Wt/zea/ruke

Zeêuws

Etymologie

Over Middelnederlands ruken en Middelnederlands ruecan van Oergermaons *rūkaną. Verwante vurmen komme soms van *reukaną en 'ebbe 'n ie of zò. Verwant mee roôk, oôrsproenkelijke beteikenisse moe 'roôk afgeve' gewist weze. Daevandaene kreeg 't de beteikenisse 'geur afgeve'; pas daenae kwam geur waerneme. Gin dujelijke verwanten buten 't Germaons.

Omschrievienge

ruke werkwoôrd

1. geur afgeve
   1. zonder meêr: stienke
   2. mee bepaelienge: 'n bepaelde geur è (persoônlijk of onpersoônlijk)
      • Zò'n klein kind ruukt toch altied goed, naeda je 't verschoônd eit.
      • ʼt Ruukt 'ier nae blomkôle
2. geur waerneme
3. in verbindienge mee an: actief achter 'n geur an gae
   • Ruukt is effe an de melk, volgens mien is ze nie goed meêr.

Uutspraek

[ˈrykə]

Vervoegienge

infinitief	ruke(n)
gerundium	te ruken(e)
tegewoordigen tied	ik ruuk	oôns ruke(n)
	jie ruuk(t) (ruke)	julder ruke(n)
	'ie ruuk(t)	'ulder ruke(n)
flejen tied	ik, jie, 'ie rook, ruukte	oôns, julder, 'ulder roke, ruukte(n)
gebieënde wieze	ruuk(t)
onvoltoôid deêlwoôrd	rukende
voltoôid deêlwoôrd	ei (g)eroke(n)
Ziet vò details en verschillen tussen de Zeêuwse dialecten 't artikel Zeêuwse grammaotica op Wikipedia.

Afleiienge

• roke

Saemenstelliengen

• rukegoed

Uutdruksels

• Ergest an ruke, nessens letterlijke zin ok 'ergest 'n bitje kennise van neme':
  • An mekaore ruke, d'eêste, nie zò ernstige verkêrienge tussen geliefden

Aore vurmen

• ruken in Zeêuws-Vlaendere en op oôstelijk Zuud-Beveland

Ontlêniengen in aore taelen

• ruku Berbice-Nederlands
• reuk, rik Neger'ollands

Vertaeliengen

'n geur opneme

• Afrikaons: ruik
• Araobisch: شَمَّ‎ (šamma)
• Berbice-Nederlands: ruku
• Chinees (Mandarijn): 聞, 闻 (wén), 嗅 (xiù)
• Duuts: riechen
• Esperanto: flari
• Frans: sentir, flairer
• Westerlauwers Vries: rûke
  • Terschelliengs: roeke
  • Schiermonnikoôgs: rúeke
• 'Ebreêuws: הריח‎ (heríach)
• Iengels: smell

• Italiaons: sentire, fiutare
• Japans: 嗅ぐ (かぐ, kagu)
• Latijn: olfacere
• Limburgs: ruke (oôstelijk), ruike, reike enz. (westelijk)
• Nederlands: ruiken
• Nedersaksisch/Platduuts: reuken (Urkers), ruken, roeken
• Portugees: cheirar
• Russisch: чу́ять (tsjoéjat') (imperfectief)
• Spaons: oler, husmear
• Stasvries en verwanten: ruke, rúke, rúkke (Bildts)
• Swahili: -nusa
• West-Vlaems: ruken

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 811

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'ruiken'

Limburgs

Etymologie

Ziet bie Zeêuws.

Omschrievienge

ruke werkwoôrd oôstelijk

• ruke

Uutspraek

[ˈrʉː¹kə], ['ʀyː¹kə]

Vervoegienge

ruke (Mestrichts)
tegewoôrdigen tied	iech ruuk	veer ruke
	diech ruuks	geer ruuk
	heer, zij, het ruuk	zij ruke
flejen tied	iech ruukde	veer ruukde
	diech ruukdes	geer ruukde(t)
	heer, zij, het ruukde	zij ruukde
gebieënde wieze	ruuk	ruuk
voltoôid deêlwoôrd	heet geruuk
onvoltoôid deêlwoôrd	rukend
gerundium	rukentere

ruke(n) (Montforts)
tegewoôrdigen tied	ich ruuk	veer ruke(n)
	doe ruuks	geer ruuk
	hae, het, det ruuk	zie ruke(n)
flejen tied	ich rook	veer roke(n)
	doe rooks	geer rook
	hae, het, det rook	zie roke(n)
gebieënde wieze	ruuk	ruuktj
voltoôid deêlwoôrd	haet geraoke
onvoltoôid deêlwoôrd	rukendj
participium	geruke(n)

In vee dialecten oor de tweêde en derde persoôn ienkelvoud, de tweêde persoôn meêrvoud en de gebieënde wieze kort uutgesproken.

Varianten

• reike (westelijk)
• ruike (westelijk)

Bronnen

• Dr. P. Bakkes, Mofers Waordebook. Stichting Mofers Waordebook, Montfort, 2007: blz. 311