Wt/zea/koeie

Zeêuws

'n Friese koeie

Etymologie

Over Middelnederlands coe en Oudnederlands cuo uut Oergermaons *kūz, uutendelienge van Oer-Indo-Europees *gʷṓws mee cognaoten in de meêste taelgroepen. N.B.: De -e wier in 't Laetmiddelnederlands as zelfstandige lettergreep toegevoegd as vast achtervoegsel vò vrouwelijke woôrden.

Betêkenisse

koeie v

1. Groôte beêste (Bos taurus), die-a melk en vleis geeft en daerom vee g'ouwe oort; in 't biezonder 't wuufje.
   • ′t Is vòjaer, de koeien meuge de weie weer in.
2. Dik, lomp wuuf.
3. 'Ardleren 'andschoen vò straetemaekers en bouwers.

Uutspraek

[kujə]

Verbugienge

meêrvoud koeien, verkleinwoôrd koetje

Dialectvarianten

• koeë Walchers, Land-van-Kezands, Land-van-Axels (neffens koeien)
• koei Burgerzeêuws, oôstelijk Flakkees, soms Tools in Fluplands, Land-van-'Ulsters, Oôst-Zeêuws-Vlaoms grensgebied

Uutdruksels

• Da's 'n koeie die-a melk geeft, 't is 'n goeie klant
• Z'n beste koeie 'eêt pompe, dien boer doe waeter bie de melk
• ʼIe eit 'n koeie die pompe 'eêt, 'tzelfde
• A sterven aol de koeien in Braobant, ik krieg toch gin staertje, as 'n ander miserie eit, oor ik dae nie beter van
• Z'n koetjes op stal è, aol z'n zaekjes goed vò mekaore è
• M'è gin koeie op stal 'oôr!, 'n bitje zunig mee ons geld/bezit
• ʼIe kent 'n koeie nie van 'n end, 'ie is vreêd stom
• Ouwe koeien uut 't graf 'aelen, ouwe zaeken weer op'aelen
• ʼk Wou da mien koetje zò ziek was, zò slecht ei-je 't nie
• D'rachter zitte kieke as 'n 'ond op 'n zieke koeie, iemand gin moment gerust laete
• Kieke as 'n uul op 'n zieke koeie, 'tzelfde
• Op de koeie(rik) meespele, nog eên keer spele a je jen inzet kwiet bin
• Op de koeie z'n staert meespele, 'tzelfde
• ʼk Ouwe vee van koeien die trekt kaolve, geeft mien mae diengen die vee oplevere
• ʼIe is van kosters koeie, 'ie eit 'n vòdeêltje g'aod, mae:
• ʻIe is nie van kosters koeie, 'ie eit vee geld
• ʼIe ei vee koeien en moeien, die ei 'n 'oôp te zeien/ 'n oôp trunten

Saemenstelliengen

koeiebak koeieblomme koeiebrobbel koe(ie)gank koeiegroepe koeiejongen koeiekoeke koeiekoeter koeiepastoôr

koeiepee koeiepit koeieplagge koeieplak koeieplaoie koeieplaoster koeiepreêle koeier koeierut

koeiespenen koeiestaert koeiestoepe koeiestraete koeievoerder koeiewachter koeiewachtertje koeieweitje koeioôge

Ontlêniengen in aore taelen

• kui Berbice-Nederlands
• koei, kui, kuj Neger'ollands
• kui Skepi

Verwante begrippen

• stier
• kaolf

Vertaeliengen

beêste (neutraol of impliciet vrouwelijk)

• Nie-taelgebonde: 🐄, 🐮
• Araobisch: بقرة (baqarah) v
• Braebants: koei v
• Chinees (Mandarijn): 牛 (niú)
• Duuts: Rind o, kuh v
• Frans: boeuf m
• Westerlauwers Vries: ko g
• Hindi: गाय (gāy) v
• 'Ollands: koei, koe g
• Iengels: cow

• Japans: 牛 (うし, ushi)
• Latijn: bōs v
• Limburgs: rind, rindj o; kooj, ków, koe v
• Nederlands: rund o, koe v
• Nedersaksisch/Platduuts: koe, koo (Twents), kou (Greuniengs)
• Portugees: vaca v
• Russisch: коро́ва v
• Spaons: vaca v, bovino m
• Stasvries en verwanten: koei g
• West-Vlaems: koe v

Bronnen

• Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 464-6

• K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 147

• Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

• Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'koe'