Wp/kiu/Tewrate

Tewrate gorê itıqadi Hz. Musay rê ama u kıtabê do bımbareko. İbranki de manê Tewrate "qanun" u "zanais"o.

Tewrate u tarixê Tewrate

Hem hetê mana ra, hem hetê namu ra, hem ki hetê nuşteyê ke tede estê, ine ra, Tewrate sero zaf fıkr u vatey cia-cia estê. Ferheng de "Tewrate" ekseriyeten jü çekuya Arebki yena qewıl kerdene u Tewrate nuşina. Hama çekuya (kelima) "Tewrate", çekuyê da İbrankiya. İbranki de mana Tewrate ("Torah"), yanê "qanun" u "zanais"o. Yunanki de Tewrate rê vanê Pentateuch u mana cı ki "phonc cildi"a (penta: phonc, teuchos: cild). Ya ki mana Tewrate “Kıtabê Qanuni” (Books of the Law), dano. Tewrate be Zazaki "Pêamaiso Kehan", "Kıtabo Bımbarek"; Kırdki Peymana Kevn, Kitêba Muqedes; Tırki Ahd-i Atik, Mukaddes Kitap; İngilızki The Old Testament, Pentateuch uzn. vacino.

Tewrate kıtabê do gırsa. Kıtab be ho 39 qısımio. Ni qısımi niyê:

Afernais Veciyais Levilıji Amori Namekerdene Yeşu

Hakımi Rut Samuel I Samuel II Padişay I Padişay II

Tarixi I Tarixi II Ezra Nehemya Ester Eyub

Mezmuri Meseley Sılêman Vaiz Neşidey Neşidan İşaya

Yeremya Mersiyê Yeremyay Hezekiel Daniel Hoşea Yoel

Amos Obadya Yunus Mika Nahum Harakkuk

Tsefanya Haggay Zekerya Malaki

Her qısım ho sero hondê kıtabêo. Tırkiyê cı 900 perrio. (9) Xrıstiyani baweriya ho teyna İncıl nê, hama her dı kıtabu ki, hem Tewrate hem İncıl, anê. Yahudiy baweriya ho teyna be Tewrate anê. Hama zu qısımê Yahudiy u ekseriyetê alımu (ilahiyatwanu) teyna phonc kıtabunê verênunê Tewrate qewıl kenê. Ni phonc kıtabi: Afernais (Tekvin), Veciyais (Çıkış), Levilıji, (Levililer), Amori, Namekerdene (Tesniye). Be İngılızki namê ni kıtabu: Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers u Deuteromonomyê.

Tewrate, rozakotena miyanêne (wertêne) de kıtabo semawiyo verêno ke Hz. Musay rê ama. Tarixê Tewrate hata hirê hazar u phoncsey (3500) serre hesebino. Tewrate be ho sıftekerdena mordemêni (insanetiye) ra heta seserra çarine İra (İsay ra aver) basê qomu, süku, medenêtu, dinu, herbu, felaketu uib. kena. Tewrate jü rae de nênuşiya, teqriben miyanê 900-1000 serre de ama pêserarden u nustene. Nustisê ni kıtabi 1450 İra ra dest pê ken u hata seserra dıyine dewam keno.

Nustisê Tewrate sero ki ixtılaf u mınaqese esto. Yahudiyê mıhafezekari u taê tarixzan u teologi (ilahiyatçi) idia kenê ke "phonc kıtabê Tewrata verêne" Hz. Musay be ho çewres serre miyan de nustê. Tewrat u İncıl de zaf cau de, heta Qurane de vacino ke Musay be ho no kıtab (Tewrate) nusto. Tarixê nustisê ni phonc kıtabunê verênu niaro:

1. Afernais (Genesis): Tarixê nustişi: 1450-1410 VI, nuştoğ Musa.
2. Veciyais (Exudos): Tarixê nustişi: 1450-1410 VI, nuştoğ Musa.
3. Levilıji (Levicus): Tarixê nustişi: 1450-1410 VI, nuştoğ Musa.
4. Amori (Numbers): Tarixê nustişi: 1450-1410 VI, nuştoğ Musa.
5. Namekerdene (Deuteromonomy): Tarixê nustişi: ---1410 VI, nuştoğ Musa. (10)