भोजपुरी (कैथी: 𑂦𑂷𑂔𑂣𑂳𑂩𑂲) एगो हिन्द-आर्यभाषा हे जे भारतके भोजपुर-पूर्वाञ्चल क्षेत्र आउ नेपालके तराई क्षेत्रके मूलभाषा हे । ई मुखरूपसे पच्छिमी बिहार आउ पूरबी उत्तरप्रदेसमे बोलल जाहे । ई एगो पूरबी हिन्द-आर्यभाषा हे आउ २००० तक भारतके लगभग ५% जनसङ्ख्याद्वारा बोलल जाहे ।
भोजपुरी 𑂦𑂷𑂔𑂣𑂳𑂩𑂲 | ||||
---|---|---|---|---|
उच्चारण | /boʊdʒˈp[invalid input: 'oor'][invalid input: 'ee']/[1] | |||
बोलेके स्थान | भारत, नेपाल, मॉरीशस | |||
तिथि / काल | 2001 census | |||
क्षेत्र | बिहार, उत्तर प्रदेश, झारखण्ड, मधेस | |||
मातृभाषी बक्ता | ५० मिलियन (लगभग ५ करोड) | |||
भाषापरिवार | ||||
उपभाषा |
क्यारेबियन हिन्दुस्तानी (including Sarnami Hindi)
उत्तरी (गोरखपुरी, सरवारिया, बस्ति)
पश्चिमी (पूर्वी, बनारसी)
दक्षिण (खावरी)
थारू भोजपुरी
मधेसी
दोम्र
मुसहरी
| |||
लिपि | देवनागरी (हाल म), कैथी (Historical)[2] | |||
राजभाषा मान्यता | ||||
नियन्त्रकसन्स्था | कौनो सङ्गठन न | |||
भाषासङ्केत | ||||
आइएसओ 639-2 | bho | |||
आइएसओ ६३९-३ |
bho – Macrolanguage individual code: hns – Wp/mag/क्यारेबियन हिन्दुस्तानी | |||
भाषाबेधशाला | 59-AAF-sa | |||
| ||||
Lua error in Module:Wp/mag/Location_map at line 403: देशान्तरला कौनो मान प्रयोग नै कैल गेल. |
ई फिजी, गयाना, मारीसस्, दक्खिन अफ्रीका, सूरीनाम् आउ त्रिनिदाद् आउ टोबैगोयो मे एगो मान्यता प्राप्त अल्पसङ्ख्यक भाषा हे । फिजी हिन्दी, फिजीके एगो अधिकारिकभाषा, अवधी आउ भोजपुरीके एगो रूप हे जे हिन्द-फिजीयद्वारा बोलल जाहे । कैरेबीय हिन्दुस्थानी, भोजपुरीके एगो आउ संस्करण हिन्द-कैरेबीय लोगद्वारा बोलल जाहे । ई त्रिनिदाद आउ टोबैगो आउ गयानामे कैरेबीय अङ्ग्रेजीसे शाब्दिक परभाव अनुभव करकैहे । सूरीनाममे जे भाषा एकरा शाब्दिकरूप से परभावित करकैहे ओकरामे सरनन् टोङ्गो क्रियोल्, सूरीनामी डच आउ अङ्ग्रेजियो हे । मारीससमे एगो आउ बोली बोलल जाहे जेकर उपयोग घटित हे ।
व्याकरण
"जॉर्ज अब्राहम ग्रियर्सन के अनुसार, भोजपुरी के व्याकरण ओही परिवार के अन्य भाषा सब के तुलना में सरल हई। भोजपुरी में संज्ञा सब के तीन रूप होबऽ हई: लघु, दीर्घ आउ निरर्थक। संज्ञा के विशेषण लिंग के साथे नइ बदलऽ हई। संज्ञा के साथे प्रत्यय -ना या नी जोड़के या सभ (सब) या लोग (लोग) जैसन अनेकार्थक शब्द के जोड़के बहुवचन बनावल जा हई।"
उदाहरण:
कुछ उदाहरण के छोड़के भोजपुरी के क्रिया रूप केवल विषय पर निर्भर करऽ हई आउ वस्तु के ओकरा पर कोई प्रभाव नइ पड़ऽ हई। अन्य पूर्वी इंडो-आर्यन भाषा के विपरीत, भोजपुरी में वर्तमान काल लऽ एक अलग क्रिया रूप हई, जे नेपाली के भविष्य काल रूप से मेल खा हई। ई वर्तमान उपवाक्य में प्रत्यय -ला जोड़े से बनऽ हई। एही से, देखे के क्रिया लऽ भोजपुरी क्रिया 'देखे' हई आउ वर्तमान रूप 'देखेला' हई, जे अपने आप में विशिष्ट हई आउ एके परिवार के अन्य भाषा जैसन मगही (देखैत हई), मैथिली (देखैत अछी) आउ बंगाली (देखची) में नइ पाएल जा हई। भोजपुरी में क्रिया रूप द्वितीय पुरुष एकवचन (देखऽबे; तु देखबे) के अश्लील मानल जा हई, सामान्यतः बहुवचन रूप (देखबऽ) के प्रयोग कईल जा हई । जखनी सम्मान दर्शाबेलऽ होबे त द्वितीय पुरुष बहुवचन (देखबऽ) के स्थान पर प्रथम पुरुष एकवचन रूप (देखब; हम देखब) के प्रयोग कईल जा हई। बहुवचन संख्या दिखाबेलऽ प्रत्यय -स या -ज के प्रयोग दोसर आउ तीसरे व्यक्ति के रूप के साथहुं कईल जा हई, ई प्रकार देखेला-स का अर्थ हई ओखनी देखऽ हखिन। वर्तमान पूर्ण रूप भूतकाल के रूप में ह जोड़के बनावल जा हई। ई प्रकार, हम देखली (हम देखलियई) भूतकाल हई आउ एकर वर्तमान पूर्ण रूप हम देखली हऽ (हम देखलियई हे) हई। नियमित क्रिया में भूतकाल पूर्ण क्रिया में प्रत्यय -अल जोड़के बनावल जा है (देख - देखल), लेकिन कुछ मामला में एकर अनियमित रूपो होबऽ हई जैसे कर (कैल), मर (मुअल) आदि।
ी
editसन्दर्भ
edit
- ↑ Pronunciation Oxford Dictionaries, Oxford University Press
- ↑ Bhojpuri Ethnologue World Languages (2009)