Zeêuws
editEtymologie
editOver Middelnederlands herte, harte en Oudnederlands herta van Oergermaons *hertō, van Oer-Indo-Europees *ḱḗr (genitief *ḱr̥dés). Zòdoende verwant mee Latijns cor, Oudgrieks κῆρ kèr / καρδία kardia, Oudiers cride, Oudkerkslaovisch срьдьце srĭdĭce, Litouws širdìs, Albanees kërth/kërthizë, Armeens սիրտ sirt, Avestisch 𐬰𐬆𐬭𐬆𐬛 zərəd, Sanskriet हृदय hṛ́daya, Tochaors A kri 'wille', Tochaors B käryāñ 'ʼarten', 'Etitisch 𒆠𒅕 ker en Luwisch 𒍝𒀀𒅈𒍝/𔖪𔖱𔖪 (zārza).
Omschrievienge
editʼarte o
- (letterlijk) 'olle spier die-at 't bloed deu 't lief klopt
- (figuurlijk) aolderlei vurmen van gevoel en menselijk'eid, zòas:
- 't 'êle lief, in 't biezonder de binnenkant
- ʼk È vuuf uren gewerkt, 'oôg tied da'k wat vò m'n arte krieg, da'k wat ete
- 't middelste van ies
- in 't biezonder: d'artlaege, 't midden van 't voer kôren
- 't beste van ies
- 'stam' van 'n kroppe slae
Uutspraek
edit[ˈɑrtə], soms [ˈartə]
Verbugienge
editmeêrvoud 'arten, verkleinwoôrd 'artje, genitief 'arten
- Afleiiengen
Saemenstelliengen
editUutdruksels
edit- ʼt An z'n 'arte è, 'n 'artziekte è
- ʼt Op z'n 'arte è, 'n bronchitis è (in de bost, dus 'op' 't 'arte)
- ʼt Slaet op j'n 'arte, je kriegt 't 'r benaeuwd van
- Eên 'n douw vò z'n arte geve, êne op z'n bost stoempe
- Piene vò 't 'arte è, piene in de bost
- (Lauw) waeter vò 't 'arte kriege, 'n 'artanval kriege
- ʼIe eit 'n groôt 'arte, 'ie is groôs
- Z'n 'artje is geslote, 'ie is te angedae om te eten
- ʼt Is net in 't 'arte, 't is precies goed, juust
- ʼt Gae van 's 'arten bloede, mee vee moeite of tegenzin
- ʼIe ei z'n 'erte uutgespoge, 'ôger kan d'n nie biede Land-van-Kezands
- Dat steekt in m'n 'arte, dat raek mien
Dialectvarianten
edit- harte Goerees, Flakkees
- herte Goerees (Oudurp)
- 'erte Land-van-Axels, Land-van-Kezands, zelden op d'Eilanden (g'ore in Ouwerkerk)
- 'aorte (Burg-'Aemstie, Waschappel)
- 'art Land-van-'Ulsters
Aore spelliengen
editarte (gin standaerdspellienge)
Ontlêniengen in aore taelen
editVertaeliengen
editorgaon vò de bloesomloôp
|
Bronnen
edit- Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 319-20
- K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 119-20
- Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank
- Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'hart'