Kichwa runakunaka Abya Yalamanta Ayllu runakunami kan. Paykunaka Ecuador mamallaktapi Punasuyupi Antisuyupipashmi kawsan. Paykunaka kichwa shimita (Runa shimi) riman. 2001 watapi, INEC nin 451 783 kichwa rimakkunaka Ecuador mamallaktapi kawsarka, ashtawan Chimborazo markapi (125 771, Imbabura markapi (62 079), Cotopaxi markapipash (50 070). Antisuyupi paykuna Napo markapi (37 166), Orellana markapi (21 073), Pastaza markapipash (13 813) kawsan[1]. CODENPE nin Antisuyu kichwa runakunaka mamallaktayukmi kan, paykuna ishkay llaktakunapura chawpishkami kan : Pastaza runakunaka Pastaza markapi kawsan, Napurunakuna shuk Antisuyupi markakunapi kawsan. Antikunapi kawsak kichwa runakunaka chunka-sukta runallaktapura chawpishkami kan, shinapash tukuy chay runallaktakunaka ECUARUNARI tantanakuypi tantanakushkami kan.
Shinallatakmi, kichwa runakunaka Perú mamallaktapi, Loreto suyupi kawsan[2], paykunaka Colombia mamallaktapipash, Putumayupa manyakunapi kawsan[3].
Ñawpa pachamanta hatun katariykunata rurarkanmi, icha shul ayllu runakunawan, icha kicha runakunapuralla, shina Fernando Daquilema pushakpa hatun katariy (1871 watapi), 1990 watapa hatun katariy tukuy Ecuador mamallaktapa ayllu runakunawan, ashtawan shuk katariykunami. Kichwa runakunapa wakin pushakkuna chay shutikunami kan : Tránsito Amaguaña, Dolores Cacuango, Luis Macas, Marlon Santi, Humberto Cholango, Nina Pacari, Awki Tituaña, Fernando Daquilema. Sumak kichwa killkakkunaka chay shutikunami kan: Ariruma Kowii, Luis Cordero Crespo. Shuk riksishka kichwa runakunaka kay shutikunami kan: Mesías Maiguashca, ashtawan, ashtawanpash.
Ashtawan yachakunkapak
editKaypipash rikupay
editMaymanta surkushka
edit- ↑ Instituto Nacional de Estadísticas y Censos (INEC) La población indígena del Ecuador, Análisis de estadísticas socio-demográficas, INEC, 2006. p. 37
- ↑ Pueblo Secoya y Kichwa demandan respeto a sus territorios, AIDESEP, 2011
- ↑ Kichwa Leguízamo - claves Runas Antisuyu
|
Ecuador mamallaktapa runallaktakuna | 
|
|---|---|---|
| Mamallaktayuk: Achuar · Andoa · Awá · Chachi · Cofán · Épera · Secoya · Shiwiar · Shuwar · Siona · Tsa'chila · Waorani · Zápara · Antisuyu kichwa runakuna ( Napurunakuna · Pastaza runakuna) | ||
| Kichwa runallaktakuna: Chibuleo · Karankikuna · Kayambi · Kañari · Kisapincha · Kitu Kara · Natabuela · Otalavo · Palta · Panzaleo · Pasto · Puruhá · Salasaka · Saraguro · Tomabela · Waranka | ||