Wt/zea/wortel

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands wortele en (Laet-)Oudnederlands *wurtale van Oergermaons *wurt-walu 'plantenstok'. De wiskundige zin is 'n leênvertaelienge uut 't Latijnse radix.

Omschrievienge

wortel m

1. ondergronds takvurmig deêl van 'n plante, daermee ze waeter en voedsel uut d' aerde 'aelt.
   • Dien boôm moet t'ruut, z'n wortels douwe onder'and de pad nae bove.
2. d'n oersproenk van iets
   • Geld is de wortel van aolle kwaed.
3. 'n Getal dat-a, vermenigvuldigd mee z'n eige, 'n daevò bepaeld ander getal oplevert:
   • De wortel van (of uut) vuufentwintig is vuve.

Opmerkienge: de specifieke zin van 'eetbaere wortel as groensel', die in 't Nederlands wied en zied gebruukt oort, is in 't Zeêuws nie bekend; daevò oort altoos peeë gebruukt. Aore eetbaere wortels bin bêten en krôten.

Uutspraek

[ˈʋɔrtɤl]

Verbugienge

wortels meêrvoud, worteltje verkleinwoôrd

Saemenstelliengen

• wortelstok
• wortelvuulte

Ontlêniengen in aore taelen

N.B.: Ondanks at in 't Zeêuws de beteikenis van wortel as 'groente' nie bekènd is, kom ze wè vò in taelen in de West die-an deu 't Zeêuws gevurmd bin. Meugelijk bin dit 'Ollandse invloeden, of moe me dienke an Burgerzeêuws. 't Woôrd peeë is nergest uutgeleênd.

• wortel, wolter, woltə Neger'ollands
• wotl Skepi

Vertaeliengen

Vertaeliengen

• Afrikaons: wortel
• Araobisch: جَذْر‎ (ǧadr) m
• Berbice-Nederlands: tuku
• Chinees (Mandarijn): 根 (gēn)
• Duuts: Wurzel v
• Esperanto: radiko
• Frans: racine v
• Westerlauwers Vries: woartel g
  • Hindeloopers: wortel
  • Terschelliengs: wottel
  • Schiermonnikoôgs: wettel
• 'Ebreêuws: שורש‎ (sjoresj) m
• Hindi: जड़ (jaṛ) v

• Iengels: root
• Japans: 根 (ね, ne)
• Latijn: rādix v
• Limburgs: wortel, wórtel m/v
• Nederlands: wortel m
• Nedersaksisch/Platduuts: wortel, wottel, woddel (Greuniengs) g/m/v
• Oudgrieks: ῥίζα (rhiza) v
• Portugees: raiz v
• Russisch: ко́рень (kóren') m
• Skepi: wotl
• Spaons: raíz v
• Swahili: mzizi kl. 3,4
• West-Vlaems: wortel m

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 1153

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'wortel'

Nederlands

Etymologie

Ziet bie Zeêuws.

Omschrievienge

wortel m

1. wortel (aolle beteikenissen)
2. peeë
   1. as stofnaeme: 't groensel
   2. as soôrtnaeme: eên peetje

Uutspraek

• [ˈʋɔrtɤɫ], [ˈʋɔɹtɤɫ], [ˈʋɔʀtɤɫ] (Nederlands in Nederland)
• [ˈβ̞ɔrtəl] (Belgs-Nederlands)
• [ˈwɔrtəl] (Surinaoms-Nederlands)

Verbugienge

wortels of wortelen meêrvoud, worteltje verkleinwoôrd

Saemenstelliengen

beetwortel bijwortel derdemachtswortel mierikswortel penwortel

vierkantswortel winterwortel wortelhaar wortelmutsje wortelsap

wortelstamp wortelstok worteltrekken zijwortel

Uutdruksels

• met wortel en tak uitroeien, verdelge toetdat 'r niks meêr van overschiet
• wortel schieten
  1. ergest tuus beginne raeke
  2. vreêd lank op dezelfde plekke bluve (letterlijk)

Synoniemen

• beteikenisse 2: peen

Afstammeliengen en ontlêniengen

Ziet ok bie Zeêuws.

• wortel Afrikaons
• bortol Betawi
• bortel, wortel Indonesisch
• bortel Javaons
• mortēl, wortēl Madurees
• wòrtel Papiaments
• boktĕl Soendanees

Bronnen

• Hans de Groot c.s. (red.), Idioomwoordenboek. Verklaringen en herkomst van uitdrukkingen en gezegden. Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, 1999: p. 1015

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'wortel'