Wt/zea/'arte

< Wt | zea
Wt > zea > 'arte

Zeêuws

edit
 
'n Menselijk 'arte an 't kloppen.

Etymologie

edit

Over Middelnederlands herte, harte en Oudnederlands herta van Oergermaons *hertō, van Oer-Indo-Europees *ḱḗr (genitief *ḱr̥dés). Zòdoende verwant mee Latijns cor, Oudgrieks κῆρ kèr / καρδία kardia, Oudiers cride, Oudkerkslaovisch срьдьце srĭdĭce, Litouws širdìs, Albanees kërth/kërthizë, Armeens սիրտ sirt, Avestisch 𐬰𐬆𐬭𐬆𐬛‎ zərəd, Sanskriet हृदय hṛ́daya, Tochaors A kri 'wille', Tochaors B käryāñ 'ʼarten', 'Etitisch 𒆠𒅕 ker en Luwisch 𒍝𒀀𒅈𒍝/𔖪𔖱𔖪 (zārza).

Omschrievienge

edit

ʼarte o

  1. (letterlijk) 'olle spier die-at 't bloed deu 't lief klopt
  2. (figuurlijk) aolderlei vurmen van gevoel en menselijk'eid, zòas:
    1. compassie
      • A je 'n 'arte eit, dan zei je toch gin neênt tege dat kind!
    2. durf (ʼt 'arte è)
    3. nie-beriddeneêrde wille/gevoel
      • Mee m'n 'oôd wee'k 't 'eêl goed, mae m'n 'arte twuvel nog.
      • A j'n 'arte jae zeit, ei zelfs d'n Biebel weinig te betêkenen.
    4. karakter
  3. 't 'êle lief, in 't biezonder de binnenkant
    • ʼk È vuuf uren gewerkt, 'oôg tied da'k wat vò m'n arte krieg, da'k wat ete
  4. 't middelste van ies
    1. in 't biezonder: d'artlaege, 't midden van 't voer kôren
  5. 't beste van ies
  6. 'stam' van 'n kroppe slae

Uutspraek

edit

[ˈɑrtə], soms [ˈartə]

Verbugienge

edit

meêrvoud 'arten, verkleinwoôrd 'artje, genitief 'arten

Afleiiengen

'artelijk, 'arten

Saemenstelliengen

edit

Uutdruksels

edit
  • ʼt An z'n 'arte è, 'n 'artziekte è
  • ʼt Op z'n 'arte è, 'n bronchitis è (in de bost, dus 'op' 't 'arte)
  • ʼt Slaet op j'n 'arte, je kriegt 't 'r benaeuwd van
  • Eên 'n douw vò z'n arte geve, êne op z'n bost stoempe
  • Piene vò 't 'arte è, piene in de bost
  • (Lauw) waeter vò 't 'arte kriege, 'n 'artanval kriege
  • ʼIe eit 'n groôt 'arte, 'ie is groôs
  • Z'n 'artje is geslote, 'ie is te angedae om te eten
  • ʼt Is net in 't 'arte, 't is precies goed, juust
  • ʼt Gae van 's 'arten bloede, mee vee moeite of tegenzin
  • ʼIe ei z'n 'erte uutgespoge, 'ôger kan d'n nie biede Land-van-Kezands
  • Dat steekt in m'n 'arte, dat raek mien

Dialectvarianten

edit

Aore spelliengen

edit

arte (gin standaerdspellienge)

Ontlêniengen in aore taelen

edit

Vertaeliengen

edit

Bronnen

edit
  • Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 319-20
  • K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 119-20
  • Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'hart'