Wt/zea/luus

Zeêuws

'n 'Oôdluus, deugelicht en vergroôt

Etymologie

Over Middelnederlands luus en Oudnederlands *lūs van Oergermaons *lūs, Oer-Indo-Europees ok *lūs. Dit woôrd ei vedder alleên cognaoten in 't Keltisch (Welsh llauen, Cornisch lowen, Bretoens louenn); meschien is 't in aore taelen deu taeltaboes in onbruuk gerocht.

Omschrievienge

luus m/v

Bietend insect uut orde Phthiraptera, in 't biezonder d'n 'oôdluus (Pediculus humanus capitis)

Uutspraek

[lys]

Verbugienge

meêrvoud luzen, verkleinwoôrd luusje

Afleiienge

luzig

Saemenstelliengen

Uutdruksels

Zò flauw as 'n luus, vreêd flauw (van d'n trek/'oenger)
ʼn Leven è as 'n luus op 'n kleskop, 'n goed leven è, ok: as 'n luus op 'n teêrtunne
Vertêre as 'n luus op 'n sparre, omkomme van gebrek
Beter 'n luus in de pot as acheêl gin vet, beter wat as niks
Ze heit 'n luus in 't ôre, z'eit 'n onecht kind Goerees
Hie zit of 'n 'n luus in z'n ôre heit, 'ie zit 'r verbouwereêrd bie Goerees
Je kan wè 'n luus op z'n buuk kraeke, 'ie is vreêd dikke, veraol gezeid as t'r êne vee gegete ei
Gin luus è om doôd te doeën, vreêd aerm weze, ok Gin luus kunne kraeke
De luzen op je kop boste, 'n stevigen drienker weze, mae
- Ete dan de luzen op je kop boste, 'n grôten eter weze
De luzen bin zò erg nog nie, mae de neten..., 't probleem is nog nie zò groôt, mae de gevolgen d'rvan kunne vee erger weze
De neten è't erger as de luzen, wien-a't 'r 'n beste an toe is, 'ôre je 't 'ardste klaege
Van je eigen luzen oor je 't 'ardst gebete, jen eige fermielje/je naesten zurg(e) vò de groôste ellende, ok: Zò oor je van jem eoige luzen de kop afgebete
A j' uut de luzen bin doeë de neten 't, a je vò je kinders gezurgd eit, kom de zurg vò je kindskinders d'rbie
Eêst krie je de luzen, dan de neten, 'tzelfde
As de luzen je niet biete, doewe de neten 't Goerees
Dae kan t'n nog 'n luus van kraeke, daer eit 'n nog baet bie
ʼt Gaet as 'n luus op 'n teêrtunne, dit zit ging vaert achter (mae zie boven)
Kopje stoôt, luusje doôd, gezeid tege 'n kind dat-a z'n 'oôd stoôt.
Liegen dan de luzen op z'n kop bossen, aolles bie mekaore liege Land-van-Kezands
De luzen in 'n andere weie jaogen, z'n kop kraeuwe Land-van-Kezands

Varianten

luze

Ontlêniengen

loes, lues Neger'ollands

Vertaeliengen

Afrikaons: luis
Araobisch: قَمْلَة‎ (qamla(h)) v
Chinees (Mandarijn): 蝨子, 虱子 (shīzi)
Duuts: Laus v
Frans: pou m
Westerlauwers Vries: lûs, lús ('ier en dae) g; biter g
- Schiermonnikoôgs: lúes
Hindi: जूँ (jū̃) v
Iengels: louse
Japans: 虱, シラミ (しらみ, shirami)

Latijn: pulcis m
Limburgs: luis etc. (westelijk), loes (oôstelijk) v
Nederlands: luis v
Nedersaksisch/Platduuts: luus, loes, Luus (in Duusland)
Oudgrieks: φθείρ (phtheir) m
Portugees: piolho m
Russisch: вошь (vosj') v, во́шка (vósjka) v
Spaons: piojo m
Swahili: chawa kl. 9, 10
West-Vlaems: luze v

Bronnen

Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 1964, ¹⁰1998: blz. 562, 563

K. Fraanje c.s. (red.), Supplement Woordenboek der Zeeuwse Dialecten. Van Velzen, Krabbendieke, 2003: blz. 165

Nicoline van der Sijs (2010, saemenstellienge), Etymologiebank

Nicoline van der Sijs (2015, saemenstellienge), Uitleenwoordenbank bie 't trefwoôrd 'luis'