Wt/zea/wete

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands weten en Oudnederlands witon van Oergermaons *witaną. Eigenlijk 'n flejentiedsvurm, mee in 't ienkelvoud 'n *-ai-. 't Zou daevandaene dus feitelijk ik weêt en ʼie weêt moete weze (mae wè jie weet en oôns wete mee zachtlange ee), en dat is 't zekers oôit wè gewist. Uutendelienge van d'n Indo-Europese wortel *w(e)id- en zòdoende verwant mee 't Latijnse vidēre 'zieë'.

Omschrievienge

wete

1. kennisse è, in brêje zin of van eên biezonder dienk
   • M'n vaoder ei nie lang geleêrd, mae ie weet vergemes vee.
   • Weet jie a da Janse z'n eige verdae eit?
2. somtieds, in bepaelde uutdruksels: last è mee
3. zelfstandig naemwoôrd v anmaenienge, 'erinnerienge van de belastiengen of 'n aore betaelienge Tools in Fluplands, Schouwen-Duvelands

Uutspraek

[ˈʋeːtə], [ˈʋeɪtə], [ˈβ̝eːtə]

Verbugienge

weten meêrvoud

Vervoegienge

infinitief	wete(n)
gerundium	te weten(e)
tegewoordigen tied	ik weet	oôns wete(n)
	jie weet (wete)	julder wete(n)
	'ie weet	'ulder wete(n)
flejen tied	ik, jie, 'ie wist, weette, wete(n)de	oôns, julder, 'ulder wiste(n), weette(n), wete(n)de
gebieënde wieze	weet
onvoltoôid deêlwoôrd	wetende
voltoôid deêlwoôrd	ei (g)ewete(n)
Ziet vò details en verschillen tussen de Zeêuwse dialecten 't artikel Zeêuwse grammaotica op Wikipedia.

Saemenstelliengen

• wetenschap

Uutdruksels

• wete van
  1. kennisse è van
  2. last è van: Me wete 'ier van gin auto's.
• Da zal je wete, dae krie je nog last mee

Aore vurmen

• weten in Zeêuws-Vlaendere en op oôstelijk Zuud-Beveland

Ontlêniengen in aore taelen

• weet, wēt Neger'ollands

Vertaeliengen

Vertaeliengen

• Afrikaons: weet
• Araobisch: عَلِمَ‎ (ʿalima), عَرَفَ (ʿarafa)
• Chinees (Mandarijn): 知道 (zhīdao); 曉得, 晓得 (xiǎode)
• Duuts: wissen
• Esperanto: scii
• Frans: savoir
• Westerlauwers Vries: witte
  • Hindeloopers: wette
  • Schiermonnikoôgs: wite
• 'Ebreêuws: יָדַע‎ (jadá)
• Hindi: जानना (jānnā)
• 'Ollands: wete, weujte (Volendams)
• Iengels: know

• Italiaons: sapere
• Japans: 知る (しる, shiru)
• Latijn: scīre
• Limburgs: wete, weite enz.
• Nederlands: weten
• Nedersaksisch/Platduuts: weten, weaten, wetten enz.
• Oudgrieks: γιγνώσκω (gignooskoo)
• Portugees: saber
• Russisch: знать (znat') imperfectief
• Spaons: saber
• Swahili: kujua
• West-Vlaems: weten

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 1133-4

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 244

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'weten'

Limburgs

Etymologie

Ziet bie Zeêuws.

Omschrievienge

wete werkwoôrd

• wete

Uutspraek

[ˈβ̞eː¹tə], [ˈweː¹te] ('ier en dae nog)

Vervoegienge

we.te (Mestrichts)
tegewoôrdigen tied	iech weet, wei.t	veer we.te
	diech wèts	geer wèt
	heer, zij, het wèt	zij we.te
flejen tied	iech wis	veer wiste
	diech wis	geer wis
	heer, zij, het wis	zij wiste
gebieënde wieze	weet, wei.t	wèt
voltoôid deêlwoôrd	heet gewe(i).te
onvoltoôid deêlwoôrd	we(i).tend
gerundium	we(i).tentere

Opmerkienge: in 't Mestrichts is 't werkwoord wete in vrieë variaotie mee weite.

wete(n) (Montforts)
tegewoôrdigen tied	ich weit	veer wete(n)
	doe wèts	geer wètj
	hae, het, det wètj	zie wete(n)
flejen tied	ich wós	veer wóste(n)
	doe wós	geer wós
	hae, het, det wós	zie wóste(n)
conjunctief	ich wus	veer wuste
	doe wus	geer wus
	hae, het, det wus	zie wuste
gebieënde wieze	weit	weitj/wètj
voltoôid deêlwoôrd	haet gewós/gewete
onvoltoôid deêlwoôrd	weitendj
participium	gewete(n)

Varianten

• weite (deu nivellêrienge)

Bronnen

• Pol Brounts e.a. (red.), De Nuie Mestreechsen Dictionair. Veldeke-Krink Mestreech, Mestricht, 2004: blz. 45

• Dr. P. Bakkes, Mofers Waordebook. Stichting Mofers Waordebook, Montfort, 2007: blz. 405