Wp/ann/Mozambik

< Wp‎ | ann
Wp > ann > Mozambik

Mozambik (òrere Republic of Mozambique me uketchieen̄, mè ire Rpública de Maçambique me usem Pọtugalu mè ire si Msumbiji me usem Suwayili) ìre ido me Afirika agan̄ Osiki. Tanzania okup me agan̄ inyọn̄ kan̄; MalawiZambia ekukup me agan̄ inyọn̄ ichep-ura; Zimbabuwe okup me agan̄ ichep-ura; Esuwatini (Suwazilan) mè Afirika Osiki ekup me agan̄ osiki ichep-ura; sà Emen-awaji India okup me agan̄ mbum-ura kan̄. Okwaan̄ Mozambik [mozambique channel] oche ido yi isan̄a me lek Komoros, MayọteMadagasika. Ama ibot kan̄ ìre Maputo; eya si ore ama ile òmimin ichit me emen ido ya.

Egop Mozambik
Iman̄-ido Mozambik
Okwa-ido: Ama n̄a mmabe
Ogugo-ijọn̄ Mozambik

Me etete adasi senturi mè òso senturi go AO, ebi ene ìkitumu usem Bantu mîbene ikọp uran̄ inan̄a me agan̄ inyọn̄ mè agan̄ ichep-ura inu ere ònirere Mozambik chereyi. Sa me Mozambik agan̄ inyọn̄ okupbe me agba Emen-awaji eyi India, me agan̄ efet-mbubek eyi mọnsuun [monsoon trade wind] okiwut, esese ama mgba-uji [port towns] mînichili me ido ya me òso senturi jaaba re akọp mè ge. [1]

Ikọp-uran̄ [voyage] eyi Vasko da Gama okọpbe me emen acha 1498 ochili oniin̄ inyi ebi Pọtugalu ebene ekenu ido ya, mè isa me ikeya inu inikiluk mè ibọkọ ido ya me acha 1505. Me mgbọ inu òwawa iraka efit acha ini orakabe, ebi Mozambik enenibọkọ utelelek me acha 1975, mè inikana ido ìkikpulu lek kiban̄. Acha iba gaalek iraraka me lek utelelek ya, akọn̄ emen ido [civil war] obebene itim. Îtim abayaage ire 1992. Me acha 1994, Mozambik onenirọ adasi orirọ igobo ebi mkpulu eyi owuwa otu-ogbo ifit-mkpulu egọọkbe ikup me lek [first multiparty election]. Akarake eya, ido ya îkup me esuuk, mè iyaka ikije ifo isi, ubọk geelek îrebe ke ikaan̄ usini mgbọ ebi kpechieek inyi mkpulu [rebels] ido ekisalek inwenwene mkpulu ido.[2]

Mozambik îkaan̄ esese esese mè owuwa <natural resources>. Ugwem-mbubek [economy] ido ya ìbieen̄ me lek uko, ire, ebi kè uwu-ǹrom [industry] echi ìkirọ inorie, inu-ǹnwọ [beverages], ugwun̄ ikwaan̄ [chemical], aluminium mè aran̄-ijọn̄ mêkitibi imiin̄ si. Afirika Osiki ore isi-isi ogwu mbubek [main trading partner] inyi Mozambik sa me ike ema ekaan̄be owuwa mbubek me Mozambik [due to foreign direct investment], sà Belgiọm, Burazil, PọtugaluSipen ere <economic partners> inyi Mozambik.

Maputo, ama ibot Mozambik

Usem-mkpulu [official language] Mozambik ìre usem Pọtugalu, eyi owuwa ene me ido ya ekitumu kire òso usem iba kiban̄. Ire, usem-iman ebi ido ya ìre Makhuwa, SenaSuwayili. Me lek otuuk kè akọp efie ene iba mè onaan̄ge (29 efie) ìluk me ido ya, owuwa me lek ere ebi Bantu. Erumfaka òmimin ichit me ido ya ìre eyi ebi Kiristien; ene inen mè inen ekigọọk Isilam mè erumfaka eyi orọmijọn̄ Afirika [African traditional religion]].[3] Mozambik îkup me Ogbo Mgbambọp Ido, Ntitiin̄ Afirika, Commonwealth, Ogbo Mgbaan̄-nrọ Isilam, Ntitiin̄ eyi Ido Ìkitumu Usem Pọtugalu [Community of Portugese Language Countries], Non-Aligned Movement mè South African Development Community. Ọmọ si ìre ogwu òkikpọkpọ me Ogbo Ido Ìkitumu Usem Furenchi

Mfufuk Erieen̄

Ebi Pọtugalu egwen ere ya ibe ìre Mocambique. Egwen erieen̄ ya ibak Achọ Mozambik, eyi egwenbe ibak Musa al-Bik mè ìre Musa Ben Mbiki, orere ogwu Arabu òkinyam ebi ene, òdadasi isi lek achọ ya mè iyaka iniluk me ere ya, mè ikikpulu me emen senturi akọp mè go.[4]

Mêkirọ atasuk itana me Achọ Mozambik

Ifit-mkpulu

Ike ikpa ikan-ido eyi 1990 otọbe, Mozambik ìre ido eyi <democracy>. <Executive branch> ìre ogwu ibot mkpulu [president], <prime minister> mè "Council of Ministers." Mîkaan̄ si Uwu Oyerebet Ile, mè provincial, district mè municipal court. Me ido ya, ene ìbore akọp mè acha jeeta sabum onogọọk orọ orirọ igobo ebi mkpulu [voting/election]. Eche ido ya itap me akọp agan̄ [provinces].

Akọp Agan̄ me Mozambik


Nrọnnye edit

  1. Newit, M.D.D. "A short History of Mozambique." Oxford University Press, 2017
  2. Shenoni, Natáli Bueno. "Provincial Autonomy: The Territorial Dimension of Peace in Mozambique."
  3. https://web.archive.org/web/20160304104213/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/mz.html
  4. https://web.archive.org/web/20160304104213/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/mz.html