Wp/kiu/Zazaki

Zazaki

Diyalektê zonê Zazaki (khewe : Zazakiyê Zımey, sur : Zazakiyê Merkezi, laciwerd : Zazakiyê Veroji)

Zazaki zonê Zazauno, aidê gruba Zonunê İrankiuno, zonê do İrankiyê zımey rozawanio, yanê zonunê Farıski, Gileki, Kurdki, Beluçki, Guranki, Sengserki, Mazenderanki, Talışki ra nejdiyo. Mıntıqa Mezopotamya zımey u Anadoliye de texminen 3-4 milyon mordemi Zazaki qesey kenê. Tırki u Kırdaski ra tepia hetê reqemi ra zonê hirêino. Tesbitê ilmdarunê Zazaki (Dımılki, Kırmancki) ra kokê ho reseno zımê İrani mıntıqa Deylemi (Gilan). Hetê tarixi ra ki Partki u zonê Avesta ra nejdiyo.

Weziyetê Zazaki

Hata roza ewroêne Zazaki resmi nêbi, tek teyna be qesey-kerdene ra ardo na roze. Feqet oncia ki gorê şert u şurtê ho rınd pay ra mendo, edebiyato qeseykerde u ğezna ho dewletiya. Heto jü ra ke tarix de elifbê ho nêvıraşto, edebiyatê huyo nuşte hama çinê biyo, heto bin ra ki ilankerdisê Cumurêtê Tırkiya ra dıme, bınê namê siyasetê "Tırk-kerdene" ra dewleta zordeste no zon men kerd, taliyê nê zoni xırabın şi. Zazaki u zonê bini welatê ho de, ho be ho rê kerd tomete, fist bınê bandıre. Kami ke kerdêne ke zonê ho de bınuso ya ki zon u kamiya sarê ho sero qurde bıkero, sero tedqiqat vırazo, ceza werdêne, kotêne hepıs. Halbıke heqa insania tewr tabiya ke zonê ho qesey bıkero, pê bınuso, qezetey u kıtaban vezo, ey ravêr bero.

Nejdiyê se (100) serro ke Zazaki ilm de zonê do hoser qewıl beno, feqet xebera alemi nae ra xêlê zeman çinê biye. Na raştiye nê vist serrunê peyênun de vejiye meydan. Roştberun u nuskaru çıqa ke pêserokun u kıtabunê ho de na arde zon, zafeteni welat de hona nêzanenê; taê ki çımunê ho nanê hurê.

Dewlete zonê huyo resmi na ro, radon u qezetey u edebiyat, peydêna televizyon de tek teyna Tırki bi. Heni kerd qafıka mılleti ke Tırki qıymetın bi, zonê mehelliyê bini bêqıymeti biy, caê de nêvêrdêne. Mektebu de cebr u zor ra Tırki salıx diya. Dewu de Zazaki çıqa ke qesey biyêne ki, siyaseta dewleta zoni koti biye kar, sari pede huwiyet u zonê ho ra serm kerdêne, çêun de zonê ma u piyê ho qesey nêkerdêne, be domanunê ho salıx nêdêne, cı nêmusnêne. Dewlete serba ke inkar bıkero, poltika "lehçe"y vete. Zazaki kerd diyalekt ya ki şive, kamiya sari kerde "kamiya bıni" (alt-kimlik) ke salê sar ho ro megıno, ho ra düri kuyo, zon u zagon (kultur) u kamiya ho rê xam bo. Heyf ke hona ewro ki taê politika "lehçe"y dıme raê, cı ra nêvışinê. Peyê coy insani koti ra zon u kokê ho dıme, saiya raya ilmi ra ni siyasetê inkar u "lehçe"y iflas kerd.

Mabênê zonunê İrankiu de caê Zazaki

Zonzanaoğê iranolociye ra gore Zazaki wertê zonunê İrankiu de zonê do hosero.

• İrankiyê Zımê Rozawani   (24 zoni, 31 milyon qeseykerdoği)
  • Medki : Medki † (İrankiyo khan)
  • Partki : Partki: † (İrankiyo wertên)
  • Xezerki
    • Gileki, Mazenderanki : Gileki (1,3 Mio), Mazenderanki (2,2 milyon), Gurganki †
    • Semnanki : Semnanki, Sengserki, Sorxeki, Lasgerdki (pêro pia 50 hezar)
    • Talişki : Talışki (1 milyon)
    • Azerki : Azerkiyê İrani ("Tatkiyê Veroji") (220 hezar)
  • Kurdki-İrankiyê merkezi
    • Kurdki
      • Khurmanci (Kırdaski) (Kurdkiyê zımey) (10 milyon)
      • Soranki (Kurdkiyê merkezi) (4 milyon)
      • Kelhurki (Kurdkiyê veroji) (3 milyon)
    • İrankiyê Merkezi : Tefrışki, Mehelletki-Xunserki, Keşanki-Natanzki, Gazki, Yezdki-Kermanki-Navinki, Kavirki, Siwendki
  • Gurgani (Hyrkan)
    • Zazaki (Kırmancki, Dımılki, "Zonê Ma, So-Bê") (2-3 milyon)
      • Zazakiyê zımey
      • Zazakiyê merkezi
      • Zazakiyê veroji
    • Guranki (Bacelanki, Şebaki, Hewramki, Sarlki uêb.) (400-500 hezar)
    • Beluçki
    • Sengserki

Diyalektê Zazaki

Gorê İranolog Ludwig Pauli, hirê (3) diyalektê Zazaki estê:

1. Zazakiyê Zımey

Dêrsım, Erzıngan, Gumısxane (Kelkit), Varto, Xınıs, Tekman, Çat, Aşqale, Şêvaz (Qoçgiriye) [1]

2. Zazakiyê Merkezi

Pali-Çolig, Hêni, Xarpêt, Piran, Lıcê, Erğeni, Qulp

3. Zazakiyê Veroji

Çermug-Şêwrege, Alduş [2]

Yê Lıcê, Erğeni, Qulp, Maden mordem şikino mabênê diyalektunê merkez u veroji bıhesabno. Fekê jê Modki, Sarız u Aqseraiye ki fekê kalekê, ni mabênê merkez u veroji de manenê.

Alfabê Zazaki

Alfabê Zazaki de 32 herfi estê.

Herfê gırşi: A B C Ç D E Ê F G Ğ H I İ J K L M N O P Q R S Ş T U Ü V W X Y Z

Herfê qıji: a b c ç d e ê f g ğ h ı i j k l m n o p q r s ş t u ü v w x y z

Herfê vengıni (8): a e ê ı i o u ü

Herfê bêvengi (24): b c ç d f g ğ h j k l m n p q r s ş t v w x y z

Wendisê herfu ebe nımunê çeku

herfe	wendis [IPA]	Zazaki	Farski	İngilizki	Almanki	İspanyolki
a	a [α]	asmên	âseman	sky	Himmel	cielo
b	be [b]	bıze	boz	she-goat	Ziege	cabra
c	ce [dz / dj]	cemed	yakh	ice	Eis	hielo
ç	çe [ts / tsh]	çê	xâneh	house	Haus	casa
d	de [d]	dare	derakht	tree	Baum	árbol
e	e [ε]	ez	man	I	ich	yo
ê	ê [e]	dês	divar	wall	Wand, Mauer	pared
f	fe [f]	fek	dahân	mouth	Mund	boca
g	ge [g]	gırs	bozorg	big	groß	grande
ğ	ğe [gh]	ğezale	ghazal	gazelle	Gazelle	gacela
h	he [h]	hak	toxm	egg	Ei	huevo
ı	ı [ə]	bırr	jangal	forest	Wald	bosque
i	i [i]	isot	felfel	pepper	Paprika	pimiento
j	je [zh]	jên	zên	saddle	Sattel	silla
k	ke [k]	koli	hizom	firewood	Feuerholz	leña
l	le [l]	lew	lab	lip	Lippe	labio
m	me [m]	most	mast	yogurt	Joghurt	yogur
n	ne [n]	name	nâm	name	Name	nombre
o	o [o]	oğır	nikbakht	good omen	gutes Vorzeichen	buena suerte
p	pe [p]	porr	moo	hair	Haar	pelo
q	qe [q]	qatır	qatir	mule	Maultier	mulo
r	re [r]	ri	roo	face	Gesicht	cara
s	se [s]	sole	namak	salt	Salz	sal
ş	şe [sh]	şêr	şêr	lion	Löwe	león
t	te [t]	tı	to	you	du	tu
u	u [u]	ustıne	sotun	column	Säule	columna
ü	ü [ү]	düri	dur	far	fern	lejos
v	ve [v]	vore	barf	snow	Schnee	nieve
w	we [w]	ware		tableland	Sommerweide	meseta
x	xe [kh]	xal	xal/dâi	uncle (paternal)	Onkel (väterlicherseits)	tío
y	ye [y]	yene	adineh	Friday	Freitag	Viernes
z	ze [z]	zon	zabân	tongue; language	Zunge; Sprache	lenguaje; lengua

Alfabe ra qêri vengê bini

Zazakiyê zımey de:

çh kh ph th rr

Zazakiyê merkezi de:

uı

Zazakiyê veroji de:

´a ´e ´h ´l ´s ´t û

Ferqê vengu /herfu

á	a	o
?	asmên	oğır

b	p	ph
ban	porr	phon

c	ç	çh
cem	çım	çhem

d	t	th	ť
dü	tüye	thüye	ťeyr (theyr)

é	e	ê
érd (hard)	des	dês

f	v	w
fek	vore	ware

g	k	kh	q
galık	kal	khal[ık]	qal

ğ	h	ħ	x	y
ğele	hal	ħal	xal	yene

ı	i
bın	bin

j	ş
jên	şêr

l	´l
lınge	łınci

m	n
mor	non

r	rr	ŕ
sare	serre	seŕ[ı]

s	ś	z
sole	śi (kemere)	zıme

u	ü	û
ustıne	lüye	łûr (merro gırs)

Mordemê ilmê zonê Zazau (Zazalociye)

• Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg,[3].

• Lynn Todd, Terry. (1985) "A Grammar of Dimili" University of Michigan,[4].

• Gippert, Jost. (1996) "Historical Development of Zazaki" Frankfurt University,[5].

• Gajewski, Jon. (2003) "Evidentiality in Zazaki" Massachusetts Institute of Technology,[6].

• Gajewski, Jon. (2004) "Zazaki Notes" Massachusetts Institute of Technology,[7].

• Larson, Richard. and Yamakido, Hiroko. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Stony Brook University and University of Arizona,[8].

• Iremet, Faruk. (1996) "The difference between Zaza, Kurdish and Turkish" Stockholm, Sweden,[9].

Qayt Ke

• Zaza
• Zon

Çımey

• Zon u kulturê Zazau
• Enstitüyê Zazaki
• Radio AvestaZazaki
• Avesta Hana Farsi Zazaki
• Pêserokê zon u kulturê Zazau
• Pêserokê zon u kulturê Zazau
• Neşırxanê kıtabê Zazaki