Wp/ann/Zambia

< Wp‎ | ann
Wp > ann > Zambia

Zambia (òrere Republic of Zambia me uketchieen̄) ìre ido kpunu Emen-awaji. Ìkup me agan̄ osiki me lek Afirika agan̄ Etete [south central Africa][1] ubọk geelek îrebe ke inu-nge emọnọ ibe ke ido ya ìkup me Afirika agan̄ Mbum-ura. Ìkup me usọk oniin̄ ere Afirika agan̄ Etete, agan̄ osiki mè agan̄ mbum-ura echichinibe.[2] Ido ìtatap ikana ọmọ ìre Kongo Kinshasa me agan̄ inyọn̄, Tanzania me agan̄ inyọn̄ mbum-ura, Malawi me agan̄ mbum-ura, Mozambik me agan̄ osiki mbum-ura, ZimbabuweBotsuwana me agan̄ osiki, Namibia me agan̄ osiki ichep-ura, mè Angola me agan̄ ichep-ura. Ama ibot kan̄ ìre Lusaka eyi òkup me agan̄ etete osiki me [south central] me ido ya. Owuwa ene ìluk me ido ya eluk me agan̄ Lusaka mè me ama agan̄ ekirọkọbe kọpa [Copperbelt Province] òkup me agan̄ inyọn̄ mbum-ura; ama iba chi ere achubọk ebon mbubek me ido yi.

Egop Zambia
Iman̄-ido Zambia
Okwa-ido: Nan̄a keke kọt okwa ofolek Zambia, me nganga mè utelelek
Ogugo-ijọn̄

Me oka mgbọ, ebi Kọisa [Khoisa] ekiluk me lek ijọn̄ ya sabum ebi Bantu enikọp uran̄ inu me emen senturi akọp mè ita. Igọọk me oniin̄ ebi ìkọp uji ile Yurop ejeen̄be me emen senturi akọp mè jeeta, ebi Biriten mînitim ikpan̄ lek ijọn̄ ya mè initap ema me mkpulu usun̄ kire <protectorate> Barotziland-North-Western Rhodesia mè eyi North-Eastern Rhodesia me emen mgburudun̄ senturi akọp mè onaan̄ge. Mînigbaan̄ agan̄ iba chi iriak isa ichili Rhodesia agan̄ Inyọn̄. Me owuwa acha me lek mgbọ ebi ido ya ekupbe me mkpulu usun̄, ebi ibot mkpulu ekire ebi ekupbe me Lọndọn igobo sa me nteme Uwu mbubek Biriten eyi Afirika agan̄ Osiki [British South African Company] onyibe.

Me òso 24 Ọkitoba 1964, Zambia îbọkọ utelelek mè isibi me irak mkpulu usun̄ ebi Biriten; Keneth Kaunda onenikana adasi ogwu ibot mkpulu ido ya. Otu-ogbo ifit-mkpulu kè Kaunda, òrere United National Independence Party (UNIP) mîkup me ibot mkpulu akarake 1964 inire 1991. Bene me 1972 re 1991, Zambia ìre ido òkaan̄ otu-ogbo ifit-mkpulu ge gaalek. Kaunda îsi atalek ikwaan̄ me irọrọ inyi ebi kè ido me Afirika ekaan̄ esuuk mè mgbaan̄-nrọ. Îgọọk ebi US igbaan̄ iriaak iweek ike ebesabe irọ inyi ufialek òkup me Rhodesia (Zimbabuwe), AngolaNamibia ita.[3]

Zambia îkaan̄ inyinyi-orom [natural resources] kire <minerals>, anam oron, aka oron, mudim [fresh water], mè ijọn̄ mêkọtbe isa iwop uko.[4] Me acha 2010, Uwu-ikpoko Linyọn̄ [World Banki] mîtumu ibe ke Zambia ìre ge me lek ebi kè ido ìgwagwat lek ichit me inenen̄e inu isun̄ me ugwem-mbubek kiban̄ [one of the world's fastest economically reformed countries]. Uwu-ibot eyi Common Market for Eastern and South Africa ìkup me Lusaka.

Mfufuk Erieen̄

Lek ijọn̄ eriọọn̄be kire Zambia mgbọ keyi ìkakire [was] Rhodesia agan̄ Inyọn̄ [Northern Rhoodesia] bene me 1911. Eninwene erieen̄ ya ikigwen Zambia mgbọ ido ya obọkọbe utelelek me 1964. Aya erieen̄ yi Zambia ìnan̄a me lek Okwaan̄ Zambezi. Zambezi môkọt isibi Okwaan̄ ile.[5]


Nrọnnye edit

  1. "Zambia". Encyclopædia Britannica, Inc.
  2. Henderson, Ian (1970). "The Origins of Nationalism in East and Central Africa: The Zambian Case". The Journal of African History. 11 (4): 591–603. doi:10.1017/S0021853700010471. ISSN 0021-8537. JSTOR 180923.
  3. Andy DeRoche, Kenneth Kaunda, the United States, and Southern Africa (London: Bloomsbury, 2016).
  4. Karlyn Eckman (FAO, 2007). GENDER MAINSTREAMING IN FORESTRY IN AFRICA ZAMBIA.
  5. Everett-Heath, John (7 December 2017). The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford University Press. ISBN 9780192556462.