Krsto Popović (Cuce, Cetinje, Knjaževina Crna Gora, 14. septembra 1881. - Bojanje brdo, Katunska nahija, Crna Gora, 14. marta 1947), harizmatična ličnost novije crnogorske nacionalne istorije, general i jedan od organizatora Božićnoga ustanka.
Posljednji komandant Glavnog štaba crnogorske kraljevske vojske u Gaeti 1919-1921, jedno vrijeme šef komitskih grupa u planinama Crne Gore, emigrant, a potom član Crnogorske stranke. U Drugom svjetskom ratu komandant Lovćenske brigade, koja je bila i antičetnički i antipartizanski orijentisana.[1] Slavna je njegova poruka sunarodnicima:
Uvijek imajte na umu da ste Crnogorci i mislite crnogorski![2]
Ubijen je 1947. godine u zaśedi OZNA-e. I danas je u Crnoj Gori živo śećanje na Krsta Popovića kao borca za nacionalna prava Crnogoraca, sinonim oružane borbe Crnogoraca Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.
Porijeklo edit
Krsto Popović je sin Todora - Zrna i majke Ćetne, rođene Krivokapić. Vjenčao se 1905. godine s Marijom Radojević, i u tome braku imali su đecu: Nikolu i Radovana, Zlatanu, Milosavu, Stanu, Savicu i Bosiljku.[3]
Oficir edit
Nakon osnovne škole završio je Crnogorsku knjaževsku oficirsku školu. Potporučnik je od 1906., a poručnik 1909. godine. Zatim biva postavljen za upravitelja crnogorske policije na Cetinju. Popović je predavač i na podoficirskom učilištu.
Ratna iskustva edit
Kao komandir čete u Katunskoj brigadi u Prvom Balkanskom ratu 1912.-1913. učestvuje u crnogorsko-turskoj borbi za Skadar. U Drugom balkanskom ratu s činom kapetana 1913. učesnik zajedničkih srpsko-crnogorskih borbi sa Bugarima u Makedoniji.
U maju 1914. godine imenovan za zapovjednika štaba 5. divizije Crnogorske vojske u Pljevljima. U Prvom svjetskom ratu komandant je jednog od sektora crnogorske ofanzivne operacije kojom se došlo nadomak Sarajeva. U Mojkovačkoj bici 1916. sa svojim je bataljonom smjelim protivudarima iz pravca Slijepač Mosta zbačio austro-ugarske jedinice s obronaka Bjelasice.
Internacija i povratak u domovinu edit
Po kapitulaciji Vojske Kraljevine Crne Gore, Popovića interniraju u logor Boldogason (Mađarska). Svršetkom rata krajem 1918, Popović sa većom grupom elitnih crnogorskih oficira na povratku iz austro-ugarskih logora hapšem na osnovu naredbe Vrhovne komande Vojske Kraljevine Srbije, radi sprječavanja njihovoga povratka u Crnu Goru, kako se navodi u naredbi, "dok se pitanje ujedinjenja ne reši". Ove su mjere okupacionih srpskih vlasti obuhvatile su one crnogorske oficire, koji su, zaista, kasnije uglavnom učestvovali u organizaciji Crnogoraca za oružani otpor prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. Među tada uhapšnim ima i onih s najvišim činovima.
Božićna pobuna edit
Na Badnji dan 1918. godine (po julijanskom kalendaru) Krsto Popović je jedan od vojnih zapovjednika oružane pobune protiv pripojenja Crne Gore Srbiji. Nakon krvavih borbi sa Srpskom vojskom i "bjelašima" oko Cetinja, odlazi za Italiju, đe se u vojnim kampovima okupljaju, kako ustanici iz zemlje, tako i brojni Crnogorci koji i dalje pristižu iz zarobljeničkih logora.
Vezani zakletvom i ośećajem oficirskog ponosa, uprkos apelu da odustanu od nastavka oružanih borbi koje im je u jednom navratu poslao kralj Nikola I Petrović Njegoš iz emigracije kod Pariza - a koji je vjerovao diplomatski vaskrs crnogorske države mirnim putem na Versajskoj konferenciji) - oficiri, podoficiri i vojnici crnogorske kraljevske vojske se uz potporu italijanskih vlasti reorganizuju, naoružavaju i u manjim jedinicama ubačaju u Crnu Goru. Oružana i politička borba protiv ukinuća crnogorske kraljevine vodi se pod parolom: „Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore!“
Popović se u grupi od oko 120 crnogorskih oficira i podoficira u julu 1919. u tajnosti iskrcao na potezu između Ulcinja i Bara.
Emigracija edit
Nakon sloma ustanka odlazi u Kotor, odakle odlazi u Italiji u kojoj se koncentrisala crnogorska vojska. Nalazio se u sastavu crnogorske vojske u Gaeti kao načelnik Operativnoga odjeljenja Glavnog štaba i šef Štaba. U jula 1919. godine na čelu grupe od 120 boraca uputio se iz Italije za Crnu Goru. Iskrcao se 22. jula između Bara i Ulcinja u cilju podizanja novog ustanka. Izvodeći gerilski akcije i organizujući ustanak, ostao je u Crnoj Gori do maja 1920. godine kad je vratio u Gaetu. U junu 1920. godine podnio je detaljan izvještaj crnogorskoj vladi o stanju u Crnoj Gori. Ukazom kralja Nikole odlikovan je Obilića medaljom februara 1920. godine. U čin komandira unaprijeđen je 27. marta 1919. godine na śednici vlade u Parizu pod predśedništvom Milutina Vučinića. U čin brigadira crnogorske vojske proizveden je 27. jula 1921. godine na na śednici vlade. Tokom 1921. godine bio je zastupnik komandanta crnogorskih trupa u Italiji. Na mjesto komandanta crnogorske vojske u Italiji ostao je do njenog konačnog rasformiranja 21. decembra 1921. godine. Imao je namjeru da ide za Sjevernu Ameriku, međutim nije dobio vizu i odlučio se za odlazak za Južnu Ameriku. S grupom oficira 18. januara 1922. godine preko Napulja odlazi u Argentinu parabrodom „Sofija“. U Argentinu je stigao 23. februara 1922. godine, a dočekao ih je crnogorski počasni konzul Žerve Kazo. U Argentini je radio na formiranju organizacije za uspostavljanje Crne Gore, nabavci štamparije, a vodio je i aktivnu prepisku s članovima crnogorske emigracije. Član ogranka „Crnogorske slobodne stranke“ za Južnu Ameriku postao je 1924. godine, a bio je i član uprave toga ogranka. Podržavao je vladu generala Anta Gvozdenovića. Imao je namjeru da ode iz Argentine za Rusiju. Živio je na posjedu od kojeg se i izdržavao, a koji mu je dodijelila argentinska vlada u General Maderiago. Iz Argentine se vratio novembra 1928. godine za Italiju, kad je uz pomoć i garancije brigadira Marka Vučerakovića, preko Francuske došao u Belgiju. Po dolasku u Belgiju, pridružila mu se supruga Marija i đeca Savica, Bosiljka, Nikola i Radovan. U Belgiji je boravio u provinciji Lijež i bio vlasnik kafane „Vučji Do“. S porodicom je živio u Belgiji do 1931. godine, kad se po dobijanju amnestije, vratio u Crnu Goru. Po povratku u Crnu Goru bio je jedan od istaknutih članova Crnogorske stranke, ispred koje se kandidovao za predśednika opštine Cuce 1938. godine. Živio je u Cucama, a povremeno i u svojoj kući u Nikšiću.
Drugi svjetski rat edit
U toku Drugoga svjetskog rata nije učestvovao u Petrovdanskome saboru 12. jula 1941. godine. Pripadao je umjerenome krilu crnogorskih federalista, koje se, između ostaloga, protivilo oduzimanju teritorija Crnoj Gori. U cilju reafirmacije Crne Gore s grupom starih oficira i članova Crnogorske stranke formirao je marta 1942. godine vojnu formaciju pod nazivom „Crnogorska nacionalna komanda“, kasnije preimenovana u Lovćensku brigadu. Sve vrijeme bio je komandant tih snaga sa śedištem na Cetinju u činu brigadira. Odbio je da krajem februara 1942. godine šalje svoje jedinice u borbu protiv partizana u Bosni. Predstavnici NOB-a više puta upućivali su mu poziv da im se priključi. Po kapitulaciji Italije najveći dio sastava Lovćenske brigade priključio se jedinicam NOB-a. Kad je Lovćenska brigada rasformirana u novembru 1943. godine, Njemci su ga razoružali. Dobio je poziv za zasijedanje CASNO-a u Kolašinu 1944. godine kad je uputio svog izaslanika. Sredinom 1944. godine s grupom saboraca napuštio je Cetinje. Nakon oslobođenja Crne Gore proglašen je za odmetnika i za njim je organizovana poćera. U jednoj takvoj akciji ubijen je 13. marta 1947. godine na Bojanjem brdu u Cucama.
Pogibija edit
U narodnoj memoriji edit
Tužbalica edit
Tužbalica majke oficira UDB-e Raka Mugoše jedna je od najčuvenijih u istoriji Crne Gore. U njoj ona odaje priznanje ubici i ideološkome protivniku svoga sina, Krstu Popoviću, kao VITEZU CRNE GORE.
Tužbalicu je zapisao i prvi 1971. objavio u Nikšiću Obrad M. Višnjić (1901-1991) u svojoj knjizi „Anegdote i priče iz Crne Gore”. Komunističke vlasti Crne Gore ocjenjuju štampanje tužbalice „napadom na društveni sistem”. Pisac predgovora za knjigu, dr Novak Kilibarda, izbačen je zbog toga iz članstva u Savezu komunista Jugoslavije.
Najpoznatiji dio tužbalice, zapisao je Višnjić, glasi:
„Sine mio, jadan bio!
Zalud sam ti govorila
Kad si poša u poćeru:
NE PRILAZI GORSKOM ZVJERU,
NIJE KRSTO ZEC IZ GORE
NO JE VITEZ CRNE GORE!
LAKŠE ĆE TE ŽALIT MAJKA
KAD POGIBE OD JUNAKA“.[4]
Literatura edit
- Radoje Pajović, Kontrarevolucija u Crnoj Gori: četnički i federalistički pokret 1941.-1945., Obod, Cetinje, 1977.
- Dimitrije Vujović, Prilozi izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja, Univerzitetska riječ, Nikšić, 1987.
- Veljko Sjekloća, Krsto Popović u istorijskoj građi i literaturi, Podgorica, 1998.
- Šerbo Rastoder, Skrivana strana istorije: Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918.-1929., I-IV, Conteco, Bar, 1997.
- Šerbo Rastoder, Crna Gora u egzilu 1918.-1925., I-II, Istorijski institut Crne Gore, Podgorica, 2004.
- Martinović Srđa, Generali Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, FCJK, Cetinje, 2016.
Vanjske poveznice edit
Izvori edit
Martinović Srđa, Generali Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, FCJK, Cetinje, 2016.