Sa'ab anɛ di kpɛŋi tis Ghana tudu sʋ'ʋlim nidib. Buudi bɛdegʋ dit sa'ab nɔɔr ayi' bɛɛ nɔɔr atan' dabsir wʋsa pʋʋgin. Buud banɛ diti li la sieba anɛ Kusaas, Mampuris, Gures bɛɛ Farfarnam, Dagaab hali nɛ buud banɛ kpɛlim. Sa’ab anɛ Kusaas dikpɛŋa ayinne linɛ tisid ninsaal ningbina laafi nɛ paŋ. Di pʋ tit ban’asɛ ka lɛɛ maanɛ fʋ ningbina kɛt ka fʋ nɔbigid nɛ laafi nɛ paŋ giribir.
La’abanɛ mɔri mɔn sa’ab
Saŋa kanɛ gaad la, zʋʋd banɛ ka ba da mɔri mɔn sa’ab anɛ; naara bɛɛ za’ bɛɛ bɛlkɔ bɛɛ naga. Amaa teŋ la pʋ lɛŋ mɔr kʋ’ʋlim la, nidib paam yʋ’ʋn bʋtnɛ kawɛnna nɛ akʋwɛrig ka mɔri mɔn sa’ab; amaa sieba nan kpɛŋ bʋt ki bama bi'el bi'el. Kʋdimin la, la’abanɛ ka fʋ na zaŋi mɔn sa’ab anɛ; tan dʋk linɛ an sa’adʋk nɛ zɛndʋk nɛ sa’avugir nɛ tanlaa nɛ sa’awan nɛ sa’abia. Amaa zʋmaakaŋa nwa pu'ab pamm yʋ’ʋn mɔri kut dʋkʋ mɔn sa’ab ka mɔr kut dʋkʋ dʋgid zɛɛnd. Ba mɛ mɔri kuribanamɛ niŋid sa’ab nɛ sɛɛnd.
Sa'ab zɛɛnd
Zɛnbanɛ ka ba ditnɛ nɛ sa'ab zu'oya amaa ba sieba anɛ; ma’amma’asa bɛɛ ma’ankpi’emis nɛ sɔ’ɔd nɛ nyiri nɛ vuua nɛ saalim nɛ bɛ-udi, nɛ nɔɔm nɛ bit nɛ bɛrigis.
Ban mɔn sa'ab si'em
Fʋ ya’a ye fʋ mɔɔn sa’ab, fʋ na dɛŋi keŋ nɛɛmi fʋ za’ bɛɛ kawɛnna bɛɛ naara zɔ’ɔm.
Fʋ ya’a nɛɛm zɔ’ɔm la fʋn gbin’e zɔ’ɔm la nwɛnɛ nu’ukukudus piiga niŋ ku’omi’isim dʋkin bɛɛ penti rɔba ni ka suugi li pɛ’ɛl nɛ ku’om ka kɛ li zi’en nintaŋin dabismum linɛ na kɛ ka li mi’ig tɔ’ɔtɔ’ɔ.
Fʋ ya’a dʋgʋl sa’adʋg la bugumin, fʋn siligim ku’omi’isim la niŋ sa’adʋkin la ka lɛbisi pibil. Ku’om la ya’a lɛ’ɛg ka fʋ gbin’e zɔ’ɔm kpi’emis la ka yaae ku’omi’isim zɔ’ɔm la gɛndigi saami li kpa’ae niŋ ku’om linɛ lɛ’ɛd la ni ka nɔk sa’avugire gudigidili hali ka li ti lieb sa’abɛɛnr.
Li ya’a lieb sa’abɛɛnr la, ka fʋ kabig bɛɛ aŋi li pʋsʋkʋ niŋ laan ka yʋ’ʋn gbi’e zɔ’ɔm kpi’emis la zemis fʋn bɔɔd ye sa’ab la zem si’em niŋ sa’abɛɛnr linɛ lɛ’ɛd dʋkin la ka pin’ili gudigid. Fʋ na keŋ tuonɛ gudigid hali ka zɔ’ɔm kpi’emis la wʋsa gɛndig sa’abɛɛnr la lɛbig sa’agan’alʋg. Fʋ na lɛn kabig sa’abɛɛnr linɛ bɛ laan la paas sa’agan’alʋg la bɛ dʋkin la ka lɛn gudigid tɔ’ɔtɔ nɛ paŋ hali ka sa’ab la ti lɛbig sa’abʋgʋsʋg ka zian’ak sʋ’ʋŋa.
Fʋn gudigid la wʋsa, di nar ye fʋ kɛ’ ka bugum wʋm dʋg la gbin. Fʋ ya’a mɔn ka tɛn’ɛbid sa’ab la ti nyɛ ka li bi’igi siak kɔɔnsʋg, fʋ yʋ’ʋn na zaŋi fʋ sa’abia kɔɔns sa’ab la niŋ sa’ab laasin la.