساختہ دیاں اصطلاحواں کوں اردو اچ منتقل کیتا ڳے۔

٭ بہادر شاہ ظفر دے پوترے مرزا احمد اختر دہلوی خواجہ غلام فریدؒ دی حیاتی دے وچ انہاں بارے ݙاہ کتاباں چھپوائن۔

٭ سرائیکی زبان دی صنف مرثیہ کوں قرامطیاں دے عہد وچ ڈھیر ودھارا ملیا۔

٭ ’’ خواجہ فرید چیئر‘‘ اسلامیہ یونیورسٹی وچ قائم کیتی ڳئی اے۔

٭ ’’ عربی زبان کے سرائیکی زبان پر اثرات ‘‘ مسز رحمی عمران دی کتاب ہے۔ ایہ 2010ء اچ جھوک پبلشرز چھاپی ۔ ایہ کتاب عربی تے سرائیکی زبان دے باہمی اشتراک کوں واضح کریندی ہے۔

٭ لوک شاعری کوں چار حصیاں وچ ونڈیا ونجٖ سڳدے۔

٭ خواجہ غلام فرید دی فکر تے فن بارے مضامین دا مجموعہ ’’ ارمغان فرید‘‘ جاوید چانڈیو مرتب کیتے۔

٭ ’’ککراںدے پھل ماہیا ۔ اساں پردیسی ہیں ساݙے پِچھوںنہ رُل ماہیا‘‘ لوک صنف ماہیا دی ونکی اے۔

٭ محمد سعید احمد شیخ دی کتاب ’’ جہان فرید‘‘ 2010ء اچ جھوک پبلشرز دی طرفوں شائع کیتی ۔ ایں کتاب اچ حضرت خواجہ فرید دے مختلف زاویے کوں علمی تناظر اچ ݙتا ڳے۔ 12 ابواب تے مشتمل ایں کتاب اچ مختلف موضوعات شامل ہِن جنہاں اچ فلسفہ وحدت الوجود ، مسئلہ جبر و قدر، مقام قلب ،فنای فی اللہ، تشبیہ و تنزیہہ ، حق و ھقیقت عالم تے حقیقت محمدی شامل ہِن ۔

٭ دنیا دیاں اکثر زباناں دے قواعد ، لغت دا موہری کم جیرھے لوک اہل زبان نہ ہن انہاں کیتے۔

٭ اردو دی طراں سرائیکی وچ اسماء و صفات اتے فعل بلحاظ واحد جمع تے تذخیر تانیث اپݨے موصوف تے فاعل دے مطابق ہوندن ، مثلاً اونچا گھوڑا آیا، سرائیکی وچ ’’ اُچا گھوڑا آیا‘‘ درست اے۔

٭ مولانا نور احمد خان فریدی دی کتاب ’’ حضرت خواجہ غلام فرید حالات زندگی ، کشف کرامات ‘‘ 1999ء اچ چھپ تے سامݨے آئی۔ ایہ کتاب جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔ ایں کتاب اچ خواجہ فرید دے حسب نسب ، حالات زندگی ،علم و مرتبت ، شاعریتے فلسفہ دا بیان ہے۔

٭ ساخت یا بناوٹ دے اعتبار نال ’’ یک لفظی زبان‘‘ وچ لفظ دی شکل مستقل ہوندی اے ایندی اہم مثال چینی زبان اے۔

٭ ’’لوری ‘‘ دی صنف ہر زبان وچ موجود اے ، سندھی، سرائیکی وچ لوری کوں لولی آکھیا ویندے۔

٭ گمنام شاعر ’’ خیر شاہ دا کلام تے اوندے حالات زندگی ‘‘ بارے کتاب ڈاکٹر طاہر تونسوی مرتب کیتی اے۔

٭ سعید احمدشیخ دی کتاب ’’ مرشدِ من ‘‘ 2011ء اچ جھوک پبلشرز توں شائع تھئی ۔ 304 صفحات تے مشتمل ایہ کتاب سعید شیخ صاحب دی فریدیات تے پنجویں تصنیف ہے ۔پندھراں ابواب تے مشتمل ایں کتاب وچ خواجہ غلام فریدؒ دے شعری رنگ توں زیادہ شخصی انگ واضح نظر آندن ۔ حالات و آثار، شخصیتِ فریدؒ، عشق ِ مصطفیؐ، دیوانِ فریدؒ دے اوزان و قوافی ، خواجہ فریدؒ تے ملتان، پیری فریدی، ملازمین نال سلوک‘‘ جہے عنوان شامل ہِن ۔

٭ ’’ روح فریدؒ ‘‘ خواجہ غلام فرید دے فکر و فن بارے رفیق خاور جسکانی دی تحقیقی تنقیدی کاوش اے۔

٭ اشاراتِ فریدی المعروف مقابیس المجالس فارسی زبان وچ حضرت خواجہ غلام فرید دے ملفوظات دا مجموعہ پنج جلداں تے مشتمل اے۔

٭ پاکستانی تہذیب ثقافت کوں محفوظ کرݨ والے قومی ادارے دا ناں لوک ورثہ ہے۔

٭ سرائیکی افسانیاں دا پہلا مجموعہ ’’ اُچی دھرتی جھکا اَسمان‘‘ خاتون افسانہ نگار مسرت کلانچوی دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی فکر و ادب دے صدیاں دے پندھ دے جائزے تے مشتمل ’’ امر کہاݨی ‘‘ احمد اسماعیل احمداݨی دا ناول اے۔

٭ کافی تے دوہے دا ہیئتی تجربہ خالد اقبال دے شعری مجموعہ ’’ پئی وگے ہک نیں‘‘ دا کیتا ڳے۔

٭ اساں شہراں کوں اپݨے کیتے خیر، تحفظ تے چنڳائی دا استعارہ کینویں بݨا سڳدوں، ایہو سلیم شہزادی دی شاعری وچ سوال اے ، انہاں دی نظماں دا مجموعہ ’’پیریں ٹردا شہر‘‘ اے۔

٭ ’’ کن توں پہلے ‘‘ نوجوان شاعر سلیمان سہودی شاعری دا مجموعہ ہے۔ ایندی شاعری دی صنفی ونکی کافیاں ہن۔

٭ ’’ عمراں دا پورھیا‘‘ معروف وسیبی بزرگ شاعر احمد خان طارق دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ کافر کوٹ سے قلعہ ڈیراور تک ‘‘ غلام عباس سیال دا سفر نامہ ہے۔ جیڑھا 2013ء اچ جھوک پبلشرز چھاپیا ۔ ایں کتاب دے 6 مختلف ابواب ہِن ۔

٭ ’’ سینے جھوکاں دیدیں دیرے‘‘ نذیر لغاری دا سفر نامہ ہے۔

٭ ’’ تل وسیب‘‘ رانا سردار احمد سعید دے انشائیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ انیس شاہ جیلانی سرائیکی زبان د ے او بزرگ خاکہ نگار ہن جنہاں دے خاکیاں وچ سندھی زبان دے اثرات واضح ݙسدن۔

٭ میر حسن دی مثنوی ’’ سحر البیان ‘‘ دا ترجمہ دلشاد کلانچوی ’’ دل بہار‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ عبدالحلیم شرر دے ناول ’’ فردوس بریں‘‘ دا ترجمہ نذیر علی شاہ فردوس ٹھگالی دے ناں نال کیتے۔

٭ حافظ جمال اللہ ملتانی بارے کتاب ’’ انوار جمالیہ‘‘ دا ترجمہ ’’ جمالی جلوے‘‘ علامہ اعظم سعیدی کیتے۔

٭ ’’ ملتان سے مانٹریال ‘‘ محمد رمضان شاہ گیلانی دا سفر نامہ ہے۔ اے 2006ء اچ جھوک پبلشرز ملتان توں شائع تھیا ۔

٭ حضرت مولانا شیخ فرید الدین عطاؒ دی ’’ پند نامہ‘‘ دے غلام حسین زائر مترجم ہن۔

٭ شبلی نعمانی دی سیرت النبی جلد دوم باب اخلاق نبوی دا ترجمہ ’’ سوہݨے دا خلق‘‘ فدائے اطہر کیتے۔

٭ ’’ نگار خانہ‘‘ معروف صحافی سئیں مسیح اللہ خان جامپوری دی کتاب ہے۔ 2014ء اچ جھوک پبلشرز شائع کیتی ۔ ایں کتاب اچ مختلف قومی سطح دے اخبارات و جرائد دی زینت بݨݨ والے اے کالم پنج حصیاں وچ منقسم ہِن۔’’حیرت کدہ‘‘ ،’’مِٹی کا قرض‘‘،’’ ریاست اور سیاست‘‘،’’ قلم قبیلہ‘‘،’’ خوشبو جیسے لوگ‘‘ ۔

٭ خلش پیر اصحابی دی کتاب ’’ ملتانی مرثیہ ‘‘ ۱۹۸۶ء اِچ اشاعت تھیا۔

٭ ’’ مقدمہ شعر و شاعری ‘‘ کوں اردو تنقید دی بوطیقا آکھیا ویندے۔

٭ خامیاں کوں نظر انداز کر تے صرف محاسن تاثراتی تنقیدی ونکی وچ بیان کیتے ویندن۔

٭ ڈرامہ ’’ رسم اتے سہراب‘‘ دے مصنف آغا حشر کاشمیری ہن۔

٭ ’’ تنقید اور عملی تنقید‘‘ احتشام حسین دی کتاب اے۔

٭ دنیا دا قدیم ترین ادب … محقق دے مصنف ابن حنیف ہن۔

٭ اولین سرائیکی ناول ’’ نازو‘‘ دا اردو ترجمہ حمید الفت کیتے۔

٭ جانباز جیندا ناںہے، کتاب دا موضوع فن اور شخصیت اے۔

٭ سرائیکی ادب وچ ڈرامہ اپݨیاں چار شکلاں وچ ملدے، تحریری ، ریڈیو، سٹیج تے چوتھی اجٖوکی شکل ٹیلی وژن اے۔

٭ علامہ اقبال دی شہر آفاق نظم ’’ شکوہ جواب شکوہ ‘‘ دا اردو توں سرائیکی منظوم ترجمہ خادم ملک ملتانی کیتے۔

٭ منشی غلام حسن گامݨ ابتدائی ڈرامہ نگاراں وچوں ہن جنہاں دا تعلق ملتان نال اے۔

٭ میݙی کتاب ’’ سرائیکی شناخت کا سوال ‘‘ 2014ء اچ جھوک پبلشرز کنوں شائع تھئی ، ایں کتاب اچ سرائیکی قومی شناخت دے حوالے نال اخبار اچ شائع تھیوݨ آلے مختلف مضامین امل ہِن ۔

٭ دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’ بٹھ پیا سونا‘‘ دا صنفی عنوان انشایئے ہے۔

٭ ڈرامہ ’’ رستم و سہراب‘‘ تائے ایکٹ اُتے مشتمل اے۔

٭ قصیدے دا پہلا جز تشبیب اے۔

٭ فجائیہ دی علامت (!) اے ۔

٭ علم صرف وچ بحث الفاظ نال کیتی ویندی اے۔

٭ ’’فیدرس ‘‘ تنقید دے حوالے نال افلاطون دی کتاب اے۔

٭ فنی لحاظ نال تمثیل دیاں ترائے صورتاں ہن۔

٭ رستم و سہراب دی کہاݨی ’’ شاہنامہ فردوسی توں ‘‘ماخوذ اے ۔

٭ ’’ عامر نے میکوں خوبصورت کتاب ݙتی‘‘ علم نحو دی رو نال اے مرکب توصیفی اے۔

٭ شاعر دی صنف ہائیکو ترائے مصرعیاں دی ہوندی اے۔

٭ ڈاکٹر جاوید چانڈیو دی شخصیت دا معتبر حوالہ ماہر فریدیات اے۔

٭ دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’ تنقیدی پوڑیاں‘‘ ۱۹۸۱ء اِچ تصنیف تھئی۔

٭ ’’ ادب اور سماجی عمل‘‘ پروفیسر اے بی اشرف دے تنقیدی مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ محمد اسلم رسولپوری دی کتاب ’’ تلاوڑے ‘‘ عملی تنقید دی عمدہ مثال اے۔

٭ برصغیر وچ حضرت شاہ ولی اللہ دہلوی قرآن مجید دا فارسی زبان وچ ترجمہ کیتا ہئی۔

٭ عزیز احمد ۔ ارسطو دی کتاب Poetics اردو ترجمہ بوطیقا دے ناں نال کیتے۔

٭ ناول اطالوی زبان دا لفظ اے۔

٭ اصول انتقاد ادبیات دا مصنف عابد علی عابد اے۔

٭ پاکستانی ادب دی تحریک تے اراضی و ثقافتی تحریک پاکستان توں رونما تھئی۔

٭ پروفیسر رفعت عباس دی وجہ شہرت شاعری اے۔

٭ حافظ محمود شیرانی اپݨی کتاب وچ ہک کلاسیکل شاعر عبدالحکیم اُچوی دا حوالہ ݙتے۔

٭ دندانی درآمدی آواز (Dintal Implosives) سرائیکی دے علاقے جھنگ وچ بٖولیاں ویندن۔

٭ کرسٹو فرشیکل سرائیکی زباندی چھی قسماں ݙسائن۔

٭ پیراں فقیراں دے زماراں تے ونجٖ لوک صنف ’’ ٹہر‘‘ وچ عقیدت دا اظہار کیتا ویندے۔

٭ ’ گوہر شب چراغ‘‘ پہلی واری ۱۹۱۹ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’ مݨ دریا تے ‘‘ عزیز شاہد دے سرائیکی شاعری دے مجموعے ہن۔

٭ ’’ گاہ ‘‘ قدیم ترین سندھی نظم دا نمونہ ہے، سرائیکی وچ اینکوں ڳاوݨ اکھیندن۔

٭ شاعری دی صنف ’’ کافی ‘‘ دا موجد سندھی، سرائیکی شاعر سچل سر مست کوں آکھیا ویندے۔

٭ حضرت بہائو الدین زکریا ملتانی ؒ دے فارسی ملفوظات دی کتاب اردو ترجمہ خلاصۃ العارفین دے ناں نال چھپی اے۔

٭ سرائیکی دی پہلی لغت گوئی دی کتاب نجات المومنین دے شاعر عبدالکریم جھنگوی ہن۔

٭ کشفی ملتانی دی کتاب ’’ لالہ صحرا‘‘ دی خصوصیت اردو منظوم ترجمہ ہے۔

٭ ’’ درو گوہر ‘‘ اختر وحید دی سرائیکی صرف و نحو بارے پہلی کتاب اے۔

٭ ’’ سانجھ ‘‘ بتول رحمانی دے افسانوی مجموعے دا ناں اے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق ’’ سرائیکی دیاں مزید لسانی لکھتاں‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ قاضی فخر الدین راضی دی کتاب ’’ کریمانامہ ‘‘ دا موضوع گرامر تے قواعد اے۔

٭ فدائے اطہر تے اسلم قریشی دی مرتب کردہ لغت ’’ نویکلی سرائیکی اردو لغت‘‘ اے۔

٭ ’’ عہد نامہ جدید ‘‘ سیرام پور توں انگریزاں دی مذہبی کتاب ۱۸۱۹ء اِچ چھپی اے۔

٭ وادی سندھ وچ قدیم زبان منڈاری منڈاری قوم نال منسوب اے۔

٭ معروف محقق دلشاد کلانچوی دا سرائیکی ناول ’’ سارے سڳݨ سہاڳڑے‘‘ ہے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دے دیوان دا پہلا اردو نثری ترجمہ علامہ عزیز الرحمن بہاولپوری کیتے۔

٭ انگریز مستشرق مسٹر جیوکس دی مرتب شدہ ڈکشنری ’’ ڈکشنری آف جٹکی‘‘ اے۔

٭ سرائیکی لغت ’’ نصاب ضروری ‘‘ ۱۷۹۷ء اِچ چھپی ہئی۔

٭ اہل بیت دیکتاب ’’ روضۃ الشہید‘‘ دا سرائیکی ترجمہ ’’ فردوس شہید‘‘ دے ناں نال کیتا ڳے۔

٭ ’’ فرید فرد فرید‘‘ محقق ڈاکٹر اسلم فرخی دی کتاب اے۔

٭ ’’ سرائیکی ادب اور معاشرہ ‘‘ سرائیکی محقق دانشور ڈاکٹر جاوید چانڈیو دے مضمونیں دا مجموعہ ہے۔

٭ پروفیسر شوکت مغل دی پہلی کتاب ’’ سرائیکی محاورے ‘‘ وچ ترائے ہزار محاورے ہن۔

٭ صنف سرائیکی غزل لا تعداد اشعار تے مشتمل ہوندی اے۔

٭ مثنوی ’’ سسی پنوں‘‘ دے مصنف سید جلال شاہ بخاری ہن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ ۱۸۴۵ء اِچ جٖمیے ہن۔

٭ قدیم شاعر ’’ دمودر داس ‘‘ دی وجہ شہرت داستان ہیر رانجھا ہے۔

٭ معروف سرائیکی شاعر جمال اللہ ملتاندی وجہ شہرت سی حرفی اے۔

٭ سیرت رسولپاکؐ دی پہلی کتاب مصنف عبدالرشید ، عبدالعزیز دا سن تصنیف ۱۳۱۴ھ اے۔

٭ مثنوی قصہ ہیر رانجھا دا سن تصنیف ۱۱۴۵ھ اے شاعر دا ناں چراغ اعواݨ اے۔

٭ معروف کلاسیکی شاعر ’’ علی حیدر ملتانی دی وجہ شہرت سی حرفی اے۔

٭ حامد ملتانی دی مرثیہ گوئی دی پہلی کتاب ’’ جنگ نامہ ‘‘ دا سن تصنیف ۱۳۵۹ء اے۔

٭ محقق میر حسان الحیدری دی تحقیق مطابق نور نامہ دا سال ہجری مطابق سال تصنیف ۵۰۱ھ تا ۵۰۵ھ اے۔

٭ سرائیکی زبان وچ قرآن مجید دا سب کنوں قدیم نثری ترجمہ مولوی احمد بخش کیتے۔

٭ کتاب ’’ ملتانی مرثیہ‘‘ داز پیر خلش اصحابی وچ ہِک سو چھی مرثیہ گو شاعراں دا تذکرہ موجود اے۔

٭ سرائیکی زبان وچ لسانیات دے موضوع تے کتاب ’’ سرائیکی لسانیات ‘‘ دے مصنف ناصر رضوی ہن۔

٭ قدیم رسالہ ’’ حفیظ الایمان ‘‘ وچ لفظ سرائیکی استعمال کیتا ڳے اے لفظ مولانا عبدی ورتیا۔

٭ مولانا عبالحکیم اُچوی توں منسوب قصہ قرآنی دا ناں یوسف زلیخا ہے۔

٭ سرائیکی زبان تے اوندا رسم الخط کتاب دے مصنف اسلم رسولپوری ہن۔

٭ بادشاہ ’’ دارا‘‘ دے زمانے وچ سندھ وادی دا رسم الخط خروشی ہئی۔

٭ لوک کہانیاں دی کتاب ’’ حکایات پنجاب ‘‘ آر سی ٹیمپل دے ناںنال منسوب اے۔

٭ یونانی فلسفی ارسطو دی فن شاعری بارے تنقید دی کتاب دا ناں بوطیقا ہے۔

٭ نظریۂ کتھارسس (Cataharris) ارسطو پیش کیتا ہئی۔

٭ اجٖوکے سرائیکی وسیب دے مرکزی شہر ملتان دا قدیم ناں ملوہہ ہا۔

٭ سرائیکی ادب دی قدیم صنف ’’قصہ ‘‘ دے حوالے نال ملک عبادللہ عرفان دا ناں سنجٖاتا ویندے۔

٭ ’’ ہک ہا بادشاہ‘‘ طاہر غنی دے مرتب کردہ قصے ہن۔

٭ ’’گوہر شب چراغ‘‘ دا سن تصنیف ۱۹۱۹ء اے۔

٭ ’’ سندھ وادی کی شعوری تاریخ… کافی ‘‘ حفیظ خان دی تحقیقی کاوش اے۔

٭ کتاب ’’ خواجہ فرید دی سرائیکی کافیاں تے سندھی پنجابی دے لسانی اثرات ‘‘ دے مصنف حنیف چوہدری ہن۔

٭ ’’ کلام کہتر ‘‘ (نعتیہ کلام ) دے مرتب دا ناں غلام جیلانی چاچڑ اے۔

٭ ’’ پاکستان میں صوفیانہ تحریکیں‘‘ دے مصنف ڈاکٹر عبدالمجید سندھی ہن۔

٭ جدید لہجے دے شاعر ممتاز حیدر ݙاہر دیاں غزلاں دے مجموعے دا ناں ’’ کشکول وچ سمندر‘‘ اے۔

٭ کتاب ’’ کافی ‘‘ مطبوعہ ہالہ سندھ ۱۹۶۲ء ، مصنف زمان طالب المولی ہن۔

٭ اقبال سوکڑی سرائیکی دے معروف شاعر ہن۔ انہاں دی زیادہ شاعری صنف سخن غزل وچ ہے۔

٭ معروف کلاسیکی شاعر گانمݨ دی شاعری ’’ گانمݨ‘‘ دے ناں نال عمر کمال خان مرتب کر تے چھاپی اے۔

٭ غلام مصطفی خادم (لُوار لہجے) دے خالق دا تعلق وسیب دے شہر دیرہ غازی خان نال اے۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری وچ غزل ‘‘ فیض بلوچ دی تحقیق دا نچوڑ اے۔

٭ ’’ آکھیا خواجہ فرید نے‘‘ مطبوعہ پاکستانی پنجابی ادبی بورڈ لہور ۱۹۹۹ ء اِچ محمد آصف خان مرتب کیتی اے۔

٭ ’’ پاکستان دا قدیم رسم الخط ‘‘ مطبوعہ قومی ادارہ برائے تحقیق اسلام آباد ۱۹۹۵ء رشید اختر ندوی دی تحقیق اے۔

٭ ’’ ملتان کی ادبی و تہذیبی زندگی وچ صوفیائے کرام کا حصہ ‘‘ ڈاکٹر روبینہ ترین دی تحقیقی کاوش اے۔

٭ قدیم سرائیکی شاعر تے ادیب، مطبوعہ اکادمی سرائیکی ادب بہاولپور سن اشاعت ۱۹۸۷ء اے ، مصنف دا ناں دلشادکلانچوی اے۔

٭ ’’ اردو ادب کی تحریکیں‘‘ اردو دے معروف محقق، تنقید نگار ڈاکٹر انور سدید دی کتاب اے۔

٭ قواعد دی رو نال ہر او اسم جو کہیں خاص شخص جگہ یا چیز دا ناں ہووے اونکوں اسم معرفہ آکھدن۔

٭ قواعد دی رو نال جو نام ماء ، پیو ، پُتر، دِھی دے تعلق دے نال سݙیا ونجٖے اونکوں کنیت آکھیا ویندے۔

٭ نذیر احمد دہلوی دے اردو ناول ’’ توبۃ النصوح‘‘ دا سرائیکی ترجمہ دلشاد کلانچوی ہوراں توبہ زاری دے ناںنال کیتے۔

٭ منظوم سرائیکی ڈرامہ ’’ سخی بادشاہ ‘‘ دے مصنف منشی غلام حسن شہید دا تعلق تاریخی شہر ملتان نال اے۔

٭ انگریزی ڈرامہ نگار شیکسپیئر دا ہم پلہ اردو دے ڈرامہ نگار آغا حشر کوں آکھیا ویندے۔

٭ ماما جمال خان سئایکی بٖالاں کیتے ڈرامیاں دی پہلی کتاب اے، ڈرامہ نگار حفیظ خان ہن۔

٭ The Siraiki language of  central pakistan ڈاکٹر سی شیکل دی کتاب اے۔

٭ ’’ اردو میں اصول تحقیق‘‘ ڈاکٹر ایم سلطانہ بخش دی مرتب کیتی ہوئی کتاب اے۔

٭ ’’ ریت میں سونا‘‘ اینجھی کتاب اے جیندے وچ سرائیکی خطے دی وسیقی دے فنکاراں دا تعارف کرایا ڳے ، ایندے مصنف منظور علی تنہا ہن۔

٭ غلام حسن گانمݨ سرائیکی زبان دے پہلے ڈرامہ نگار ہن۔

٭ ’’ ملتان سٹوریز‘‘ رومن رسم الخط وچ للھیل سکیمپ دی کتاب اے۔

٭ موہنجو دڑو دے آثار سب توں پہلے سرجان مارشل دیافت کیتے۔

٭ ’’ دیوان احدی ‘‘ حضرت خواجہ غلام فخر الدین دا فارسی مجموعہ کلام اے۔

٭ مرکز تعلیم و تحقیق برائے زبان و ادب مظفر گڑھ توں چھپݨ والے تحقیقی مجلے دا ناں ’’ تعلیم و تحقیق‘‘ اے۔

٭ ’’ پاکستان میں تہذیب کا ارتقاء‘‘ معروف مصنف سبط حسن دی کتاب اے۔

٭ شاہ شمس سبزواری ، سوانح حیات اور آثار … کتاب دی مصنفہ ڈاکٹر روبینہ ترین ہن۔

٭ صدیق طاہر تنقید تے تحقیق دی کتاب ’’ ویورے‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ گانمݨ ملتانی دی شاعر ہووݨ دے نال نال بٖی وجہ شہرت سرائیکی تھیٹر اے۔

٭ عہد غزنوی وچ لکھیا ونجٖݨ آلا نور نامہ حضرت ملاں دی تخلیق اے۔

٭ ’’ مغرب کے تنقیدی اصول ‘‘ اردو ادب دے نقاد ڈاکتر سجاد باقر رضوی دی اہم کتاب اے۔

٭ ہک ڈرامے دے بنیادی طور تے ترائے حصے ہوندن۔

٭ ریڈیو ڈرامہ حقیقت وچ … لفظ اتے صوت دے خوبصورت تسلسل نال کہاݨی کوں پیش کرݨ دا ناں اے۔

٭ ’’ سرائیکی ریڈیائی ڈرامے ‘‘ خالد اقبال دی مرتب کردہ کتاب اے۔

٭ ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل سرائیکی دیاں چار صوتاں کوں انج فونیم آکھئے۔

٭ ڈاکٹر رفیق مغل چولستان وچ قدیم آثار دی تلاش دا پہلا مرحلہ ۱۹۷۴ء وچ شروع کیتا۔

٭ ’’ سرائیکی زبان  و ادب دی مختصر تاریخ‘‘ مصنف سجاد حیدر پرویز ہن، ایں کتاب دا صنفی دائرہ تحقیق و تنقید اے۔

٭ ’’ اردو میں سرائیکی زبان کے ان مٹ نقوش‘‘ پروفیسر شوکت مغل دی تحقیق اے۔

٭ سرائیکی ادب بورڈ ملتان ولوں شائع تھیوݨ آلی کتاب ’’ سرائیکی اور اس کی ہمسائیہ علاقائی زبانیں … ڈاکٹر مہر عبدالحق دی لسانی تحقیق اے۔

٭ مقتدرہ قومی زبان اسلام آباد ولوں شائع تھیوݨ والی تحقیقی کتاب ’’ تحقیق کافن ‘‘ دے محقق دا ناں ڈاکٹر گیان چند اے۔

٭ ’’ نور نامہ ‘‘ وچ سرائیکی شاعری دی بنیاد مذہبی شاعری اے۔نور نامہ دی ابتدائی شکل کوں نعت آکھیا ویندے۔

٭ ’’ نور نامہ ‘‘ دے سلسلے وچ ’’ نسخہ ملاں‘‘ تے ’’ نسخہ مراد‘‘ کوں اجٖوکے دور وچ پروفیسر شوکت مغل کیتے۔

٭ سرائیکی زبان کوں باقاعدہ طور تے ۱۹۶۲ء اِچ ہک کانفرنس وچ ’’ سرائیکی ‘‘ ناں ݙتا ڳیا ۔

٭ سرائیکی شاعری دی صنف ݙوہڑہ چار مصرعیاں تے مشتمل ہوندی اے۔

٭ چند سرائیکی اصطلاحات و مترادفات دے مصنف قیس فریدی ہن۔

٭ ’’ سرائیکی اردو بٖول چال ‘‘ دے مصنف بشیر احمد ظامی بہاولپوری ہن۔

٭ کتاب ’’ نصاب ضروری ‘‘ دے مصنف خدا بخش ہن۔

٭ ’’ لغت فریدی‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق مرتب کیتی اے۔

٭ کتاب ’’ سرائیکی قواعد تے زبان دا نی ‘‘ بشیر احمد بھائیہ لکھی اے۔

٭ پروفیسر شوکت مغل ہوراں دی پہلی کتاب ’’ سرائیکی محاورے ‘‘ وچ ترائے ہزار محاورے شامل ہن۔ ݙوجھی جلد وچ پنج ہزار محاورے شامل ہن۔

٭ سن ۱۹۱۵ء وچ چھپݨ والی کتاب "Lahanda Language" دے مصنف جارج گریرسن ہن۔

٭ دیوان فرید دا منظوم انگریزی ترجمہ Fareed's fragrance ریاض قدیر کیتے۔

٭ ملتان دی تاریخ ثقافت دے حوالے نال محمد اسلم میتلا دی کتاب دا ناں ’’ ملتان نامہ ‘‘ ہے۔

٭ محمد اجمل مہار دی کتاب ’’ ملتان کے قدیم امام باڑے اور مجالس عزا کی روایت ‘‘ سرائیکی ریسرچ سنٹر ملتان توں چھپی اے۔

٭ ’’ ملتان اردو کی جنم بھومی‘‘ دے مصنف شبیر حسن ہن۔

٭ ’’ عالمی افسانے ‘‘ دے عنوان نال ، عالمی سطح تئیں لکھیے افسانیںکوں سرائیکی چولا ڈاکٹر اسلم عزیز درانی پوائے۔

٭ ’’ قرآن مجید دیاں آخری ݙاہ سورتیں دا ترجمہ تے تشریح‘‘ مترجم تے شارح محمد رمضان طالب ہن۔

٭ قاضی فخر الدین راضی دا قاعدہ پہلی واری ۱۸۹۰ء وچ چھپیا۔

٭ سرائیکی زبان دے کلاسیکی شاعر مولوی لطف علی بہاولپوری کوں ملک الشعراء آکھیا ویندے۔

٭ مولوی لطف علی دا مشہور ’’ سیفل نامہ‘‘ ۱۱۹۵ء اِچ لکھیل اے۔

٭ دمودر داس قصہ ہیر رانجھا دے او مصنف ہن جنہاکوں زیادہ شہرت ملی۔

٭ مثنوی سسی پنوں دے مصنف سید جلال شاہ بخاری ، بدلی شریف ضلع رحیم یار خان دے واسی ہن۔

٭ سندھی سرائیکی دے معروف صوفی شاعر سچل سرمست دا اصل ناں عبدالوہاب اے۔

٭ ’’ پریت مہار‘‘ مقالات دا اہم مجموعہ ہے ، مقالات دا موضوع تفہیم کلام فریدؒ ہے۔

٭ دیوان فریدؒ مع ترجمہ و تشریح دے مصنف مولانا نور احمد فریدی ہن۔

٭ خرم بہاولپوری معروف کلاسیکل شاعر ہن انہاں دا اصل ناں مولوی نصیر الدین حسن خرم ہن۔

٭ صوفی فیض محمد دلچسپ دا پہلا سرائیکی شعری مجموعہ ’’ ٹھڈڑے ساہ‘‘ ہے۔

٭ ’’ روہی وٹھڑی مینگھ ملہاراں، سانول موڑ مہاراں‘‘ معروف صوفی شاعر خواجہ غلام فریدؒ دی کافی دا مصرعہ ہے۔

٭ ’’ وپرے‘‘ سفیر لاشاری دا مجموعہ شاعری ہے۔

٭ میرا من دے قصے دا منظوم سرائیکی ترجمہ ’’ باغ و بہار‘‘ قاضی امام بخش شیروی کیتے۔

٭ ’’ سرائیکی مرثیہ گوئی کے پانچ سو سال‘‘ دیمصنف خلش پیر اصحابی ہن۔

٭ سچل سرمست جو سرائیکی کلام … دے مرتب مولانا حکیم محمد صادق راݨی پوری ہن۔

٭ ممتاز حیدر ݙاہر دا سفر نامہ ’’ پکھی واس‘‘ ہمسایہ ملک ہندوستان دا سفر اے۔

٭ محمد اسماعیل احمداݨی دا ٹریو لاگ تے رپور تاژ نما سفر نامہ پیت دے پندھ اے۔

٭ ’’ وسیب رنگ‘‘ محمد اسلم میتلا دے سرائیکی انشائیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی الا بٖول (مکالمے) دی پہلی کتاب جیندے مصنف قاصر فریدی ہن ایں کتاب دا ناں ’’ کوجھے مور‘‘ اے۔

٭ عبدالباسط بھٹی دی کتاب ’’ ݙکھ ݙول ‘‘ نثری صنف خاکے وچ ہے۔

٭ مولانا محمد حسین آزاد دے مضمونیں دے مجموعے نیرنگ خیال دا ترجمہ ’’ خواباں وچ خیال‘‘ دے ناںنال تھئے۔

٭ ’’ سخن فرید دا ‘‘ رحیم طلب دی کتاب ہے ، اے مجموعہ ’’ مجموعہ مضامین ‘‘ ہے۔

٭ ڈاکتر جی الانہ دی کتاب ’’ ایت دی گیٹ آف لو‘‘ دا موضوع فریدیات اے۔

٭ مقابیس المجالس مرتب مولانا رکن الدین تے مترجم کیپٹن واحد بخش سیال ہن ، اے کتاب خواجہ غلام فریدؒ دے افکار کوں بیان کریندی اے، انہاں افکار کوں ملفوظات فرید آکھیا ویندے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق دیوان فریدؒ کوں موضوعات دے تحت جمع کر تے اوندا ترجمہ ’’پیام فرید‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ خواجہ غلام فرید دیاں کافیاں دی کتاب تفہیم فرید بھاڳ سہاڳ دے مرتب ڈاکٹر خالد اقبال ہن۔

٭ گلاسری آف ملتانی لینگوئج دے انگریز مصنف ایڈورڈ اوبرائن ہن۔

٭ ’’ سرائیکی زبان دیاں مزید لسانی تحقیقاں‘‘ دے مصنف ڈاکٹر مہر عبدالحق ہن۔

٭ ’’ کتاب ’’ سرائیکی زبان دیاں مزید لسانی تحقیقاں‘‘ وچ سرائیکی زبان دیاں ݙو قدیم تحریراں دے عنوان نال قصیدہ بردہ شریف تے حلیہ مبارک دا ترجمہ شائع کیتا ڳے ، کتاب دے مصنف ڈاکٹر مہر عبدالحق ہن۔

٭ ’’ تاریخ ادبیات مسلمانان پاک و ہند‘‘ وچ سرائیکی ادب میر حسان الحیدری چانڈیو دا لکھیل اے۔

٭ کتاب ’’ سرائیکی شاعری ‘‘ دے مصنف کیفی جٖامپوری ہن۔

٭ ’’ لیجنڈ آف دی پنجاب‘‘ سرائیکی لوک کہاݨیاں مرتب ایف ڈبلیو سکیمپ رومن رسم الخط وچ ہے۔

٭ الف بٖے بٖٹوا تے آٹی ماٹی، بٖال ادب دیاں کتاباں ہن، ایندے مصنف پروفیسر شوکت مغل ہن۔

٭ ’’ ہک ہا بادشاہ‘‘ سرائیکی لوک قصیاں دی کتاب دے مصنف طاہر غنی ہن۔

٭ کتاب’’ سرائیکی سمل ‘‘ دے مصنف دا ناں جمشید کمتر اے۔

٭ مذہبی نثری کتاب ’’ نجات المومنین‘‘ دی شرح سرائیکی نثر وچ لکھی ڳی اے ایندے مصنف مولوی عبدالکریم ہن۔

٭ ’’ سندھ ساگر نال ہمیشاں‘‘ اشو لال دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ زبیر احمد دی شاعری دی کتاب چاندی مڑھیئے طاق دا صنفی دائرہ نظم بݨدے۔

٭ ’’ پندھ‘‘ اصغر عابد دے سرائیکی ہائیکوز دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ تاریاں بھریا اسمان‘‘ تنویر سحر دا شعری مجموعہ ہے ، ایندے وچ شاعری صنف قطعات وچ کیتی ڳی اے۔

٭ سرائیکی ہائیکوز دا پہلا مجموعہ ’’ ساہ دی بٖکل ‘‘ ہے شاعر دا ناں حیدر گردیزی اے۔

٭ گھروں در تانڑیں… احمد خان طارقؔ دے ݙوہریاں دا مجموعہ ہے۔ اے سن ۱۹۸۹ء اِچ چھپی ہئی۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق اپݨی شاعری دی کتاب ’’ لالڑیاں‘‘ وچ تخلص ’’للّی لال ‘‘ ورتیے۔

٭ آم شام۔۔ قیس فریدی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ کشکول وچ سمندر‘‘ ممتاز حیدر ݙاہر دا شعری مجموعہ ہے، ایندے وچ صنف شاعری غزل اے۔

٭ شاکر شجاعبادی صنف ݙوہڑہ شاعری پاروں عام لوکاں وچ پسند کیتا ویندے۔

٭ ’’ پرہ بٖاکھ‘‘ جہانگیر مخلص دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ لوک شاعری کوں چار قسماں وچ ونڈیا ویندے۔

٭ سرائیکی پابند نظماں دیاں کتاباں ویویں صدی دے پہلے نصف عرصے توں چھپݨ شروع تھی ڳیاں ہن۔

٭ سرائیکی نظماں دے مجموعے ’’ ہنجوان دے ہار ‘‘ دے شاعر اقبال سوکڑی ہن۔

٭ ’’ اٹک مٹک دیدم‘‘ سرائیکی شعری مجموعے دای شاعرہ بخت آور کریم ہن۔

٭ منیر فاطمی نے اپݨی شاعری دی کتاب ’’ بٖلدے پچھانویں‘‘ وچ صنف نظم معریٰ ورتی اے۔

٭ ’’ پڑچھیاں اتے پُھل ‘‘ سرائیکی غزلاں دا او شعری مجموعہ ہے جئیں سرائیکی غزل دے مزاج کوں بدل ݙتے ،ایندے شاعر رفعت عباس ہن۔

٭ صنف ’’ سرائیکو‘‘ وچ ترائے مصرعے ہوندن۔

٭ ’’ کچ دیاں ماڑیاں‘‘ حفیظ خان دے سرائیکی ڈرامیاں دا مجموعہ ہے ، اے ڈرامہ نوعیت دے اعتبار نال ریڈیا ڈرامے ہن۔

٭ ممتاز مفتی دے ڈرامے ’’ لوک ریت‘‘ دا سائیکی ترجمہ حمید الفت ملغاݨی ’’ ڳل ڳلانواں ریت دا‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ آغا حشر کاشمیری دے ترائے اردو ڈرامیاں دا سرائیکی ترجمہ سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور توں چھپیے۔

٭ سرائیکی ٹی وی ڈرامیاں دا پہلا مجموعہ رُت رنگیلڑی ہے دے ڈرامہ نگار قاسم جلال ہن۔

٭ مطبوعہ سرائیکی ڈرامے دی تاریخی ونڈ موجب پہلے ڈرامہنگار منشی غلام حسن گانمݨ ہن۔

٭ ماما جمال خان، بٖالاں کیتے ریڈیو ملتان توں سرائیکی وچ نشر تھیوݨ والے ڈرامے ہن، ڈرامہ نگار حفیظ خان ہن۔

٭ سرائیکی وسیب دا معروف لوک رقص ’’جُھمر‘‘ ہے۔

٭ لان جائنس دے ترفع دے عناصر پنج ہن۔

٭ ݙاکو ڈرامہ دستاویزی ڈرامہ ہوندے۔

٭ سرائیکی زبان کوں ’’ پری ملتانی ‘‘ دا ناں شاعر علی حیدر ملتانی ݙتا ہئی۔

٭ سرائیکی علاقے دا مشہور راڳ ݙاکھنڑیں ہے۔

٭ گانمݨ ملتانی دی وجہ شہرت تھیٹر اے۔

٭ دندانی درآمدی آواز Dental implovsives سرائیکی دے علاقیاں جھنگ وچ بٖولیاں ویندین۔

٭ سرائیکی دا پہلا کافی گو شاعر شاہ حسین اے۔

٭ استاد امانت علی خان، فتح علی خان دا گھرانہ پٹیالہ گھرانہ ہے۔

٭ عطاء اللہ عیسیٰ خیلوی میانوالی دے معروف لوک فنکار ہن جنہاندی شہرت بین الاقوامی اے۔

٭ دلشاد کلانچوی دی تنقیدی کتاب ’’ ادبی چول پڑچول ‘‘ عملی تنقید دا مُکھ نشابر کریندی اے۔

٭ تلاوڑے ، محمد اسلم رسولپوری دا تنقیدی مضامین دا مجموعہ ہے، ایندے وچ کل سولھاں تنقیدی مضمون شامل ہن۔

٭ تنقیدی مضمونیں دی کتاب تنقید دیاں پوڑھیاں دلشاد کلانچوی لکھی اے۔

٭ ’’نویں سوبھ‘‘ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دے تنقیدی مضمونیں دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی ادب، ریت روایت دے مصنف ڈاکٹر طاہر تونسوی ہن۔

٭ ’سرائیکی زبان و ادب ، ایک تاریخ، ایک جائزہ‘ ڈاکٹر مقبول گیلانی دی تحقیقی کاوش اے۔

٭ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب ’’ آٹی ماٹی ‘‘ بٖال ادب دے دائرے وچ امدی اے۔

٭ لفظ ’’ اے ، ایہ ‘‘ گرامر دی رو نال اسم اشارہ ہے۔

٭ سرائیکی لفظ ’’ بٖہاری ‘‘ (جھاڑو) گرامر دی رو نال اسم آلہ ہے۔

٭ وادیؐ سندھ دی سندھی زبان کوں سرائیکی دی بھیݨ آکھیا ویندے۔

٭ وادیٔ سندھ وچ دراور نسل دی تہذیب دا زمانہ ۳۰۰۰ ق م تا ۴۰۰۰ ق م ہے۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق قصیدہ بردہ شریف دا چار زباناں وچ ترجمہ کیتے ، انگریزی زبان وچ منثور ترجمہ کیتے۔

٭ سرائیکی زبانو چ ’’ بائبل دا ترجمہ ۱۸۸۸ء؁ وچ چھپیا۔

٭ قدیم زمانے وچ سرائیکی زبان کوں وادیٔ سندھ وچ سین دب، وار چڈھ، اپ پھرنش، ادھ ناگری آکھیا ڳیا۔

٭ مولوی عبدالکریم دی کتاب ’’ نجات المومنین ‘‘ سن تصنیف ۱۰۸۰ء صنفی دائرے وچ مثنوی اے۔

٭ سرائیکی زبان کوں پہلی واری ۱۳۰۰ء تا ۱۴۳۹ء وچ حاصل تھئی۔

٭ جیمز ولسن سرائیکی زبان کوں ’’ تھلی‘‘ ۱۹۰۳ء وچ آکھیا۔

٭ سرائیکی دے لہجیں دا لسانی نقشہ پیش کریندے ہوئے شیکل سرائیکی دے چھی لہجے ݙسیندن۔

٭ ’’ سرائیکی ادب کی نشاۃ ثانیہ‘‘ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی تصنیف اے۔

٭ وادیٔ سندھ وچ قدیم زبان دے %۵۰ دراوڑی لفظ سرائیکی وچ شامل ہن۔

٭ وادیٔ سندھ وچ ایرانی اثرات دا ٓغاز ۵۲۱ق م توں تھیندا پئے۔

٭ ’’ البیرونی ‘‘ بارے اوندی ’’ کتاب الہند ‘‘ توں ماہر لسانیات ثابت تھیندے۔

٭ حافظ محمود شیرانی دی تحقیق مطابق اردو صرف و نحو دے اعتبار ملتانی (سرائیکی ) زبان دے نال بٖہوں قریب اے۔

٭ ’’ دی لہندی لینگوئج‘‘ روسی محقق یو اے سمر نوف دی کتاب اے

٭ میر حسان الحیدری ، شعری صنف ݙوہڑہ کوں سرائیکی دی قدیم شعری صنف آکھیے۔

٭ نور نامہ ، معراج نامہ دا عہد تصنیف عہد غزنوی اے۔

٭ معراج نامہ جدید مولوی نبی بخش دی تصنیف اے۔

٭ ابن حوقل اپݨے ہک قلمی نسخے وچ سندھ دا نقشہ لیکیے او عراق دا رہݨ والا ہئی۔

٭ عروج یافتہ ہڑپائی دور ۲۵۰۰ ق م تا ۱۵۰۰ ق م اے۔

٭ ’’ گلاسری آف ملتانی لینگوئج ‘‘ ای او برائن مستشرق دی تحقیق دا نچوڑ اے۔

٭ ’’میݙا سانول مٹھڑا شام سلونڑاں ، من موہن جانان وی توں ‘‘ اے بٖول سرائیکی دے معروف شاعر خواجہ غلام فرید ؒ دی کافی دے ہن۔

٭ صنف سرائیکی ݙوہڑہ دے پہلے وݙے شاعر پیارا شہید اے۔

٭ سرائیکی شاعری کوں چار حصیاں وچ شمار کیتا ونجٖ سڳدے۔

٭ مولوی غلام قادر قریشی دا لغیتہ شاہکار ’’ تولد نامہ ‘‘ ۱۰۷۲ شعراں تے مشتمل اے۔

٭ ناطق ڈھولا اتے لغیتہ ڈھولا کوں سرائیکی صنف سی ھرفی وچ لکھیا ڳے۔

٭ فقیر محمد دل پذیر دی منظوم تفسیر سورۃ النبا دا سن اشاعت ۱۳۱۰ھ اے۔

٭ قصیدہ بردہ شریف دا سرائیکی وچ اولین ترجمہ لطف اللہ مہندس کیتے۔

٭ ’’ پکی روٹی‘‘ اسلامی فقہ دی کتاب اے۔ اے سرائیکی زبان دے شاہ پوری لہجے وچ لکھی ڳی اے۔

٭ ’’ مدنی مٹھا من ٹھار‘‘ سرائیکی وچ سیرت نگاری دا صدارتی ایوارڈ یافتہ کتاب اے۔ مصنف ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ہن۔

٭ تاریخ ادبیات مسلمانان ہند وچ ’’ نور نامہ ‘‘ دا عرصہ تحریر ۱۱۰۷ء تا ۱۱۱۱ء درج اے۔

٭ سرائیکی مرثیے دی تحقیق دے حوالے نال سب کنوں وݙا ناں خلش پیر اصحابی دا ہے۔

٭ لینگوئسٹک سروے آف انڈیا وچ ، فیروز دے مرثیے دا مترجم سمر جیمز ولسن ہے۔

٭ ’’ نور دے نظارے ‘‘ مذہبی شاعری بارے دلنور نور پوری دی مرتبہ ہے۔

٭ جگ مشہور ’’ سیفل نامہ ‘‘ دے شاعر مولوی لطف علی بہاولپوری ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے کلاسیکی شاعر خرم بہاولپوری دا اصل ناں مولوی نصیر الدین اے۔

٭ ’’ٹھڈڑے ساہ ‘‘ مشہور شاعر صوفی فیض دلچسپ دا پہلا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ سرائیکی مرثیہ گوئی دے پنج سو سال ‘‘ خلش پیر اصحابی دی کاوش اے۔

٭ دیوان فریدؒ کوں موضوعات دے تحت ونڈ کے ڈاکٹر مہر عبدالحق ترجمہ کیتے۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری ‘‘ ابتدائی مربوط تحقیقی جائزہ کیفی جٖامپوری دی کاوش اے۔

٭ ڈاکٹر محمد صدیق شاکر دی سیرت رسولؐ دیاں چھی ضخیم جلداں چھپ چکین۔

٭ سرائیکی دینی ادب وچ نثر دی اہم کتاب دے مصنف مولوی قادر بخش ہن۔

٭ کونین دا سہݨپ منظوم سیرت نگاری دی اہم کتاب اے، شاعر دا ناں ایم بی اشرف اے۔

٭ ’’ لیجنڈ آف دی پنجاب ‘‘ سرائیکیلوک کہاݨیاں دے مرتب ایف ڈبلیو سکیمپ ہن۔

٭ ’’ الف بے بٹوا ‘‘ بٖال ادب بارے شوکت مغل دی کاوش اے۔

٭ سرائیکی افسانہ ’’ شہید ‘‘ اشاعت جولائی ۱۹۶۷ء، افسانہ نگار دا ناں تحسین رائے سبالوی اے۔

٭ سید غلام حسین کربلائی دا ’’ سفر نامہ عراق و ایران ‘‘ دی وجہ خصوصیت منظوم ہے۔

٭ ’’تفسیر القراں … سوکھی تفسیر‘‘ ڈاکٹر صدیق شاکر لکھی۔

٭ ’’ راحت القلوب ‘‘ معروف بزرگ صوفی شاعر بابا فرید الدین گنج شکر دے ملفوظات دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ رانی کیتکی کی کہانی ‘‘ اردو نثر دی کتاب جیندے وچ مقامی زبان دے بے شمار لوّظ ہن، ایندے مصنف دا ناں انشاء اللہ خان ہن۔

٭ سرائیکی مزاحمتی شاعری مطبوعہ ۱۹۹۵ء مرتب دا ناں ڈاکٹر طاہر تونسوی ہن۔

٭ اکھیں دیجڳارے اشاعت ۱۹۷۶ء بہاولپور … شاعر دا ناں رشید عثمانی اے۔

٭ ’’ عشق اللہ سئیں جاگیا ‘‘ اجٖوکے دور دے شاعر رفعت عباس دی کافیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ جانباز جتوئی دے فن شخصیت بارے مرتبہ کتاب دے مررتب ڈاکٹر حمید الفت ملغانی ہن۔

٭ شعری مجموعہ ’’ سبھے خواب میݙے ‘‘ تریمت شاعرہ بہار النساء دی کاوش اے۔

٭ ’’ پریت دا ݙکھ ‘‘ اشاعت ۱۹۹۶ء سرائیکی ادبی بورڈ ملتان ، شاعر فیض تونسوی ہن۔

٭ سرائیکی ادبی سوکھڑی ۲۰۱۱ء ۔ مرتب ڈاکٹر حمید الفت ملغانی ہن۔

٭ ’’ بے انت ‘‘ بزرگ شاعر اقبال سوکڑی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ میر حسان الحیدری ’’ فتوحات فرید‘‘ دے ناں نال خواجہ غلام فرید ؒ دی فوائد فریدیہ کتاب دا ترجمہ کیتے۔

٭ ’’ اجرک ‘‘ ڈاکٹر نصر اللہ ناصر دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’ دیوان عاقل جوڳی ‘‘ دے محقق و مرتب ہاشم شیر خان ہن۔

٭ عبداللطیف بھٹی دی کتاب ’’ چھند پتری ‘‘ دا موضوع سرائیکی عروض اے۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دے سفر حج دا احوال مولوی محمد عمر لکھیا ہئی اوندا سرائیکی ترجمہ مجاہد جتوئی کیتے۔

٭ ’’ چھولیاں ، امر کہاݨی، ناول نگار دا ناں محمد اسماعیل احمدانی اے۔

٭ منشی گانمݨ دا ڈرامہ ’’ سخی بادشاہ‘‘ منظوم ہے۔

٭ ’’سنج صباحیں ‘‘مسرت کلانچوی دے سرائیکی ڈرامیاں دی کتاب اے۔

٭ ’’ ڈر اور ڈراما‘‘ ملتان دے معروف انشائیہ نگار صلاح الدین حیدر دے انشائیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ ڈراما‘‘ یونانی زبان دا لوّظ اے۔

٭ ’’ ماںبولی‘‘ دا عالمی ݙینھ۲۱ فروری کوں منایا ویندے۔

٭ کتابچہ ، قلعہ ݙیراور، آثار و تاریخ با تصویر محمد حیات قریشی دی کاوش اے۔

٭ ’’ منتخب کلام حمل لغاری‘‘ دے مرتب اسلم رسولپوری ہن۔

٭ اردو توں سرائیکی افسانیاں دا ترجمہ ’’ منزلاں دے پندھیڑو ‘‘ دے نال فرحت نواز کیتے۔

٭ نور احمد بن شمس الدین سیال شیخ سعدی شیرازی دی کتاب دا ترجمہ ’’کریما‘‘ دے ناںنال کیتے۔

٭ آغا حشر دے اردو ڈرامے ’’ رستم سہراب ‘‘ دا سرائیکی ترجمہ افسانہ نگار اسلم قریشی کیتے۔

٭ شاہ عبداللطیف بھٹائی دی وجہ شہرت صنفی اظہار دی صورت وائی اے۔

٭ حفیظ خان دی کتاب ’’ مآثر ملتان ‘‘ سدا آباد وچ زمانۂ قبل تا ۱۱۷۶ء دے دور دے واقعات شامل ہن۔

٭ ’’ چولستان کی تاریخ و ثقافت‘‘ دی جاوید عثمان شامی دی تحقیقی کاوش اے۔

٭ ’’ اللہ آپ بادشاہ ‘‘ ایم بی اشرف دے لوک قصیاں دی کتاب اے۔

٭ ’’آکھیا مبارک شاہ ‘‘ بارے تحقیق کار دا ناں رحیم طلب اے۔

٭ ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی وسیب کوں چار لکھاں وچ ونڈیا ونجٖ سڳدے، تحقیق، تنقید، شخصیات، ثقافت، ایندے وچ مضمونیں دی تعداد ۵۷ ہے۔

٭ ’’سرائیکی سماج تے میڈیا‘‘ دے مصنف خالد اقبال ہن،  ۲۰۱۲ء وچ چھپی اے۔

٭ ناصر رضوی دی کتاب ’’ بٖولی بھوم دی سنجٖاݨ‘‘ لسانیات دے حوالے نال معروف اے۔

٭ ’’ سرائیکی ساݙا ساہ ‘‘ … جمشید کمتر دی کتاب اے۔

٭ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب ’’ قدیم اردو دی لغت اور سرائیکی زبان ‘‘ دا موضوع لسانیات ہے۔

٭ کافی راگ … امیر خسرو دی ایجاد اے۔

٭ ’’ زبان کا ارتقاء ‘‘اردو دے معروف ماہر لسانیات خلیل صدیقی دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی ادب ’’ ٹور دے پندھ ‘‘ ( سجاد حیدر پرویز ) پندرھاں سال تے محیط اے۔

٭ ’’کھاوݨ، پیوݨ، اُٹھݨ، بٖہݨ، جاڳݨ ‘‘سرائیکی زبان دے پنج مصادر ہن۔

٭ ’’ یو ۔ اے ۔ سمر نوف (lahndi Language) سرائیکی زبان بارے انگریزی کتاب اے۔

٭ ’’ سندھی، مارواڑی، جٖٹکی، لہندا، ملتانی، جھنگوی، ریاستی ‘‘ سرائیکی دے لہجے ہن۔

٭ سرائیکی تے اوندیاں ہمسایہ علاقائی زباناں دے مصنف ڈاکٹر مہر عبدالحق ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے علاقے دیرہ غازی خان وچ جٖٹکی اکھیندن۔

٭ گریئٹر سن سرائیکی کوں بٖاہرلے دائرے وچ رکھیے۔

٭ سرائیکی زبان لکھݨ کیتے ورتیجݨ آلے ݙو رسم الخط لُنڈا، شاردرا، کڑکی، نستعلیق، نسخ ہن۔

٭ پراکرت توں مراد اصل، غیر صاف شدہ۔

٭ ملتانی، ہندی، ملتان وچ سرائیکی زبان دے پراݨے ناں ہن۔

٭ جیوکس دی لغت سرائیکی، انگریزی زبان وچ ہے۔

٭ پتی، کاتی، اجرک، شالا ، مزیرا، وساخ سرائیکی زبان دے او لوّظ ہن جیرھے عربی وچوں آئے ہِن۔

٭ لینگوسٹیک سروے آف انڈیا دا مصنف جارج گریرسن اے۔

٭ ڈاکٹر شوکت سبزواری، ڈاکٹر محی الدین قادری زور اردو زبان دے ݙو ماہرین لسانیات ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے بارے ، یو ۔ اے سمر نوف دی کتاب (lahndi language)ہے۔

٭ سرائیکی زبان دیاں چار درآمدی (Impalasive) آوازاں ’’بٖ، جٖ، ݙ، ڳ‘‘ ہن۔

٭ سرائیکی زبان دیاں چار درآمدی آوازاں ہمسایہ زبان سندھی نال سانجھیاں ہن۔

٭ یورپی ماہرین لسانیت سرائیکیکوں زبان دے ہندیورپی خاندان، شاخ ہند آریائی وچ رکھیندن۔

٭ سرائیکی زبان دے چار امر ’’ کھا، پی، اُتھی، بٖہہ، جاڳ‘‘ ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے حد بٖنے نال سندھی، پنجاب رلدیاں زباناں ہن۔

٭ سرائیکی زبان، لسانی مضامین تے اوندا رسم الخط تے آوازاں محمد اسلم رسولپوری دیاں کتاباں ہن۔

٭ سرائیکی دیاں تالوی (platal) آوازاں ’’ چ، چھ، ج، جھ، ش ‘‘ ہن۔

٭ ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل دے مطابق سرائیکی دے بنیادی حروف علت نوں (۹) ہن۔

٭ شیکل سرائیکی زبان دے اٹھتالی (۴۸) کانسونٹ لکھین۔

٭ سرائیکی وچ سنسکر دے ݙو لوّظ ’’دربھ، بھت، ہتھ، اُچا، چم ‘‘ہن۔

٭ زبانیں دیاں آوازاں دے مطالعے کوں لسانیات وچ صوتیات (phonotics) اکھیندن۔

٭ ہک زبان دی آوازاں دے مطالعے کوں لسانیات وچ صوتیات اکھیندن۔

٭ ’’ نشان، وات، کھیسہ ‘‘ سرائیکی زبان دے فارسی وچوں آوݨ آلے ݙو لوّظ ہن۔

٭ سرائیکی وچ جنگل توں متعلق ݙو لفظ ’’ جھنگ، بٖیلہ ، جھر، جھت ‘‘ ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے مصادر مذکر ہوندن۔

٭ سرائیکی تے اردو وچ س، تے، ہ دے بدلݨ دیاں ݙوں مثالاں ’’ گھاس، گھاہ، جیسا، جیہا، سانس ، ساہ‘‘ ہن۔

٭ سرائیکی زبان تلویں وادی سندھ دی تہذیب نال ڳنڈھی ہوئی اے۔

٭ سندھی تے سرائیکی محقیق ایں زبان کوں دراوڑی کاندان دی زبان اکھیندن۔

٭ سرائیکی ݙوں نک (Nose) وچوں ادا تھیوݨ والیاں آوازاں ’’م، ن‘‘ ہن۔

٭ کوئے، کُتے، اُٹھ دیاں آوازاں کوں سرائیکی وچ ’’کُرلاوݨ، بھونکݨ، بُڑکݨ‘‘ اکھیندن۔

٭ سرائیکی زبان دیاں کوئی لبی (Labial) آوازاں ’’پ، پھ، ب، بھ ‘‘ ہن۔

٭ سرائیکی زبان وچ زناوریں دے پَھل کوں بٖلی ۔ بٖلونگڑا، بھیݙ۔ بِھڈور، کُتا گُلر، ہرݨ ۔ بک اکھیندن۔

٭ لسانیات اُتے محمدبشیر ظامی دی کتاب ’’ سرائیکی زبان دا ارتقاء‘‘ ہے۔

٭ سرائیکی زبان دیاں ݙوں ݙنداں (Dental) آوازاں ’’ٹ، ٹھ، د، ڈھ، ل‘‘ ہن۔

٭ لفظ سرائیکی سندھ وچوں رائج تھیا۔

٭ سرائیکی کوں لہندا دے نال ماہر لسانیات جارج گریئرسن مشہور کیتا۔

٭ ’’الف، ی، ے، اُو، ای ‘‘سرائیکی دے لمبے حروف علت ہن۔

٭ ’’ زیر، زبر، پیش‘‘ سرائیکی دے چھوٹے حروف علت ہن۔

٭ ’’ ع، ق، ث، ص، ض ‘‘ سرائیکی حروف تہجی وچ شامل عربی حروف تے آوازاں ہن۔

٭ سرائیکی دیاں ’’ٹھ، ڈ،ز، ٹ‘‘ پٹھیاں (Retrotlex) آوازاں ہن۔

٭ سرائیکی موھری صوفی بزرگ بابا فریدؒ گنج شکر دا مزار پاکپتن وچ ہے۔

٭ بابا فریدؒ دے شعر کوں اشلوک اکھیندن۔

٭ سرائیکی دا پہلا ݙوہڑہ تاریخ وچ حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ دا ہے جیرھا انہاں حضرت بابا فرید گنج شکر کوں لکھیا۔

٭ سرائیکی ݙوہڑے دے ارتقائی پندھ کوں ترائے حصیاں وچ ونڈیا ویندے۔

٭ سرائیکی سی حریف دے ارتقائی پندھ کوں ترائے حصیاں وچ ونڈیاں ویندے۔

٭ عام طور تے ݙوہڑے دے چار مصرعے ہوندن۔

٭ پیارا شہید ݙوہڑے دا باقاعدہ پہلا شاعر اے۔

٭ سرائیکی وچ پہلی سی حرفی علی حیدر ملتانی دے مرشد شاہ حبیب قادری لکھی اے۔

٭ سائیکی شاعری دے پہلے باقاعدہ شاعر جنہاں دا کلام دستیاب اے او حضرت سلطان باہوؒ شور کوٹ جھنگ آلی سکار ہن۔

٭ ’’ حکایات پنجاب ‘‘ ، آر۔ سی ٹیمپل دی مرتب کردہ کتاب اے۔

٭ ملک عبداللہ عرفان دا ناں سرائیکی ادب دی صنف قصہ دے حوالے نال مشہور اے۔

٭ بشیر احمد ظامی ہوریں اپݨی کتاب لوک کہاݨیاں وچ لوک قصیاں دی ونڈ انسانی عمر دے حوالے نال کیتی اے۔

٭ شوکت مغل دی کتاب آتی ماٹی لوک صنف قصّے کوں بیان کریندی اے۔

٭ پروفیسر شوکت مغل سرائیکی لوک قصّے ’’ الف ب بٹوا ‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ ڈھولݨ سوڈھی سرائیکی لوک صنف ’’ مومل منیدھیرا‘‘ دا کردار اے۔

٭ سرائیکی لوک داستان مومل منیدھیرا وچ ڈھت کوٹ توں مراد کلانچ والا ہے۔

٭ ’’ مائی بٖڈھڑی دا پُھلا‘‘ بشیر احمد ظامی دی کتاب سرائیکی لوک کہانیاں وچ موجود بٖلپݨ دا قصہ ہے۔

٭ لوک داستان ’’ سسی پنوں ‘‘ وچ سسی دیاں ماڑیاں سرائیکی وسیب دے علاقے بھٹہ واہݨ نال تعلق رکھیندین۔

٭ ظامی بہاولپوری دی لغت دے ترائے (۳) حصّے ہن۔

٭ جیمز ولسن ݙوجھی واری او۔ برائن دی گلاسری آف ملتانی لینگویج کوں ایڈٹ کیتا۔

٭ ’’ تخلیق، تخلیقی شخصیات اور تنقید ‘‘ ڈاکٹر سلیم اختر دی لکھی ہوئی کتاب اے۔

٭ ’’ پارت ‘‘ ڈاکٹر نصر اللہ ناصر دی نظم اے، شعری مجموعہ اجرک اے۔

٭ اسلم عزیز درانی دا افسانہ ’’ سیجھ دا سنیہا‘‘ ہے۔

٭ ارسطو دے رسالے دا ناں’’ بوطیقا‘‘ ہے۔

٭ ’’تنقیدی دبستان‘‘ شوکت مغل دی لکھیل اے۔

٭ ’’ پیام فرید ‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب اے۔

٭ مہر گل محمد ، غلام حسن حیدراݨی دے افسانے مرتب کیتے۔

٭ ایڈلر نفسیاتی دبستاد دا نقاد اے۔

٭ ژونگ دی وجہ شہرت نفسیاتی تنقیدی گھرانہ ہے۔

٭ ڈاکٹر گوپی چند نارنگ دی تنقید ساختیاتی کتاب ’’ ساختیارت، پس ساختیا تاور مشرقی شعریات‘‘ اے۔

٭ ٹی ۔ ایس ایلیٹ اکھیندے تنقید ادب کیتے اینویں ہے جینویں جیوݨ کیتے ساہ ۔

٭ ’’ خواجہ فریدؒ دے لسانی تشکیلی تجربے ‘‘ اے مضمون ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر لکھیے۔

٭ سرائیکی وسیب وچ تلے دار چنڳے کُھسے کہروڑ پکا وچ بݨائے ویندن۔

٭ صادقین دی وجہ شہرت قرآنی خطاطی دا مصور صادقین اے۔

٭ ’’ڈگڈگی ‘‘ سب توں قدیم ساز اے۔

٭ ریڈیو فیچر دیاں چار قسماں ہن۔

٭ ڈرامے وچ ارتقاء دے بعد تضاد شروع تھیندے۔

٭ ڈرامے وچ کلائیمکس دے بعد تصادم شروع تھی ویندے۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری ‘‘ کیفی جٖام پوری دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی ادب دے پہلے ہجری دور دآغاز (۵۰۰ھ) توں ۱۱۰۰ھ) توں تھیندے۔

٭ لوک ادب توں مراد عام لوکاں دا ادب اے۔

٭ م ۔ ی قیصرانی دی کتاب ’’ سرائیکی تاریخی واراں ‘‘ ہے۔

٭ پروفیسر شوکت مغل ’’ملتانی واراں ‘‘ دے لکھاری ہِن۔

٭ ’’ ملتانی دیاں واراں‘‘ عمر کمال خان دی کتاب اے۔

٭ فنون لطیفہ دے چھی وݙے فنون شمار تھیندن۔

٭ سٹیج ڈرامہ سب توں پہلے یونان توں شروع تھیا۔

٭ صرف توں مراد لفظیں دی اندرونی بناوٹ دے مطالعے کوں آکھدن۔

٭ ’’کوٹھے تے راہ کائنی، مُلاں قاضی مسئلہ کیتا، یاری لاوݨ نگاہ کائنی‘‘ اے لوک صنف ماہیا بگڑو اے۔

٭ حضرت مُلاں دا نور نامہ ۵ویں صدی ہجری دی تخلیق اے۔

٭ سرائیکی ادب دی تکڑی شہادت تریجھی صدی ہجری وچ ملدی اے۔

٭ سرائیکی زبان دیاں ݙوں مشہور واراں نواب مظفر خان شہید دی اُتے سوبھے دی وار ہن۔

٭ غلام حسن حیدراݨی عشقیہ داستان ’’سمی راول ‘‘دے لکھاری ہِن۔

٭ ’’ اچی تاں کجھی لئی کھڑی ہے کیرا، ݙٹھو تاں غریبی گانمݨ یار، ول کیتو نہ پھیرا گانمݨ‘‘ اے لوک صنف گانمݨ اے۔

٭ کہروڑ پکا بلاک پرنٹنگ دا مشہور سرائیکی علاقہ ہے۔

٭ زاہدہ پروین دا تعلق موسیقی دے پٹیالہ گھرانے نال ہا۔

٭ اُستاد وݙے غلام علی موسیقی دے قصوری گھراݨے نال تعلق رکھدن۔

٭ ݙاکنڑیں سرائیکی علاقے دا مشہور راگ اے۔

٭ منشی غلام حسن گانمݨ ملتانی تھیٹر دی وجہ نال مشہور ہن۔

٭ ملتان دے کاشی گراں دے وݙکے وسط ایشیا ء توں آئے ہن۔

٭ بابا فرید ؒ سرائیکی زبان و ادب دے پہلے صوفی شاعر ہن۔

٭ قصّہ ’’ہیر رانجھا‘‘ جھنگ دے سرائیکی شاعر دمودر داس پہلے سرائیکی زبان وچ لکھیا۔

٭ اعظم خان چانڈیہ قبول فقیر دا تعلق شاعری دے پہلے دور نال اے۔

٭ جدید اجٖوکی شاعری دا آغاز ۱۹۷۰ء توں شروع تھیندے۔

٭ مرثیہ گو شاعر سید زمان شاہ شیرازی تے غلام سکندر غلام دا تعلق دیرہ اسماعیل خان نال اے۔

٭ سرائیکی شاعری دا ݙوجھا دور صوفیانہ ہے۔

٭ مثنوی یوسف زُلیخا، عبدالحکیم اُچوی دی تخلیق اے۔

٭ سرائیکی غزل دا آغاز چوتھے دور اِچ تھیندے۔

٭ مولوی لطف علی دی مثنوی سیفل نامہ وچ بدیع البانو پری زاد اے۔

٭ سرائیکی شاعری وچ مرثیہ نگاری پہلے دور اِچ شروع تھیندی اے۔

٭ حضرت ملاں دے نور نامے دا موضوع تخلیق کائنات دا اسلامی تصور اے۔

٭ رومانوی شاعری دے آغاز دا دور تریجھا دور اے۔

٭ ݙوجھے دور دا چھیکڑی شاعر سید اکبر شاہ اے۔

٭ چوتھے دور دا وݙا کافی گو شاعر خرم بہاولپور ہن۔

٭ صنف نظم دا آغاز سرائیکی شاعری دے ݙوجھے دور وچ تھیندے۔

٭ ’’سمی ‘‘ وچ سرائیکی وسیب دے علاقے دیرہ غازی خان وچ مینھ وسݨ دی خواہش دا اظہار کیتا ویندے۔

٭ سرائیکی لوک صنف ماہیا کوں بگڑو آکھیا ویندے۔

٭ در سید دے دیگاں چڑھیاں، میں وی در تے آئی کھڑی ہاں‘‘ اے سرائیکی شاعری دی صنف ٹہر اے۔

٭ نظریہ تحلیل نفسی دا طریقہ فرائڈ دی ایجاد اے۔

٭ بوطیقا ارسطو دی لکھیل اے۔

٭ تنقیدی اجتماعی شعور دا نظریہ ژونگ پیش کیتا۔

٭ نفسیاتی تنقید وچ احساس کمتری یا ایبنار ملٹی کوں ایڈلر موجب تخلیق سمجھدے۔

٭ افلاطون دے شاگرد ارسطو  اوندے اعتراضات دا ولدا ݙتے۔

٭ مذہبی عقائد دا اساس عقیدہ توحید اے۔

٭ مکمل ذریعہ علم ’’وحی‘‘ اے۔

٭ شام چوراسی گھرانے دیاں ݙوں اہم شخصیتاں استاد سلامت علی، نزاکت علی شام چوراسی گھرانے نال تعلق رکھیندن۔

٭ سرائیکی علاقے دا پسندیدہ راگ ݙاکھنڑیں اے۔

٭ اُستاد امانت علی خان، فتح علی خان پٹیالہ گھراݨے نال تعلق رکھیندن۔

٭ موہنجو داڑو توں آرت دے ݙو عظیم نمونے دریافت تھین۔

٭ قدیم دور دا انسان ݙو سُر جٖاݨدا ہا۔

٭ عبدالرحمن چغتائی سبھ توں پہلے عمر خیام، غالب تے اقبال کوں مصور کیتے۔

٭ ڈیوڈ کرسٹل دی کتاب دا ناں (What is Linguistcs) اے۔

٭ خلیل صدیقی دی کتاب دا ناں ’’ آواز شناسی‘‘ اے۔

٭ ’ تھ‘‘ ݙندواں (Dental)دی آواز اے۔

٭ درآمدی آوازں چار ہن۔ بٖ۔ جٖ، ݙ، ڳ ۔

٭ تنقید بارے کتاب ارسطو دی بوطیقا ہے۔

٭ لفظ سائیکالوجی سب توں پہلے کالرج ورتیے۔

٭ میر حسان الحیدری چانڈیو تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و ہند چوݙویں جلد وچ سرائیکی ادب دے عنوان نال مقالہ لکھیے۔

٭ ہیر رانجھے دا قصہ سب توں پہلے جھنگ دے واسی دمودر داس لکھیا۔

٭ سرائیکی زبان وچ پہلی دفعہ قرآن پاک دے ترجمے دی روایت ۷۷۰ھ وچ پئی۔

٭ اسماعیلی پیراں اپݨے افکار دے پرچار سانگے (گنعان ) یا گنان تخلیق کیتے۔

٭ سرائیکی شاعری دا ارتقاء ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دا مقالہ ہے۔

٭ ماء دے جذبات دا اظہار سرائیکی لوک صنف ’’لولی‘‘ وچ تھیندے

٭ روحانی عقیدت واسطے لوک صنف ’’ٹہر‘‘ مخصوص اے۔

٭ ݙولی دے موقع تے وچھوڑے دا گیت ڳایا ویندے۔

٭ مغل آرٹ دانمائندہ مصور عبدالرحمن چغتائی اے۔

٭ پاک و ہند وچ سب توں پہلے کتاب شاہ نامہ فردوسی مصور کیتی ڳئی۔

٭ ریگستان کیتے ترکی زبان دا لفظ چول ورتیا ویندے۔

٭ چولستان دا طول وع رض ۴۸۰ کلو میٹر ہے۔ عرض ۳۲ کلو میٹر توں گھن تے ۱۹۲ کلو میٹر تئیں اے۔

٭ چولستان وچ بارش دی شرح ۳ توں ۵ انچ اے۔

٭ چولستان وچ زیر زمین پانقی دی سطح دی گہرائی ۸۰ فٹ توں ۱۲۰ فٹ اے۔

٭ چٹ ݙاہر، بالائی سطح سفید ہوندی اے۔ ایندے وچ پاݨی جذب نی تھیندا۔

٭ چولستان بارے ݙاہر ݙوجھی قسم دا ݙاہر، ’’ پولا ݙاہر‘‘ ککڑیا اوندولا ݙاہر اکھیندے۔ ایں ݙاہر دی مٹی بھربھری ہوندی اے۔ جتھاں پیر دے نشان پوندن ایں قسم دی ݙاہر گھٹ ہن۔

٭ مینھ وسݨ دے بعد ݙاہر دی رنگت سیاہی مائل تھی ویندی اے۔

٭ چولستان دے ݙاہر میدان سیراب دا منظر پیش کریندن۔

٭ ݙاہر پرے توں ایویں نظردن جو پاݨی موجیں ٹھاٹھاں مریندا پے۔

٭ چولستان وچ سرخ رنگ دے پختہ ٹیلے پراݨے شہراں دے مدفن ہن۔

٭ مینھ وسݨ تے ہوا چلݨ ݙو چولستانی دعائیں ہن۔

٭ شیدݨ دے ۹ خانے ہوندن۔ نانی دا چوتھا خانہ ہوندے۔ پنجواں خانہ ساہو وندے، چھیواں خانہ ٹاپو ہوندے۔ ستوں خانہ نمڑا پو ہوندے۔ اَٹھواں دلال تے نواں خانہ دریا ہوندے۔

٭ تصویری لکھت واسطے رموزی تصویری رسم الخط دی اصلاح مروج اے۔

٭ وادی سندھ دا قدیم رسم الخط براہمی ہئی۔

٭ چولستان وچ آباد کاری ۱۹۶۷ء وچ شروع تھئی۔

٭ پہلے زمانے دی موسیقی دے ݙو سُر ہن۔

٭ ہݙی دا کم سرائیکی وسیب دے شہر ملتان اِچ تھیندے۔

٭ اُونی فلاسفیاں روہی چولستان وچ بݨدین۔

٭ موہنجودڑو تے ہڑپہ دے درمیان فاصلہ ۴۰۰ میل۔ ۶۰۰ کلومیٹر اے۔

٭ آریا سب توں پہلے ایران کوں سندھ آئے۔

٭ آریاواں دی قدیم تہذیب کوں آریا تہذیب آکھیا ویندے۔

٭ آریاواں کنوں پہلے قدیم تہذیب کوں دراوڑی آکھیا ویندے۔

٭ نجات المومنین دا مصنف عبدالکریم جھنگوی اے تے ایندی زبان سرائیکی ہندی زبان اے۔

٭ قاضی راضی سرائیکی دا قاعدہ ۱۸۹۳ء اِچ لکھیا۔

٭ سرائیکی کوں گریرسن  شمالی مغربی گروہ آکھدے۔

٭ خواجہ فرید دیاں کافیاں وچ حجاز عرب صحرا دا ذکر اے۔

٭ بشیر احمد ظامی لوک کہانیاں کوں چار حصیاں اِچ ونڈیے۔

٭ لوک صنفاں دیاں موضوع دی لحاظ نال ست قسماں ہن۔

٭ میر علی نواز خان ٹالپور ریاست خیر پور دا چھیکڑی حکمران ہا۔

٭ خلیفہ بنی بخش لغاری سسی پُنوں دا ابتدائی شاعر ہے۔

٭ روحل فقیر دے ترائے پُتر غلام علی فقیر، خدا بخش فقیر، دریا فقیر ہن۔

٭ مہر کا چیلیوں پاکستانی دور۔ جدید دور دا شاعر ہے۔

٭ سچل سرمست دا مزار ،درازہ شریف خیرپور سندھ اِچ ہے۔

٭ ۲۰۰۰ ق م توں ۲۵۰۰ ق م ۔ ہڑپائی عروج یافتہ دور اے۔

٭ مسجد مردان شاہ دے آثار قلعہ مروٹ وچ ہن۔

٭ اکبر شاہ رسالہ ’’ بے نمازاں‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ حافظ سراج الدین دا رسالہ متشابہات قرآن ۱۴ ویں صدی ہجری دی تصنیف اے۔

٭ قاضی فخر الدین راضی دے دیوان وچ ۵۱ غزلاں ہن۔

٭ مولد اعظم دے ناں نال حلیہ مبارک اعظم چانڈیہ لکھیے۔

٭ سرائیکی ادب دی ہزاراں سالاں تاریخ دے چار دور ہن۔

٭ پنج سو سال جو گذرے آہے ہجرت باجھ رسولاں (نور نامہ۔ مصنف حضرت ملاں) ہن۔

٭ جدید سرائیکی واراں لکھݨ وچ اللہ داد کلاچی سر کڈھواںہے۔

٭ ڈاکٹر اینڈر و جیکوس جٹکی لغت دا لکھاری اے۔

٭ ’’گامݨ ‘‘ کھجیاں دے چاہڑیاں دے گیت دا ناں اے۔

٭ سرائیکی لوک ماہیے کوں بگڑو سمی ڈھولا آکھدن۔

٭ علی حیدر ملتانی دیاں سی حرفیاں دی تعداد پنج اے۔

٭ بابا فریدؒ پہلے دور، مذہبی دور دے شاعر ہن۔

٭ سرائیکیدا چوتھا دور ۱۹۴۷ء توں شروع تھیا۔

٭ سرائیکی شاعری دا تریجھا دور خواجہ فریدؒ دا زمانہ ہے۔

٭ اعظم خان چانڈیہ تے قبول فقیر صادق آباد دے رہݨ آلے ہن۔

٭ سید زمان شاہ تے غلام سکندر غلام دا تعلق دیرہ اسماعیل خان نال اے۔

٭ مولوی لطف علی بہاولپور رحیم یار خان وچ پیدا تھیے۔

٭ سرائیکی شاعری دا ݙوجھا دور صوفیانہ دور اے۔

٭ کافی دے ترائے دور ہن۔

٭ ݙوہڑے دے ترائے دور ہن۔

٭ حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ سرائیکی دا پہلا ݙوہڑہ لکھیے۔

٭ پیارا شہید سرائیکی دا پہلا باقاعدہ شاعر اے۔

٭ ݙوہڑے دے چار مصرعے ہن۔

٭ حضرت سلطان باہوؒ دے مرشد شاہ حبیب قادری سرائیکی دی پہلی سی حرفی لکھی۔

٭ سرائیکی شاعریدے چار دور مذہبی دور۔ صوفیانہ دور۔ خواجہ فرید دا دور۔ پاکستانی دور ہن۔

٭ اقبال سوکڑی ۱۹۳۸ء اِچ جٖمیے ہن۔

٭ سلیم احسن دی کتاب ’’ چیتے چنتے‘‘ اگست ۱۹۹۳ء اِچ چھپی۔

٭ ’’ سوچاں خوشبو لفظ گلاب‘‘ ریاض رحمانی دی کتاب اے۔

٭ خواجہ فریدؒ دے جٖمݨ دا سن ۱۸۴۵ء / ۱۲۶۱ھ اے۔

٭ خواجہ فرید ۱۹۰۱ء وچ رضا تھیے۔

٭ خواجہ فریدؒ دے طاہر محمود کوریجہ دے مطابق دیوان دی کافیاں دی تعداد ۲۷ اے۔

٭ بابا فرید مسعود الدین گنج شکرؒ فرید الدین مسعود گنج شکرؒ دے مرشد حضرت بختیار کاکیؒ  ہن، تے وجہ شاعری اشلوک اے۔

٭ دیوان توں مراد او شاعری مجموعہ ہوندے جیکوں شاعر حروف تہجی نال ردیف وار مرتب ݙیوے۔

٭ افلاطون دی کتاب (The republic) اے۔

٭ سرائیکی دانشور الطاف خان ݙاہر ’’ سرائیکی خوشبو‘‘ دے لکھاری اے۔

٭ ارسطو دی کتاب بوطیقا دے ابواب ۲۶ ہن۔

٭ لان جائنس دی کتاب (On the Sublime) اے۔

٭ ’’بائیو گرافیالیٹریریا ‘‘کالرج دی کتاب اے۔

٭ عہد قدیم وچ ملتان، سندھ تے مکران دے ناں ملتان۔ ملوھا، سندھ۔ دلمون، مکران ۔ ماکان ہن۔

٭ پارہ اول با محاورہ بزبان ملتانی دے مترجم مولوی احمد بخش ہن۔

٭ قاضی فخر الدین راضی قصہ دی کتاب ’’ کتاب فرائض ‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ سرائیکی تے سندھی زبان وچ قرآن مجید مترجم دی پہلی نشری شہادت دا ذکر تریجھی صدی ۔ ۲۷۰ھ وچ ملدے۔

٭ صبار ملتانی پارہ ’’ الف لام میم‘‘ دے ناں نال قرآن پاک دے پہلے سپارے دا سرائیکی ترجمہ کیتے۔

٭ قرآن پاک دے پہلے سپارے دا ترجمہ عبدالواسع دا ہے جیکوں ملتان (فرید حسین قریشی ) اپݨے خرچے تے چھاپیے۔

٭ نور احمد سیال دے سرائیکی زبان وچ ترجمے سانگے قرآن پاک دے پہلے تے تریجھے سپارے دے درمیان ۱۲ ورھیوں دا فاصلہ ہے۔

٭ مولوی قادر بکش دی مٹھی روٹی ۱۹۰۴ء اِچ چھپی اے۔

٭ قلعہ اسلام گڑھ او چولستانی قلعہ ہے جکوں اختیار خان مندھانی راول بھیم سنگ کولوں فتح کیتا۔

٭ وادی سندھ وچ ݙڈھ ہزار سال قبل مسیح وچ آریاویں دی آمد تھئی۔

٭ قلعہ مروٹ وچ سون ماری دے آثار ملدن۔

٭ چولستانی قدیم شہر گنویری والا دے آثار ۲ سو ایکڑ وچ ملدن۔

٭ تلور دے شکار سانگے چولستانی پکھی چرگ ورتیا ویندے۔

٭ چرگ چولستان دا او پکھی اے جیندے سِر کوں بگڑ آکھیا ویندے۔

٭ ݙیلھے چولستانی وݨ کرینہہ اِچ لڳ لڳدن ۔

٭ چولستان وچ اُٹھ موجودہ زناوراں دی تعداد وچوں ودھ ہن۔

٭ ریاست بہاولپور دے بانی نواب دا مقبرہ ملوک شاہ قبرستان بہاولپور وچ ہے۔

٭ چولستانی کھیݙ شیدݨ وچ ترتیب وار ٹاپو دا خانہ ستواں ہوندے۔

٭ قلعہ مروٹ وچ مسجد شاہ مردان دے آثار ملدن۔

٭ کرنل منچن دے مطابق دریائے کڑہ دریائے جمنا دی قدیم گزر گاہ ہے۔

٭ ڈاکٹر رفیق مغل چولستان وچ ۴۰۷ آباد وستیاں دریافت کیتن۔

٭ ۳۲ مقامات دا تعلق قبل از ہراپائی د ور نال اے۔

٭ چولستانی خرجین گھریلو سامان واسطے ورتیندی اے۔

٭ چولستانی پردیسی پکھی مُرغابی دی خوراک کترن اے۔

٭ چولستانی لوئی یا لوکار بھیݙ تے اُٹھ دی اُن نال بݨدی اے۔

٭ ماہرین لسانیات عام طور تے زبانیں دے اَٹھ خانے بݨائن۔

٭ اشوک مہاتما بُٖدھ دیاں تعلیمات پالی وچ لکھوایاں۔

٭ ’’بٖ‘‘ دی آواز کوں لسانیات وچ لبّی آواز اکھیسوں۔

٭ ایرانی بادشاہ دارا پوش دے کتبے خروشتی رسم الخط وچ ہن۔

٭ جملے دی الفاظ دی ترتیب کوں جملے نحو آکھیا ویندے۔

٭ ڈاکٹر جی الانا سرائیکی کوں آریائی گروہ دی زبان اکھیندن۔

٭ اوبرائن سرائیکی کوں جٖٹکی ناں ݙتے۔

٭ یورپی زبان دے ماہر کوں مستشرق آکھیا ویندے۔

٭ عربی زبان دا تعلق سومیری ٹبٖر نال اے۔

٭ آئین اکبری وچ سرائیکی کوں ملتانی ناں ݙتا ڳے۔

٭ جیوکس دی ڈکشنری ۱۹۰۱ء اِچ چھپی ہئی۔

٭ اوبرائن دی ’’ گلاسری آف ملتانی لینگویج‘‘ ݙوجھی واری جیمز ولسن مرتب کیتی اے۔

٭ گریرسن لہندا دی اصلاح سب توں پہلے کیتی۔

٭ گریئرسن سرائیکی کوں بیرونی دائرے دی زبان آکھدن۔

٭ زراعت دے زمانے وچ سب توں پہلے انسانی معاشرے وچ شراکت دا تصور تھیا۔

٭ کورش اعظم سائرش ایرانی ہا۔

٭ موہنجودڑو تے ہڑپہ توں ݙوں ہزار مہراں ملائن۔

٭ انسان سب توں زیادہ آزاد تے خود مختار شکار دے عہد وچ ہئی۔

٭ ہیرو ڈوٹس دا تعلق یونان نال ہئی۔

٭ سکائی لیکس سکندر دا امیر البحر ہئی۔

٭ تہذیب دے عناصر ترکیبی وچ آلات واو ذار دی بٖہوں اہمیت اے۔

٭ زراعت سب توں پہلے تہذیب دی بنیاد رکھی۔

٭ راجہ ݙاہر راجہ چچ دا پُتر ہا۔

٭ لانجائس ترفع دے ۵ اصول ݙسائن۔

٭ پروفیسر دلشاد کلانچوی ۶۳ کتاباں لکھین۔

٭ ۱۹۳۳ء وچ سرائیکی دانشور ڈاکٹر مہر عبدالحق علامہ اقبال نال ملاقات کیتی ہئی۔

٭ ڈاکٹر سید عبداللہ دی نگرانی اِچ ڈاکٹر مہر عبدالحق اپݨا پی ایچ ڈی مقابلہ مکمل کیتا۔

٭ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب ’’فرد فرید‘‘ ۱۹۸۸ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ۱۶ فروری ۱۹۹۷ء وچ سرائیکی دانشور دلشاد کلانچوی وچھوڑا ݙے ڳئے۔

٭ دیوانفریدؒ وچ کافی نمبر ۶۱ کوں تھولی جیہی تبدیلی نال ۱۴۵ ویں نمبر تے دہرایا ڳے۔

٭ تشریح دے بغیر دیوان فریدؒ دا لفظی ترجمہ ہک ڈاکٹر مہر عبدالحق کیتے تے ݙوجھا ترجمہ مولانا عزیز الرحمن بہاولپوری کیتے۔

٭ دیوان فریدؒ وچ انار دا ذکر امدے۔

٭ دیوان فریدؒ دے کرداریں وچوں ہک کردار دا ناں خواجہ فریدؒ دی حیاتی وچ ہوت اہمیت رکھیندے۔

٭ موسیقی وچ سب توں پہلے غنائی تار دی تھرتھراہٹ یونانیاں دریافت کیتی۔

٭ فنون لطیفہ دیاں قدیم تے جدید کُل ۱۲ قسماں ہن۔

٭ قدیم یونانی فیثا غورث اپالو دیوتا دا اوتار منیندن۔

٭ ڈرامے وچ تصادم کلائی مکس توں پہلے شروع تھیندے۔

٭ دنیا دا قدیم ساز سنگھ ہے۔

٭ سٹیج ڈرامے وچ موسیقی دا آغاز چوتھی صدی قبل مسیح توں شروع تھیا۔

٭ برصغیر وچ سب توں پہلے شاہ نامہ فردوسی مصور کیتی ڳئی۔

٭ ’’گورکھ، پکھی بٖولیا‘‘ رفعت عباس دا ڈرامہ ہے۔

٭ ’’ اجٖڑے گھر دی تریہہ‘‘ ڈاکٹر انوار احمد دا ریڈیائی ڈرامہ ہے۔

٭ فیثا غورث دا زمانہ ک۵۸۲ توں ۵۰۰ ق م دا ہے۔

٭ حسن رضا گردیزی دا پہلا ڈرامہ منگتا ہے۔

٭ سب تون پہلے مُغل دور وچ شاہ نامہ فردوس ادبی صنف مصور کیتی ڳئی۔

٭ ہندو عبادت گاہیں۔ اجنتا دے غار دے نمونے ہندوستان دا حصہ بݨیے۔

٭ پاکستان دے علاقے گندھارا اُتے مہنجوداڑو قدیم آرٹ دے مرکز ہن۔

٭ پنجاب یونیورسٹی وچ فائن آرٹ دا ڈیپارٹمنٹ ۱۹۴۰ء وچ قائم تھیا۔

٭ پاکستان دے بزرگ مصور حاجی محمد شریف شجاع ہن۔

٭ حاجی محمد شریف دی پیدائش ۱۹۸۷ء تے وفات ۱۹۷۸ء اِچ تھئی۔

٭ زبان چھڑا ابلاغ دی ڳالھ پُجٖاوݨ دا ذریعہ نی بلکہ ایندے پچھوں ہک پورا پورا کلچر، واسیاں دی سوچ تے مکمل تاریخ ہوندی اے۔

٭ ریاست بہاولپور دی بنیاد ۱۷۴۵ اِچ رکھی ڳئی۔

٭ سنسکرت دا مطلب پاکیزہ بٖولی اے۔

٭ سکندر اعظم مقدونی پہلی جنگ دارا بادشاہ نال کیتی ہئی۔

٭ دارا ایران دا بادشاہ ہا۔

٭ علاقہ دیبل کوں محمد بن قاسم سب توں پہلے فتح کیتا ہا۔

٭ اکبر بادشاہ دے دور وچ ’’ ہیر‘‘ لکھی ڳی ہئی۔

٭ ہیر پہلے دمودر داس دمودر، ݙوجھے نمبر تے چراغ اعوان، تریجھے نمبر تے وارث شاہ لکھی۔

٭ رگ وید پوݨے چار ہزار سال پراݨی کتاب اے۔

٭ دنیا دا قدیم ترین وید ’’رگ وید‘‘ علمی ذخیرہ ہے۔

٭ شتادر (ستلج) تے وپاش ایویں وہندی جیویں ݙو گھوڑے گل تے گل رکھ تے کھیݙدے ہووِن۔

٭ وادی سندھ دے قدیم باشندے آسٹریلیا دے حبشی ہن۔

٭ ۱۔ ستلج ، شتادروں۔ ۲: بیاس، اپاشی۔: ۳: ہاکڑہ، سرسوتی ۴: سندھ ، سندھ ساگر۔۵:  سپت سندھو۔سرائیکی وسیب دے قدیم دریا ہن۔

٭ سکندر اعظم کہروڑ پکا، احمد پور شرقیہ، کڈ والا بنگلہ آباد کیتا، اسکلندرہ ، اوچ شریف ۔

٭ البیرونی اپݨی کتاب ’’ کتاب الہند‘‘ ملتان تے اُچ وچ بٖہہ تے لکھی۔

٭ برصغیر دی قدیم تاریخی کتاب ’’ چچ نامہ فتح نامہ‘‘ سندھ اے۔

٭ چچ برہمن راجہ ݙاہر دا پیو ہا۔

٭ عرب دے قدیم سیاح اصطخر، بشاری مقدسی، ابن جوقل، مسعودی اُچ تے ملتان آئے ۔

٭ دنیا دا پہلا نقشہ نویس پٹمالے ہا۔

٭ پٹمالے کوں بطلیموس وی آہدن۔

٭ راگھے۔ بگڑو، مورن، کونجاں، لال اندھاریاں تے برف وجوداں جیہے لفظیات سرائیکی شاعر ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر اپݨی شاعری وچ ورتین۔

٭ سرائیکی نصاب وچ اشو لال فقیر اپݨی شاعری وچ نانگ، پیپل، موہاݨے، کیل چندر اتے کاں جیہاں علامتاں ورتن۔

٭ شوکت ہاشمی دی شاعری وچ مزاحمتی رنگ نشابُر اے۔

٭ ’’ روغنی سلھاں، نیلے پکھی وسدے رہن ملتان ‘‘ اے دعائیہ مصرعے خالد اقبال دے ہن۔

٭ شعری مجموعہ ’’ لود دا ہوکا ‘‘ دے شاعر شوکت ہاشمی ہن۔

٭ سرائیکی نظم دے ݙاہ سال دے ناں نال تحقیقی مقالہ زبیر احمد خان لکھیے۔

٭ ارشاد تونسوی اپݨی شاعری وچ مولانا رومی تے کبیر داس دی صوفیانہ لغت کوںنویں انداز نال ورتیے۔

٭ اشولال فقیر دی شاعری وچ وسیبی مونجھ تے ݙکھ نشابر تھی تے سامݨے امدی اے۔

٭ سرائیکی نظم سردار کوڑے خان خالد اقبال لکھی اے۔

٭ سرائیکیو ترائے مصرعیاں دی ہوندی اے۔

٭ ٓزاد نظم وچ شعری آہنگ دا درست ہووݨ ضروری اے۔

٭ چھیڑو ہتھ نہ مُرلی اشو لال فقیر دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ جدید سرائیکی شاعر دا پہلا مجموعہ ’’ ویندے نیر‘‘ بھٹہ واہن توں چھپیا ، اینکوں مرتب کرݨ آلے ممتاز حیدر ݙاہر ہن۔

٭ ’’ندی نال سنجوک‘‘ ارشاد تونسوی دا پہلا شعری مجموعہ ہے۔

٭ نظماں دی کتاب ’’ پرہ باکھ ‘‘ جہانگیر مخلص دا مجموعہ ہے۔

٭ موسیقی وچ سب توں پہلے غنائی تھرتھراہٹ یونانیاں دی اے۔

٭ ’’ چوڑا‘‘ غلام حسن حیدراݨی دا ڈرامہ ہے۔

٭ سندھ دے مشہور قلعے رانی کوٹ دی تعمیر میر کرم شاہ کرائی۔

٭ سندھ دے تالپور حکمران خاندان دے عہد وچ بہاولپور دے علاقے کوٹ سبزل بھنگ بھارہ سندھ وچ شامل تھئے۔

٭ نواب ولی محمد لغاری سندھ دے سرائیکی شاعراں دے ݙوجھے دور نال تعلق رکھیندے ہن۔

٭ نانک یوسف دا عہد ݙوجھا دور اے۔

٭ محمد محسن بے کس سرائیکی شاعری دے تریجھے دور نال تعلق رکھیندے ہن۔

٭ بیدل فقیر سندھی (روہڑی) سندھ وچ جٖمیے ہن۔

٭ اپݨے والد دی وفات دے وقت سچل سرمست دی عمر چھی سال ہئی۔

٭ سرمست ۱۱۵۲ھ۔ ۱۷۳۹ء اِچ جٖمیے ہن۔

٭ نواب ولی محمد لغاری تے خلیفہ نبی بخش لغاری ہکو دور دے شاعر ہن۔

٭ مہرکا چیلوی قیام پاکستان دے بعد دے دور دا شاعر اے۔

٭ ارغون تے ترخان دا عہد حکومت کلہوڑہ عہد توں پہلے ہا۔

٭ حمل لغاری ۱۸۱۰ء اِچ پیدا تھیے ہن۔

٭ سُوبھا فقیر تے بُردا سندھی ہم عصر ہن۔

٭ آریاواں اپݨی مذہبی کتاب رگ وید وچ چولستانی دریا کوں سرسوتی ناںنال موسوم کیتے۔

٭ چولستان وچ مینھ وسݨ دی سالانہ اوسط شرح ۲ توں ۵ انچ اے۔

٭ ریاست بہاولپور دے عباسیاں سب توں پہلے اللہ آباد شہر آباد کیتا ہا۔

٭ ریاست بہاولپور دے نواباں پہلی واری قلعہ ݙیراور تے قبضہ ۱۷۳۳ء اِچ کیتا ہا۔

٭ چولستانی قلعہ دین گڑھ دی بنیاد قدیم قلعہ ترہارا دے کھنڈرات تے رکھی ڳئی۔

٭ چولستان دی کل لمبائی ۴۸۰ کلو میٹر اے۔

٭ کرنل ٹاد دی چولستان بارے لکھی کتاب دا ناں ’’راجھستان ‘‘ اے۔

٭ کتاب ’’ سرائیکی وسیب ‘‘ دے مصنف ظہور دھریجہ ہن۔

٭ ڈاکٹر رفیق مغل چولستانی تہذیب کوں سندھی تہذیب دی ماء آکھیے۔

٭ سی ۔ ڈی ۔ اے توں مراد چولستان ڈویلپمنٹ اتھارٹی اے۔

٭ قدیم چولستانی قبائل دے ناں کول، بھیل، سنتال، مینگوال وغیرہ ہن۔

٭ رباعی چار مصرعیاں دی ہوندی اے۔

٭ مثمن ترکیب بند تے مشتمل نظم دا ہر بند ست (۷) مصرعیاں دا ہوندے۔

٭ جدید سرائیکی نظم دا پہلا مجموعہ ’’ وہندے نیر‘‘ ممتاز حیدر ݙاہر مرتب کیتے۔

٭ نظماں دی کتاب ’’ ندی نال سنجوک ‘‘ سرائیکی ریسرچ سنٹر، بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان شائع کیتی اے۔

٭ نظم ’’ چوڑھیںدے ڳاوݨ‘‘ ارشاد تونسوی دی اے۔

٭ سرائیکی نصاب وچ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر لوک صنف لولی کوں نویں معنویت وچ ورتیے۔

٭ نظماں دی کتاب اجرک دا پیش لفظ اجرک داشاعر دے ناں نال صدیق طاہر لکھیے۔

٭ نظم ’’ سنجٖیاں سالھیں‘‘ دا شاعر حسن رضا گردیزی اے۔

٭ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر اپݨی شاعر وچ مونجھ، تریہہ، سوجھلا تے برف وجوداں سنویںلغت ورتی اے۔

٭ سرائیکی علاقے وچ محمد بن قاسم دی آمد دے وقت رائے خاندان برسراقتدار ہا۔

٭ برصغیر دی پہلی دینی درسگاہ جامعہ فیروزیہ دا سراغ سرائیکی وسیب دے شہر اوچ شریف وچ ملدے۔

٭ حضرت ملاں دے نور نامے وچ اشعار دی تعداد ۱۱۵۰ ہے۔

٭ حضرت قبول فقیر حضرت موسی نواب دے خلیفہ ہن۔

؎معراج ماݨے بناں ، معراج مانے وے

سرتاج ماݨے بناں، جڳ راج ماݨے وے

مخدوم نو بہار سیریؒ ایں نعتیہ سہرے دے شاعر ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے دینی شعری  زبان دے دینی شعری ادب دا آغاز نور نامہ توں تھیندے۔

٭ محمد سعد اللہ کھیتران پہلی و ݙی سرائیکی لغت دے مؤلف ہن۔

٭ تنقید دے سلسلے وچ میھٹو آرنلڈ دے نظریات اے ہن۔

۱۔ بہترین خیالات دا حصول تے جوہر اخلاق دی پروریش

۲۔ نقاد دی غیر جانبداری۔

۳۔ ارفع سنجیدگی۔

۴۔ شاعری تے مُسرت

۵ پلاٹ دی اہمیت تے اسلوب دی رفعت وغیرہ۔

٭ ٹی ایس ایلیٹ روایت دا مفہوم ݙسیندن  جو ’’ ایلیٹ روایت دا مطلب ماضی دی پوجا کئنی کہ اَکھ بند کر تے ماضی دے فنکاراں دی تقلید کیتی ونجٖے کیونکہ تقلید تے روایت اچ وݙا فرق اے ، ایلیٹ دے مطابق روایت دا مطلب نشو نما اے۔

٭ ٹی ۔ ایس ایلیٹ مطابق تنقید دا عظیم تے لا زوال کارنامہ ماضی کوں زندہ کرݨ اے۔

ایلیٹ دے نزدیک تنقید دا منصب اے جو :

۱۔ ہر نسل تنقید دا نظام خود پیدا کریندی اے۔

۲۔ نقاددا مؤقف واضح ہووݨا چہیدے۔

۳۔ تشریحات تے حواشی۔ شعر فیمی دا ذریعہ نی بݨ سڳدے۔

۴۔ تنقید کوں فن پارے دے مطالعے دی ترغیب ݙیوݨی چہیدی اے۔

۵۔ اپݨے منصب تے مقصد توں آگاہ ہووے۔

۶۔ تعصب توں بالا ہووے۔

۷۔ فراموش شدہ شعراء کوں زندہ کرݨ۔

۸۔ تنقید سائنس کینی بݨ سڳدی۔

۹۔ مختلف علوم تے دسترس

۱۰۔ حقیقت دا شعور۔

۱۱۔ اصولاں دی ضرورت۔

۱۲۔ تنقید تے تخلیق دا رشتہ

۱۳۔ تقابلی مطالعہ دی اہمیت۔

٭ ’’ آب حیات ‘‘ محمد حسین آزاد دی تصنیف اے۔

٭ میتھو آرنلڈ (۱۸۲۲ء۔ ۱۸۸۸ء) وچ انگلستان وچ جٖمیا ہا۔ تنقیدی زندگی دا آغاز ۱۸۵۷ء وچ کیتا۔ آرنلڈ ۱۹ویں صدی دا بٖہوں وݙا نقاد ہا۔ اُوں ارومانوی نظریہ دے برعکس کلاسیکی مؤقف اختیار کیتا تے رومانوی تحریک توں پید اتھیوݨ آلی ادبی بے را روی انتشار تے افرا تفری کوں دور کر تے ول اوں ادب وچ نظم و ضبط پیتا کیتا۔

٭ میتھو آرنلڈ شاعری بارے ۱۸۸۰ء وچ وارڈ دی کتاب "The English Posts" وچ "Study of poetry" دیناںنال ایں کتاب دے خلاسے وچ اپݨے شاعری بارے خیالات دا اظہار کیتے۔

٭ ادب تے شاعری بارے میتھو آرنلڈ دا قول اے جو ’’ادب تے شاعری تنقید حیات‘‘ اے۔

٭ میتھو آرنلڈ مطابق سائنس شاعر دے بغیر نا مکمل اے ۔

٭ کولرج دے مطابق شاعر واسطے درج ذیل صفات ضروری اِن :

۱۔ شیریں کلام

۲۔ فن دا غیر ذاتی ہووݨ، فنی وحدت تے فکر دی گہرائی تے توانائی۔

٭ ٹی ایس ایلیٹ مطابق تنقید سائنس نی تھی سگدی۔

٭ ’’ چنڳا شاعر او ہوسی جیندے موضوعات اچ سنجیدگی تے عظیم اسلوب ہوسی ‘‘ اے قول میتھو آرنلڈ دا ہے۔

٭ (وحدت عمل، وحدت زمانی، وحدت مکانی) مشہور ترائے وحدتاں ہن۔

٭ کتھارسس اصلاً یونانی زبان دا لوّط اے، ایندے ترجمے لا طینی تے عربی زبان اِچ وی تھیے، جیندا مطلب اے انخلار کرݨ، بٖوجھ ہلکا کرݨ وغیرہ۔ لہٰذا کتھارسس دا مطلب ہے جذبات دا تزکیہ تے تطہیرہ رہݨ۔ جسم اچوں فاسد امدیاں دا نکلونجٖݨ تے انہاں کوں ارفع و اعلیٰ بݨاوݨ کیتے، بلکہ ایں حد تک گھٹ کر ݙیوݨ ہے جو جیندے توں ہک صحت مند توازن تے مناسب پیدا تھی ونجٖے۔

٭ لان جائنس دے مطابق ’’ سوہݨے لفظ خیال واسطے سوجھلے دا کم ݙیندن‘‘

٭ لان جائنس دی تصنیف دا یونانی ناں (Hypsos) انگریزی ترجمہ (On the sublime) کیتا ڳے۔

٭ پلاٹ دے ترائے حصے ہوندن یعنی : ۱۔ انقلاب حالات۔ ۲: دریافت یا انکشاف۔ ۳: اذیتی تجربہ۔

٭ ارسطو المیے دے چھی مختلف حصے ݙسائن ۔

۱۔ پلاٹ یا روئیداد۔ ۲۔ اطوار یا کردار۔ ۳ ۔ زبان۔

۴۔ تاثر یا خیال ۵۔ موسیقی یا نغمہ۔ ۶۔ آرائش۔

٭ ٹریجڈی نقل اے ۔ ہک ایجھے عمل دی جیڑھا اہم ہووے مکمل ہووے تے جیندی یک مناسب عظمت ہووے، مزین زبان اِچ لکھی ڳی ہووے جیندے توں خط حاصل تھیندا ہووے تے جیندے مختلف حصیاں اِچ مختلف ذریعیاں نال دہشت  تے درد مندی دے ذریعے ایجھے ہیجانات دی اصلاح کرے۔

٭ سب توں پہلے افلا طون نقل دا استعمال کیتا تے ول ارسطو نے آکھیا جو ’’ نقل کرݨ بچپن ہی توں انسان دی جبلت چ شامل اے تے ارسطو ترائے ڳالھیں دا نقل واسطے بٖہوں ضروری خیال کریندے :  ۱۔ موضوع۔  ۲۔ ذریعہ۔ ۳۔ تکنیک۔

٭ کتاب جمہوری ( The Republic) افلاطون دی تصنیف اے۔

٭ ارسطو تخلیقی ادب دا پہلا باقاعدہ نقاد اے جئیں ادب کوں بطور خاص موضوع بݨائے۔

٭ ۱۔ ارسطو دا نظریہ نقل۔ ۲۔ نظریہ کتھارسس۔ ۳۔ نظریہ ٹریجڈی۔

ارسطو دے پیش کردہ نظریات  ہن۔

٭ تحلیل نفسی دا نظریہ فرائدے تحلیل کر تے دنیا وچ ہک تہلکہ مچا ݙتا۔

٭ تحلیل نفسی ہِک تجرباتی عمل اے، کہیں وی فنکار دے عن پارے کوں پیش کردہ فن پارے دا تجزیہ کرݨ تے نال ای اے دریافت کرݨ کہ فنکار نے کیہڑھی حیثیت نال یا کہیں تجربات دی بنیاد تے فن پارہ تخلیق کیتے یا کہیں محرک یا تخلیقی لا شعور کوں دریافت کرݨ تیاے سبکجھ جٖانق دا ناں تحلیل نفسی اے۔

٭ ارسطو دے بوطیقا ،فن خطابت دے علاوہ منطق سائنس، فلسفہ، اخلاق و سیاست بارے کئی اہم تصانیف ہن۔

٭ بوطیقا دا پہلا تنقیدی ایڈیشن روبور ٹیلی نے ۱۵۴۸ء پہلی دفعہ مرتب تے شائع کیتا۔

٭ بوطیقا وچ ارسطو نقل، نیچر، شاعری دی اصل، شاعری دی اقصام، ٹریجڈی دے اصول وغیرہ تے بحث کریندے تے شاعری دا ہک نظریہ پیش کریندے۔ نقل (Imitation) فن جمالیات دی ہک بنیادی اصطلاح اے۔

٭ ارسطو شاعر تے تاریخ اچ فرق کریندے ہوئے آکھدے جو : شاعر بمقابلہ تاریخ دے زیادہ فلسفیانہ تے زیادہ توجہ دے قابل ہے۔ شاعری صداقتاں توں سروکار رکھیندی اے، جݙاں جو تاریخ مخصوص واقعات توں سروکار رکھیندی اے۔

٭ تخلیق تے تنقید ہک بٖے دے ہتھ وچ ہتھ پا تے ٹردن ، تخلیق بغیر تنقید دے ممکن کائنی۔ تنقید تے تخلیق دے درمیان کوئی خلیج کائنی، تخلیق ادب حیات انسانی دی ترجمانی کریندے تے ول تنقید تخلیقی ادب ترجمانی کریندی اے۔

٭ تنقید تے تخلیق ہک ݙوجھے کیتے لازم و ملزوم ہن ۔ کیوں جو تحقیق ای تنقید دی بنیاد بݨدیاے، تحقیق دے بغیر وی تنقید ممکن کائنی۔

٭ ادب دی تخلیق کرݨ واسطے جٖاݨ ضروری اے کہ جیڑھا شاہکار او پیش کریندا پے تاں :

۱۔ اوندی اہمیت کیا ہے۔ ۲۔ کیہڑھی چیز تخلیق دا باعث بݨی۔

۳۔ کیہڑے حالات اوندے ظہور پذیر ہووݨ ثابت تھے ہن۔

۴۔ کہڑھیاں عناصر نے ایکوں زیادہ دلکشن بݨا ݙتے۔

٭ فرائڈ نے انسانی ذہن کوں شعور، تحت الشعو رتے لا شعور دے ترائے حصیاں وچ تقسیم کیتے۔ اوندے خیال نال انسان ہک دی طرح ہے جیندا (۵۱ فیصد ) حصہ سطحتے نظردے ۔ باقی ۹۵ فیصد سمندر دے اندر ہوندے۔ ایں ۹۵ فیصد ھصیکوں لا شعور آکھیے۔

٭ نفسیاتی دبستان دے ݙو اڳواݨ فرائڈتے ایڈلر ہن۔

( اردو ادب وچ میرا جی پہلی نفسیاتی نقاد اے ) موجودہ دور وچ نفسیاتی تنقید دا سب توں وݙا ناں ڈاکٹر سلیم اختر اے۔

٭ مارکسی دبستان اُنویویں صدی وچ جرمنی دے عظیم مفکر (کارل مارکس) دی تعلیمات توں جنم گھدا۔

٭ ڈاکٹر جمیل جالبی دیاں ترجمہ کردہ کتاباں :’’۱۔ جانورستان۔ ۲: ایلیٹ دے مضامین۔ ۳: برصغیر وچ اسلامی کلچر‘‘ ہن۔

٭ ’’ تخلیف ادب ‘‘ اسکاٹ جیمز دی تصنیف اے۔

٭ مارکسی نقاد کرسٹو فرکا ڈویل۔ تصنیف (فریب اور حقیقت)

٭ جمالیاتی دے لغوی معنی فلسفہ دی اوہ شاخ جیندے وچ حسن تے اوندے لوازم نال بحث کیتی ونجٖے۔ حسن بینی کرݨ۔ حسن شناسی کرݨ انگریزی دے لفظ (Aesthetics) دا ترجمہ ہے۔ جمالیات دے معنی ذرتیات تے حسیات وی ہن۔

٭ عمرانی تنقید بنیادی طور تے فنکار تے معاشرہ دے باہمی تعلق تے رشتے دی نشاندہی کریندی اے۔عمرانی تنقید اچ اے ݙٹھا ویندے کے او کیہڑھے عوام ہن جنہاں توں متاثر تھی تے فنکار فن پارہ تخلیق کیتے۔ ایں پاروںایں تنقید وچ فنکار، روح عصر فنکار دے دیگر معاصرین دے فن پاریاں توں باہمیموازنہ تیایں قسمدے امور تے بحث کیتی ویندی اے۔

٭ مولانا عبدالحق دے فرمان مطابق ’’ تنقید تے کتاباں پڑھݨ نال تنقیدی نی آندی۔‘‘

٭ سکاٹ جیمز نقاد بارے آکھدے جو ’’ نقاد کوں پچھلے پیراں اتھائیں ونجٖݨاں چہیدے جتھوں فنکار اپݨا پندھ شروع کیتا۔‘‘

٭ تنقید بارے دلشاد کلانچوی دی کتاب ’’ تنقید دیاں پوڑیاں‘‘ ہے۔

٭ اردو ادب وچ نفسیاتی تنقید کوں متعارف کراوݨ دا سہرہ مرا جی دے سر اے۔

٭ لان جائنس ترفع دے پنج ماخذ ݙسیے ہن۔

۱: عظمت خیال۔ ۲: شدت جذبات۔ ۳: ضائع بدائع۔ ۴: انتخاب الفاظ۔ ۵: لفظاں دی ترتیب۔( پہلے ݙو فطری تے آخری ترائے فنی ماخذ ہن)

٭ نفسیاتی دبستان علم نفسیات انسانی شخصیت دے آسیب زدہ باطن دے اندر جھاتی پاوݨ تے ایندی حقیقتاں دا کھوج لاوݨ دا ہک وسیلہ ہے۔ خصوصاً ادب تے تنقید تے ایندا اثر براہ راست اے۔

٭ نفسیاتی تنقید:نفسیاتی تنقید توں مراد او نظریہ ہے جیندے مطابق تخلیق توں زیادہ تخلیق کار اہمیت دا حقدار ہوندے۔ یعنی اے جٖاݨ کہ فنکاری اندرونی محسوسات تے نہ آسودگی دی وجہ کیا ہے ؟ مختصر اے کہ ایندی مدد نال ہک نقاد کہیں تخلیق دا مطالعہ کر تخلیق وچ رکھ تے ایندیاں نفسیات دے محدب شیشے وچ رکھ تے ایندیاں پیچیدیگیاں ، تخلیقی محرکات تے انہاں دے اسباب دا اندازہ لاوݨ دی کوشش کریندے۔

٭ ’’ ارسطو تے ایلیٹ تک‘‘ دے مترجم ڈاکٹر جمیل جالبی ہن۔

٭ ڈاکٹر جمیل دیاں تنقید بارے کتاباں ’’۱: تنقید اور تجربہ ۔ ۲: نئی تنقید۔ ۳: ادب کلچر تے مسائل ‘‘ ہن۔

٭ ’’ تنقیدی دبستان‘‘ ڈاکٹر سلیم اختر دی کتاب اے۔

٭ ’’ مزید لسانی تحقیقاں‘‘ دا لکھاری ڈاکتر مہر عبدالحق اے۔

٭ ’’ تنقیدی نظریات ‘‘ پروفیسر احتشام حسین دی کتاب اے۔

٭ نصاب وچ شامل اردو ماہرین نقاد الطاف حسین حالی، حسن عسکری، سید عبداللہ ہن۔

٭ نصاب وچ شامل مغربی نقاد ارسطو، لان جائنس، کالرج ، میتھو آرنلڈ، ایلیٹ ہن۔

٭ ڈاکٹر مہر عبالحق، دلاد کلانچوی سرائیکی نقاد ہن۔

٭ ’’وقت دی راگنی، ستارہ اور ب بادباں ‘‘ اے ݙو کتاباں حسن عسکری دیاں ہن۔

٭ تنقید دے اصول : جیویں ہر کم دے کجھ نہ کجھ اصول یا طریقے ہوندن ایویں تنقید دے اصول درج ذیل ہن۔

۱۔ فنکار اَپݨی تخلیق دا خود پہلا نقاد اے۔

۲۔ نقاد کیتے تخلیق دے عمل کوں جٖاݨݨا ضروری اے۔

۳۔ اشتراک دی کوشش۔

۴۔ پرکھ دا اصول ۔

۵۔ نویں تجربات دی مدد۔

۶۔ وسیع ماضی دے احساس توں مستقبل دی تعمیر۔

۷۔ ماضی دے احساس توں مستقبل دی تعمیر۔

۸۔ تنقید برائے تنقید نہ ہووے۔

٭ ’’ ارشاد تنقیدی‘‘ ڈاکٹر سید عبداللہ دی کتاب اے۔

٭ تنقیدی اشارے دا مصنف آل احمد سرور اے۔

٭ کلیما لدین دی تصنیف ’’اردو تنقید پر ایک نظر ‘‘ اے۔

٭ ’’ اصول تنقید‘‘ پروفیسر احسان الحق دی کتاب اے۔

٭ کامیا ب نقاد واسطے ضروری اے جو اچھا نقاد غیر جانبدار ہووے تے تمام علوم مثلا علم ، ادب، فلسفہ، سائنس، عمرانیات، معاشیات، سیاسیات، اقتصادیات، تے نفسیات توں واقفیت بٖہوں ضروریاے۔ ایندے بغیر کامیاب نقاد کائنا بݨ سڳسی۔

٭ تنقید دا مفہوم تے تعریف: عربی زبان دا لفظ ’’ نقد ‘‘ توں ماخوذ اے جیندے معنی ہن کہیں چیز ، فن پارے دے بارے خوبیاں یا خامیاں کرݨ ہن۔ انگریزی زبان تنقید واسطے (Criticism) دا لفظ استعمال کیتا ویندے۔ جو ہک یونانی لفظ توں ماخوذ اے۔ جیندے مطابق نقاد دا کم یا عمل کہیں فن پارے دی خوبیاں تے خامیاں تلاش کرݨ دا عمل اے۔

٭ ’’ تنقید  او فن اے جو کہیں فن پارے دے بارے وچ خوبیاں تے خامیاں دی تلاش کرݨ تے ادب کوں ہک معیاری ادب دا درجہ ݙیوݨ اے۔‘‘

٭ تنقید ایں واسطے ضروری اے جو کہیں وی فن پارے یا ادب دا معیار متعین کرݨ واسطے تنقید ناگزیر اے، کیوں جو ایندے بغیر چنڳی تخلیق وی نی تھی سڳدی ، ایں واسطے چنڳی تخلیق واسطے تنقید ضروری اے۔

٭ ’’ سقراط‘‘ او پہلا شخص ہئی جیکوں تنقید دی ضرورت تے اہمیت دا احساس تھیا تے ارسطو سب توں پہلے فن تنقید تے مستقل کتاب ’’بوطیقا ‘‘ لکھی ہئی۔

٭ تنقید دی ضرورت تے اہمیت بارے افلا طون کتاب ’’ فیدرس ۔ (Phaedrus) لکھی اے۔

٭ علامہ اقبال ۹ نومبر ۱۸۷۷ء وچ جٖمیے ہن۔

٭ علامہ اقبال کوں قوم ترائے خطاب ݙتن۔

۱: حکیم الامت۔ ۲: ترجمان حقیقت۔ ۲: شاعر مشرق۔

٭ ’’ کتاب بانگ درا‘‘ دے لکھاری علامہ اقبال ہن۔

٭ علامہ اقبال دا پہلا مجموعہ کلام ’’ بانگ درا‘‘ ہے۔

٭ بانگ درا، بال جبریل، ضرب کلیم ۔ علامہ اقبال دے ترائے اردو مجموعے ہن۔

٭ علامہ اقبال ۲۱ اپرل ۱۹۳۸ء اِچ وفات پاتی۔

٭ مرزا غالب ہندوستان دے شہر آگرہ وچ جٖمیے ہن۔

٭ مرزا غالب کل ۳۲۸ غزلاں لکھیاں۔

٭ ’’یادگارِ غالب ‘‘ مرزا غالب دی پہلی سوانح حیات اے۔

٭ مرا غالب کوں امب ݙاڈھا پندھ ہئی۔

٭ مرزا غالب ساری حیاتی دِلی وچ رہیے۔

٭ مرزا غالب دے ترائے مشہور خطابات ’’نجم الدولہ، دبیر الملک، نظام جنگ‘‘ ہن۔

٭ شاہ حسینؒ ۱۵۳۶ء اِچ جٖمیے ہن۔

٭ شاہ حسینؒ پنجاب دے شہر لہور وچ جٖمیے ہن۔

٭ آپ دی شاعری وچ چرخے جیہا دا ذکر اے۔

٭ شاہ حسینؒ دا پورا ناں مادھو لال شاہ حسین ہئی۔

٭ آپ دا عرس ’’میلہ چراغاں‘‘ دے ناں نال مشہور اے۔

٭ شاہ حسینؒ ۲۴ جولائی ۱۵۹۹ء اِچ وفات پاتی۔

٭ کتاب ’’ پنجابی ادب دی کہانی ‘‘ دے لکھاری عبدالغفور قریشی ہن۔

٭ ’’ہیر وارث شاہ‘‘ سید وارث شاہؒ دی لکھت اے۔

٭ ’’ شاہ جورسالو‘‘ شاہ عبدالطیف بھٹائی دی تصنیف اے۔

٭ شاہ عبدالطیف ۱۶۹۰ء اِچ جٖمیے۔

٭ شاہ عبدالطیف وحد الوجود عقیدے دے قائل ہن۔

٭ شاہ عبدالطیف دی شاعری دا وݙا موضوع عوامی رومان تے لوکاں دے ݙکھ سُکھ ہئی۔

٭ بیدل فقیر سندھی ۱۸۱۴ء اِچ جٖمیے ہن۔

٭ بیدل فقیر سندھی دا وصال ۱۸۷۲ء اِچ تھیا۔

٭ میاں محمد محسن ہوراں بیدل فقیر سندھی دے ابّا سئیںہن۔

٭ بیدل فقیر سندھی روہڑی (سندھی) دے رہݨ والے ہن۔

٭ دیوان بیدل دے مؤلف عبدالحسین شاہ موسوی ہن۔

٭ بیدل فقیر سندھی دی شاعری وچ چار رومانوی داستاں دا ذکر اے ۔

۱: ہیر رانجھا۔ ۲: عمر ماوروی۔

۳: سسی پنوں۔ ۴: سوہݨی ماہیوال۔

٭ جام درک ۱۶ویں صدی عیسوی دا شاعر اے۔

٭ جام درک نصیر خان نوری دے دربٖاری شاعر ہن۔

٭ جٖام درک دی شاعری بلوچی زبان دی خاص شاعری اے۔

٭ جٖام درک دی شاعری دا موضوع تصوف تے تغزل اے۔

٭ جٖام درک دا محبوب ترین موضوع ہجر و فراق اے۔

٭ خاور جسکانی، میر گل خان ۔بلوچی زبان دے ݙو نثر نگار ہن۔

٭ مست توکلی بلوچی زبان دا شاعر اے۔

٭ مست توکلی دا اصل ناں مست توکلی اے۔

٭ مست توکلی دی وستی مانیڑک بند اے۔

٭ مست توکلی دی شاعری دی روح سمو، سموں اے۔

٭ مست توکلی دا وصال ۱۸۹۶ء اِچ تھیا۔

٭ رحمن بابا ۱۶۳۲ء اِچ جٖمیے ہَن۔

٭ رحمن بابا دا وصال ۱۷۰۶ء اِچ تھیا ہا۔

٭ رحمن بابا دے والد عبدالستار مہمند ہن۔

٭ پروفیسر عدالحمید افغانی ’’دیوان رحمن بابا ‘‘دا دیباچہ لکھیے۔

٭ رحمن بابا حافظ شیرازی توں متاثر ہن۔

٭ کلام خوشحال خٹک ۔ غزلیات ، جلد اول دا مترجم پروفیسر پریشان خٹک اے۔

٭ کلام خوشحال خان ختک دی پہلی اشاعت ۱۹۸۷ء اِچ تھئی۔

٭ خوشحال دے کلام دیاں چار جلداں غزلیات تے مشتمل ہن۔

٭ پروفیسر سید محمد تقویم الحق کلام خوشحال خان دے ترجمے تے نظر ثانی کیتی۔

٭ خوشحال خان خٹک ۱۶۷۱ء اِچ پیدا تھیے ہن۔

٭ گنویری والا ہڑپہ تے موہن جو دڑو دے وچکار دریافت تھیوݨ آلی وادی ہاکڑہ دے شاعر ہن۔

٭ محمد بن قاسم ۹۲ ھ۔ ۷۱۲ء دیبل آئے ہن۔

٭ مسقتل تصانیف دے لحاظ نال سرائیکی شاعری دا پہلا دور ۵۰۰ھ توں ۱۱۰۰ تئیں طے کیتا ڳیا۔

٭ حضرت میاں قبول فقیر سرائیکی اِچ سب توں پہلا ’’ معراج نامہ ‘‘ تصنیف کیتے۔

٭ سید خیر شاہ دا تعلق اُچشریف نال ہا۔

٭ سید خیر شاہ، محمد بخش نوروز، خوشدل ݙوہڑے دے وݙے شاعر ہن۔

٭ روحل صوفی، مراد فقیر، دریا خان، سچل سرمست، عثمان سانگی، خلیفہ نبی بخش لغاری ،سندھ نال تعلق رکھݨ آلے چوݨویں شاعر ہن۔

٭ کتاب ’’پہاج‘‘ ظفر لاشاری لکھی اے۔

٭ ’’ کیچ دیاں ماڑیاں ‘‘ دے لکھاری حفیظ خاں ہن۔

٭ ’’ تھل کرݨ دریا‘‘ دے لکھاری احسن واگھا ہن۔

٭ ’’ امر کہانی‘‘ اسماعیل حیدراݨی دی لکھیل کتاب اے۔

٭ آریا قبائل دا اصل وطن وطن ایشیاء ہا۔

٭ سکندر اعظم سرائیکی علاقے وچ ۳۲۶۔ ق م اچ آیا ہئی۔

٭ ’’پیت دے پندھ، چھولیاں، امر کہانی ‘‘ اسماعیل احمدانی دیاں کتاباں ہن۔

٭ گنویری والا  ہاکڑہ دا شہر اے۔

٭ بابا فریدؒ دے والد دا ناں شیخ جمال تے والدہ دا ناں قُرسم بی بی ہا۔

٭ بابا فرید تے ابیات دی صنف وچ شاعر کیتی اے، ایں صنف واسطے ابیات، شلوک دے ناں ورتیندن۔

٭ حضرت سلطان باہوؒ اپݨے کلام وچ نویں طور سی حرفی دی صنف ورتی اے۔

٭ علی حیدر علی ملتانی اپݨے کالم وچ اپݨیاں سی حریفاں دی تعداد پنج نظم کیتی اے۔

٭ ’’ سنجٖاݨ، لولی، ہوکا، ترلا، اݨ مُک، پاݨی دی کندھ‘‘ نصر اللہ خان ناصر دے شعری مجموعے ’’ اجرک‘‘ وچ نظماں دے ناں ہن۔

٭ مثنوی سیف الملوک وچ شہزادہ سیفل پری بدیع البانو تے عاشق تھی ویندے۔

٭ ’’ ورقہ ورقہ زخمی ‘‘ نصاب وچ شامل اقبال سوکڑی دا شعری مجموعہ ہے۔

٭ بابا فریدؒ دا مزار پاکپتن وچ ہے۔

٭ گل محمد عاشق ملتانی د ی وجہ شہرت ملتانی مرثیہ ہے۔

٭ بابا فریدؒ دا پورا ناں بابا فرید الدین مسعود گنج شکر ہئی۔

٭ بابا فرید ۵۸۴ھ بمطابق ۱۱۸۸ کوں جٖمیے ہن۔

٭ بابا فرید دی وفات منگل دے ݙینھ پنج محرم کوں ۶۷۹بمطابق ۱۲۸۰ء اِچ تھئی۔

٭ بابا فریدؒ خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ دے مرشد ہن تے اُنہاں دے ہتھ بیعت کیتی۔

٭ بابا فریدؒ دی شاعری کوں سکھاں دی مذۃبی کتب ’ ’ گرو گرنتھ جی ‘‘ وچ سانبھیا ڳے۔

٭ بابا فریدؒ دنیا پور دی وستی کھوٹھوال وچ جٖمیے ہن۔

٭ مولوی نور محمد ملتانی دے شاگرد عبدالحکیم اچوی، مولوی لطف علی، علی حیدر ملتانی سرائیکی دے نامور شاعر تھی غُزرین۔

٭ ’’ورقہ ورقہ‘‘ دے علاوہ ’’ ݙکھ دے جنج، لیرو لیر پچھاواں ‘‘ وی اقبال سوکڑی دے شعری مجموعے ہن۔

٭ نصر اللہ خان ناصر دی کتاب شعر مجموعہ اجرک پہلی واری ۱۹۹۱ء اِچ چھپی ہئی۔

٭ تلقین دے حوالے نال بابا فریدؒ دا ہک بیت ݙیکھو:

اُٹھ فریدا، وضو ساز، صبح نماز گداز

جو سر سائیںنہ نِوے سو سر کپ اُتار

٭ اقبال سوکڑی ۱۹۳۸ء  بمطابق ۱۳۵۶ء اِچ جٖمیے ہن، انہاں دا پورا ناں محمد اقبال اے۔

٭ خیر شاہ دے ݙوہڑیں دا نشابر موضوع تصوف اے۔

٭ حسن رضا گردیزی ۱۹۱۴ء اِچ جٖمیے ہن تے اُنہاںدا تعلق ملتان نال ہا۔

٭ مثنوی ’’ یوسف زُلیخا‘‘ قرآنی حصے دا منظور احوال ہے۔

٭ علی حیدر ملتانی ، حافظ جمال اللہ ملتانی سی حرفی دے شاعر ہن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فریدؒ سرائیکی زبان دے عظیم شاعر لطف علی دی مثنوی توں بٖہوں متاثر ہن۔

٭ ݙوہڑے دے مشہور شاعر ممد بخش نوروز دا تعلق ٹبی داتا خان مبارک پور بہاولپور دے نال ہا۔

٭ سردار زادہ جانباز جتوئی ۱۹۲۲ء اِچ جٖمیے ہن تے اُنہاں دا اصل ناں غلام رسول خاں ہا۔

٭ مثنوی ’’یوسف زلیخا ‘‘ دا پہلا ایڈیشن پہلی دفعہ ۱۲۸۲ھ بمطابق ۱۸۶۲ء وچ چراغ الدین تاجر کتب لاہور توں چھاپیا ڳیا ہئی۔

٭ ’’ ارداساں‘‘ جانباز جتوئی دی پہلی تصنیف اے۔

٭ گل محمد عاشق ملتانی ملتان دے رہݨ والے ہن۔ ۱۸۸۵ء بمطابق ۱۳۰۲ھ وچ جٖمیے۔

٭ گل محمد عاشق ملتانی ۱۲ ربیع الاول ۱۳۵۲ھ بمطابق ۱۹۳۳ء اِچ وفات پاتی۔

٭ شاہ حبیب قادری سرائیکی وچ سب توں پہلے سی حرفی لکھی۔

٭ محمد بخش نوروز ۱۸۵۷ء بمطابق ۱۲۷۳ھ اِچ جٖمیے تے ۱۹۰۴ء بمطابق ۱۳۲۱ھ وچ وفات پاتی۔

٭ حضرت سچل سرمستؒ دا مزار خیر پور سندھ دے علاقے وچ ہن۔

٭ حافظ محمد جمال ملتانی ۱۱۶۰ھ بمطابق ۱۷۴۷ء جٖمیے تے وفات ۱۲۶۲ھ بمطابق ۱۸۱۱ء پاتی ۔ انہاں دی عمر ۶۶ سال بݨدی اے۔

٭ حافظ محمد جمال ملتانی دے مرشد حافظ نور محمد مہار ہن۔

٭ علی حیدر ملتانی ۱۱۰۱ھ بمطابق ۱۰ مئی ۱۶۹۰ء کوں جٖمیے ہن تے اُنہاں ۱۴ شعبان ۱۱۹۹ھ بمطابق ۸ جون ۱۷۸۵ء کوں وفات پاتی۔

٭ ’’ لالڑیاں ‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق  دا پہلا شعری مجموعہ ہے تے اے ۱۹۹۰ء اچ چھپیا۔

٭ ’’ اوئے ہوئے ہوئے ‘‘ نصر اللہ ناصر دا پہلا شعری مجموعہ ہے تے اے ۱۹۸۷ء وچ ادبی مجلس بہاولپور توں چھاپیا ڳیا۔

٭ مثنوی سیفل الملوک وچ ۲۷۴ بند ہن۔

٭ خواجہ فخر جہاں دی وفات دے بعد حضرت خواجہ فریدؒ کوں ۱۲۸۹ھ بمطابق ۱۸۷۲ء وچ ۲۸ سال دی عمر وچ پڳ بٖدھوائی ڳی۔

٭ خواجہ صَیب ۱۲۹۲ھ بمطابق ۱۸۷۵ء وچ بیت اللہ دی زیارت روضہ رسولؐ کیتے حجاز مقدس دو سفر کیتا۔

٭ خواجہ فرید چاچڑاں شریف وچ جٖمیے ہن تے انہاں دا مزار کوٹ مٹھݨ شریف وچ ہے۔

٭ فوائد فریدیہ دا ترجمہ میر حسان الحیدری ’’ فتوحات فریدیہ‘‘ دے ناں نال کیتے۔

٭ خواجہ فرید دی شاعر دا موضوع تصوف، وحد الوجود، وچھوڑا، ہجر وصال، مشاہدہ فطرت، حسن تے عشق، انسان دی عظمت دا تصور اے۔

٭ مولانا عزیز الرحمن دیوان فرید دے مترجم ہن۔

٭ ’’نغمہ صحرا ‘‘ کشفی ملتانی دی کتاب اے۔

٭ کلام خواجہ فریدؒ دے مصنف صدیق طاہر ہن۔

٭ ’’روح فریدؒ ‘‘رفیق خاور جسکانی دی لکھت اے۔

٭ خواجہ فریدؒ حیات و شاعری ‘‘ شہاب دہلوی دی لکھت اے۔

٭ ’’ پیام فرید‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق مرتب کیتی اے۔

٭ ’’پریت مہار ‘‘ بزم ثقافت ملتان دی اشاعت کردہ ہے۔

٭ ’’سخن فرید دا‘‘ ۱۹۹۱ء وچ رحیم طلب چھپوائی۔

٭ استہائی کافی دا پہلا شعر ہوندے تے ایندے وچ ہی مرکزی خیال لکھیا ہوندے۔

٭ حضورؐدے بعد برگزیدہ ہستیاں دی تعریف شاعری کلام کوں منقبت آکھیا ویندے۔

٭ سرائیکی کافیاں دا مجموعہ محمد یار دھریجہ مرتب کیتی اے۔

٭ تصوف دی بنیاد وجدان تے ہے تے اے ہمیشہ مذہب دی کُکھ وچوں پیدا تھیندے۔

٭ خواجہ صَیب انسان دے عظیم ہووݨ دی دلیل اپݨی ایں کافی وچ کیتے جو :

؎میݙا عشق وی توں میݙا یار وی توں

میݙا دین وی توں،ا یمان وی توں

جے یار فرید قبول کرے سرکار وی توں سلطان وی توں

٭ اپݨے مرشد بارے خواجہ فرید عقیدت بارے ہِک شعر اکھیندن :  ؎

کتھے حسن حسین شہید بݨے۔ کتھے مُرشد فخر جہان آیا

بٖی جاہ تے آکھدن:

فخر جہاں قبول کیتوسے۔ واقف کل اسرار تھیوسے

ہر جاء نور جمال ݙٹھوسے۔ مخفی راز تھئے اظہار

٭ تصوف بارے خواجہ صَیب اے شعر آکھیے:  ؎

بݨ دلبر شکل جہان آیا۔ ہر صورت عین عیان آیا

٭ فراق بارے شعر لکھدن :

کیا حال سݨاواں دال دا۔ کوئی محرم راز نی ملدا

٭ عشق تے شعر لکھدن:

قسم خدا دی قسم نبی دی۔ عشق ہے چیز لذیذ عجیب

٭ مشاہدہ فطرت بارے ہِک شعر ݙیکھو:

پورب للہاوے تے پتالوں پاݨی آوے

٭ رجائیت یا اُمید بارے شعر ݙیکھو:  ؎

سسی کرہوں قطار۔ کیچ ݙہوں ہݨ ہݨ وے

خواجہ صَیب نظریہ حسن بارے ہک شعر لکھدن جو :  ؎

حسن پرستی گھاٹ اساݙی راز حقائق بات اساݙی

رمز حقیقی جھات اساݙی فخر جہاں ایہا ریت سکھائم

نینہ اولڑا اوکھا لایئم

٭ خواجہ صَیب دی شاعری تصوف، رجائیت، ہجر و فراق، حسن ازل دی حقیقی سنجٖاݨ تے نور ہی نور ہے۔ اُنہاں دی شاعری کوں تمام عنوانات دے موضوعات تے غلبہ حاصل ہے۔ زندگی یا ایندا کوئی شعبہ ایجھا کائنی جیندے بارے خواجہ صَیب سنیہا نہ ݙتا ہووے۔ خواجہ صَیب دی شاعری اساݙے واسطے مشعل راہ تے علمی نمونہ ہے۔

٭ ’’اشارات فریدی‘‘ دے مرتب مولوی رکنا لدین پرہار ہن۔

٭ پروفیسر دلشاد عطا محمد کلانچوی ’’کون فقیر فرید‘‘ دے مصنف ہن۔

٭ فوائد فریدیہ دا دیباچہ منشی امیر بخش اعوان ’’تفریظ‘‘ دے عنوان نال تحریر کیتے۔

٭ فوائد فریدیہ ۱۲۸۴ھ تقریباً ۶۸۔ ۶۷ ۱۸ء اِچ مکمل تھئی۔

٭ فوائد فریدیہ ۲۸ سال بعد تقریبا ۱۳۱۲ھ ۔ میاں خدا بخش تے غوث بخش تاجران کتب جلالپور پیر والا (ضلع ملتان) توں چھپی۔ پہلا ایڈیشن (۵۰۰) دی تعداد اچ چھاپیا ڳیا۔

٭ جݙاں فوائد فریدیہ تحریر کیتی ہانے آپ دی عمر ۲۴ سال ہئی۔

٭ فوائد فریدیہ(فتوحات فریدیہ) دا مضوع صرف تصوف تے مسائل تصوف کائنی بلکہ اے مختصر جہی کتاب مختلف النوع ، مذہبی، فقہی ، روحانی، تاریخی، نظریاتی، قرآنی، فلسفیانہ، مابعد الطبیعاتی، علمی ادبی تے تصوفانہ مسائل، نکات، فتاویٰ تے معلومات دا انسائیکلو پیڈیا ہے۔

٭ فوائد فریدیہ ہِک مکمل انسائیکا لو پیڈیا ہے پر کجھ چیدہ چیدہ عنوان درج ذیل ہن:

۱۔ وحدت الوجود ۲۔ حقیقت رسالت ۳۔ تخلیق کائنات

۴۔ مختلف عوام۔ ۵۔ عالم بالا دے حقائق۔

۶۔ بدیع عناصر ایندے نتائج و ثمرات۔       ۷۔ ملائک ۔ جنات، شیاطین دی حقیقت

۸۔ آخری رسول خاتم النبیؐ دی بعثت تے آغاز اسلام توں گھن تے عروج تک دی داستان۔

۹۔  خلافت راشدہ۔ ۱۰۔ صحابہ کرام۔ ۱۱۔ اہلبیت کرام آل رسول۔

۱۲۔ آئمہ مجتہدین۔ ۱۳۔ غسل دا بیان وغیرہ وغیرہ۔

٭ فوائد فریدیہ دا ترجمہ ، فتوحات فریدیہ دیناں نال ۱۹۹۸ء طبع تھئی۔ مترجم میر حسان الحیدری چانڈیو صَیب ہن۔

٭ میر حسان الحیدری چانڈیو ۱۹۶۰ء اچ سرائیکی اکیڈمی دی بنیاد رکھی۔ انہاں دا تحقیقی مقالہ ۱۹۷۱ء وچ شائع تھیا۔

٭ ’’اشارت فریدی‘‘ دا اردو ترجمہ کپتان واحد بخش سیال کیتے۔ اشارات فریدی دیاں پنجے جلداں کوںکٹھا کر تے انہاںدا ناں ’’ مقابیس المجالس‘‘ رکھ چھوڑیے۔ اے کتاب ۱۲۰۰ صفحیاں دی اے۔

٭ اشارات فریدی دی پہلی جلد ۱۹۰۲ء وچ چھپی۔

٭ دیوان فرید وچ کافی نمبر ۶۱ تے نمبر ۱۴۵ ڈبٖل ہن۔

٭ خواجہ فرید دیاں تصانیف سرائیکی دیوان فرید ( شاعری) ایندے وچ سندھی تے فارسی شامل ہے ۱۳۰۲ھ ۔ ۱۸۸۴ء ۔ اردو دیوان فریدؒ (شاعری ) ۱۳۰۲ھ۔ ۸۵۔ ۱۸۸۴ء۔ فوائد فریدیہ نشر (فارسی کلام) ہن۔

٭ خواجہ صَیب زیادہ تر سرائیکی اچ تے ایں توں علاوہ سندھی وچ تے فارسی، عربی ، مارواڑی ، ہندی، اردو زبان وچ وی شاعری کیتی اے۔

٭ اشارات فریدی دیاں پنج جلداںہن۔ چار چھپ چکیاں ہن تے ہک قلمی نسخے اچ ہئی تے پہلی جلد ۱۹۰۲ ئِ چ چھپی۔

٭ بہادر شاہ ظفر ۱۸۷۵ء اِچ چاچڑاں شریف ونجٖ تے خواجہ صَیب دے مردی تھیے۔

٭ حضرت محمد عاقل حضرت غلام فریدؒ دے پر ݙاݙا ہن۔ جنہاں کوٹ مٹھݨ شریف دریافت کیتا۔ حضرت خواجہ نور محمد مہاروی چشتیؒ انہاں دے پیر و مرشد ہن۔

٭ ’’ سفر نامہ فریدی‘‘ مرزا احمد اختر دی کتاب اے۔

٭ لمعات فریدی دے مصنف عمر خان شاہد ہن۔

٭ خواجہ محمد عاقل جوڳی حضرت خواجہ فریدؒ ہوراں دے مُرید ہن۔

٭ رتھ دھمیں دھمیں ٹور وچ ’’رتھ‘‘ انسانی وجود دی علامت اے۔

٭ خواجہ صَیب بارے مرزا احمد اختر دیاں تصانیف درج ذیل ہن :

۱۔ مناقب فریدی (حصہ اول) ۲۔ مناقب فریدی (حصہ دوم)

۳۔ سفر نامہ فریدی۔ ۴۔ سوانح حضرت فریدی ثانی۱۰۔ ۱۹۰۱ء شائع تھی۔

۵۔ سفیان فرید۔ ۶۔ مکتوب فرید۔ ۷۔ کشف الخلافہ۔

٭ مرزا اختر دیاں پنج کتاباں تے ریسرچ کر تے ڈاکٹر جاوید حسان چانڈیو (چیئرمین شعبہ سرائیکی اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور) ’’ خواجہ فرید‘‘ ۱۹۹۹ء اِچ سرائیکی ادبی مجلس بہاولپور توں شائع کیتی۔

٭ دستہ نرم کرور دا ’’ روح‘‘ دی علامت اے یعنی روح بٖہوںنرم و نازک تے نفیس اے۔

٭ حج توں واپسی آندے ہوئے خواجہ صَیب کافی نمبر ۱ دا شعر آکھیا ، او ݙیکھو:

احٖ سانولڑے مُکلایا

سر بار دُکھاں دا چایا

٭ خواجہ فریدؒ دا تاریخی ناں ’’خورشید عالم‘‘ ہا تے ول آپ دنیا دی عظمت کوں دور کرݨ واسطے بدر منیر بݨ تے سامݨے آئے۔

٭ خواجہ فخر جہاں خواجہ فرید صَیب دے مرشد ہن۔

٭ خواجہ صَیب دا شجرہ خواجہ غلام فرید + خواجہ فخر جہاں ولد خواجہ خدا بخش ولد + خواجہ احمد علی (ݙاݙا) ولد خوجاہ محمد عاقل (پر ݙاݙا) نال ملدے۔

٭ کوریجہ قوم بقول خواجہ صَیب ابڑہ قوم دی شاخ اے۔

٭ خواجہ فریدؒ ذوالحج ۱۲۶۱ھ بمطابق۱۸۴۵ء اِچ جٖمیے تے ۶ ربیع الثانی ۱۳۱۹ھ بمطابق ۱۹۰۱ء اِچ وفات پاتی۔

٭ دیوانف رید دے نسخے مولانا عزیز الرحمن مستند خیال کیتا ویندے۔

٭ خواجہ فرید دے دیوان وچ کل ۲۷۲ کافیا ہن۔ لیکن ڈاکٹر جاوید چانڈیو ، مجاہد جتوئی، طاہر محمود کوریجہ مطابق ۲۷۱ ہن۔

٭ دیوان فریدؒ دیاں ݙو کافیاں ’’ بݨ دلبر شکل جہان آیا۔ ہر صورت عین عیان آیا‘‘ تے کیا حال سݨاواں دل دا ۔ کوئی محرم راز نہ ملدا‘‘ استہائی کافیاں ہن۔

٭ ؎ پنوں ہوت نہ کھڑ مکلایا۔ چھٹ کلہڑی کیچ سدھایا

سوہݨے جٖاݨ پہچاݨ رولایا، کوڑا نندر نبائم گھلدا

لوک داستان سسی پنوں دے حوالے نال خواجہ فریدؒ دا شعر اے۔

٭ فتوحات فریدی، فوائد فریدیہ خواجہ فرید دی فارسی تصنیف ہن۔

٭ خواجہ صَیب سن ۱۲۹۲ھ ۔ ۱۸۷۵ء اِچ حج کیتا۔

٭ خواجہ فریدؒ دے مرید ریاست بہاولپور دے نواب محمد صادق محمد خان رابع ہن۔

٭ ’’لسانی مضامین‘‘ دے مصنف اسلم رسول پوری ہن۔

٭ حضرت سلطان باہوؒ تے انہاں دے مرشد شاہ حبیب قادری دی وجہ شہرت سی حرفی اے۔

٭ ’’دُر یتیم‘‘ یتیم جتوئی دا شاعری مجموعہ ہے۔

٭ ’’پہاج‘‘ ظفر لاشاری دا لکھیا ناول اے۔

٭ ’’ پوڑی ‘‘ جنگ وچ چنڳے کم کرݨ تے سپہ سالار دی شان کیتے منسوب اے۔

٭ ’’ پیام فرید‘‘ دے مصنف ڈاکٹر مہر عبدالحق ہن۔

٭ سرائیکی دی پہلی خاتون ناول نگار بانو اقبال ہن۔

٭ سرائیکی ناول بٖیڑی وچ دریا دے لکھاری ڈاکٹر اسلم انصاری ہن۔ ’’ وسو‘‘ ناول دا کردارِ۔

٭ سرائیکی ناول ’’پہاج‘‘ دا منفی کردار زرینہ ہے، ہیروئن رحیماں ہے، ہیرو سانول اے۔

٭ ’’ وَتر ساکھ‘‘ عبداللطیف بھٹی دی کہاݨیاں دا مجموعہ ہے۔

٭ سرائیکی شاعری دے ابتداء کنوں چار وݙے دور سامݨے امدن۔

٭ سرائیکی شاعری دا پہلا دور مستقل تصانیف دے لحاظ نال ۵۰۰ھ توں شروع تھیندے تے ۱۱۰۰ھ تئیں توڑ پُجٖدے۔

٭ سرائیکی شاعری دا ݙوجھا دور ۱۱۰۰ھ توں شروع تھی تے ۱۲۷۳ھ بمطابق ۱۸۵۵ء توڑ پُجٖدے۔

٭ تریجھا دور ۱۸۵۷ء دی جنگ آزادی توں قیام پاکستان دک دا ہے۔

٭ چوتھا دور قیام پاکستان دے بعد توں شروع تھیندے۔

٭ سمور ٹیمر ہڑپہ تے موہنجودڑو دے عین وسط وچ ۱۱ مقامات دی نشاندہی کیتی اے جنہاں دا تعلق ہڑپائی تہذیب نال اے۔

٭ ڈاکٹر رفیق مغل دی آثاریات دی تحقیق ݙیکھو۔

زمانہ ثقافتی تعلق شناکت شدہ مقامات

چار ہزار سال قبل مسیح لم کڑہ تمدن

ترائے ہزا رسال قبل مسیح جلیل پور نال تعلق ۳۲ مقامات

ترائے ہزار سال قبل مسیح ابتدائی ہڑپائی دور ۴۱ مقامات

ڈھائی ہزار سل قبل مسیح کوٹ ݙیجی نال تعلق

ݙڈھ ہزار سال قبل مسیح تے ما بعد متاخر ہڑپائی دور ۷۴ مقامات

٭ وادی سندھوچ آریا قوم دے آوݨ دا اندازہ ۱۵۰۰ قبل مسیح ݙسیا ویندے۔

٭ ایران دے حاکم ۵۲۱ قبل مسیح وچ دارائے اول سمندر دے رستے توں دریائے سندھ تے جہلم دے علاقے اتے قبضہ کر گھدا تے سرائیکی علاقے کوں اپݨے کنٹرول وچ گھن گھدا۔ ۳۲۶ قبل مسیح وچ سندر اعظم ایں علاقے اتے یلغار کیتی۔ تلمبہ، جھنگ، ملتان وچ ملہی قوم تے سکندر اعظم دا مقابلہ کیتا۔

٭ اشوک دا زمانہ ۲۷۳ توں ۲۳۲ قبل مسیح توں گھن تے کنشک دے زمانے تئیں پھیلا ہویا ہے۔ اے علاقہ اُولھے بٖدھ مت دا مرکز ہئی۔

٭ سندھ تے بہاولپور دے علاقے تے رائے خاندان دی حکومت ۵۰۰ء قائم تھئی ، اے حکومت ۱۳۰ سال رہی۔

٭ راجہ داہر سندھ اُتے ۳۳ سال تئیں حکمرانی کیتی۔

٭ راجہ داہر ۷۱۲ وچ محمد بن قاسم دے ہتھوں ماریا ڳیا۔

٭ ݙاہویں صدی عیسوی دے شروع وچ مصر دے فاطمین ملتان وچ اپݨا اقتدار قائم کر گھدا۔

٭ قرامطہ دا قبضۃ بٖارھویں صدی عیسوی تئیں رہیا۔

٭ ملتان اُتے انگریزاں ۱۸۴۹ء وچ انگریزاں ملتان تے قبضہ کر گھدا۔

٭ ۱۔سامی ۲۔ہند چینی۔ ۳۔ دراوڑی۔ ۴۔ مونڑا۔

۵۔ افیرقہ ۶ امریکی۔ ۷۔ ملایا۔ ۸۔ہند یورپی

زباناں دے لسانی خاندان ہن۔

٭ برصغیر پاک و ہند دیاں اکثر زباناں دا تعلق ہند یورپی، ہند آریائی نال بݨدے۔

٭ سر جارج گریئرسن دا نظریہ ہے جو ہندوستان وچ مختلف قوماں انجو انج داخل تھیاں۔ پہلا گروہ گنگا جمنا وچ آیا۔ بعد دے گروہاں اُونوکوں شمال مغرب دو ونجٖݨ تے مجبور کر ݙتا۔ او اندرلے آریا بݨ ڳے۔ ویداں تے برہمناں دی تہذیب اندرلے گروہ دی ہے۔

٭ گریئرسن  دی تقسیم مطابق بیرونی زباناں اے ہن ۔

(الف)۔ شمالی مغربی شاخ: لہٰذا مغربی پنجابی سندھی

(ب) ۔ جنوبی شاخ : مرہٹی

(ج)۔ مشرقی شاک: آسامی بنگالی، بہاری آریا

(د) ۔  وسطی شاخ : یورپی ہندی۔

٭ مغربی ہندی پنجابی، مشرقی راججھستانی بھیلی، پہاڑی وغیرہ اندرونی زباناں ہن۔

٭ ڈاکٹر چٹر جی سرجارج گریئرسن بارے آکھدن جو اندرونی بیرونی تقسیم غلط اے۔

٭ ڈاکٹر محی الدین زور شمالی مغربی پنجاب وچ ہندکو، جٹکی، ملتانی، پوٹھوہاری کوں شامل کریندن۔

٭ ڳ۔ جٖ، ݙ۔ بٖ۔ سرائیکی دیاں چار مخصوص آوازاں ہن۔

٭ لہذا دے معنی مغربی سمت ہے۔

پشاچی۔ پراکرت، ور چڑھا، اب بھرنش

لہذا مغربی پنجابی، جٹکی، ہندکی، اوچی۔

٭ سرائیکی غیر آریائی زبان اے۔

٭ ایں خطے دے پہلے باشندے آسٹریلیائی حبشی ہن۔ سرائیکی زبان دا پہلا سرچشمہ اُنہاں مغربی ملکاں وچ ہا جیندا تعلق موہنجوداڑو ، ہڑپہ، ملتان دی پراݨی تہذیب نال اے۔منڈا گروہ دیاں زباناں سب کنوں پہلے وادی سندھ وچ بٖولیاں ویندیاں ہن تے اُتھاں وسݨ آلے آسٹریلوی نسل دے منڈا قبائل ، وادی سندھ دے قدیم ترین تہذیبی ݙاݙے ہن۔

٭ وادیٔ سندھ وچ آریاواں توں پہلے لسانیات دے ماہرین دے مطابق ترائے وݙے لسانی ٹبٖرا دا ذکر ملدے۔

۱۔ پہاڑی۔ تبتی، برمی۔

۲۔ منڈاری

۴۔ دراوڑی: تامل تلگو، ملیالم، کناری، گونڈی، براہوی۔

٭ اسوری قوم مصر دے زمانے وچ وادیٔ سندھ تے حکمرانی کریندی ہئی تے ایہ قوم قدیم بابلی اشوریاں تے ایرانی اہوریاں دے ہم قوم ہن۔

٭ سندھی ملتانی توں پہلے ہک اب بھرنش پراکرت ہئی۔ جیندا ناں وارچڑھ ہا۔ دردی زباناں دی بنیاد پشاچی اُتے رکھی ڳئی ہئی۔

٭ عام بٖول چال دی زبان کوں پراکرت آکھیا ڳے۔

٭ سندھ وادی اِتھ دی زبان دا پہلا دور :۵۲۱ ق م وچ دارئے اول سرائیکی علاقے تے قبضہ کیتا۔ تاں ایرانی تہذیب دے اثرات ۲۶ ۳ ق م: سکندرا عظم۔ یونانی تہذیب بعد وچ گوتم، کنشک تے اشوک دے دور وچ اِتھاں بُدھ مت واسی سندھ وچ اِتھ دی زبان نے اپݨاں پہلا دور مکمل کیتے۔

٭ سرائیکی زبان دا ݙوجھا دور سندھ وچ مسلماناں دی آمد توں شروع تھیندے۔

٭ محمد بن قاسم توں محمود غزنوی تک سوا ترائے سو سال تئیں عرباں دی حکومت قائم رہی۔ اردو زبان دے اسلامی مزاج دا ایریا پورے پنج سو سال تئیں سرائیکی علاقے وچ بٖدھیندا رہ ڳے۔ سید سلیمان ندوی سرائیکی کوں اردو دی بنیاد آکھدن۔ مسلماناں دی زبان عربی ، فارسی سب کنوں پہلے سرائیکی نال سندھی ربط کیتا۔

٭ وادی سندھ دے رسم الخط دا تعلق ارامی رسم الخط دے نال اے۔ ارامی زبان زمانہ قدیم وچ ملک شام وچ بٖولی ویندی ہئی۔ ارامی زبان دے کجھ کتبے ٹیکسلا دے عجائب گھر وچ موجود ہن۔ اے بٖدھ مت تے زمانے دے ہن۔

٭ دراوڑی قوم اپݨا رسم الخط عراق دے قدیم تصویری رسم الخط توں گھدا، اے رسم الخط سدھے ہتھ کنوں، الٹے ہتھ شروع تھیندا ہئی۔

٭ کڑکا رسم الخط برصغیر دی تقسیم تئیں باقعدہ چلدا رہیا۔

٭ انجیل دا پہلا سرائیکی ترجمہ ۱۸۱۹ء وچ کڑکا رسم الخط وچ تھیا۔

٭ مسلماناں دی آمد توں پہلے سرائیکی زبان تے ادب دیاں کتاباں سرائیکی زبان دیاں ݙو قدیم تحریراں وچ ہک قصیدہ بُردہ شریف دا منظوم سرائیکی ترجمہ تے ݙوجھی کتاب ، حلیہ مبارک سرائیکی زبان وچ ہے۔ جیندے تے فقیر سعد اللہ ولد مولوی عبداللہ ملتانی لکھیا ہویا ہے۔ ترجمے دی زبان توں اندازہ تھیندے جو ترجمے دی زبان ۵۰۰ سال پراݨی اے۔

حلیہ مبرک دی زبان نسبتاً اسان اے، ایے قصیدہ بُردہ شریف دے ترجمے دی زبان کنوں ہک سو سال بعد دی زبان ہے۔ ایندا زمانہ ۱۲۲۹ہجری۔ ۱۸۴۱ء بݨدے۔

٭ سرائیکی زبان دے محقق اختر وحید دے مطابق اپݨی کتاب ملتانی گرائمر وچ لکھدن : دتاں نے واقعہ کربلا کوئی نظم کیتے، اُنہاں کتاباں دا زمانہ ۶۸۱ء دا ہے۔

٭ سندھی زبان ۱۱۰۰ء دے لڳ بھڳ سرائیکی توں انج تھئی، مگر سندھی، سرائیکی وچ وݙی مماثلت موجود اے۔

٭ سرائیکی ادب دے ابتدائی نمونیاں وچوں عبدالکریم جھنگوی دے ’’نجات المومنین ‘‘ اے۔ ایندے بعد حُلیہ مبارک قدیم سرائیکی ترجمہ قصیدہ بُردہ شریف ، نور نامہ (نسخہ مُلاں) نور نامہ (نسخہ مُراد) دا سراغ ملدے۔ نور نامہ تے معراج نامہ دا عہد غزنوی یعنی ۴۰۱ ہجری ، ۱۰۱۰ عیسوی فتح ملتان و اُچ دے بعد نظر آندے۔

٭ نور نامہ دا سن تصنیف حافظ محمود شیرانی مطابق ۱۰۵۴ عیسوی ، ۷۵۲ ھ دی تصنیف تسلیم کیتے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ 26 ذوالقعدہ منگل دے ݙینھ بمطابق سن عیسوی 26 نومبر 1845ء اِچ خان پور کٹورہ دے قصبے چاچڑاں شریف اِچ جٖمے ہن، نواب صادق محمد خاں اول عباسی دے مشورے تے 1140 ھ اِچ خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی کوٹ مٹھݨ توں نقل مکانی کر تے چاچڑاں شریف اِچ آئے ہن۔

٭ حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ دے جٖمݨ ویلے آپ دے والد حضرت خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی رحمتہ اللہ علیہ آپ دے کن اِچ آذا ݙتی ہئی۔

٭ حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ دے والد محترم دا ناں حضرت خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی ہا۔

٭ حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ دے ݙاݙے سئیں دا ناں حضرت خواجہ احمد علی کوریجہ ہا۔

٭ حضرت خواجہ غلام فرید دے والد دا انتقال 1852ء اِچ تھیا ہا، اوں ویلے خواجہ صاحب اٹھ سال دے ہن۔

٭ چار فروری سن 1872ء اِچ خواجہ صَیب دی رسم سجادگی چاچڑاں اِچ تھئی، نواب صادق محمد خاں رابع عباسی آپ کوں پڳ بٖدھوائی ہئی۔

٭ خواجہ صَیب دی بگھی والئی ریاست نواب صادق محمد خان رابع عباسی خود چھکیندے ہن۔

٭ میر حسان الحیدری نور نامے کوں ۱۱۰۷ء تا ۱۱۱۱ ء بمطابق ۵۰۱ ہجری تا ۵۰۵ ہجری دے درمیان دی تصنیف منیندن۔

٭ سرائیکی زبان دا تاریخی پس منظر بارے مختصر نوٹ: عظیم تہذیباں دریاواں دے کنڈے آباد تھیندیاں رہ ڳن، وادی سندھ ݙو وݙے دریاواں ، دریائے سندھ، دریائے ہاکڑا، آسٹریلیا دے قدیم باشندے سنتھال ، کول بھیل، منڈا، کولاری، گونڈ آسام تے بنگال دے رستے ہندوستان آن وڑے تے وادی سندھ وچ پھیل ڳے۔ تقریباً ۳۵۰۰ ق م وچ ہک بٖئی دراوڑی قوم وادی سندھ وچ آن وڑی۔

٭ بُدھ مت دور سکندر اعظم دی وفات دے بعد شروع تھیندے۔ بُدھ مت دی پہلی عبادت گاہ ’’ سوئی ویہار‘‘ بہاولپور توں ۱۱ میل پرے ہے۔

٭ ۵۰۰ عیسوی وچ سندھ تے بہاولپور دے علاقے تے رئے خاندان دی حکومت بݨی، اے حکومت ۱۳۰ سال قائم رہی۔

٭ خان پور توں چاچڑاں تئیں ریلوے لائن نواب آف بہاولپور اپݨے مرشد خواجہ غلام فرید دے کیتے بݨوائی ہئی۔

٭ خواجہ صاحب 1853ء اِچ اپݨے بھرا حضرت خواجہ فخر جہاں دے ہتھ تے بیعت کرن دی خواہش دا اظہار میاں نصیر بخش مہاروی تے سردار امام بخش مہر والا دے ذریعے کیتا ہا۔

٭ خواجہ صَیب سولھاں سال دی عمر اِچ تمام مروجہ علوم پڑھ چُکیے ہَن۔

٭ خواجہ صَیب 31 سال دی عمر اِچ حج دی سعادت کیتے بیت اللہ شیرف روانہ تھیے ہن تے اپݨے نال 80 بندیاں کوں وی گھن ڳے ہن ، انہاں دا سارا خرچہ خود کیتا ہا۔

٭ خواجہ صَیب 23,24 شوال 1875ء 1292ھ اِچ لہور دے اولیاء دے مزارات تے حاضر ݙتی ہئی۔

٭ اسلامی تہذیب تمدن ثقافت دے اثرات: ۱۰ ویں صدی : مصر دے فاطمیاں ملتان ، اُچ تے قبضہ ہک صدی تک رہیا۔ قرامطہ دا ایہ قبضہ یارھویں صدی تئیں رہیا۔

محمود غزنوی+شہاب الدین غوری دے حملے ایندے بع دملتان سکھاں دے قبضے وچ ۱۸۴۹ وچ انگریزاں قبضہ کر گھدا۔

سیاسی لحاظ نال مسلماناں دی سندھ آمد دے کافی عرصہ تئیں ملتان دا علاقہ سندھ نال ڳندھیا رہیا۔ تمیم بن زید دی موت دے بعد اے علاقہ سندھ توں انج تھی ڳیا۔ مگر منصورہ ، اُچ تے ملتان دی علمی حیثیت برقرار رہ ڳئی۔ ۱۰ تے بٖارھویں صدی عیسوی دے درمیان ملتان اُتے قرامطہ فرقے دا قبضہ تھی ڳیا۔ سلطان محمود غزنوی نے ۱۰۱۱ء قرمطہ دا خاتمہ کیتا۔ سلطان محمود غزنوی دی حکومت تقریبا ۲۰۰ سو سال تئیں رہی۔ ایندے بعد مغلیہ سلطنت قائم تھی۔ ۱۲۱۰ ء وچ ناصر الدین قباچہ ملتان تے قبضہ کر گھدا۔ ۱۲۲۷ء تئیں اوندی حکومت رہی۔ ۱۲۲۷ء وچ سلطان التتمش اُچ تے ملتان تے قبضہ  کر گھدا۔ ۱۲۴۵ء وچ منگول کجھ عرصے تئیں حکمران بݨیے۔ ملتان وچ لنگاہ بادوزئی، ترین ، خاکوانی، حکومت کریندے رہیے۔ بالآخر نواب مظفر خان شہید دی سکھاں نال جنگ تھئی۔ ۱۸۴۹ء وچ انگریزاں دی حکومت بݨی۔ ۱۷۲۶ء وچ بہاولپور وچ عباسی خاندان دی حکومت بݨی۔ بانی نواب صادق محمد خان اول عباسی ہن۔

سرائیکی کتابیں دی ابتدائی اشاعت فور ولیم ولی دے قیام تُوں بعد چھاپہ خانہ لڳݨ نال شروع تھئی۔ لہور وچ پہلا چھاپہ خانہ کوہ نور پریس ۱۸۵۰ء وچ قائم تھیا۔ سرائیکی وچ پہلی چھپݨ آلی کتاب انجیل مقدس دا سرائیکی ترجمہ ۱۸۱۹ء وچ سیرام بنگال توں شائع تھئی۔ ایندے بعد مولانا عبدالکریم جھنگوی دی ’’ نجات المومنین  ۱۸۵۱ء وچ چھپی۔

٭ سرائیکی رسم الخط بارے نوٹ: اشارتی زبان + تصویری رسم الخط ۔ دنیا دا سب کنوں پہلا تصویری رسم الخط سو میر عراق دے قدیم شہر وچ لکھیا ملدے۔ ۵۰۰ ق م عراقم۔ سومیری، تصویری رسم الخط۔ بعد وچ اینکوں مٰخی رسم الخط۔ مصر دا قدیم رسم الخط ہیرو غلیفی ہئی۔

سرائیکی خطے وچ رسم الخط ۔ عراق توں دراوڑی تاجر آپݨے نال گھن آئے ہن۔ موہنجو دارو توں ملتان دے سانجھے رسم الخط  بعد وچ ایں خطے وچ رواج پاتا۔ جنہاں وچ برہمی ، خروشی، دیونا گری، لنڈا ، ادچی، ہندی، باختری ، پالی شار دا، عربی تے فارسی۔

٭ سرائیکی شاعری دے موضوعات مذہبی شاعری ۲۔ صوفیانہ شاعری ۳۔ عشقیہ شاعری ۵۔ ملی شاعری ۵۔ مزاحیہ شاعری ہن۔

٭ خواجہ صَیب پہلی ذوالقعدہ 1875ء 1292ھ کوں دِلی پُجٖے ہن۔

٭ خواجہ صَیب 5 ذوالقعدہ 1875ء 1292ھ کوں جے پور تے اجمیر شریف حاضری ݙتی۔

٭ خواجہ صَیب دی دستار بندی 7 ذوالقعدہ 1875ء 1292ھ کوں اجمیر شریف اِچ تھئی۔

٭ خواجہ صَیب جیرھے جہاز تے حجاز مقدس روانہ تھیے اوں جہاز دا ناں بہادر ہا۔

٭ خواجہ صَیب 14 ذوالقعدہ 1292ھ کوں بمبئی پُجٖے ہن۔

٭ چاچڑاں توں بمبئی تئیں دے سفر اِچ خواجہ صَیب دے 36 ہزار روپے خرچ تھیے ہن۔

٭ مثنوی مولوی لطف علی دی سیف الملوک ۱۱۰۰۵ھ دی تصینف اے۔

٭ سرائیکی صوفیانہ شاعری دا منڈھ حضرت بابا فرید الدین گنج شکرؒتوں تھیندے۔

٭ شیخ ابراہیم فیرد ثانیؒ (۱۴۵۹ھ توں ۵۱۷۴ھ) سلسلہ چشتیہ دے بزرگ ہن۔ حضرت بابا فرید الدین گنج شکرؒ دی بٖارھویں گدی نشین ہن۔ بابا فرونانک دے ہم عصر ہن۔ آپ دیاں کجھ کافیاں تے ۱۱۰۳ شلوک بابا گروہ نانک دے گرنتھ وچ شامل ہن۔

٭ سرائیکی زبان وچ سب کنوں پہلے سی حرفی شاہ حبیب لکھی۔

٭ سرائیکی زبان وچ سلطان باہوؒ، علی حیدر ملتانی، حافظ جمال اللہ ملتانی، خواجہ محکم الدین سیرانی وی سی حرفی لکھی اے۔

٭ حضرت خوجاہ معین الدین چشتیؒ ، حضرت خواجہ قطب الدین بختیار کاکیؒ ، حضرت بابا فرید گنج شکرؒ، حضرت خواجہ نظام الدین اولیاؒ، حضرت خواجہ فخر الدین فخر ؒ سلسلہ چشتیہ دے بزرگ ہن۔

٭ خواجہ صَیب دا سفر حجاز 21 ذوالقعدہ 1875ء 1292ھ کوں شروع تھیا ہا۔

٭ خواجہ صَیب پہلی ذوالحجہ کوں جدہ شریف پُجٖے ہن۔

٭ خواجہ صَیب 2 ذوالحجہ 1875ء 1292ھ کوں مکہ شریف پُجٖے تاں انہاں دا استقبال شیخ عبداللہ پسر شیخ محمد حسین کیتا ہا تے ہوندے مکان اِچ قیام کیتا ہانے۔

٭ خواجہ صَیب 21 ذوالحجہ تئیں مکہ مکرمہ ، منیٰ تے عرفات اِچ حج دی ادائیگی کیتی ہئی۔

٭ خواجہ صَیب دوران حج مکہ شریف اِچ ہندوستان دے حاجی امداد اللہ مہاجر مکی رحمتہا للہ نال وی ملاقات کیتی ہئی۔

٭ خواجہ صَیب وادی فاطمہ، استوا، بیر صفا اتے مقام بیر سناسی توں تھی تے پنج محرم 1876ء 1293ھ کوں مدینہ منورہ پُجٖے ہن۔

٭ 14 ربیع الاول 1876ء 1293ھ اچ خواجہ صَیب حجاز مقدس توں واپس چاچڑاں آئے۔

٭ خواجہ صَیب دی پہلی شادی راجن پور دے ماڑھا ٹبٖر اِچ 27 ربیع الثانی 1287ھ سونوار دے ݙینھ تھی ہئی جیندے وچوں خواجہ صَیب دے پُتر خواجہ محمد بخش نازک کریم تے ہک دِھی جٖمی ہئی۔

٭ حضرت شیخ شہاب الدین سہروردی، قاضی حمید الدین ناگوریؒ، مخدوم نوح بکھری، حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ سلسلہ سہروردیہ دے بزرگ ہن۔

٭ سلسلہ نقشبندیہ دے بزرگ حضرت مجدد الف ثانی، حضرت شاہ ولی اللہؒ، حضرت شاہ عبدالعزیزؒ ہن۔

٭ حضرت شیخ عبدالقادر جیلانیؒ، حضرت صفی الدین گازردیؒ سلسلہ قادریہ دے بزرگ ہن۔

٭ مرثیہ بارے پس منظری شہدائے کربال بارے سب توں پہلا مرثیہ حضرت زین العابدین آکھیا۔

٭ بنو اُمیہ دی حکومت دی قد غن دے باوجود بٖہوں سارے عرب شاعراں سانحہ عظیم مرثیے لکھیے۔ ایران وچ محتشم کاکی پہلا مرثیہ آکھیا۔ تریجھی تے چوتھی صدی ہجری اچ ناظمین مصر دے داعی سندھی وچ داخل تھیے، ول ملتان پہنچے۔ چھینویں ستویں ہجری وچ تاتاریاں جیہڑیلھے بغداد تے حملہ کیتا تے علماء شرکا ملتان پناہ گھدی انہاں وچ اکثریت شیعہ ہن۔ برصغیر پاک و ہند ݙو شہر اہل تشیع دے مرکز رہے ہن۔ لکھنو تے ملتان۔ سلطان محمود غزنوی دے حملیاں دے وقت ملتان تے اوندے نواح وچ امن تباہ تھیا۔ منگولاں دے حملیاں دے وقت ملتان وچ بٖہوں سارے شیعہ جنوبی ہندو دا رخ کیتا۔ بہمی خاندان دے شیعہ سلاطین نے انہاں دی پذیرائی کیتی۔ ہمایوں ایران توں واپس ہندوستان آیا تے این زمانے ملتان وچ عزاداری شروع تھئی۔ بٖارھویں صدی ہجری تک مرثیہ فارسی وچ لکھیا ویندا رہیا۔

٭ سب توں پہلا دستیاب ݙوہڑہ: حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ دے مکتوب وچ موجود ہے جو انہاں حضرت حمید الدین حاکم کوں ہک سفارشی خط وچ لکھیا ہئی۔ ݙوجھا ݙوہڑہ حضرت حمید الدین حاکم دا ہا جو حضرت بہائو الحق کوں تحریر کیتا ڳیا ہا۔ ݙونہیں ݙوہڑے قدیم ادب وچ شمار تھیندن۔ حضرت بابا فرید الدین گنج شکرؒ کوں سرائیکی دا باوا آدمی وی آکھیا ویندے۔ اکبر اعظم دے زمانے وچ قصہ ہیر رانجھا دے اولین مصنف دامودر داس دا ݙوہڑہ ہے۔ اکبر اعظم تے شاہجہاں دے زمانے تک کہیں شاعر دا کلام میسر کوئنی۔ اورنگ زیب عالمگیر دے عہد دا ہک شاعر مولانا عبدی دا ݙوہڑہ پنجابی ادب دی تاریخی کتاباں تے شاعراں دے تذکریاں وچ ملدے۔  لطف علی، حمل لغاری دے بعد خواجہ فریدؒ دا دور شاعری شروع تھیندے۔

٭ شاہ عبدالطیف بھٹائی، وائی شاہ حسینؒ، حمل فقیر لغاری، خواجہ غلام فریدؒ ، خواجہ عاقل جوگی، دیوان سید ولایت شاہؒ ، خرم بہاولپوری کافی دے معروف شاعر ہن۔

٭ سرائیکی زبان دے قدیم تحریری سرمائے بارے وچ جیرھی معلومات ملدی اے اُنہاں دا تعلق ستویں ، اٹھویں صدی عیسوی نال اے۔ سرائیکی تے سندھی علاقیاں وچ احٖ وی ہک ایجھی قوم آباد ہے جنہاں کوں چاڑن آکھیا ویندے۔ جو قدیم خانداناں دے شجرہ ہائے نسب تے کبت سُݨا سُݨا تے داد وصول کریندن۔ بعض کتاباں توں روایت ہے کہ دت، عرب وچ مدتاں رہیے ہن تے کبت ڳاوݨ سُݨیندے ہن تے واقعہ کربلا وچ حضرت امام حسینؓ دا ساتھ ݙیوݨ دی وجہ توں یزیدیاں نے اُنہاں بلوچ اقوام دے نال سر زمین عراق توں ایران آلے پاسے دِھک ݙتا۔ سرائیکی زبان دے ہک محقق اختر وحید مرحوم انہاں دتاں دے کبت آپݨی ملتانی گرائمر وچ نقل کیتے ہن۔ جو دتان نے واقعہ کربلا دے متعلق نظم کیتے ہن۔ انہاں ۶۸۱ ء دی سرائیکیش اعری دا نمونہ آکھیا ویندے۔ موجودہ سندھ ۱۱۰۰ ء دے لڳ بھڳ سرائیکی وچ علیحدہ ہک مستقل زبان بݨ ڳئی۔ ہیں واسطے سندھی دیاں پراݨیاں تحریراں سرائیکی نال وڈفی مماثلت رکھیندن۔ آکھیا ویندے جو ہندوستان دا سب توں پہلا بلند پایہ عرب شاعر ہارون بن موسیٰ ملتانی ہئی۔ او تمام مؤرخین ایں ڳالھ توں اتفاق کریندے ہن کہ ہارون عربی دے علاوہ مقامی ملتانی زبان وچ وی شعر آہدا ہئی۔ ایں لحاظ نال ہارون بن موسیٰ ملانی ستویں صدی عیسوی دا وݙا مذہبی شاعر آکھیجا۔ ڈفوجھی تے تریجھی سدی ہجری یعنی اٹھویں یا ناویں صدی عیسوی دے چند ہک نمونہ جات دے علاوہ کوئی خاص شئے محفوظ نظر نی آندی۔ البتہ عہد قرامطہ یعنی چوتھی صدی ہجری ۹۸۳ عیسوی وچ وی قبل ملتان تے اوندے گرد و نواح دے لوک شیعت تے اسماعیلیت پاسے راغب تھے۔ جو جدید علم کلام تے نویں نظریات و افکار دی تبلیغ تحریراں تے تقریراں وچ تھیوݨ لڳ پئی۔ احٖ دی ادبیات سرائیکی دا پورا نصف حصہ اسماعیلی قرامطی افکار و نظریات تے مشتمل نظر آندے۔ محمود غزنوی دے حملیاں تک سرائیکی زبان قرامطیاں تے ااسماعیلیاں دی خدمت انجام ݙیندی رہی اے۔

٭ محمود غزنوی جیڑھیلے ۱۰۰۵ ء وچ ملتان تے اُچ توں قرامطہ دا سیاسی تے تہذیبی اقدار ختم کیتا تاں سرائیکی ، عربی، فارسی زبان دے نال ناویں تہذیب تشکیل تھئی۔ ایہو دور ہا جیہڑھیلے سرائیکی ، عربی، فارسی دے نال ہک نویں زبان ’’ریختہ‘‘ تیار تھئی۔ جیہڑی سلاطین دے لشکراں وچ عام مستعمل ہووݨ دی وجہ توں اردو دا ناں ݙتا۔

٭ خواجہ صَیب دی پہلی ذال دا ناں زہرہ بی بی ہا، او نبی بخش چاولی دی بھیݨ ہئی۔

٭ خواجہ صَیب دی ݙوجھی شادی ملتان دی ہوتاں بی بی نال 1877ء اِچ تھئی ہئی ایں بی بی اِچوں خواجہ صَیب دی اولاد کائناں ہئی۔ انہاں دا انتقال 1961ء اِچ تھیا ہا۔

٭ ہوتاں بی بی دا اصل ناں بھنو مائی ہا ، خواجہ صَیب انہاں کوں ہوت یا پنل آہدے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دی تریجھی شادی چولستان دے جمعہ لاڑ دی دِھی جاناں بی بی نال 1884ء 1301ھ اِچ تھئی ہئی ایندے وچوں خواجہ صَیب دی اولاد کائناں ہئی۔

٭ جمع بندی سال 1904ء کوٹ مٹھݨ جدید دے اندراج اچ خواجہ صَیب دیاں بیوگان دے ناں وراثت موجود ہے۔

٭ خواجہ صَیب دی دِھی دا ناں الودن بی بی ہا۔

٭ غزنوی خاندان دے ہک شاعر مسعود سعد سلمان دے کلیات وچ ایجھے اشعار ملدن جنہاں وچ سرائیکی زبان دے الفاظ موجود ہن۔ محمود غزنوی دے بعد ملتان، اُچ تے سندھ وچ راجپوتان دے ہک قبیلے ’’سومرہ‘‘ دا اقتدار قائم تھیا۔ انہاں دی سرکاری زبان سرائیکی ہئی۔ ریاست بہاولپور دے ہک قدیم قلعہ ’’مروٹ‘‘ دے دروازے توں ہک سِلھ برآمد تھئی، اوندے اُتے دیونا گری رسم الخط تے سرائیکی زبان وچ کندہ ہئی۔ جام سومرا نے ۱۴۹۱ء وچ ایں قلعہ دی مرمت کروائی ہئی۔

٭ غزنوی عہد وچ حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ کوٹ کروڑ وچ آ آباد تھیے۔ حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ دے معتمد خاص شیخ حمید الدین حاکم مسکر مبارک سندھ دے قدیم قلعیاں وچوں تاریخی قلعہ ہے۔ ایں قلعہ دے نواح وچ ولہڑ وہار واہن قلعہ ہے۔ حضرت حمید الدین حاکم دے عاملاں قاضی کبیر تے کجھ سختی کیتی تے قاضی کبیر ایندی شکایت حضرت حاکم دے مرشد حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ دے کول گھن ڳے۔ جیندے تے حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ حضرت حاکم کوں ہک مکتوب لکھیا۔ جیندے تے ݙونہیں بزرگاں فارسی زبان دے بہترین شعری ذوق دے مالک ہن۔ جو قطعہ مکتوب وچ لکھیا ڳیا او ستویں صدی ہجری، تیرھویں عیسوی دے آغاز دا ہے۔ ایں قطعہ دی عبارت کوں سرائیکی دا نمونہ قرار ݙتا ویندے۔

ایں دور دی مذہبی کتاب تعلیمات اسلامی دے حوالے توں نور نامہ ۱۱۰۷ء۔ ۱۱۱۱ء دی تصنیف ہے جیندے مصنف حضرت ملا ہن۔

٭ حضرت شاہ شمسؒ اسماعیلی گروہ دے نامور بزرگ کشمیر توں پنجاب تے ول ملتان آمد۔ قرامطہ تے فاطمیہ تحریککوں دوبارہ زندہ کیتا۔ ۱۳۵۶ عیسوی وچ وفات پا ڳئے۔ ایں وقت کشمیر توں پنجاب تک دردی زبان بٖولیندی ہئی۔

٭ اردو دی ابتدائی شکل سرائیکی عالقے وچ واضح تھئی ، امیر خسروؒ پنج سال ملتان قیام کیتا۔ انہاں دی فارسی تے مقامی زبان آمیز شاعری ’’ برج بھاشہ آمیختہ ‘‘۔ امیر خسروؒ دے دوہے ، پہیلیاں، کہہ مکرنیاں، پچاسی فیصد توں ودھ الفاظ سرائیکی ہن۔

٭ بگھتی تحریک دے اثرات سلاطین دہلی دے زمانے وچ شروع تھئی۔ اے دراصل اسلامی تعلیمات دا رد عمل ہئی۔ بگھتی تحریک نیا شاعت اسلام کوں روکݨا چہیدا ہا، بھگت کبیر، گرونانک ، بگھتی تحریک دے ادب وچ سرائیکی الفاظ ملدن۔

٭ سرائیکی ادب دی نشاۃ الثانیہ دا ور ۱۸۵۷ء دے بعد سرائیکی ادب دی نشاۃ الثانیہ دا دور اے۔

٭ ۱۸۴۸ء اِچ انگریزاں ملتان تے قبضہ کیتا ہا۔

٭ ریاست بہاولپور، ۱۸۰۸ء وچ انگریزاں نال (ایسٹ انڈیا کمپنی) راوبط قائم کر گھدے۔ ۱۸۴۴ء وچ انہاں نال امن معاہدہ کر گھدا۔

٭ خواجہ صَیب دی شادی دے دعوت نامے میاں واحد بخش لاڑ مولانا محمد بخش بڈانی تے مولانا اللہ رکھا لکھیے ہَن۔

٭ خواجہ صَیب دی شادی دے دعوت نامے سجادگان اجمیر شریف ، پاک پتݨ شیرف، مہاراں شیرف تے تونسہ شریف کوں پَٹھیے ،ایندے علاوہ ملتان، اُچ، سیت پور، حاجی پور، بلوچستان تے چولستان وی دعوت نامے پَٹھیے ڳے ہَن۔

٭ خواجہ صَیب دی دائی دا ناں پھاپھل حفظاݨیں ہا ، سرائیکی دی شاعرہ وی ہئی تے اے دائی خواجہ صَیب دے والد حضرت خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی دی بیعت ہئی۔

٭ خواجہ صَیب دے گل اِچ ݙوں تعویذ چولستانی گلوکار فقیرا بھگت دے ݙاݙے جانی رام دے ہتھاں دی نشانی ہن۔

٭ نواب آف بہاولپور صادق محمد خاں رابع عباسی چاچڑاں شریف اِچ فرید محل 1894ء اِچ بݨاوݨ شروع کیتا ہا تے اے محل 1896ء اِچ مکمل تھیا ہا۔

٭ فرید محل چاچڑاں نواب آف بہاولپور نے خواجہ صَیب دی ایں خواہش تے بݨوایا ہا جو ایندی تعمیر تے کم کرݨ آلے مِستری تے مزدور حافظ قرآن ہووِن ، ول ایویں ای تھیا۔

٭ سرائیکی دے سیاسی پس منظر ، ابتدائی کلاسیکی ادب سیاسی لحاظ نال مسلماناں دی سندھ وچ آمد دے کافی عرصہ بعد ملتان دا علاقہ سندھ نال ڳنڈھیا رہیا۔ تمیم بن زید دی اچانک موت دے بعد ہر پاسے افرا تفری مچ ڳئی تے انہاں حالات وچ ملتان، سندھ کنوں انج تھی ڳیا۔ مگر منصورہ تے ملتان آپݨی علمی ادبی حیثیت قائم رکھی۔ ملتان اُتے قرامطہ دا قبضہ تھیا۔ سلطان محمود غزنوی دے حملے ادبی سرمائے کوں ضائع کر ݙتا۔ مگر اُنہاں دے عقائد دے اثرات مرثیے دی شکل وچ سرائیکی ادب وچ موجود ہن۔ محمود غزنوی ݙو سو سال تک ایں علاقے اُتے حکومت کیتی۔ ایندے بعد مغلیہ دور دا آغاز تھیندے۔ ملتان اُتے ناصر الدین قباچہ ۱۲۱۰ء تُوں ۱۲۲۷ء وچ منگولاں ملتان اُتے قبضۃ کر گھدا۔ بعد وچ اِتھ لنگاہ، بادوزئی ، ترین، خاکوانی حکومت کریندے رہیے۔ نواب مظفر خان چھیکڑی حکمران ہئی۔ ول اِتھ انگریزاں قبضہ کر گھدا۔ ۱۲۲۶ء وچ بہاولپور تے عباسی خاندان دی حکومت ہئی۔ انہاں دی حکومت ریاست پاکستان نال الحاق کر گھا۔ غزنوی دور وچ سرائیکی زبان اچ اسلامی تعلیمات تے مبنیدینی رسائل دا وادھا تھیا۔ سلطنت دہلی اُچ، ملتان دی وابستگی سرائیکی زبان دے علمی ادبی سرمائے وچ وسعت دا سبب اے۔

٭ قرامطہ دی حکومت ملتان وچ قائم تھئی تاں مرثیے کوں فروغ ملیا۔ ۱۸۵۷ء دی جنگ آزادی توں بعد سرائیکی مرثیہ ملتان توں لا لکھنو تک مجالس وچ پڑھیا ویندا ہا۔ انگریزی دور وچ سرائیکی زبان دے سرمائے کوںمحفوظ کیتا ڳیا۔ فورٹ ولیم کالج دے قیام دے بعد چھاپہ خانہ لڳݨ نال سرائیکی کتاباں چھپݨ لڳ پیاں۔ ہندوستان وچ انگریزاں حاکماں فورٹ ولیم کالج قائم کیتا تاں اُوندے نال ای ۱۷۹۹ء وچ کلکتہ وچ ہک چھاپہ خان لڳیا تے بعد وچ ہندوستان وچ کئی چھاپہ خانے قائم تھیے۔ سب کنوں پہلی سرائیکی وچ چھپی ہوئی کتاب انجیل مقدس دا سرائیکی ترجمہ ہے۔ جیڑھی ۱۸۱۹ء وچ سرام پور بنگال توں شامل تھئی۔ ایندے بعد مولانا عبدالکریم دی ’’ نجات المومنین ۱۸۵۱ء وچ چھپی، ۱۸۸۰ء وچ کمال خان مگسی دا مجموعہ کلام ۱۸۸۵ء وچ قصہ باغ و بہار از قاضی امام بخش، ۱۸۹۷ء وچ سسی پنوں از اکبر شاہ ، گلدستہ مرثیہ غلام سکندر غالم ۱۸۹۸ء تے علی حیدر ملتانی دے ابیات ۱۸۹۸ء وچ شائع تھئے۔

٭ سرائیکی وسیب دا تعلق ہک بٖہوں پراݨی تہذیب نال اے، جیندی بنیاد جلیل پور تے وادی ہاکڑہ وچ ہے پئی۔ جیڑھی ودی سندھ دی بنیاد ہے۔ کیوں جو سرائیکی وسیب وادی سندھ ، موہنجودڑو تے ہڑپہ دے بالکل اَدھ وچکار ہے۔ ایں تہذیب دے بانی دراوڑیں کنوں وی پہلے دے باشندے منڈا قبائل ہن۔ ڈاکٹر رفیق مغل دی تحقیق مطابق جلیل پور دیکھدائی وچوں جو آثار ملن۔ او ہڑپہ تہذیب کنوں وی پراݨے ہن۔ انہاں سارے مقامات دی تفصیل ابن حنیف دی کتاب ’’ جنوبی پنجاب‘‘ دے آثار قدیمہ وچ ݙٹھی ونجٖ سڳدی اے۔ دنیا دی سب کنوں پراݨی دستاویز ’’ رگ وید‘‘ جیندیاں ڈھیر ساریاں نظماں سرائیکی وسیب وچ لکھیاں ڳن۔ ایہہ کتاب مذہبی دستاویز دے نال نال اِتھوں دی تاریخی زبان بارے سوجھلا پیندی ہے جو ایں وسیب دے واسیاں کتنی بہادری نال بٖاہروں آوݨ والیاںنال مقابلہ کیتا۔ ایں مدافعتی عمل دا سلسلہ سکندراعظم توں گھن تے انگریزاں نال تھیندا نظر آندے۔

٭ خواجہ صَیب دے ہتھ تے نواب صادق محمد رابع عباسی 11 محرم 1881ء اِچ بیعت تھیے ہن

٭ خواجہ صَیب تے نواب صادق محمد رابع عباسی چار سال تئیں کٹھے دیرہ نواب صاحب محل اِچ قیام پذیر رہیے۔

٭ تحلیل نفسی دا طریقہ فرائڈ دی ایجاد اے۔

٭ کہیں موضوع دے تحت الفاظ دی فہرست بݨاوݨ کوں گلاسری آکھیا ویندے۔

٭ گلاسری آف ملتانی لینگوئج ای او برائن دی کتاب اے۔

٭ عمرانی تنقید وچ تخلیق اُتے لکھاری ، ݙونہاں بارے مطالعہ کیتا ویندے۔

٭ بُلاک پرائنگ کیتے مشہور وسیب تاریخی شہر کپہروڑ پکا ہے۔

٭ پتن منارا رحیم یار خان وچ ہے۔

٭ تاریخی تحقیق وچ بنیادی حیثیت بنیادی مآخذ کوں حاصل اے۔

٭ یوٹوپیا دا تصور افلاطون پیش کیتے۔

٭ ارسطو دا قول اے جو ’’ شاعری نقل دی نقل اے‘‘۔

٭ حافظ محمود شیرانی دی کتاب وچ سرائیکی شاعر عبدالحکیم اُچوی دے حوالے زیادہ ݙتے ڳن۔

٭ مستشرقین سرائیکی کوں زبانیں دے ہندیورپی خاندان وچ رکھیے۔

٭ مہر عبدالحق دی تحقیق موجب سرائیکی زبان بٖارھویں صدی عیسوی وچ انج تھیوݨ شروع تھئی۔

٭ چولستانی لوک کہانیاں احمد غزالی دی مرتب تھی ہوئی کتاب اے۔

٭ ملتانی سٹوریز دے مرتب ایف ڈبلیو اسکیمپ ہن۔

٭ عشقیہ داستان ’’سمی راول‘‘ دے لکھاری غلام حسن حیدراݨی ہن۔

٭ ممتا دے جذبیاں دا اظہار لوک صنف لولی وچ تھیندے۔

٭ روحانی عقیدت دے اظہار کیتے لوک صنف ٹہر موضوع اے۔

٭ سوانح عمری حضرت فرید ثانی مرزا حمد اختر دی کتاب اے۔

٭ حضرت خواجہ غلام فرید دا وصلا ۶ ربیع الثانی ۱۳۱۹ھ ، ۱۹۰۱ء اِچ تھیا۔

٭ زبان دے وچولے نظام دا مطالعہ ساختیاتی تنقید وچ کیتا ویندے۔

٭ رومن جیکبئس ساختیائی تنقیدی دبستان نال تعلق رکھیندے۔

٭ لفظ سائیکالوجی سب توں پہلے کالرج ورتیا ہا۔چولستان دے قلعہ ݙریاور دے کل ۴۰ برج ہن۔

٭ چولستانی شہر ’’ گنویری والا‘‘ ڈاکٹر رفیق مُغل دی دریافت اے۔

٭ سسی دی ماڑی بھٹہ واہݨ وچ واقع ہے۔

٭ قیس فریدی دی شامل نصاب کتاب ’’ آم شام ‘‘ اے۔

٭ اونی فلاسیاں روہی وچ بݨایاں ویندن۔

٭ خواجہ صَیب دے ہتھ تے بیعت کرݨ آلیاں اِچ نواب تگیہ خان لغاری، نواب میر ولی خان برادر نواب علی مراد خان، نواب میر علی حسین خان ریاست خیر پور تے نواب بہادر خاں رئیس اعظم دیرہ اسماعیل خان شامل ہن۔

٭ 8 ذوالحجہ 1881ء کوں نواب قیصر خاں مگسی جھل مگسی (بلوچستان) خواجہ صَیب دے ہتھ تے بیعت تھیے ہن۔

٭ ڈرامے وچ ڈرامائی تجاد ارتقاء دے بعد شروع تھیندے۔

٭ فنون لطیفہ وچ چھی وݙے فنون شمار تھیندن۔

٭ سٹیج ڈرامہ سب توں پہلے یونان توں شروع تھیا۔

٭ ویدک ادب دی ماہر جرمن تریمت میڈم زاگوزن ہے۔

٭ خواجہ صَیب 23 ربیع الثانی 1896ء 1314 ھ کوں ملتان اِچ خواجہ شاہ رکن عالم دے مزار تے حاضری ݙتی ہئی تے بگھی تے سوار تھی تے حضرت غوث بہاول حق، موسیٰ پاک شہید دے دربٖار تے حاضری ݙیوݨ دے بعد موسیٰ پاک شہید دے سجادہ نشین مخدوم صدر الدین گیلانی نال ملاقات وی کیتی ہئی۔

٭ رگ وید وچ سر س وتی دریا دا ذکر ملدے۔

٭ کورش اعظم یا سائرس اعظم ایران دے اکاء مشی خاندان نال تعلق رکھیندا ہئی۔

٭ موہنجوداڑو دے آثار سرجان مارشل دریافت کیتن۔

٭ امیر علی تبریزی نستعلیق رسم الخط دا موجد ہئی۔

٭ ترئے مصرعے دے بندے کوں مثلث آکھیا ویندے۔

٭ حضرت بہائو الدین زکریا ملتانی دے سجادہ نشین مخدوم بہاول بخش دے انتقال تے ربیع الآخر 1314 ھ اِچ خواجہ صَیب ملتان ڳے ہن تے مخدوم حسن بخش نال تعزیت کیتی ہئی۔

٭ قصیاں دی پہلی مطبوعہ کتاب ملتانیس ٹوریز اے۔

٭ حضرت سچل سرمست دا مزار درازہ شریف وچ ہے۔

٭ گوملا دے آثار پاکستان دے صوبے سرحد وچ دریافت تھین۔

٭ کتاب ’’ وادی ہاکڑہ تے اوندے آثار‘‘ دے مصنف صدیق طاہر ہن۔

٭ دربٖار فرید تے سماع خانہ 1890ء اِچ نواب صادق محمد خاں رابع عباسی نے بݨوایا ہا۔

٭ ’’ رسالہ بے نمازاں‘‘ سید اکبر شاہ دی لکھت اے۔

٭ حافظ محمد شاعر دا معراج نامہ کل ۲۶ بنداں اُتے مشتمل اے۔

٭ اجمیر شریف اِچ سماع دے دوران خواجہ صَیب ہک نامور قوال کوں 900 روپے ݙتے ہن، اے رقم اتنی زیادہ ہئی جو قوال دے ہوش حواس اُݙ ڳے۔

٭ خواجہ صَیب محفل سماع اِچ شریک تھیندے ہن تے قوالی وی سُݨدے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دیاں کافیاں مخصوص راڳڑیاں اِچ برکت علی قوال خواجہ صَیب کوں ڳا تے سُݨویندا ہا۔

٭ بقول خواجہ صَیب دے خیال گانمݨ منشی غلام حسین گانمݨ دی ایجاد اے۔

٭ غزل دے پہلے ہم ردیف ، ہم قافیہ شعر کوں مطلع آکھیا ویندے۔

٭ سرائیکی ادب دی ہزار سالہ شعری روایت کوںچار ادوار وچ تقسیم کیتا ڳے۔

٭ سکندراعظم دیدور وچ ملتان وچ ملوہی قوم آباد ہئی۔

٭ جدید سرائیکی شاعری دا دور ۱۹۷۰ء توں تھیندے۔

٭ ہیر دا قصہ سب توں پہلے دامودر داس لکھیے۔

٭ بابا فریدؒ دا مزار پاکپتن شہر وچ ہے۔

٭ بابا فریدؒ دے اشعار کوں اشلوک آکھیا ویندے۔

٭ خواجہ صَیب اپݨی حیاتی اِچ 80 لکھ روپے مستحقین تے درویشاں اِچ ونڈیے ہن۔

٭ دہلی، اجمیر، لہور تے ملتان اِچ قیام دے دوران خواجہ صَیب مشہور تے نائیک کلاسیکل موسیقی دے اُستاداں کوں سُݨدے ہن۔

٭ خواجہ صَیب کوں علم موسیقی تے پورا عبُور حاصل ہا، آپ دے بقول ہندوستان اِچ راڳ دے چھپی اصول بھیروی ، سری، میگھ، پنڈول، مالکونس ، دیپک ہن۔

٭ خواجہ صَیب کوں بیرویں، سندھڑہ، جوگ ، کیدارا تے پہاڑی راڳ بٖہوں بھاندے ہن۔

٭ خواجہ فریدؒ دا تعلق تصوف دے سلسلہ عالیہ چشتیہ نظامیہ نال ہئی ۔

خواجہ فریدؒ دے والد دا ناں محبوب الٰہی خواجہ خدا بخش اے۔

٭ خواجہ فریدؒ دی کہیں کافی دے ݙو مشہور شعر ݙیکھو:

(۱) ع۔ سُݨ وو سہیلی سُگھڑا سہاݨی

برہوں دے پندھڑے سخت بعید

(۲) ع۔ تتی رو توں واٹ نہاراں

کݙاہیں سانول موڑ مہاڑاں

٭ خواجہ فریدؒ چاچڑاں شریف وچ جٖمے تے کوٹ مٹھݨ شریف وچ دفن تھیے۔

مشاہدہ فطرت دے حوالے نال خواجہ فریدؒ دے ݙو شعر ݙیکھو:

(۱) آئے مست ݙیہاڑے ساوݨ دے

وہ ساوݨ دے من بھاوݨ دے

(۲) بدلے پورب ݙکھݨ دے

کجلے بھورے سو سووݨ دے

٭ دیوان فریدؒ وچ سب کنوں زیادہ لوک داستان ’’ لوک داستان سسی پُنوں‘‘ دے حوالے ملدن۔

٭ خواجہ فریدؒ دے کلام حج دے حوالے نال شعر ݙیکھو:

تھیواں صدقے صدقے آیا شہر مدینہ

ݙکھ دی پیڑ نبائیم ڳیا ݙکھڑا دیرینہ

٭ مولوی لطف علی دی شاعری دے اثرات خواجہ فریدؒ قبول کیتے ہن۔

٭ خواجہ غلام فریدؒ دیاں کافیاں حضرت رکن الدین پرہار لکھدے ہن۔

٭ آپ دی تصنیف مقبیس المجالس دے مرتب مولوی رکن الدین پرہار آپ دے مرید وی ہن تے مقابیس المجالس دے مرتب وی۔

٭ خواجہ فریدؒ دی شریک حیات دا اصل ناں ’’ بھنّو‘‘ ہئی۔ پر خواجہ فریدؒ اوکوں ہوت تے پُنل دے ناں نال کریندے ہن۔ ہوت بی بی۔ ملتان۔ جان بی بی لاڑ۔ روہی ۔

٭ کلام فریدؒ وچوں ݙو پکھی کوئل، چنڈور، کونج ، مور دے ناں دا ذکر اے۔

٭ ٹوبھے دے حوالے نال خواجہ صاحب دا شعر ݙیکھو:

روہی وٹھڑی ٹوبا تار وے آ مِل سینگا یار وے

٭ دیوان فرید وچ سسی دے حوالے نال ۶۶ کافیاں ہن۔

٭ وچھوڑے دے حوالے نال خواجہ صَیب دا شعر ݙیکھو:

مساڳ ملیندی دا گزر ڳیا ݙینھ سارا

سنگار کریندی دا گزر ڳیا ݙینھ سارا

٭ ’’خواجہ فریدؒ کے تین رنگ‘‘ ڈاکٹر انوار احمد دی کتاب اے۔

٭ تقریبا ۱۸ سال خواجہ صَیب روہی وچ رہ ڳن۔

٭ ’’ فرد فرید‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب اے۔

٭ دیوان فرید وچ ہیر رانجھے دے حولاے نال ۲۸ کافیاں ہن۔

٭ ’’پیام فرید‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی مرتب کیتی ہوئی کتاب اے۔

٭ سسی دے حوالے نال خواجہ فریدؒ دا ہِک شعر ݙیکھو:

سسی کرہوں قطار کیچ ݙہنوں ہݨ ہݨ ولے

٭ روہی دے حوالے نال خواجہ فرید دا ہِک شعر ملاحظہ تھیوے:  

پُر وحشت سُنجٖڑی روہی

اے دل دیوانی موہی

٭ خواجہ فریدؒ دے پُتر تے سجادہ نشین دا ناں خواجہ محمد بخش نازک اے۔

٭ خواجہ فرید ۲۸ سال دی عمر وچ سجادہ نشین تھیے ہَن۔

٭ مومل میندھرا دے حوالے نال دیوان فرید وچ ۸ کافیاں ہن۔

٭ سوہݨی مہینوال دے حوالے نال۲۰ کافیاں ہن۔

٭ مولانا حالی، مولانا محمد حسین آزاد، اکبر الہ آبادی خواجہ فریدؒ دے ہمعصر اردو زبان دے شاعر ہن۔

٭ حضرت خواجہ فریدؒ دا شجرہ نسب حضرت عمر فاروقؓ نال ملدے۔

٭ ’’ حضرت خواجہ غلام فریدؒ از مسعود حسن شہاب دہلوی ‘‘ خواجہ فریدؒ دی حیاتی بارے ہک کتاب دا ناں اے۔

٭ حضرت خواجہ فریدؒ دے آباد و اجداد سندھ توں آئے ہن تے کوٹ مٹھݨ وچ آباد تھئے تے ول کوٹ مٹھݨ توں آپ دے والد چاچڑاں شریف گھن ڳئے۔

٭ خواجہ فریدؒ سئیںکوں ست زباناں تے عبور ہا۔

٭ خواجہ فریدؒ دی حیاتی وچ اُنہاں دی شاعری دے چھپے ہوئے مجموعے دا ناں ’’خواجہ فریدؒ اردو کلام ، دیوان فرید اردو‘‘ ہن جیندے مرتب صدیق طاہر ہن۔

٭ ’’سرائیکی شاعری دا ارتقاء ‘‘ ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر دی کتاب اے۔

٭ سرائیکی غزل دا پہلا اہم شاعر اقبال سوکڑی اے۔

٭ ظفر لاشاری دے ناول ’’نازو ‘‘ دا اردو ترجمہ حمید الفت ملغانی کیتے۔

٭ جانباز جتوئی دا اصل ناں غلام رسول خاں اے۔

٭ خواجہ فریدؒ دی کافیاں دی تعداد ۲۷۱ اے۔

٭ سرائیکی ادب ’’ریت تے روایت‘‘ ڈاکٹر طاہر تونسوی دی کتاب اے۔

٭ ’’تلاوڑے‘‘ اسلم رسلپوری دی کتاب اے۔

٭ ماہرین لسانیات دنیا دیاں زباناں کوں اَٹھ وݙے گروہاں وچ ونڈیے۔

٭ ’’پنجاب میں اردو ‘‘ حافظ محمود شیرانی دی لکھی کتاب اے۔

٭ نور نامہ حضرت ملاں دی تخلیق اے۔

٭ خلعت کوں جیندی ڳول اے

ہر دم فریدؒ دے کول اے

اے شعر حضرت خواجہ غلام فریدؒ دا ہے۔

٭ حضرت سچل سرمست دا اصل ناں حافظ عبدالوہاب ہئی۔

٭ ’’ملتانی زبان اور اس کا اردو سے تعلق‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب اے۔

٭ خواجہ صَیب 20 سال دی عمر اِچ دستار فضیلت حاصل کیتی ہئی۔

٭ 1889ء اِچ باہولوپر اِچ ہک مناظرہ تھیا ایں مناظرے دا حاکم خواجہ صَیب کوں چݨیا ڳیا ہا۔

٭ خواجہ صَیب درسی کتاباں مولانا قائم الدین کنوں پڑھیاں ہن۔

٭ خواجہ صَیب نظم دیاں کتاباں میاں جی احمد یار تے میاں جی برخوردار کنوں پڑھیاں ہن۔

٭ خواجہ صَیب ہفت زبان (ست زباناں دے) شاعر ہن۔ آپ سرائیکی ، سندھی، عربی، فارسی، اردو، ماروواڑی تے پوربی دے شاعر ہن۔

٭ ’’ پکھی واس ‘‘ ممتاز حیدر ݙاہر دا سفر نامہ ہے۔

٭ ’’دلی ڈھائی کوہ‘‘ پروفیسر شوکت مغل دا سفر نامہ ہے۔

٭ سرائیکی دیاں پنج مخصوص آوازاں ہن۔

٭ سرائیکی ڈیپارٹمنٹ بی زیڈ یو ۲۰۰۵ء اِچ بݨیے۔

٭ ’’ سات دریائوں کی سرزمین‘‘ مرزا ابن حنیف دی کتاب اے۔

٭ ’’وادی ہاکڑہ اور اس کے آثار‘‘ صدیق طاہر دی کتاب اے۔

٭ ظفر لشاری دا پہلا ناول ’’نازو ‘‘اے۔

٭ خواجہ فریدؒ دے ابّے سئیں دا ناں خواجہ خدا بخش ہئی۔

٭ ’’فرد فرید‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی لکھی کتاب اے۔

٭ ’’معارف سرائیکی ‘‘ سید نور علی ضامن حسینی دی کتاب اے۔

٭ ’’ اپݨی رت جو پاݨی تھئی‘‘ ڈاکٹر منیر احمد علوی دا سرائیکی ناول اے۔

٭ ’’درِ یتیم ‘‘ غلام حیدر خان یتیم جتوئی دی کتاب اے۔

٭ ’’ صابر پتر علی دا ‘‘ بخت فقیر دی دی کتاب اے۔

٭ ’’ گلشن سرکار‘‘ اے کتاب اسلم میتلا دی ہے۔

٭ ’’ کالے روہ چٹی برف ‘‘ ورقہ ورقہ زخمی دی (اقبال سوکڑی) دی شاعری دیاں کتاباں ہن۔

٭ ’’کشکول وچ سمندر‘‘ اے کتاب ممتاز حیدر ݙاہر دی اے۔

٭ ’’بٖیڑی وچ دریا‘‘ صنف ناول اُتے کتاب اے، ڈاکٹر اسلم انصاری دی ہے۔

٭ ’’ جھل بٖل اکھیں‘‘ بہار النساء بہار دی کتاب اے۔

٭ لہندا لینگویج (یو۔ اے ۔ سمر نوف ) دی ہے۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری ‘‘ کیفی جٖامپوری دی ہے۔

٭ ’’ نقش ملتان ‘‘ علامہ عتیق فکری دی کتاب اے۔

٭ صاحب ݙنہ سچل سرمست دے ݙاݙا سئیں ہَن۔

٭ ’’ سرائیکی ادب ٹور تے پندھ‘‘ سجاد حیدر پرویز دی کتاب اے۔

٭ دھابٖے دھوڑے حسن رضا گردیزی دی کتاب اے۔

٭ کتاب ’’تنواراں‘‘ جانباز جتوئی دی اے۔

٭ ’’ چھیڑو ہتھ نہ مُرلی ‘‘ دے لکھاری اشو لال فقیر ہن۔

٭ ’’ ہنجواں دے ہار‘‘ اقبال سوکڑی دی شاعری دا مجموعہ ہے۔

٭ ’’ خیابان خُرم‘‘ ۱۹۶۵ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’ دل تانگھ تانگھے‘‘ اقبال بانو دی کتاب اے۔

٭ ’’اجرک ‘‘دے لکھاری ڈاکٹر نصر اللہ ناصر ہن۔

٭ ’’ مݨ دریا اُتے ‘‘ دے لکھاری عزیز شاہد ہن۔

٭ ’’اشارات فریدی‘‘ فارسی زبان وچ لکھی ڳئی اے۔

٭ محمد بن قاسم (۹۲ھ۔ ۷۳۱ء ) وچ دیبل آئے ہن۔

٭ آریہ قبائل دا اصل وطن ازبکستان اے۔

٭ عثمان فقیر سانگی دا تعلق سندھ نال ہا۔

٭ خواجہ فرید دا تعلق چشتیہ نظامیہ نال ہا۔

’’ ملتان میں موسیقی کی روایت ‘‘ محمد عارف دی کتاب اے۔

٭ ’’لیجنڈ آف دی پنجاب ‘‘ پہلی جلد ۱۸۸۴ء اچ چھپی ہئی۔

٭ ’’اکرم میرانی دی کتاب ’’ سرائیکی دیس ‘‘ اے۔

٭ ’’ سرائیکی لوک کہانیاں ‘‘ بشیر احمد ظامی بہاولپوری دی کتاب اے۔

٭ ملتانی سٹوریز ایف ڈبلیو سکیمپ ۱۹۱۷ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’لغات سرائیکی ‘‘ ۱۹۶۵ء وچ چھپی ہئی۔

٭ بشیر احمد ظامی بہاولپوری دی کتاب دا ناں ’’چھرکے ‘‘ ہے۔

٭ ’’ وسدیاں جھوکاں ‘‘ خان رضوانی دی کتاب اے۔

٭ سفر نامہ ’’ پندھیڑو ‘‘ دے لکھاری جہانگیر مخلص ہن۔

٭ ’’ ناتھ جی ‘‘ ۱۹۹۴ء اچ چھپی ہئی۔

٭ ’’الف بٖ بٖٹوا‘‘ پروفیسر شوکت مغل دی کتاب اے۔

٭ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی قصیاں تے لکھی کتاب دا ناں ’’ قصہ قصولی ‘‘ اے۔

٭ ’’سرائیکی لوک قصے ‘‘عبداللہ عرفان دی اے۔

٭ آٹی ماٹی  ۱۹۹۸ء اِچ چھپی ہئی۔

٭ سرائیکی سمل ۱۹۷۳ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’ سرائیکی شاعری ‘‘ کیفی جامپوری دی کتاب اے۔

٭ ’’نقش ملتان ‘‘ علامہ عتیق ہوراں دی کتاب اے۔

٭ ’’ سرائیکی ثقافت ‘‘ جاوید احسن دی کتاب اے۔

٭ شوکت مغل دی اکھاݨاں دی لکھی ہوئی کتاب دا ناں ’’ سرائیکی اکھاݨ‘‘اے۔

٭ کتاب ’’سرائیکی لوک گیت‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی اے۔

٭ سرائیکی وسیب دی یونیورسٹی بہائو الدین زکریا یونیورسٹی ۱۹۷۵ء اچ بݨی ۔

٭ ’’ سرائیکی اساݙی سنجٖاݨ‘‘ جمشید کمتر رسولپوری دی کتاب اے۔

٭ اردو اکیڈمی لاہور ، کتاب ’’ سرائیکی لوک کہانیاں ‘‘ چھاپی اے۔

٭ ’’سرائیکی لوک ریت ‘‘ حمید الفت ملغانی دی ہے۔

٭ سرائیکی ادبی مجلس دا دفتر بہاولپور اِچ ہے۔

٭ چولستان دا صحرا اسلامی ریاست بہاولپور وچ ہئی۔

٭ کنکْ دے موسم وچ وساخی دا میلہ لڳدے ۔

٭ چنݨ پیر دا میلہ ست جمعراتاں لڳݨ آلہ میلہ ہے۔

٭ مشہور لوک فنکار، فقیرا بھگت دا تعلق فیروزہ نال ہا۔

٭ قلعہ ݙیراور احمد شرقیہ وچ واقع ہے۔

٭ تاریخی جاہ، تیوت تے تلواڑہ لودھراں وچ ہے۔

٭ سخی سرور خواجہ معین الدین دے مسات لڳدے ہن۔

٭ سرائیکی اکھاݨ دیاں ترائے جلداں ہن۔

٭ ’’قصہ ڳیا جھرکوں‘‘ ۲۰۱۰ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’ اُچی دھرتی جھکا آسمان ‘‘ مسرت کلانچوی دی کتاب اے۔

٭ ’’ جاڳدی اکھ دا خواب ‘‘ عام فہیم دی کتاب اے۔

٭ احسن واگھا دی کتاب دا ناں’’ تھل کرن دریا‘‘ اے۔

٭ ’’ سوجھلا اندھاری رات دا ‘‘ سجاد حیدر پرویز دے افسانیاں دے کتاب اے۔

٭ ’’ سوچاں دے ویووے‘‘ سجادی حیدر پرویز دی ہے تے ۱۹۸۵ء چھپی۔

٭ ظفر لاشاری دی کتاب دا ناں ’’ تتیاں چھاواں‘‘ ہے۔

٭ خواجہ صَیب قرآن دے حافظ وی ہن۔خواجہ صَیب دا روحانی سلسلہ چشتیہ ہا۔خواجہ صَیب دا مسلک حنفی ہا۔

٭ خواجہ صَیب سلسلۂ قادریہ، سہروردیہ، چشتیہ، نقشبندیہ انہاں چار سلسلیاں اِچ بیعت کرݨ دے مجاز ہن۔

٭ خواجہ صَیب 27 سال تئیں سجادہ نشین رہ ڳے ہن۔

٭ پورے ہندوستان اِچ فقہ، حدیث تے تصوف دا کوئی عالم خواجہ صَیب دے مقابلے دا نہ ہا۔

٭ ہند، سندھ، افغانستان ، تبت، بخارہ تے نیپال دے عاشقان علم خواجہ صَیب کنوں علم حاصل کرݨ سانگے امدے ہن۔

٭ خواجہ صَیب فنا فی اللہ دی منزل تے پُجٖ کراہیں اپݨی شاعری دا موضوع نظریہ وحدت الوجود کوں بݨایا ہا۔

٭ خواجہ صَیب اپݨے کلام اِچ اکثر جاہ تے ابن العربی نال اپݨی عقیدت دا اظہار کیتے۔

٭ خواجہ صَیب دے کلام اِچ سسی پنوں، ہیر رانجھا، سوہݨی مہینوال، لیلیٰ مجنوں تے مومل میندھراں رومانی داستاناں دا ذکر موجود اے۔

٭ حفیظ خان ۱۹۹۰ء اِچ ’’ ویندی رُت دی شام ‘‘ چھپوائی۔

٭ ’’ سانجھ ‘‘ بتول رحمانی ۱۹۹۴ء اچ چھاپی ہئی۔

٭ ’’غلام حسن حیدرانی دے افسانے ‘‘دی کتاب اے (غلام حسن حیدرانی)

٭ ’’ پلر پاݨی ‘‘ میاںنذیر احمد دی کتاب اے۔ تے ۱۹۹۰ء اِچ چھپی۔

٭ ’’ ککر دے پُھل ‘‘ سید نصیر شاہ دی کتاب اے جیرھی ۱۹۸۷ء وچ چھپی۔

٭ ’’پیار دیاں ٹنگاں‘‘ محمد علی احمدانی دی کتاب ہے۔

٭ ’’ ڈکھیݨ کنیں دیاں والیاں ‘‘ مسرت کلانچوی دی کتاب اے۔

٭ ’’ جگر دے پھٹ‘‘ راہی گبول دی کتاب اے ۔ ۱۹۹۰ء۔

٭ خواجہ صَیب دے کلام اِچ اَک ، کھار، لانی، لائی پھوڳ، کرینہہ، ککر، پیلھوں، طرخان، مرخاں تے قطرن جیہیں بٖوٹے وَݨیں دا ذکر موجود اے۔

٭ خواجہ صَیب اپݨی شاعری اِچ لفظ یار 402 واری، دلبر 25 واری، ماہی 45 واری، عشق 111 واری تے جانی 9 واری ورتیے۔

٭ خواجہ صَیب شرفاء تے سادات دی کھڑے تھی تے تعظیم کریندے ہن۔

٭ مولانا محمد عثمان خان بیلوی خواجہ صَیب دے جمٖݨے دے متعلق قصیدہ لکھ تے خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی دی خدمت اِچ پیش کیتا ہا۔

٭ ’’ ان سو نہیں رَگ‘‘ منظورا عوان دی کتاب اے تے ۱۹۹۲ء اِچ چھپی۔

٭ ’’آدم جٖایا‘‘ قاصر فریدی دی کتاب اے۔ ۱۹۹۴ء اِچ چھپی۔

٭ ڈاکٹر اسلم عزیز درانی دی کتاب دا ناں ’’ سجھ دا سنیہا ‘‘ ہے۔

٭ ’’پیت پریت‘‘ بشریٰ قریشی ۱۹۹۷ء اِچ لکھی۔

٭ ’’سانولی دُھپ ‘‘ اسلام قریشی دی کتاب اے ۔ ۱۹۷۹ء۔

٭ خواجہ صَیب روزانہ ہک قرآن مجید اللہ دے ناں تے ݙیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دا سفر دے دوران لنگر دا خرچہ سامان توں علاوہ 100 روپے نقد روزانہ دا ہا، اوں ویلے کݨک بٖارھاں آنے مݨ ہئی۔

٭ اکثر سجادگان سال بعد خواجہ صَیب دے کول امدے ہن، آپ اُنہاںکوں کپڑے تے ہک ہزار روپے نقد فی بندہ ݙیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب روزانہ عصر دے بعد پنج روپے دا بھانج گھن تے بٖالاں اِچ ونڈیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے لنگر اِچ روزانہ بٖارھاں مݨ اٹا پکدا ہا۔

٭ ڈاکٹر غزالہ احمدانی دی کتاب دا ناں ’’ احٖ دی ماروی ‘‘ اے جیرھی ۲۰۰۰ء اِچ چھپی۔

٭ ’’ پھلپوٹ ‘‘ دیلکھاری ابن کلیم ہن۔

٭ ’’غم دی شام‘‘ شاہد شاہ شاہد دی کتاب اے۔

٭ ’’ پارت ‘‘ سعید احمد شیخ دی ہے تے ۱۹۹۸ء اِچ چھپی۔

٭ ’’ ہنجواں بٹ بٹ ‘‘ صدیق شاکر دی کتاب ۲۰۰۱ء ا،چ چھپی۔

٭ ’’ ݙوجھی کندھی ‘‘ تحسین رائے سبائلوی دی کتاب ۲۰۰۰ء اِچ چھپی۔

٭ خواجہ صَیب عربی، فارسی، بلوچی، پنجابی، سرائیکی، سندھی تے بٖیاں کئی زباناں اِچ تحقیقی کم کیتے۔

٭ ’’صادق! زیر بݨ زبر نہ بݨ، متاں پیش پووی‘‘ کائنات دا اے مختصر ترین خظ خواجہ صَیب اپݨے مرید صادق محمد خاں رابع عباسی کوں ہِک مولوی احمد بخش کوں ریاست بدر کرݨ دی شکایت تے لکھیا ہا۔

٭ ڈاکٹر علامہ محمد اقبال خواجہ صَیب دے پرستار ہن، علامہ اقبال دے پُتر جاوید اقبال دے بقول خواجہ صَیب دا دیوان علامہ اقبال دی سراندی  ہوندا ہا تے پڑھ تے روندے راہندے ہن۔

٭ ۲۰۰۴ء اچ چھپݨ آلی کتاب ’’ اندر لیکھ دا سیک ‘‘ حفیظ خان دی ہے۔

٭ ’’ ولدی ڈھلدی چھاں‘‘ فیض بلوچ دی ہے جیرھی ۲۰۰۴ء وچ چھپی۔

٭ ’’ ݙکھیں وات ‘‘ غلام حسین راہی گبول دی کتاب ۱۹۹۷ء اچ چھپی۔

٭ خواجہ فخر جہاں مغل بادشاہ اکبر شاہ ثانی تے بہادر شاہ ظفر دے مرشد ہن۔

٭ خواجہ فخر جہاں دا وصال 1858ء 1288ھ اِچ تھیا ہا، آپ دا مزار کوٹ مٹھݨ شریف اِچ ہے۔

٭ خواجہ فخر جہاں دے جوانترے دا ناں میاں عبدالغفور ہا۔

٭ خواجہ فخر جہاں دے ݙوہترے دا ناں عبدالاحد ہا۔

٭ خواجہ فخر جہاں دی اولاد نرینہ کائناں ہئی۔

٭ خواجہ غلام فرید دے پتر حضرت خواجہ محمد بخش نازک کریم دی شادی 17 محرم 1895ء 1313ھ کوں تھی ہئی۔

٭ ’’ بھنبھیری ‘‘ ڈاکٹر محسن لگھیانہ دی کتاب ۱۹۹۵ء اِچ چھپی۔

٭ انیل چوہان دی کتاب ’’ ک دے انب ‘‘ ۱۹۹۴ء اِچ چھپی۔

٭ عبدالباسط بھٹی ’’وکائو چھانور دا ‘‘ دے لکھاری ہن جیرھے ۲۰۰۴ء اچ چھپی۔

٭ ۱۹۸۸ء اِچ سجاد حیدر پرویز دی کتاب ’’ میݙے افسانے ‘‘ چھپی۔

٭ ’’سرائیکی دے چوݨویں افسانے‘‘ دے لکھاری ڈاکٹر طاہر تونسوی ہن۔ ۱۹۹۸ء چھپی۔

٭ خواجہ نازک کریم دی شادی اچ صادق محمد خاں رابع عباسی اپݨے وزیراں ، مشیراں سمیت شرکت کیتی ہئی۔

٭ نواب صادق محمد خاں رابع عباسی دی وفات تے خواجہ صَیب فقراء کوں کٹھا کر تے نذرانہ ݙتا تے ہک لکھ واری کلمہ طیبہ دا ورد کرایا تے ست جمعراتاں تئیں خیرات کریندے رہ ڳے۔

٭ خواجہ صَیب اپݨے پُتر خواجہ نازک کریمد ی پہلی شادی تے 30 ہزار روپے تے ݙوجھی شادی تے 22 ہزار روپے خرچ کیتے ہن۔

٭ خواجہ نازک کریم کوں چاچڑاں شریف دے حافظ محمد عبداللہ قرآن مجید حفظ کرایا ہا تے علوم عربیہ دی تکمیل انہاں مولانا نصیر بخش دے مدرسے توں کیتی ہئی۔

٭ خواجہ نازک کریم دے خلفاء اِچ آپ دے پُتر خواجہ معین الدین ، مولانا نور احمد پائی والے، میاں احمد دین پرہاراں شریف تے جٖام حامد جلال پور پیروالے شامل ہن۔

٭ خواجہ معین الدین دے پتر تے خواجہ نازک کریم دے پوترے قطب الدین بٖارھاں سال دی عمر اِچ 23 رجب 1343ھ اچ وفات پاتی تے کوٹ مٹھݨ اِچ دفن تھیے۔

٭ خواجہ نازک کریم دے پُتر خواجہ معین الدین دا وصال 2 جمادی الاول 1377 ھ اِچ تھیا ہا انہاں دا مزار کوٹ مٹھݨ اِچ ہے۔

٭ غلام حسن حیدرانی ۱۹۵۲ء وفات پاتی۔

٭ غلام حسن حیدرانی دا پہلا سرائیکی افسانہ ’’ کیری دی مُٹھ ‘‘ اے۔

٭ ’’ ویندی رُت دی شام ‘‘ دے لکھاری حفیظ خان ہن جیرھی ۱۹۹۰ء اِچ چھپی۔

٭ ’’ ویندی رُت دی شام ‘‘ پاکستان اکادمی ادبیات توں ایوارڈ یافتہ کتاب اے۔

٭ ’’ماما جمال‘‘ بٖالاں دے ڈرامے دی کتاب اے۔

٭ ’’ماما جمال ‘‘ ۱۹۹۰ء اِچ چھپی تے ایندے لکھاری حفیظ خان ہن۔

٭ خواجہ محمد بخش نازک کریم دے جٖمݨ تے انہاں دے کن ا،چ بانگ انہاں دے چاچا سئیں حضرت خواجہ فخر جہاں ݙتی ہئی۔

٭ خواجہ محمد بخش نازک کریم دی دائی جیوݨ خاتوں دا تخلص نکمی ہئی او سرائیکی دی شاعرہ ہئی ، خواجہ غلام فرید دی دئی پھاپھل حفظاݨی دی چھوٹی بھیݨ ہئی۔

٭ خواجہ محمد بخش نازک کریم چار شادیاں کیتیاں ہن ، ہک بی بی صاحبہ توں صاحبزادی صاحبہ جٖمی ہئی جیرھی حضرت خواجہ احمد علی ناز دی والدہ ہئی، ݙوجھی ذال وچوں خواجہ معین الدین ہن، باقی ݙوں ذالیں وچوں اولاد کائناں ہئی۔

٭ خواجہ محمد نازک کریم سرائیکیت ے فارسی دے شاعر ہن انہاں دا تخلص نازک ہا۔

٭ مغل شہنشاہ بہادر شاہ ظفر دا پوترہ مرزا احمد اختر خواجہ غلام فرید دا مرید ہا۔

٭ ’’ خواب گلاب ‘‘حفیظ خان دی کتاب اے تے ۲۰۰۳ء اِچ چھپی۔

٭ ’’خواب گلاب ‘‘ بٖالیں دے ڈرامیاں دی کتاب اے۔

٭ حفیظ خان ’’ اندر لیکھ دا سیک ‘‘ دے لکھاری ہن۔

٭ ’’ اندر لیکھ دا سیک ‘‘ ۲۰۰۴ء اچ چھپی۔

٭ ’’ اندر لیکھ دا سیک ‘‘ سرائیکی افسانے دی کتاب اے۔

٭ ’’ سنجھ صباحیں ‘‘ مسرت کلانچوی دی ڈرامیاں دی کتاب اے۔

٭ سنجھ صباحی وچ ’’ݙکھڑے پینڈے، ، ہک منٹ، رستہ، نکی جئیں ڳالھ، واجھلوڑا، سنجھ صباحیں، جگو کتھاں ویسی، سوجھلے دا پندھ، سُکھ سہاگ، سلائی ، تیلی دا تھمبا‘‘ ڈرامے شامل ہن۔

٭ ’’ سنجھ صباحیں وچ کل (یارھاں ۔۱۱ ) ڈرامے ہن۔

٭ ’’سنجھ صباحیں‘‘ ۱۹۸۹ء وچ چھپی ہئی۔

٭ ’’سنجھ صباحیں ‘‘ ادارہ سرائیکی دی مجلس چھاپی اے۔

٭ مرزا احمد اختر پہلا ماہر فریدیا ہا جئیں طب تے تذکرہ نگاری دے نال نال 1896ء توں 1902ء دے دوران خواجہ غلام فرید تے بٖارھاں کتاباں لکھیاں ہن۔

٭ مرزا احمد اختر سیرت نگار وی ہن ، انہاں خطوط دا ہک مجموعہ رقعہ فریدی دے ناں نال ترتیب ݙتا ہا۔

٭ خواجہ غلامف رید سندھ دے صوفی بزرگ حضرت شاہ عبداللطیف بھٹائی دا رسالہ شاہ جو رسالو اپݨے مطالعے اِچ رکھیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے ݙوں مریداں عاقل جوڳی تے سید ولایت شاہ خواجہ صَیب دے انداز اِچ شاعری کیتی اے۔

٭ سفر دے دوران خواجہ صَیب دی خوراک ہک ڳنڈھا پنڈ دا تے ہک پاء پاݨی ہوندا ہا، ݙو سیر ان بٖاجھری چھی مہیناں تئیں چلدا ہا۔

٭ خواجہ صَیب تقریباً بٖارھاں شارکاں پاݨی نال وضو کریندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دی اماں سئیݨ خواجہ نور محمد مہاروی رحمتہ اللہ علیہ دی بیعت ہن۔

٭ نواب فتح محمد عباسی خواجہ صَیب دے والد حضرت خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی دے مرید ہن۔

٭ ’’ کچ دیاں ماڑیاں ‘‘ صنف ڈرامہ دی کتاب اے جیندے لکھاری حفیظ خان ہن۔

٭ کچ دیاں ماریاں ۱۹۸۹ء اِچ چھپی ہئی۔

٭ پاکستانی اکادمی ادبیات توں ایوارڈ یافتہ کتاب ’’کیچ دیاں ماڑیاں ‘‘ ہے۔

٭ ’’ ویندی رُت دی شام‘‘ ۱۹۹۰ء اِچ چھپی۔

٭ کیفی جٖامپوری دی کتاب دا ناں ’’سرائیکی شاعری ‘‘اے۔

٭ ’’ ملتانی زبان اور اس کا اردو سے تعلق ‘‘ ڈاکٹر مہر عبدالحق دی کتاب اے۔

٭ ’’ نقش ملتان ‘‘ علامہ عتیق فکری دی لکھی کتاب اے۔

٭ سید نور الحسن حسینی ، احمد پوری ’’ معارف سرائیکی ‘‘ کتاب لکھی اے۔

٭ ’’ سرائیکی زبان دا ارتقاء ‘‘ بشیر احمد ظامی بہاولپوری دی کتاب اے۔

٭ ’’ سات دریائوں کی سرزمین‘‘ مرزا ابن حنیف دی کتاب اے۔

٭ صدیق طاہر دی کتاب دا ناں ’’ وادی ہاکڑہ اور اس کے آثار ‘‘ ہے۔

٭ ’’ ضلع مظفر گڑھ تاریخی ثقافت تے ادب ‘‘ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی کتاب اے۔

٭ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز دی کتاب دا ناں ’’ سرائیکی ادب ٹور تے پندھ ‘‘ اے۔

٭ ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز ’’ سرائیکی زبان و ادب کی مختصر تاریخ‘‘ تے کتاب لکھی اے۔

٭ ’’ ملتان کے امام باڑے اور مجالس عزا کی روایت‘‘ اجمل مہار ابن اکبر دی کتاب اے۔

٭ خواجہ صَیب دے جٖوانترے خواجہ امام بخش سرائیکی دے شاعر ہن، انہاں دا تخلص کوریجہ ہا۔

٭ خواجہ محمد عاقل کوریجہ 1151اپݨے والد توں علاوہ خواجہ نور محمد مہاروی توں وی تعلیم حاصل کیتی ہئی، خواجہ فخر الدین دہلوی توں شرح عبدالحق تے سواء السیل دا سبق حاصل کیتا۔

٭ خواجہ فخر الدین دہلوی خواجہ محمد عاقل کوریجہ کوں چار کتاباں ݙتیاں ہن، جنہاں وچ مکتوبات شیخ عبدالقدوس، کتاب مطول ، سواء السیل تے لوائح جامی۔

٭ خواجہ صَیب دے پڑ ݙاݙا خواجہ محمد عاقل کوریجہ فارسی دے شاعر ہن، انہاں دا تخلص جوڳی ہا۔

٭ خواجہ محمد عاقل کوریجہ خواجہ نور محمد مہاروی رحمتہ اللہ علیہ دے دست بیعت ہن۔

٭ گل محمد احمد پوری خواجہ محمد عاقل کوریجہ دے مرید تے خلیفہ ہن انہاں اپݨے مرشد دے ملفوظات تے انہاں دے حالات، تکملہ سیر الاولیاء دے ناں نال مرتب کیتے ہن۔

٭ میاں علی احمد کوریجہ خواجہ محمد عاقل کوریجہ دے پتر ہن انہاں دا وصال 19 شعبان 1231ھ اچ تھیا ہا، انہاں دا مزار کوٹ مٹھݨ اِچ ہے۔

٭ مولانا خدا بخش، حضرت خواجہ سلطان محمود، خواجہ گل محمد احمد پوری، حضرت مولوی نور محدم تے حضرت مولوی عبداللہ بھٹی خواجہ محمد عاقل کوریجہ دے خلیفے ہن۔

٭ بہادر شاہ ظفر خوجاہ محمد عاقل کوریجہ دے تقویٰ تے عبادت توں بٖہوں متاثر ہن آپ دے علوم مراتب ݙیککھ تے اکبر شاہ ثانی شہزادہ جہاں خسرو تے کائوس شکوہ کوں آپ دا مرید کرایا ہا۔

٭ گنان سرائیکی زبان دی قدیم ترین صنف اے، جیندا مختصر تعارف اے ہے۔

٭ گنان لفظ دے لغوی معنی ’’ گنگنانا‘‘ ہے۔ کجھ لوک اکھیندن : ’’ کہ گنان لفظ سنسکرت زبان دے لفظ ’’ جنان توں اخذ کیتا ڳے۔ جیندا مطلب جٖاݨݨا علم یا ’’ حکمت اے۔

کجھ ماہرین دی رائے وچ لفظ گنان ’’ گیان ‘‘ توں نلے جیندے معنی ایجھا کلام(شاعری) ہے جیڑھے اسماعیلی داعی یا اسماعیلی پیر اپݨے نو مسلم پیراں کوں اسلام دے اصول سکھاوݨ تے سمجھاوݨ کیتے منظوم صورت وچ شاعری دی ہک صنف دے طور تے پیش کریندن۔

٭ خواجہ جماعت دے عقیدے دے مطابق اے گنان انہاں دے پیراں دے آکھے ہوئے پوتر (پاکیزہ ) ملفوظات ہن جنہاں دے اندر ہدایت تے نصیحت سمائی ہوئی اے۔

٭ گنان لفظ کوں عربی زبان دے لفظ (غنہ) دی بٖولی ہوئی صورت بیان کریندن۔ غنہ لفظ دا مطلب ’’ سُر‘‘ دے نال ڳاوݨ ہے۔ یعنی اوہ کلام جیڑھا سُر دے نال ڳایا ونجٖ سگھٖے۔ گنان علم تے ادب دی او صنف جیکوں علم موسیقی دے سُراں وچ ڳایا ویندے۔ اسماعیلی پیراں تے داعیاں نے اسماعیلی عقیدے تے فکر کوں موسیقی دے سُراں نال پیش کیتے۔

٭ گنان دی مختصر تاریخ : تاریخی لحاظ نال گناناں دی ابتداء بٖہوں پراݨی تے قدیم اے۔ سب توں پہلے ۱۰۷۹ء اِچ اسماعیلی داعی پیر سنگر نور دے گنان ملدن۔ پیر سنگر نور کوں اسماعیلی عقیدے دے ۱۸ویں امام تے مصر دے فاطمی خلیفہ ’’ امام سید مستنصر باللہ ‘‘ نے ہندوستان وچ اسماعیلی طریقے دی تبلیغ کیتے بھیجٖا۔

٭ خواجہ صَیب دے بزرگاں وچوں مخدوم نور محمد کوریجہ صوفی شاع رہن، انہاں دا تخلص واضح ہا تے او مغل شہنشاہ شاہ جہاں دے جٖوانترے ہن۔

٭ خواجہ نور محمد واضح کوریجہ دا مزار تحصیل لودھراں وچ ہے۔

٭ خواجہ نور محمد کوریجہ 1791ء اِچ دریائے سندھ توں ہک نالہ کھٹوایا ہا جیرھا قاضی واہ دے ناں نال احٖ وی مشہور ہے۔

٭ خواجہ صَیب دے بزرگاں اچوں مخدوم نور محمد کویرجہ وکں شاہ جہاں منگلوٹ (لودھراں) اچ پنج ہزار وگھے زمین مدرسہ دینیہ کیتے عنایت کیتی ہئی۔

٭ خواجہ صَیب دے بزرگاں وچوں مخدوم نور محمد دے پوترے مخدوم محمد شریف مظفر گڑھ اِچ رہائش اختیار کیتی ، یارو والی دا مٹھݨ خان رئیس آپ دا مرید تھیا۔

٭ خواجہ غلام فرید صَیب دے ݙاݙا میاں احمد علی کوریجہ حضرت خواجہ سلیمان تونسوی پیر پٹھاݨ رحمتہ ا للہ علیہ دے شاگرد ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے ہم عصر شاعراں اِچ شیخ الحسن فیضی ، منشی نصیر الدین، حکیم خواجہ امین اردو شاعری دے بادشاہ ہن۔

٭ گنگان دی ابتداء : گنان کوں شروع وچ خوجگی ، کُرکی ’’ رسم الخط ‘‘ وچ لکھیا ڳیا۔  ایہہ رسم الخط ۱۹ویں توں ۲۰ صدی وچ منظر عام تے آئے۔

٭ گنان دی زبان علاقے دی مناسبت نال اے۔ سرائیکی علاقہ ہے تا سرائیکی وچ۔ راجھستانی علاقہ ہے تاں راجھستانی زبان وچ گنان لکھیے ڳے۔

٭ گنان دا فکر تے موضوع: گنان دی فکر انسان دی بہتری کرݨ اے۔ اسماعیلی پیراں ایندے وچ بھائی چارے، مساوات دا تصور ، رواداری، آخرت دی فکر، قرآن دی تعلیمات، خیر سگالی، اچھے اعمال دی تبلیغ خدا پرستی تے صلح جوئی کوں موضوع سخن بݨائے۔

٭ حضرت شاہ شمس سبزواریؒ ایران دے شہر سبزوار اِچ ۱۱۶۵ء کوں پیدا تھیے۔ حضرت بہائوالدین زکریا ملتانیؒ دے ہم عصر ہن۔ اسماعیلی کھوجے تے شمسی آپ دے مرید ہن۔ سندھی، گجراتی، ہندی، سرائیکی زبان وچ گنان لکھیے۔ حضرت شاہ شمس ایں دنیاں کوں ہک وقتی ٹھکانہ سمجھدن۔

٭ سرائیکی تے فارسی دے مشہور شاعر مولانا نصیر الدین خان خرم بہاولپوری خواجہ صَیب دے مرید ہن، جݙاں خواجہ صَیب نواب آف بہاولپور دے کول آندے ہن تاں خرم بہاولپوری کواجہ صَیب کوں ݙیکھ تے ݙاڈھے خوش و خرم راہندے ہن ، خواجہ صَیب خرم دی ایں کیفیت کوں ݙیکھ تے انہاں دا تخلص خرم رکھ ݙتا ہا۔

٭ ’’دریائی علاقے دا لوک ادب، چولستانی لوک ادب، میدانی علاقے دا لوک ادب، پہاڑی علاقے دا لوک ادب‘‘ اے سرائیکی لوک ادب دے روپ ہن۔

٭ لوک نثری ادب وچ ’’ لوک قصے۔ اکھاݨ‘‘ شامل ہن۔

٭ لوک گیت چار قسماں دے ہوندن۔ ۱: رسماں دے گیت۔ ۲: فصلاں دے گیت۔ ۳: تہواراں دے گیت۔ ۴: زرمیہ گیت۔

٭ گیت توں علاقہ بٖیاں لوک صنفاں ’’لولی، چھلا، گامݨ، ٹپہ، ٹبر، پہاکے، دھولا، سمی، بگڑو، گھڑولی تے ݙوہڑہ وغیرہ ہن۔

٭ ظاہر غنی دی قصیاں دی کتاب دا ناں ہے ’’ہک ہا بادشاہ‘‘

٭ صدیق طاہر دی کتاب دا ناں ’’ وادی ہاکڑہ اور اسکے آثار‘‘ ہے۔

٭ ’’ بہاوپور دی تاریخ تے ثقافت ‘‘ دلشاد کلانچوی دی کتاب اے۔

٭ ’’ سرائیکی اکھاݨ ‘‘ تے ’’ لغات سرائیکی ‘‘ اعجاز ڈیروی تے بشیر احمد ظامی بہاولپور دیاں تصنیفاں ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے تبرکات ، مخطوطات تے نوادرات دا وݙا ذخیرہ فرید میوزم کوٹ مٹھݨ اِچ موجود ہے۔

٭ خواجہ صَیب تے لکھیاں ڳیاں کتاباں دا سب توں وݙا ذخیرہ قصر فرید لائبریری کوٹ مٹھݨ اِچ موجود ہے۔

٭ خواجہ صَیب نال وابستہ ملازمین، منشی، مولوی، خادمین، ماشکی تے خاکروب دی تعداد 300 دے نیڑے ہئی۔

٭ تقریباً 100 توں 500 تئیں آدمی ہر ویلے خواجہ صَیب دے نال ہوندے ہن۔

٭ اکھاݨ ’’اندر بٖیٹھی لکھ دی بٖاہر نکتی ککھ دی ‘‘دا مطلب اے جو اگر کوئی عورت اپݨے گھر وچ راہوے تاں اوندی بٖہوں عزت ہوندی اے پر جیڑھے ویلے او گھروں بے گھر تھیندی اے یعنی گھر چھوڑ ونجٖے تاں اوندی عزت نی راہندی۔

٭ ’’چولستان‘‘ دے ناں نال  احمد غزالی دی کتاب اے جینکوں الفیصل ناشران لاہور چھاپی اے۔

٭ سرائیکی لوک کہانیاں، لغات سرائیکی ۔ بشیر احمد ظامی دیاں تصنیفاں ہن۔

٭ سرائیکی لوک گیت ڈاکٹر مہر عبدالحق دی مرتب کیتی ہوئی کتاب اے۔

٭ چنݨ پیر دا میلہ روہی دا سب توں وݙا میلہ ہے۔

٭ ملتانی سٹوریز (ایف ۔ ڈبیو ۔ سکیمپ) دی لکھت اے۔

٭ سرائیکی لوک ادب جغرافیائی لحاظ نال چار حصیاں وچ ونڈیا ڳے۔

۱: دریائی۔ ۲: میدانی۔ ۳: پہاڑی۔ ۴: چولستانی۔

٭ ملتانی سٹوریز دا سرائیکی ترجمہ پروفیسر شوکت مغل کیتے تے اینکوں ملتانی کہانیاں دے ناں نال مرتب کیتی اے۔

٭ وساخی: پندھراں وساخ کوں جݙاں کݨک کوں کپݨ واسطے ہتھ لڳدے تاں میلہ لاتا ویندے۔ دول وجٖایا ویندے۔ کݨک کپݨ دی ایں رسم اچ کݨک دی کپائی شروع کرݨ دی ایں رسم کوں وساخی آکھدن۔

٭ لوک ادب دی تعریف: ’’ لوک ‘‘ سنسکرت زبان دا لفظ ہے تے سنسکرت اچ ایندا مطلب ’’ پراݨا ‘‘ ہے ۔ انگریزی وچ اینکوں (Folk Literature) آکھیا ویندے۔ انگریزی وچ لفظ فوک (Folk)  دے معنی قبیلہ تے قوم دے ہن۔

’’ ادب ‘‘ جیویں جو لفظاں نال ترتیب ݙتا ہویا ہے تے ایندے نال ترتیب ، تنظیم تے جذبہ و فکر وی شامل ہوندے۔ ایں واسطیا ے آکھیا ویندے کہ ’’ لفظاں دے ذریعے لوکاں دے جذبے ، احساس یا فکر و خیال دے اظہار کوں لوک ادب یعنی بٖہوں پراݨا آکھیا ویندے۔ بٖہوں قدیم تے تخلیق کار دا ناں گم تھی ونجٖے۔ سینہ ب سینہ نسل توں بٖئی نسل تئیں پُجٖے۔ ادب لوکاں دی زندگی دے شعور دا ناں ہے۔ یعنی لوک ادب لوکاں دا ادب ہے۔ جیندے وچ ہر عام و خاص تے عام انسانی قدراں، رسماں، ریتاں، اُمنگاں، تمنا وغیرہ شامل ہن۔

٭ نواب صادق محمد خاں رابع عباسی جڈفاں خواجہ صَیب دے کول آندے ہن تاں 25، 30 ہزار روپے پیش کریندے ہن تے مل تے واپس ونجٖݨ ویلے وی 30,40 ہزار روپے پیش کر تے ویندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دی حیاتی وچ آپ کوں اپݨی جاڳیر توں کل آمدݨی 35 ہزار روپے ملدی ہئی۔

٭ خواجہ صَیب ہک روٹی کھاندے ہن تے رات کوں ڳئوں دا کھیر پیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب موسمی پھلاں اِچوں انب، پِنڈ تے خربوزہ تناوزل فرمیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دی پوشاک اِچ ململ دا کرتا، چادر تے شلوار، رومال، سرخ گلابی ، سوتی کلاہ مبارک (ٹوپی مبارک) شامل ہن۔

٭ قصے دی تعریف: قصہ او مکمل صنف اے ۔ جیرھا مختلف زمانے دے لوکاں دے حالات زندگی تے واقعات بارے معلومات فراہم کریندے تے نسل درنصل۔ سینہ بہ سینہ منتقل تھیندے۔ قصہ عربی زبان دا لفظ ہے۔

جیندا مطلب ّپچھوں ٹرݨ ہے ) اردو وچ کہانی تے انگریزی وچ (Tel)  توں (Tale) ہے۔ ایندے وچ زمانی تے مکانی قید کائنی۔

٭ موضوع دے اعتبار نال قصے دیاں چار قسماں ہن۔ ۱: مِتھ۔ ۲: فیبل۔ ۳: لیجنڈ۔ ۴: رومانس۔

٭ خواجہ صَیب دی ہک لکھ ویہہ ہزار اَتھ سو اٹھاوی کنال نو مرلے زمین محکمہ اوقاف دے قبضے وچ ہے، 1960ء اِچ جنرل ایوب خان دے حکم تے قبضہ کیتا ڳیا ہا۔

٭ لندن دے ہک انگریز محقق ڈاکتر کرسٹو فرشیکل خواجہ صَیب بارے ڈھیر تحقیقی کم کیتے۔

٭ لندن دے ہک انگریز محقق ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل خواجہ َیب بارے ڈھیر تحقیقی کم کیتے۔

٭ خواجہ صَیب کوں زیابیطس دی تکلیف تھی ڳی ہئی ، کجھ ݙینھ بعد بعارضہ دنبل بیمار رہیے۔

٭ خواجہ صَیب دا وصال 58 سال دی عمر اِچ چھی ربیع الثانی 1319ھ اِچ تھیا ہا۔

٭ عیسوی سن دے مطابق خواجہ صَیب دا وصال 24 جولائی بٖدھ دے ݙینھ 1901ء اِچ تھیا ۔

٭ ’’ وسدیاں جھوکاں ‘‘ خان رضوانی دی مرتبہ ہے۔

٭ اکھاݨ دا مطلب ہک ایجھی ڳال جیڑھی وݙے سیاݨیاں، بزرگاں تے دانشمنداں تے علم والیاں نے کہیں تجربے تے مشاہدے دے نچوڑ وچ آکھی ہووئے تے جیڑھی ہر وقت تے ہر موسم نال صحیح ورتی تے حقیقت تے مبنی ہووے۔ ویسے لفظی مطلب آکھی ہوئی ڳال وی ہے۔

٭ موسماں بارے ݙو اکھاݨ اے ہِن۔

۱۔ جھڑ دی دھپ تے مترائی ماء دی گُھت

۲۔ پھڳݨ پگھے ول سیالا لڳے۔

٭ اکھاݨ وچ سب توں وݙی چیز آفاقی سچائی ہوندی اے۔

٭ سرائیکی لوک قصے ملک عبداللہ عرفان دی کتاب اے۔

٭ شہراں بارے اکھاݨ ہن جو :

دِلی: دلی شہرنموناں، اندر مٹی بٖاہروں چونا۔

لاہور: آئے یار لاہوری، ݙکھاوݨ دروازہ ٹپاون موری۔

کہروڑ: آئے یار کہروڑی۔ لش پش زیادہ محبت تھوڑی۔

ملتان آگرہ اگر، دلی مگر، ملتان سب دا پدر۔ ملتان آئیاں دا ہے جٖائیاں دا کائنی۔

٭ گیت دی تعریف: گیت ہک ایجھی نظم جیندے وچ جذبیاں دا اعلیٰ ترین اظہار خوبصورتی نال ، حسن تے لطافت دے معیار دا بھرپور استعمال ہووے۔ گیت کݙاہیں وی جلالی کیفیت دا متحمل نی تھی سڳدا۔

٭ لوک گیت ہک ایجھا گیت جیندے خالق دا پتہ نہ ہووے جیندے وچ جذبیاں دا اظہار بے ساختہ کیتا ونجٖے تے سینہ بہ سینہ ، نسل در نسل چلدا ہووے۔

٭ خواجہ صَیب دا مزار انہاں دے مرید نواب قیصر خاں مگسی بݨوایا ہا۔

٭ خواجہ صَیب دا مزار 23.60 مربع فٹ ہے۔

٭ وصال توں پہلے فجر دی نماز ویلے خواجہ صَیب کوں دوائی دلاور خاں پِلائی ہئی۔

٭ لولی: لولی ہک ایجھی لوک صنف ہے جیندے وچ ماء دی ممتا دا اظہار ہووے۔

للولی ، لولی ݙیواں میں لال کوں لال پُھلاں دے تھال کوں۔

٭ انسانی فطرت دے کوئی ݙو اکھاݨ اے ہن:

۱۔ ’’ بھرا جیوے پر میں سواں نہ تھیوے ‘‘۔

۲۔ ’’ماء مترائی پیو قصائی۔‘‘

٭ ٹہر: مختلف بزرگاں دیمزاراں تے ونجٖݨ ویلے عقیدت و احترام دے طور تے جیڑھے گیت ڳائے ویندن انہاں کوں ٹہر آہدن۔ مثلا، حضرت سخی سرور دے مزار تے چنݨ پیر دے میلے وغیرہ تے آکھیے ویندن۔

٭ خواجہ صَیب فرمیندے ہن جو میݙے کول کوئی ایہو جیہاں سوالی نیں آیا جہڑا ہِک لکھ روپے دی خواہش کرے ہا تے میں اوندی خواہش پوری کراں ہا۔

٭ دہلی دے اخبار (ریاست) دے ایڈیتر دیوان سنگھ مفتون دے آکھݨ تے نواب آف بہاولوپر نے خواجہ صَیب دے سرائیکی کلام دا اردو ترجمہ کرایا ہا۔

٭ ملتان اچ خواجہ صَیب دا مستقل ٹکاݨاں ملک کریم بخش کھوکھر دے بنگلے تے ہوندا ہا۔

٭ روہی دا پُھلو ڈاہا خواجہ صَیب کوں روہی آوݨ دی دعوت ݙیندا ہا تے دیناں لاڑروہی وچ آپ دے لنگر دا انتظام کریندا ہا۔

٭ ناتھ جی قصیاں دی کتاب اے تے ملک عبداللہ عرفان لکھی اے۔

٭ قصے وچ تَل بٖدھݨ توں مراد قصہ دا آغاز کرݨ مثلا، جیویں جی نال روٹی کھاویں کھنڈ کھیر نال ، دشمن مرنی ڈھڈ دی پیڑ نال، سجٖݨ نال دشمن تلیئاں سٹھ ہونی۔

واہ واہ ہے اللہ بادشاہ ہے کاغذاں دی بٖیڑی ہے، مکوڑا ملاح ہے، خلقت پئی چڑھدی ہے، تہاݙی کیا صلاح ہے۔

٭ ’’ ڈھولا مارو۔ سسی پنوں ‘‘ تھل دیاں عشقیہ داستاناں ہن۔

٭ سرائیکی اکھاوݨ دے مرتب شوکت مغل ہن۔

٭ لوک گیت بٖارھاں ۱۲ قسماں دے ہن۔

٭ ’’ سرائیکی سمل ‘‘ جمشید کمتر رسولپوری دی کتاب دا ناں ہے۔

٭ اسلامیہ یونیورسٹی دا شعبہ سرائیکی ۱۹۸۹ء وچ بݨیا۔

٭ حضرت سخی سرور دا میلہ وساخ وچ دیرہ غازی خان وچ لڳدے۔

٭ دیناں لاڑ اپݨے ست پُتراں، عورتاں، پوتریاں ، ݙوہتیران تے بھرانواں سمیت ہر وقت خواجہ صَیب دی خدمت اِچ رہندا ہا تے ہک سو ڳئوں کھیر آلی وی نال رکھیندا ہا۔

٭ روہی دے پُھلو ڈاہا تے دیناں لاڑ دا ذکر خواجہ صَیب اپݨی شاعری وچ وی کیتے کیوں جو اے آپ دے منظور نظر ہن۔

٭ خواجہ صَیب چولستان اچ کݙاہیں فیروزہ والے دیرے تے کݙاہیں اک والیاں دڑیاں تے تے کݙاہیں جھلو والے مقامات تے تشریف گھن ویندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب 1876ء توں 1893ء تئیں 18 سال روہی اِچ گزاریے ہن۔

٭ لوک میلے زیادہ تر بہار دے موسم تے وساخ دے شروع اِچ لڳدن۔

٭ طاہر غنی ریڈیو پاکستان ملتان توں قصہ سݨایا۔

٭ چولستان یعنی روہی تے تھل سرائیکی وسیب دے ݙو وݙے ریگستان ہن۔

٭ مذہبی اکھاݨ:

۱۔ پہل کم شیطان دا

۲۔ اوڑک جھوک فنا دی

۳۔ اللہ رکھے کون چکھے۔

٭ ’’ سیفل نامے‘‘ ۱۱۹۵ء ا چ تصنیف تھیا۔

٭ پہلی سرائیکی تصنیفاں ’’پکی روٹی‘‘ تے ’’نور نامہ‘‘ وغیرہ ہن۔

٭ ماہیا: ماہیا ݙڈھ مصرعے دی ہک رومانوی نظم ہوندی اے۔ جیندے وچ محبت ہجر و وسال تے ݙکھ سکھ دا اظہار ہوندے تے گلے شکوے وی ہوندن۔ مثلاً

کوٹھے اتے کھیس پیا ہک دم سجٖݨاں دا

او وی ٹر پردیس ڳیا

٭ ہِک ڈھولا:

بزار وکاندی پنڈ وے

تیݙے بُت وچ میݙی جند وے

ہکو کر سمجھیں وے ڈھولا

٭ چھلا: چھلا سرائیکی لوک گیتاں دی قدیم ترین صنف اے، اے عورتاں دا گیت اے۔ انہاں گیتاں وچ عشق و محبت ہجر و وصال ، راز و نیاز، چھیڑ چھاڑ، اُلانبھے، طعنے تے طنز و مزاح تے مذاق دا اظہار بے ساختہ کیتا ویندے۔

ع۔ چھلا ماراں پیر کوں

کنڈا لڳا بیر کوں

مندے کنڈھاں ݙیر کوں

٭ ٹہر سرائیکی لوک صںف اے جیندے وچ کہیں صوفی بزرگ پیر سید کیتے عقیدت تے پیار دا اظہار کیتا ویندے۔

ع کانڈھا ݙیساں لوکاں میݙیاں اللہ وسائیاں جھوکاں

در سید دے دیڳاں چڑھیاں میں در تے آئی کھڑی آں

٭ چنݨ پیر دا میلہ چیتر تے وساخ وچ ست خمیس تھیندے۔

٭ سرائیکی لوکیں اپݨی عقیدت و احترام دے جذبے دے اظہار واسطے کافی۔ لوک گیت تخلیق کیتی اے۔

٭ اکھاݨ دا مطلب تے موقع محل : اسوں پالا جٖمیا تے کتنیں ودہو مگھر فوجاں۔

٭ چڑھیاں تے پوہ لڑائیاں ہو دا مطلب اے ہے کہ اسوں دے مہینیو چ پالان پووݨ شروع تیندے تے کتیں دے مہینے وچ پالا چنڳی طرح آ ویندے تے لوک اپݨے تحفظ واسطے انتظامات کرݨ پئے ویندن تے مگھر تے پوہ دے مہینے وچ پالا بھرپور تے زور شور نال پوندے۔ یعنی ٹھڈیاں (لوریاں) ہوائیں چلدن، بارشاں دا زور ہوندے۔ ہر طرف برف آلی کار برف جٖمی پئی ہوندی ہے تے تمام انسان تے حیوان ایں پالے وچ ٹھٹھردے ودے ہوندن۔

٭ لوک شعری صنف ’’سمی ‘‘ دی وجہ تسمیہ :

دریائے سندھ دے اُتلے کنارے (دامان ) نال تعلق رکھیندی ہے لوک داستان ہے ایندا ناں سمی ہئی۔ عشقیہ، فراقیہ تے دعائیہ موضوعات ہن۔ نوجوان لڑکیاں دا گیت ہے۔

٭ غالب دے خطوط دے مجموعے:

٭ عود ہندی ۔ ۱۸۴۸ء۔

٭ اردوئے ھلی۔ اسکی پہلی جلد ۱۸۶۹ء اِچ چھپی۔

٭ ݙوجھی ۱۸۹۹ء وچ منظر عام تے آئی۔

٭ غالب دے خطوط دی تعداد چھی سو (۶۰۰) دے نیڑے ہن۔

٭ غالب دے خظوط مرتب کرݨ آلیاں وچوں پرشاد آلہ آبادی مرتب کیتا۔ ۱۹۴۱ء وچ خطوط غالب دے ناں توں کیتا۔ ݙوجھا آفاق حسین دہلوی نے ۱۹۴۹ء وچ نادراات غالب دے ناں توں کیتا۔

٭ غالب دے خطوط دے مکتوب الیہ ہر گو پال تفتہ، مرزا حاتم علی بیگ میر، علائو الدین علدی، میر مہدی حسین مجروح ہہن۔

٭ غالبکوں اردو خطوط نویسی دا ’’باوا آدم‘‘ قرار ݙتا ڳے۔

٭ غالب اردو خطوط نویسی دا آغاز ۱۸۴۷ء وچ کیتا۔

٭ غالب دا پہلا خط مُنشی ہر گو پال تفتہ دے ناں ہئی۔

٭ غالب دی شخصیت دے فطری مناظر اے ہِن۔ ۱: ذوق سلیم۔ ۲: نسیم۔ ۳ : بے پناہ مقابلے دی طاقت۔ ۵: شگفتگی و طہارت۔ ۵: کردار دا تعارف۔

٭ مرزا نصر اللہ بیگ غالب دے چاچا سئیں ہن۔ غالب دے والد دی وفات دے بعد اُنہاں نے اوندی پرورش کیتی۔

٭ غالب دی شادی ۱۳ سال دی عمر وچ ۱۸۱۰ء وچ تھی ہئی۔

غالب دی ذال دا ناں امرائو بیگم ہئی جیڑھی نواب الٰہی بخش معروف دی دھی ہئی۔ غلاب نے اپݨی ذول کوں پھانسی دا پھندا تے پیراں دی زنجیر قرار ݙتا۔

٭ غالب دے بٖالاں دی تعداد ست ہئی تے پیدائش دے وقت وفات پا ڳے تے انہاں دے منہ بٖولے پُتر دا ناں زین العابدین ہئی۔

٭ زین العابدین امرائو بیگم دا بھتریجا ہئی، ۱۷ سال دی عمر وچ او وی انتقال کر ڳیا۔

٭ غالب نے برہان قاطع وچ تقریبا ۲۰۰ الفاظ دی غلطیاں کڈھیاں ہن۔

٭ قاطع برہان دا جھیڑا۔ ۱۸۶۱ء وچ پیش آیا۔ ایں وچ غالب نے فارسی قواعد لکھیے۔ برہان قاطع دا مطالعہ کیتا۔ ایندے وچ انہاں الفاظ دیاں غلطیاں نظر آیاں، جنہاں کوں انہاں نے قاطع برہان دے ناں نال شائع کیتا۔

٭ ۱۸۵۷ء دے بعد غالب دے خطوط دا نمایاں عنصر حزینہ پہلو تے مایوسی وچ ہک ڳالھ کریندا ہا ۔

؎ جوئے خون آنکھوں سے پینے دو کہ ہے شام فراق

میںیہ سمجھوںگا کہ شمعیں فرواں ہو گئیں

٭ غالب دے والد دا ناں عبید اللہ بیگ ہئی۔

٭ غالب دی والدہ دا ناں عزت النساء بیگم ہئی۔

٭ غالب دے نوکر دا ناں کلّو ہئی۔

٭ حالیؔ نے غالب کوں حیوان ظریف آکھیا ہئی۔

٭ غالب دا دیوان ۱۸۴۱ء وچ چھپیا ہا۔

٭ لسانیات دا لفظ ’’لسان‘‘ وچوں نِکتے۔

٭ سرائیکی زبان کوں آریائی تے سنسکرت زبان مستشرقین آکھیے۔

٭ سرائیکی زبان سنسکرت زبان نی، اے تحقیقی ڈاکٹر مہر عبدالحق تے سندھی ماہر ڈاکٹر نبی بخش بلوچ دی اے۔

٭ سرائیکی زبان دا ارتقاء بشیر احمد ظامی بہاولپور دی کتاب اے۔

٭ بھیرو مل وݙاݨی سرائیکی تے سندھی زباناں دا ماہر لسانیات ہا۔

٭ اضافی آوازاں بنیادی طور تے پاکستان دی ترائے زباناں وچ ہن۔

٭ جانگلوس اردو ناول محمد علی صدیقی دا ہے۔

٭ حضرت بہائوالحق زکریا ملتانی کوں شیخ السلام حضرت بہائو الدین زکریا ملتانیؒ کوں آکھیا ویندے۔

٭ سندھی شاعر حضرت شاہ عبداللطیف بھٹائید ا قدیم ترین نسخہ ’’ گنج‘‘ ہے۔

٭ میر علی نواز دا دیوان ’’ناز‘‘ آگرہ شہر توں چھپیے۔

٭ مثنوی یوسف زلیخا عبدالحکیم اُچوی دی لکھت اے۔

٭ زبان دا لہجہ ہر بٖارھاں کھوہ تے تبدیل تھیندے۔

٭ سرائیکی دھرتی دی پر امن قوم ݙراوڑ دا مزاج دڑاوڑ قوم پر امن قوم ہئی۔

٭ بٖدھ مت دی زبان پراکرت ہے۔

٭ محمد بن قاسم دی سندھ سرائیکستان آمد ۷۱۲ء۹۲ھ  وچ تھئی۔

٭ سرائیکی قدیم ملتانی زبان وچ شاعری دی ابتداء ۵ویں صدی ہجری ، تصنیف و تالیف تھئی۔

٭ غزل لطیف احساسات، جذبات تے محسوسات دا ناں ہوندے۔ اے احساسات اوں ویلے ابھردِن جیڑھے ویلے مرد یا عورت ہک بٖے دے عشق دی ہجر و فراق ، وصال دا شکار ہوندن۔ غزل صرف ہک جذبے دی ترجمانی کریندی اے۔

٭ حضرت محمد بخش نوروز (ماہی ٹبٖہ، نور پور نورنگا، بہاولپور ) دے مقامی سرائیکی زبرگ دے مجموعے کلام وچ کافیاں دی تعداد ۱۲۶ اے۔

٭ حضرت علی حیدر ملتانؒ جنہاں کوں سرائیکی سی حرفی دا امام آکھیا ویندے۔ انہاں دا کلام ’’ علی حیدر ملتانی ابیات ‘‘ ۱۹۰۷ء چھپی۔ ۵ سی حریفاں، ۲۷۳ ݙوہڑے ہن۔

٭ سرائیکی مثنوی نگاری دا آغاز سرائیکی شاعر چراغ اعوان دی ہیر توں تھیندے۔

٭ حضرت عیسن دا اصل ناں شیخ محمد یوسف ہے۔

٭ حضرت ذوالنون مصریؒ ݙوجھی صدی دے صوفی بزرگ ہن۔

٭ حضرت بایزید بسطانیؒ حضرت جنید بغدادی دے مرشد ہن۔

٭ تصوف دی تعلیمات دا آغاز ابو بکر شبلیؒ اوہ پہلے شخص ہن جنہاں نے تصوف دی تعلیمات دا آغاز کیتا۔

٭ صوفی بزرگ حضرت حسین ابن منصور ’’ان الحق‘‘ دا نعرہ بلند کیتا تے سولی تے چڑھایا ڳیا۔

٭ نظریہ وحدت الشہور حضرت مجدد الف ثانی پیش کیتا۔

٭ روہی وچ بارش دی اوسط شرح  ۴،۳۱، ۱ اِنچ تھیندی ہے۔

٭ چولستان روہی تھل وچ جٖال تے کرینہہ دے وݨ تے خاص میوے پیلو تے ݙیلھے لڳدن۔

٭ لانجائنس پہلی صدی ہجری دا نقاد اے۔

٭ شبیر حسن اختر دا ریڈیو ملتان توں ڈرامے دا ناں ’’نکلس ‘‘ ہا۔

٭ خالد اقبال دا ریڈیائی ملتان دا ڈرامے دا ناں ’’ماس تے مٹی‘‘ ہے۔

٭ کاشت کاری دا فن عورت نے دریافت کیتی۔

٭ انسانی تمدن دا نطقہ آغاز تانبے تے کانسی دے دور کنوں تھیا۔

٭ مصری تہذیب دریائے نیل دے کنارے (Mesopotemix) بابل نینوا دی دو آب دی تہذیب دنیا دی قدیم ترین تہذیب اے۔

٭ انڈس ویلی سیولائزیشن (وادی سندھ دی تہذیب دریائے سندھ دے کنارے ہئی۔

٭ وادی سندھ دی تہذیب دے دور وچ ملتان، سندھ تے مکران دے قدیم ناں ’’ماکان‘‘ تے سندھ کوں ’’ دلمون‘‘ تے ملتان کوں ’’ملوہا‘‘ ہن۔

٭ ہخا منشی خاندان دا کورش اعظم مشہور بادشاہ ہا۔

٭ مرزا احمد اختر مغل بادشاہ بہادر شاہ ظفر دے پوترے ہن۔

٭ لفظ ڈرامہ توں مراد کر کے ݙکھاوݨ اے تے اے یونانی الاصل اے۔

٭ مرزا اختر احمد دی تصنیف کشف الخلافہ ۱۹۰۱ء قیصر ہند پریس کلب آلہ آباد اِچ چھپی۔

٭ مرزا احمد اختر فریدیات دے حوالے نال ۲۸ موضوعاتی کتاباں ہن۔

٭ مرزا احمد اختر دی کتاب مناقب فریدی مشہور تصنیف اے۔ خواجہ غلام فرید دے خاندان، حالات، سلسلے دی تاریخ تے مشتمل اے۔

٭ مناقب فریدی دی طباعت ماہ رجب ۱۳۱۴ھ دسمبر ۱۸۹۶ء ہے(خواجہ فریدؒ دے ملفوظات دا مجموعہ ہے)

٭ کریمݨ نقلی تھیٹر دا بٖہوں وݙا کردار تے طنز و مزاح دا بادشاہ ہا۔

٭ ڈرامے دے بنیادی عناصر ۴ ہن۔

۱: آغاز۔ ۲: ارتقاء۔ ۳: ڈرامائی تصادم۔ ۴: نکتہ عروج۔

٭ لوک تھیٹر افضل پرویز دا ہا۔

٭ سرائیکی ڈرامے دا آغاز ۷۰ء ملتان ریڈیو دے آغاز توں بعد تھیا۔

٭ پاکستان وچ ریڈیو پاکستان دی باقاعدہ نشریات دا آغاز ۱۹۵۷ء تے بہاولپور ۱۹۷۶ء توں شروع تھیا۔

٭ ریڈیو پاکستان توں پہلی غزل نسیم گیلانی دی نشر تھئی۔

٭ سرائیکی ڈرامہ لکھݨ والیاں وچوں پہلا ناں رفیق خاور جسکانی داہے۔

٭ سلسلہ وار ڈرامائی فیچر بہاولپور وچ نصر اللہ خان ناصر دے ڈرامے دا ناں ’’ سیاݨے خان‘‘ دے ناں توں شروع کیتے۔

٭ اکرم شاد دے ڈرامے دا ناں چاچا دینو شروع کیتے۔

٭ ریڈیو ملتان توں سید حسن رضا گردیزی دا پہلا ڈرامہ ’’ منگݨاں تاں ہے‘‘ ہا۔

٭ ریڈیو ملتان توں بشیر احمد ظامی بہاولپوری دا قصہ سیف الملوک دی ریڈیائی تشکیل کیتی۔

٭ ففٹی پوئمز آف خواجہ فرید کافیاں دا انگریزی ترجمہ ڈاکٹر کرسٹو فرشیکل کیتے۔

٭ خواجہ صَیب دے مرید نواب قیصر خاں مگسی دا مزار ملتان اِچ بہاء الدین زکریا ملتانی دے مزار دے ݙکھݨ آلے پاسے ہے۔

٭ فرید محل چاچڑاں اچ حضرت خواجہ فضل حق منگھیروی ، سید ولایت شاہ بخاری، سید غلام عباس شاہ بخاری، خواجہ کرم الدین پرہاروی ، سید مومن شاہ، سید غریب شاہ، مولانا احمد بخش ججوی، مولانا سلطان احمد خان بیلوی، حضرت محمد امین رنگون، مولوی اللہ رکھا، مولوی محمد بخش بڈانی تے مولوی فتح محمد خان پڑھیندے تے پڑھدے رہ ڳے ہن۔

٭ چاچڑاں علم دا شہر ہا اتھاں انڈونیشیا ، رنگون تے مدراس دے لوک علم حاصل کرݨ آندے ہن۔

٭ ریڈیو ملتان توں غلام حسن حیدرانی دا ڈرامہ ’’ چوڑا‘‘ نشر تھیا۔

٭ ریڈیو ملتان توں نشر تھیوݨ آلے قاسم سیال دے ڈرامے دا ناں ’ چاچا الف خالی ‘ ہا۔

٭ ریڈیو ملتان توں رفیق خاور جسکانی دا ڈرامہ ’’ ہک رات دا قرض ‘‘ چلیا ہئی۔

٭ 1884 ء اِچ خواجہ صَیب دااردو دیوان چھپیا ہا جیندے اِچ ݙوں قطعے، چار رباعیاں، ہک نظم تے اٹھانوے غزلاں شامل ہن، اے دیوان مطبع رونق آ گیں گلزار محمدی چھاپیا ہا۔

٭ ریڈیو ملتان توں ڈاکٹر نصر اللہ خان ناصر بٖالیں دا منظو قصہ ’’دریانویں دا انت صحرا‘‘ دے ناں توں تشکیل  ݙتا۔

٭ ریڈیو ملتان توں قصہ سمی راول دی ریڈیائی تشکیل منور شہزاد ݙتی۔

٭ ’’ سانجھے ݙکھ ‘‘ عامر فہیم دا ڈرامہ ہے۔

٭ ڈاکٹر انوار دا ڈرامہ ’’ اجٖڑے گھر دی تریہہ ‘‘ مشہور اے۔

٭ علی امام (Indus Art Gallery) نال وابستہ رہیے۔

٭ صادقین پاکستان وچ نوی روایت دے بانی ہن۔

٭ سرائیکی وسیب وچ تھیٹر نٹاں دیاں ٹولیاں دی صورت وچ قائم تھیا۔

٭ صادقین مصوری دی نویں رویات دے بانی ہن۔ اے تجردیدی دیواری مصوری وچ کمال حاصل ہا۔ صادقی (Calligraphy) وچ ناں پیدا کیتا۔

٭ گل جی اسماعیل دی وجہ شہرت (Portrate) بݨاوݨ وچ کمال ہئی۔ انہاں نے دھات دا استعمال کیتا۔

٭ سلمیٰ ہاشمی دی وجہ شہرت خواجہ فریدؒ دی سب توں خوبصورت تصویر بݨائی ہئی۔

٭ سرائیکی تھیٹر دی روایت ڈرامہ زندگی دی نقل دی نقل اے۔

٭ ڈرامہ دا نقطہ آغاز یونان تھیٹر توں تھیے۔

٭ ایران دے ابتدائی عہد وچ مذہبی ڈرامے دی تفصیل شامل ہے۔

٭ ڈرامہ دے کردار دے مطابق (Tune) ہووݨ بٖہوں ضروری اے۔

٭ سرائیکی تھیٹر دا آغاز مختلف کردار سوالی جوابی ݙوہڑے پڑھ تے ہک بٖے نال مکالمہ کریندے ہن۔ سرائیکی تھیٹر دا اے آغاز ہے۔ ول باقاعدہ سرائیکی تھیٹر وجود وچ آئے۔

٭ صابر نٹ مبارکپوری ہِک بٖہوں اہم کردار ہے۔ مبارک پور دے نیڑے ہک وستی وچ راہندے۔

٭ خواجہ صَیب 18 جمادی الثانی 1305ھ کوں دین گڑھ پُجٖے تاں اُتھوں دے زمیندار رام پرشاد تے رام جگت رائے خواجہ صَیب دے وعظ توں متاثر تھی تے مسلمان تھی ڳے، رام جے پال تے اوندی بُوا وی مسلمان تھی ڳی ، خواجہ صَیب اوندی بُوا دا ناں غلام ہاجرہ رکھیا ہا۔

٭ جھوک فرید (چولستان) دا پہلا ناں جھوک برہمن ہا، اِتھوں دا زمیندار کراڑ اُتم رائے ہا جیرھا خواجہ صَیب دے اخلاق توں متاثر تھی تے مسلمان تھی ڳیا ہا ، خواجہ صَیب اوندا ناں عبدالوحید تے  اوندے چاچے دا ناں عبدالسمیع تے ہک بٖے شخص دا ناں عبداللہ رکھیا ہا، انہاں لوکاں جھوک برہمن دا ناں بدل تے جھوک فرید رکھ ݙتا ہا اے واقعہ 18 ربیع الثانی 1298ھ دا ہے۔

٭ کیڑے، ڳوہ، مکڑے، سانھے، کومے کڑے، تݙے، چچونے، اغن پپیہے، باز، بلبل، پرون چکور، چکوے، چکویاں، مورے، ممولے ، تلور، تلہر، چنڈور، کونجاں، بھنورے، کاں، کبکاں ، فناسن، نہیس، ڳیرے، کبوتر، بدوں بوز، رچھ، راخس، چیتے، جرکھاں، ترکھاں، نہر، گدڑ، لونمبڑ، وجوں، ڳنوِیں، منجھیں، بھیݙاں، بٖکریاں، لیلے، گابے، کتیاں، انہاں جانداراں دا ذکر خواجہ صَیب اپݨی شاعری وچ کیتے۔

٭ خواجہ صَیب دی حیاتی اِچ کوٹ مٹھݨ اِچ درس دے طلبہ دی تعداد 300 چاچڑاں دے مدرسے اِچ 700 ہئی، کوٹ مٹھݨ اِچ طلبہ خلیفہ احمد یار ، مولانا قائم الدین، مولانا شیخ عبدالعزیز تے مولانا امام بخش جٖامپوری  دے زیر نگرانی تعلیم حاصل کریندے ہن تے چاچڑاں اچ مولانا برخوردار خوشدل ، مولانا فتح محمد بڈانی، مولانا فیض محمد تے حافظ غلام نبی درس ݙیندے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے مریداں وچ نواب صادق محمد خاں رابع عباسی، نواب عبدالعلیم خاں سابقہ ریاست ٹونک، نواب قیصر خاں مگسی( جھل بلوچستان) ، نواب امام بخش خاں مزاری، نواب بہرام خاں مزاری، نواب میر خاں تمن دار، نواب شہباز خان تمن دار بگٹی، نواب علی حسین خان ریاست خیر پور تے نواب بہادر خاں رئیس دیرہ اسماعیل خان شامل ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے چالھی خلیفے ہن، انہاں وچوں کجھ دے ناں اے ہن: صاحبزادہ محمد بخش، مخدوم ولایت حسین بخاری اُچ، حافظ محمد حاجی پور، سید امری احمد خراسانی، میاں فضل حق، نصیر بخش، سید بہادر شاہ بھیرہ، سید مومن علی شاہ علی پور، شہزادہ احمد اختر ضلع بارہ پنکی، میاں عبداللہ شاہ ضلع مراد آباد، مولانا فیض احمد ضلع مظفر نگر، خلیفہ امام الدین ضلع میرٹھ، قاضی ظہور علی دہلی، قاضی محمد زکریا دہلی، دہلی دے شاہیدن ٹبٖر اِچوں مرزا احمد شاہ ، مرزا محمود شاہ، مرزا مسعود شاہ، مرزا نظام شاہ، مرزا درخشندہ بخش ضلع گوداوری، پیر بشیر احمد نگاپور، ڈاکٹر محمد حسین لکھنو، عبدالرحیم ابراہیم گوالیار، باز خاں میسور، میاں موج شاہ پشاور، میاں محمدزکریا، مولا بخش ، منصب علی سوات، مفتی محمد یعقوب جہلم، حکیم لال دین ، سید مراد شاہ تے ہرنڈ خانقاہ دے سجادہ نشین خواجہ محمد عاقل شامل ہن۔

٭ گانمݨ ملتانی دا تھیٹر سرائیکی وسیب دا سب توں وݙا تھیٹر ہے ۔ گانمݨ او پہلا شخص ہا جیندا تھیٹر پنجاب دے جدید ترین تھیٹر وچ شمار تھیندا ہا تے آغا حشر نے اینکوں جدید تھیٹر آکھیا ہئی۔

٭ ملتان وچ تھیٹر ڈرامہ لکھݨ والیاں وچ حسرت ملتانی شہرت پاتی۔

٭ حسرت ملتانی دے مشہور ڈرامے اے ہن: ’’ حسرت ملتانی کھیݙ، سسی پنوں، ہیر رانجھا، خونی خنجر، بہو دی وی بیٹی‘‘۔

٭ حفیظ جالندھری آغا حشر دے تھیٹر وچ اداکاری کریندے ہن۔

٭ دنیا  دا قدیم ترین رسم الخط تصویری رسم الخط ہے۔

٭ مصوری اجزاء ترکیبی پنج ہن۔

۱: رنگ۔ ۲: توازن۔    ۳: خط (lines) ۴: جہت۔     ۵: ترتیب۔

٭ برصغیر وچ مصوری دا باقاعدہ آغاز مُغلاں توں شروع تھیندی اے۔

٭ برصغیر وچ مغل آرٹ دی ابتداء ہمایوں بادشاہ دے دور وچ تھئی۔

٭ داستان امیر حمزہ کوں سید میر علی تبریزی ۹۵۶ ھت وں ۱۵۴۹ھ داستان مصور کیتا۔

٭ ’’آئین اکبری‘‘ ابو الفضل دی لکھت اے۔

٭ ہمایوں دے دور وچ شاہ نامہ فردوسی ، خمسہ نظامی، دیوان حافظ تے یوسف زلیخا دا قصہ منظوم توں مصور کیتا ڳیا۔

٭ ’’چنگیز نامہ ‘‘ ۱۲ ویں صدی وچ مصور کیتا ڳیا ہا۔

٭ قیام پاکستان توں پہلے میئو سکول آف آر لہور ۱۸۷۵ء وچ قائم تھیا۔

٭ ۱۹۵۸ء وچ میئو سکول آف آر کوں ترقی ݙے تے نیشنل کالج آف آرٹس کر ݙتا ڳیا۔

٭ پنجاب یونیورسٹی وچ فائن آرٹ ۱۹۴۰ء وچ قائم کیتا ڳیا۔

٭ حاجی محمد شریف ۱۸۸۹ء توں ۱۹۷۸ء اے بابا گورونانک دی شبیہہ بݨاوݨ دے ماہر ہن۔

٭ استاد شجاع اللہ ۱۹۱۲ء؁ توں ۱۹۸۰ء ؁ (Miniachers) دے ماہر ہن۔

٭ اے۔ آر چغتائی ، عبدالرحمن ۱۸۹۴ء توں ۱۹۷۵ء (Miniachers)  کوں عروج تئیں پُجٖایا۔

٭ استاد اللہبخش رنگ وچ کھیر ملا تے تاثر حاصل کریندے ہن۔

٭ جدید مصوری دا ناں شاکر علی ہے۔ نیشنل کالج آف آرٹس دے پرنسپل رہیے۔ بہترین تصویر ’’ قیدی پرندہ تے عورت ‘‘ ہئی۔

٭ زبیدہ آغا ۱۹۲۲ء ؁ روشنی اُنہاں دی مصوری دا اہم استعارہ ہے۔

٭ احمد پرویز ۱۹۲۶ء توں ۱۹۷۹ء  اُنہاں دی مصوری وچ مشرقی تے مغربی رنگ نشابر ہن۔ بٖالاں دے کھیݙانوݨے۔

٭ سُراں دا تناسب سیتک فیثا غورث نے دریافت کیتے۔ ایندے نال سُران وچ غنائی تھر تھراہت وی ایجاد کیتی۔

٭ موسیقی کوں زیادہ فروغ یونان دے دور وچ ملیا۔

٭ سُراں دی ترتیب تے سنجیدہ ترین صورتحال برصغیر وچ رائج ہے۔

٭ یونان وچ ڈرامہ ۴چوتھی تے ۵پنجویں ق ، م وچ شروع تھیا۔

٭ پاپ میوزک دا تعلق دنیا دے مغربی انداز موسیقی نال ہے۔

٭ موسیقی دیاں چھی قسماں مشہور ہن:

۱۔ فلمی موسیقی ۲۔کلاسیکی موسیقی ۳۔ نیم کلاسیکی موسیقی

۴۔ پاپ موسیقی ۵۔ لوک موسیقی۔ ۶ عسکری موسیقی

٭ کلاسیکی موسیقی توں مراد اصول تے طے شدہ راڳاں تے مبنی ہوندی اے۔ اے بفہوں مشکل قسم وی ہے تے ریاضت توںبعد امدی اے۔

٭ لوک موسیقی توں مراد اے پورے وسیب دے جذبات دا اظہار ہوندے تے سانجھی تخلیق ہوندی اے۔، لوک موسیقی کوئی نی لکھدا۔

٭ ملتان شہر سرائیکی وسیب وݙا موسیقی دا مرکز رہ ڳے۔

٭ موسیقی دا پٹیالہ گھراݨے دا تعلق مشرقی پنجاب نال اے، کلاسیکی موسیقی دے گھراݨہ پٹیالہ گھراݨے دا کھماج ڈھڳ مشہور اے۔

٭ موسیقی دا شام چوراسی گھراݨے دیاں مشہور شخصیات دا تعلق راج کپور گھراݨے نال اے۔ استاد نزاکت علی خان، استاد مبارک علی خان، استاد چھوٹے غلام علی خان ہن۔

٭ ضرب دے ترائے ساز ہن۔ ’’دھول، کھڑتال۔ دف‘‘۔

٭ خواجہ صَیب دے او شاگرد جنہاں بنفس نفیس خواجہ صَیب توں تعلیم حاصل کیتی انہاں وچ مولوی جان محمد، مولوی رکن الدین، مولوی تاج محمود، مولوی دین محمد حامد پوری، احمد بخش ، محمد امین امیر پوری، بلند خاں بیکانیری، نظام الدین صادق آبادی، حافظ عبداللہ ، شیخ منشی اللہ بخش ، میاں باجن سید محمد نوشہری، میاں عبداللہ،مولوی نبی بخش، منشی محکم الدین، حافظ غلام نبی تے میاں برکت علی شامل ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے ہم عصر شاعراں اِچ اکبر شاہ ناطق ملتانی، سید مبارک شاہ احمد پوری، قاضی عطا محمد مشتاق ، محمد عظیم خٹک، محمد امین چنی گوٹھی، پیر بخش بلوچ، محمد جلال نلنگاہ، میاں اللہ ݙتہ، سید شمس الدین اچوی، میرن شاہ کوٹ ادو، جیون خاتون نکمی چاچڑاں، غلام فقیر دیرہ اسماعیل خان، جلال شاہ کلیم رحیم یار خان، مخدوم شاہ محمود ملتان، مولوی مسکین روہیلاں والی، دلریش بصیرہ مظفر گڑھ، نورن مراد آباد مظفر گڑھ، مولوی محمد صدیق رنگ پور، عاجز دائرہ دین پناہ، خادم مکھݨ بیلوی، آصف جتوئی تے مولوی فیروز شامل ہن۔

٭ تار دے ساز اے ہن:  ’’ بربت۔ تمبورہ ‘‘

٭ پھوک دے ساز اے ہن:   ’’ ونجلی۔ بانسری۔ شرناہ‘‘

٭ سر گرم دے ست سُر ہوندن۔

٭ فنون لطیفہ دے اہم ستون وچ مصوری وچ رنگ دی بٖہوں اہمیت ہوندی اے۔

٭ آرٹ توں مراد اپݨی ذات دے اظہار دا ناں ہے۔

٭ مصوری دا آگاز بٖہوں پراݨا ہے۔ ایندا آغاز زبان ، رسم الخط تے تحریر دی ایجاد توں وی پہلے تھیا۔

٭ ویدک زبان سنسکرت زبان کوں جنم ݙتا۔

٭ سنسکرت دی گرائمر پہلی واری ’’پاننی‘‘ لکھی ہئی۔

٭ فنون لطیفہ دیاں قسماں اے ہِن:۔ ’’ موسیقی، مصوری، شاعری، رقص، ڈرامہ، مجسمہ سازی، جدید اصناف، قلم ، فوٹو گرافی، برتن سازی، فن تعمیر، طباعت، گراف آرٹ۔‘‘

٭ آرٹ انسان دے تہذیبی ا رتقاء دا پہلا سنگتی اے۔

٭ انسانی تہذیب و تمدن دریاواں دے کنڈے تے اکھ کھولی۔ نیل دے ساحل اتے مصر دی عظیم تہذیب ۔ فرات دے کنارے بابل تے نینوا دی تہذیب، عراق دی تہذیب، عراق دی تہذیب نے جنم گھدا۔

٭ خواجہ صَیب دا سلسلۂ طریقت 18 واسطیاں نال حضرت خواجہ نظام الدین اولیاء نال ونجٖ ملدے۔ خواجہ غلام فرید، خواجہ فخر الدین فخر جہاں، خواجہ خدا بخش محبوب الٰہی، خواجہ میاں احمد علی، قاضی محمد عاقل کوریجہ، مولانا خواجہ نور محمد مہاروی، خواجہ فخر الدین فخر جہاں دہلوی، قاضی نظام الدین اورنگ آبادی، شاہ کلیم اللہ جہان پوری، شیخ یحییٰ مدنی گجراتی، شیخ محمد چشتی گجراتی، شیخ جمال الدین جمن گجراتی، شیخ محمود راجن گجراتی، شیخ علم الدین گجراتی، شیخ سراج الدین گجراتی، شیخ علامہ کمال الدین ، شیخ نصیر الدین چراغ دہلوی تے خواجہ نظام الدین اولیاء رحمتہ اللہ علیہم اجمعین شامل ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے کلام اِچ حافظ شیرازی جیہاں عشق سوز، خسرو دا راگ رس ، سرمد جیہی مستی ، مولانا روم جیہاں روح دا چانݨ، جامی جیہاں عشق رسول، سعدی جیہاں مشاہدہ تے علم بیاں، غالب وانگوں نازک خیالی، میر تے داغ وانگوں سادگی تے حلاوت ، اقبال جیہاں فلسفہ تے ݙونگھی فکر، کیٹس ، شیلے تے ورڈز ورتھ جیہی تصویر کشی جیہیں سارے گُن موجود ہن۔

٭ وادی سندھ دی تہذیب توں ہک ’’رقاصا‘‘ مجسمہ وی ملے جیندا ناں ’’سمارا‘‘ روایت ہے۔ (سمھارا)

٭ وادی سندھ وچ ۳۶ مُہراں ایجھیاں ہن جیرھیاں عراق نال تجارت وچ استعمال تھیندیاں ہن۔

٭ آرٹ دا آغاز پتھر دے زمانے توں ای تھی چُکیا ہئی۔

٭ دنیا دا پہلا رسم الخط عراق دی (سومیری) سمیری قوم ایجاد کیتا تے لکھݨ دا عمل وی شروع کیتا۔

٭ دنیا دا پہلا خط عراق دے بادشاہ گُل گامش کوں لکھیا ڳیا۔

٭ موسیقی توں مراد متوازن وقفیاں دے نال متواتر ضرباں دا ناں موسیقی اے۔ موسیقی دی بنیاد عدد اُتے ہے۔

٭ قدیم زبان دے نال نال موسیقی وچ صرف ݙو سُر استعمال تھیندے ہن۔

٭ برصغیر دی پہلی شاعری میرا بائی ہئی۔

٭ تان سین اکبر بادشاہ دے دربار دا ڳوایا ہئی۔

٭ سرائیکی شاعری دے باوا آدم خواجہ غلام فرید کوں آکھیا ویندے۔

٭ دنیا وچ پہلی واری زہر سقراط کوں ݙتی ڳئی تے ݙوجھی واری میرا بائی کوں۔

٭ یونانی تصوراتی پَکھی دا ناں ققُنس ہے۔

٭ فیثا غورث کوں اپالو دیوتا دا اوتار منیا ویندے۔ اے ایران وچ تے ذوالقرنین ہئی۔

٭ ۴چوتھی تے ۵ویں صدی ق۔ م وچ یونان وچ جیرھا ڈرامہ تھیندا ہا اوند ے وچ موسیقی لازم ہئی۔

٭ فیثا غورث دا دور ۵۲۲ ق۔ م توں ۵۰۰ ق ۔ م تئیں ہے۔

٭ فیثا غورث دا نظریہ کائنات دی بنیاد ترائے  چیزاں تے ہے۔ تناسب، تنظیم تے ہم آہنگی ہے۔

٭ ݙیراوری دی جامع مسیت دی تعمیر اچ خواجہ صَیب نے وی حصہ گھدا ہا لوکاں آکھیا ایں مسیت تے خواجہ صَیب دا ناں لکھ ݙیوو، پر خواجہ صَیب منع کر ݙتا ، آپ نے فرمایا جو اے مسیت خود ݙسیسے جو خواجہ فرید نے ایندی تعمیر اچ حصہ گھدا ہا، عرصہ دراز دے بعد مسیت دے فرش اتے ہک سلھ تے ناں ، فرید اُکر آیا۔ لوکاں اُتے بٖیا پتھر رکھ ݙتے تانجو بے ادبی نہ تھیوے۔

٭ علمالصوت دی بنیاد اعداد ہے۔

٭ وادی سندھ دیاں ابتدائی ایجادات پہیہ تے بیل گاݙی ایجاد تھئی۔

٭ وادی سندھ دی تہذیب بابل دی تہذیب دی ہم عصر تہذیب ہے۔

٭ خواجہ صَیبد ا دیوان سرائیکی اردو قادری پریس لہور والیاں نے 1299 ھ 1882ء اچ چھاپیا ہا۔

٭ خوجاہ صَیب دا اردو دیوان 1301 ھ 1884 ء اچ چھپیا ہا۔

٭ خواجہ صَیب دے اردو دیوان اچ 96 غزلاں ہک صوفیانہ گیت تے 12 قطعے ہن۔

٭ خواجہ صَیب دے سرائیکی دیوان اچ کل 7816 الفاظ ہن۔

٭ 1902 ء اِچ اسرار فریدی معروف بہ دیوان فریدی ، حکیم خدا بخش تے غوث بخش نے جلال پور پیر والا توں شائع کیتا ہا۔

٭ خواجہ صَیب دیاں 22 کافیاں تے مشتمل ہک مجموعہ 1882ء اچ قیصری پریس بریلی توں چھپیا ہا۔

٭ خواجہ صَیب دیاں کافیاں دی تفہیم و تحسین دے سلسلے اچ سبھ توں پہلی مثنوی معدن عشق معروف بہ کافیاں آپ دی حیاتی اچ 1884 ء اچ گلزار محمدی پریس لکھنو توں شائع تھی ہئی، جیندے وچ 131 کافیاں ہن۔

٭ کافیاں خواجہ فرید، دے ناں نال ہک ضخیم کتاب ڈاکٹر کالا سنگھ بیدی مرتب کیتی ہئی جیرھی 18 ابواب تے مشتمل ہے، ایں کتاب دا دیباچہ پنجاب یونیورسٹی پٹیالیہ دی وائس چانسلر ڈاکٹر اندر جیت کور نے لکھیے۔

٭ پروفیسر پیارا سنگھ پھوگل نے وی خوجاہ صَیب بارے مضمون لکھیے۔

٭ ڈاکٹر اجیت سنگھ ناہر نے کتاب لکھی جیندا ناں خواجہ غلام فرید صوفی مت دے آخری شاعر ہے ۔

٭ ترائے ابواب تے مشتمل ، یار فرید ، ناں دی کتاب رام پرشاد تونسوی لکھی ہئی ، ابواب دا ناں اے ہے۔ خواجہ فرید دا روہی نالع شق، خواجہ فرید دا ورتارا، روہی اک علامت۔

٭ ڈاکٹر پرشاد لوچن (پنڈت) دے پی ایچ ڈی دے مقالے دا عنوان ، خواجہ فرید دی شاعری سبھا تے ریت ہا۔

٭ ڈاکٹر ہر جندر سنگھ ڈھلوں اپݨے پی ایچ ڈی دے مقالے اچ لکھیے جو خواجہ فرید ہر حال اچ یار دا جلوہ ݙیکھݨ دے قائل ہن۔

٭ ڈاکٹر گور بچن سنگھ متوا نے خواجہ فرید تے مقالہ ، فرید دی شاعری تے سندھی اثرات لکھیا ہا۔

٭ جگ جیت سنگھ جتوئی دے پی ایچ ڈی دے مقالے دا عنوان ، فرید دا مقام ہا۔

٭ چندی گڑھ (انڈیا ) دی رام دلاری سہنا نے ایم فل دا مقالہ لکھیا ہا جیندا عنوان ہا، خواجہ فرید دی صوفیانہ لہر۔

٭ رگھبیر سنگھ مترا دے ایم فل دے مقالے دا عنوان ،مہمان کوی فرید دی ااردو کویتا ، ہا۔

٭ پنجابی ادبی دنیا بھاشا بھاگ پٹیالہ، نیل منی جالندھر، لو امر تسر، روز نام اجیت امر تسر پنجابی ساہت دلی، جاگرتی چندی گڑھ، ساہت کار امر تسر، ترنجن لدھیانہ، پرنپر دلی تے پنجابی دنیا لدھیانہ نے خوجاہ فرید تے مضامین لکھیے ہن۔

٭ بنگالی زبان اچ خواجہ صَیب دیاں کافیاں دا ترجمہ جسیم الدین شائع کیتا ہا۔

٭ خواجہ صَیب دے کافیاں دا عربی ترجمہ مولانا علامہ اللہ بخش ازہری شروع کیتا ہا۔

٭ عبدالرئوف لوتھر خواجہ صَیب دیاں کافیاں دا انگریزی اچ ترجمہ کیتا ہا اے سال 1983ء اچ لہور توں Love Laden Lyrics دے عنوان نال شائع کیتا ہا۔

٭ ماہرین وادی سندھ دی تہذیب کوں ترائے ادوار وچ ونڈیندن۔

پہلا دور قبل از ہڑپائی دور۔ ۴۰۰۰ ق ۔ م توں ۳۰۰۰ ق ۔ م

عروج یافتہ ہڑپائی دور ۳۰۰۰ ق ۔ م توں ۲۵۰۰۰ ق۔ م

متاخرہ دور ۱۸۰۰ ق ۔ م توں ۲۵۰۰ ق ۔ م

٭ مصوری دا آغاز وادی سندھی دی تہذیب دے عروج یافتہ دور وچ تھی ڳیا ہا۔

٭ عروج یافتہ دور وچ اسلحہ نہ ہئی۔

٭ ڈاکٹر رفیق مغل موہنجودڑو تے پی ایچ ڈی کیتی ، اُنہاں اپݨی تحقیقی دا آغاز قلعہ دراوڑ توں کیتے تے گنویری والا دریافت کیتے۔

٭ دنیا دا پہلا وید ’’رگ وید‘‘ اے۔

٭ دنیا دی سب توں وݙی نقل مکانی ۱۵۰۰ ق ۔ م اِچ تھئی۔

٭ آرٹ دی تعریف: آرٹ تریجھی اکھ دا ناں ہے۔ اپݨے احساسات تے جذبات دا اظہار اے۔

٭ اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور شعبہ سرائیکی دی پہلی باقاعدہ ایم فل کلاس ۲۰۱۳ء وچ شروع کیتی۔

٭ شعبہ سرائیکی دی اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور دے پہلے باقاعدہ ایم فل سرائیکی ڈگری ہولڈر طالبعلم محمد الطاف خان ݙاہر ہن جنہاں دے مقالے دا ناں ’’ قلعہ ݙیراور وچ وسدے لوکاں دے قصے ‘‘ ہے جیندے نگران پروفیسر ریاض خان سندھڑ ہن۔

٭ دیوان فرید نسخہ عبدالحق خواجہ فرید لائبریری کوٹ مٹھݨ اچ موجود ہے۔

٭ دیوان فرید نسخہ اتالیقی ترائے نسلاں تئیں دیوان فرید دی کتابت کرݨ والے خاندان دے فرد مولانا غلام محمد مستوئی چاچڑانی لکھی اہا او 1355 ھ اچ مولوی فقیر اللہ چاچڑانی ولد مولانا برخوردار دے گھر جٖمے ، مولانا غلام محمد دے ہتھ دا لکھیا ہویا قرآن پاک بمع سرائیکی ترجمہ خواجہ فرید لائبریری کوٹ مٹھݨ اچ موجود ہن۔

٭ دیوان فرید نسخہ مخدومیہ مخدوم محمد بخش دے خاندان دے فرد مخدوم محمد حسین رحیم یار خان والے کول محفوظ ہے۔

٭ دیوان فرید نسخہ محمود اختر محمود اختر آنریری مجسٹریٹ نے یارھاں سال دے عرصے اچ اے نسخہ مکمل کیتا ہا ، محمود اختر دی بھیݨ دی شادی خواجہ صَیب دے پتر خواجہ محمد بخش نازک کریم نال تھئی ہئی اے نسخہ وی خواجہ فرید لائبریری کوٹ مٹھݨ اچ موجود ہے۔

٭ دیوان فرید نسخہ دا جلی خواجہ صَیب دی حیاتی اچ وفات توں ترائے سال پہلے لکھیا ڳیا ہا، ایں دے وچ چھی ݙوہڑے وی لکھیے ہوئے ہن۔

٭ دیوان فرید نسخہ فقیر نبا ہو ہر ویلے خواجہ صَیب دی خدمت کرݨ والے فقیر نبا ہو دا تعلق تحصیل خان پور نال ہا تے قوم دے موہل ہن، اے نسخہ خواجہ صَیب دی وفات دے سال بعد 1320 ھ اِچ لکھیا ڳیا ہا، اے نسخہ خواجہ فرید لائبریر کوٹ مٹھݨ اِچ موجود ہے۔

٭ دیوان فرید نسخہ سرکنڈائی نسخہ خواجہ صَیب دے لنگر دے انچارج نبی بخش سرکنڈ دے ہتھ دا تحریر کردہ ہے،  جیندے اتے سن تحریر 1315 ہجری ہے، اے نسخہ خواجہ فرید لائبریری کوٹ مٹھݨ اچ موجود ہے۔

٭ مزار فرید توں چوری تھیوݨ آلے کرسٹل دے فانوس نواب آف بہاولپور نے فرانس توں منگوائے ہن۔

ٻیا ݙیکھو

•  Wb/skr/میݙی دھرتی میݙے لوک (پہلا حصہ) ظہور دھریجہ
• Wb/skr/میڈٖی دھرتی میݙے لوک (ٖݙوجھا حصہ) ظہور دھریجہ‏
• Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (تریجھا حصہ) ظہور دھریجہ
• Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (چوتھا حصہ) ظہور دھریجہ‏
• Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (پنجواں حصہ) ظہور دھریجہ‏
• Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (چھیواں حصہ) ظہور دھریجہ‏
• Wb/skr/میݙی دھرتی ، میݙے لوک (اَٹھواں حصہ) ظہور دھریجہ‏