Wp/kus/Upper West Region

< Wp‎ | kus
Wp > kus > Upper West Region

Upper West Region dinɛ bɛ Ghana la bɛnɛ north-western lʋgʋr ni bɛ Ghana[1] ka di tɔd nɛ Upper East Region bɛ di ya-nya'aŋ, ka Northern Region dinɛ men bɛ ya-tuon, ka Burkina Faso bɛ di Ya-datiʋŋ. Upper West regional tɛŋtita'ar anɛ Wa. Di anɛ Head of State da zi'el Upper West, Flight-Lieutenant Jerry Rawlings bɛ yʋʋm 1983 yinɛ Provisional National Defense Council (PNDC) langimanam yʋʋm la ni. Zin'ig da paami yi Upper Region sankan la, dinɛ yʋ'ʋn an Upper East Region nanna la. Wɔɔ yʋma pistan' nɛ anu nwa, di anɛ region bil ti Ghana kpɛ' ti paae yʋʋm 2018 la ni dinɛ ka region nam ayuobʋ da paami pɛ'ɛs ka di yinɛ Nana Addo Dankwa Akufo-Addo yʋʋm lag ni; kɛt ka region nam la kanl yʋ'ʋn an piinɛ ayuobʋ.

Upper West Region
region of Ghana
ContinentAfrica Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
CapitalWa Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityGhana Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location10°20′0″N 2°15′0″W Dɛmisim gbɛlima
Shares border withUpper East Region, North East Region, Savannah Region Dɛmisim gbɛlima
Map

Din bɛ zin'isia nɛ di bɛdim

Zin'ig nɛ labisim

Upper West Region anɛ region piiga nɛ ayuobu banɛ bɛ Ghana a yinne. Li bɛnɛ ya’datiŋ-ya’aŋ Ghana sʋ’ʋlim ka li bɛnɛ latitude 9.8°- 11.O° North nɛ longitude 1.6°- 3.0 West, ka Burkina Faso bɛɛ li datiŋ.[2] Li lus tɛŋgbaʋŋ wʋʋ 18,476 square kilometers, ka lin anɛ piiga nɛ ayi’, nɛ pʋdʋgir ayɔpɔi, kɔbʋga pʋʋgin (12.7%) Ghana tɛŋgbaʋŋ wʋsa. Ghana-Burkina Faso datiŋ nwa ya’ya’aŋ anɛ Upper East regionNorthern regions, ka li dagɔbʋg an Northern region, ka li Ya-tuona an western Ghana-Burkina Faso. Linɛ paas regions nam ayɔpɔi zu'oe gaadi ba taaba Ghana sʋ’ʋlim wʋsa, ka li mɔr districts piiga nɛ yinne. Lin bɛi zin’ig sia la kɛ ka Upper West Region mɔr da’ diib nɛ tɛŋ banɛ kpie ba ka ka’ Ghana sʋ’ʋlim ka mɔr nɔɔr naalig nɛ tɛŋ sieba, amaa nimbɛ’ɛdnam tʋʋma nɛ wina’am tʋʋm sieba linɛ nwɛnɛ mɔɔg bugum nyɔ’ɔb, wiim nam nɛ daamug sieba nam, mɔr zaba la’adi fan’ad nidib nɛ yɛla bɛdego banɛ bɛ tɛŋ banɛ kpie ba la anɛ daamʋgʋ tisi ba.[3][4][5]

Zin'ivɛnlla

Wechiau Hippopotamus Sanctuary bɛnɛ Wa dagɔbʋg-yatuon, dɔlisid Black Volta River linɛ bɛ Wa West District. Gwollu Wall bɛnɛ Sissala District ka li anɛ Ghana zugraan kʋdʋg- Dr. Hilla Limann tɛŋ dʋadig.[6]

Diib

Upper West Region dimi dit disieba tita’am anɛ sa’ab bɛɛ sao bɛɛ Tuo Zaafi linɛ ka ba buon TZ bɛɛ T-Zed na’asaal pian’adin.[7]

Da' diib

Upper West Region da’adiib nɛ ba tʋʋma anɛ kpaadib (agriculture). Ba bʋnbʋtta sieba anɛ corn, millet, peanuts, okra, shea tree, nɛ rice. Sheep, goats, chickens, pigs nɛ guinea fowl ka ba gɔsidi ba, ba ni’im nɛ ba gɛla yɛla. Region la ʋʋn ni wa’am la zug, li paad wʋʋ yʋʋm nwadis piiga paae nwadis anu (October to May), nidib bɛdegu bas region la ka kɛŋ ya’dagobug Ghana sʋ’ʋlim ye ba tʋm tʋʋma.

Ninwisigir

All Stars FC, Premier League Football

Sakuya

Sakur banɛ ka ba yʋ’ʋr yi region la ni sieba an St. Francis Xavier Junior Seminary, St. Francis Girls of Assis, St. Michael Boys - Nandom, St. Ignatius of Loyola SHS, Queen of Peace SHS, lawra Senior High School, Kanton Senior High School, Wa Senior High School, Wa Senior High Technical Scool, Wa UDS, Jirapa Nursing Training College, Jahan Training College, Wa Technical University, etc...}}

Din pu si'em

Region la tʋmmi li tʋʋma dɔl local government system. Lin an siem la anɛ ye, regional mɔr MMDA's ayɔpɔi (Metropolitan kai, Municipal nam anu nɛ Assemblies nam ayuobu).[8] District, Municipal or Metropolitan Assembly nam la, tuongat anɛ Chief Executive, ka one zie gɔmena nɔba zug ka nyɛ paŋi yi Assembly linɛ ka li kpɛɛm an presiding member one ka assembly members la mɛŋ gaŋ. Lin an si'em zina nwa:

District banɛ bɛ Upper West Region[9]

Districts of the Upper West Region
# MMDA Name Capital MMDA Type Population
1 Daffiama-Bussie-Issa Issa Ordinary
2 Jirapa Jirapa Municipal
3 Lambussie-Karni Lambussie Ordinary
4 Lawra Lawra Municipal
5 Nadowli-Kaleo Nadowli Ordinary
6 Nandom Nandom Municipal
7 Sissala East Tumu Municipal
8 Sissala West Gwollu Ordinary
9 Wa East Funsi Ordinary
10 Wa Municipal Wa Municipal
11 Wa West Wechiau Ordinary

Nintitada banɛ yi ani

Upper West Region nintitada nɛ nimbanɛ yʋ’ʋri yi sieba an:[10][11]

·        President Dr. Hilla Limann yit Gwollu,

·        Al-Haji Amin Amidu Sulemana yit Jawia

·        Kuoro E. K. Mumuni Dimbie yit Wallenbelle

·        Hon. Bede Ziedeng yit Lawra

·        Cardinal Peter Poreku Dery yit Nandom,

·        Peter Nanfuri yit Jirapa,

·        Kwesi Nyantakyi yit Wa,

·        Samini yit Wa-Sombo,

·        Wiyaala yit Funsi

·        Naa Polku Konkuu Chiir yit Nandom

·        Naa (Dr.) Puore Puobe Chiir yit Nandom

·        Rear Admiral Chemogoh Kevin Dzang (MSG) yit Nandom

·        Benjamin Kunbuor yit Nandom,

·        Rt. Hon. Alban Sumana Kingsford Bagbin yit Sombo

·        Former Deputy Regional Minister Kale Cezario

·        Lawyer Wahid Bampuori-Iddrisu yit Wa

·        Ambrose Dery yit Nandom

·        Chief Simon Diedong Dombo yit Jirapa

·        Justice Yonni Kulendi yit Issa

·        Sangu Delle yit Nandom

·        Maazu Dramani Bayuoni yit Tumu

·        Hon.Dr.Rashid Pelpuo yit Wa

·        Prof. Frederick McBagonluri

·        Dr. Samad Dimbie yit Wallenbelle

·        Dr. Frederick Dudimah yit Sakai

Tiga banɛ bɛ Upper West Region

Tiga banɛ bɛUpper West Region anɛ:[12]

·        Damba Festival

·        Dumba Festival

·        Paaragbiele Festival

·        Kobine Festival

·        Kakube Festival

·        Gologo/Golib Festival

·        Fao Festival

·        Samanpiid Festival

·        Feok Festival

·        Adaakoya Festival

·        Kuure Festival

·        Tengana Festival

·        Boaram Festival

Gbanvɛɛnsa

  1. https://citinewsroom.com/2021/05/sissala-west-mp-laments-exclusion-of-sissala-areas-from-eu-funded-road-projects/
  2. https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Upper_West_Region#cite_note-7
  4. https://statsghana.gov.gh/regionalpopulation.php?population=MTUwNDMxMDk2MS40NjA1&&Upper%20West&regid=9
  5. https://web.archive.org/web/20100211155843/http://www.ghanadistricts.com/region/?r=9
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/Upper_West_Region#cite_note-8
  7. https://www.tasteatlas.com/tuo-zaafi
  8. https://www.citypopulation.de/en/ghana/admin/10__upper_west/
  9. http://www.geohive.com/cntry/ghana.aspx
  10. https://web.archive.org/web/20120103194849/http://www.ghana.gov.gh/index.php/governance/regional-ministers
  11. https://web.archive.org/web/20210520113633/https://www.graphic.com.gh/news/general-news/ghana-news-work-to-start-on-670-km-feeder-roads-in-upper-west.html
  12. https://touringghana.com/upper-west-region/