Gito da Ana

• Help & FAQ
• Manual (to create a wiki)
• Community portal
• Editing help
• Language support
• <translate> Sandbox</translate>

Welcome to Wikimedia Incubator!

At the right there are some important links, and here are some tips and info:

• If you haven't created a user page yet, please create one with for example Babel templates on it.
• You can select your interface language in your preferences.
• If you make articles, templates or categories, don't forget to add a prefix!
• If your knowledge of English is good, you can help with translating pages to other languages you know, so more people can understand them!
• If you want to translate the interface, please go to Translatewiki.net and follow their instructions.

If you have any questions, feel free to ask them on Incubator:Community Portal.

-- Welcoming Bot 11:00, 4 September 2021 (UTC)

Translation request

Could you please translate this to Makhuwa?

Interlingue, formerly Occidental, is an international auxiliary language created by Edgar de Wahl and published in 1922. Some works in Occidental are are:

Thanks --Caro de Segeda (talk) 18:03, 9 January 2022 (UTC)

Localização no Makhuwa

Olá! Muito obrigado por escrever artigos na Incubadora Makhuwa Wikipedia.

Você pode ajudar a completar a localização da interface do usuário no Makhuwa? É uma das condições para a plena aprovação desta Wikipédia. Muito pouco resta a fazer lá.

O primeiro passo é criar uma conta em https://translatewiki.net .

Após criá-lo, darei a você todas as permissões para traduzir.

Obrigado! Amir E. Aharoni (talk) 20:31, 19 June 2022 (UTC)

Wp/vmw/Https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/vnw

Pardon and sorry for my vmw-0, but should this article have a proper title rather than copy-pasted url parts? Liuxinyu970226 (talk) 08:24, 6 March 2023 (UTC)

Bumping again. --Liuxinyu970226 (talk) 10:48, 1 May 2023 (UTC)

Algumas palavras

Olá, como vai tudo? Gostaria de te perguntar como é que se dizem em makhuwa algumas palavras para criar as categorias:

• Geografia
• Mozambique - Omosampiikhi?
• Países
• Referencias - Ethoonyeryo?
• Bibliografia

Obrigado pela ajuda. --Caro de Segeda (talk) 07:41, 8 May 2023 (UTC)

Geografia ' Mukhalelo "

Mucambique "OMosampiikhi"

Paises "Ilapo"

Referências " Ithoonyeryo"

Boa noite obrigado. Gito da Ana (talk) 16:59, 26 May 2023 (UTC)

Olá, poderias traduzir esto ao makhuwa se faz favor?

• Interlingue, anteriormente occidental, é uma língua auxiliar internacional criada por Edgar de Wahl e publicada em 1922. Algumas ovras em interlingue são:
• Lingua Franca Nova, também chamada Elefen, é uma língua auxiliar internacional criada por George C. Boeree e publicada em 1965. Algumas ovras em lingua franca nova são:

Obrigado Caro de Segeda (talk) 12:36, 31 May 2023 (UTC)

Maluttalelano, avakhalayini amuttethe ole okela nsuwa, nttaava nimosa ninkhaliherya nookhopela nithokihiwe no Edgar a Wahl ni nlaleeriwe eyaakha YA 1922. Iliivuru ikina si Maluttalelano tiya:

Ntaava Naya, nnitthaniwa tho Elegem, Ntaava nimosa nikhaliherya Okhopela nithokihiwe ni George C.

Boeree nlaleeriwe eyaakha YA ta 1965. Gito da Ana (talk) 18:04, 28 June 2023 (UTC)

Mukhalelo

Omosampiiki

Ilaapo

EThoonyeryo

Epipiliokarafiya wala EThoonyeryo Gito da Ana (talk) 13:57, 11 July 2023 (UTC)

Informação

Boa noite, a demora na resposta deve se ao facto das novas tendências de aceleração de custas de internet no meu contexto, queira aceitar as nossas sinceras discupas! Gito da Ana (talk) 18:10, 28 June 2023 (UTC)

Nao faz mal, muito obrigado pela ajuda. Caro de Segeda (talk) 05:22, 29 June 2023 (UTC)

Não tens que agradecer a causa é toda nossa.Abracos! Gito da Ana (talk) 14:18, 29 June 2023 (UTC)

Novas

• Adicionei um modelo a este artigo.

Traduçoes

Como dirias "Angola é um país da África"?

Poderias traduzir aqui os países de África e assim eu vou criar os sus artigos?

• África do Sul
• Angola
• Argélia
• Benim
• Botsuana
• Burquina Fasso
• Burundi
• Cabo Verde
• Camarões
• Chade
• Comores
• R. Congo
• Costa do Marfim
• Djibuti
• Egito
• Eritreia
• Essuatíni
• Etiópia
• Gabão
• Gâmbia
• Gana
• Guiné
• Guiné-Bissau
• Guiné Equatorial
• Lesoto
• Libéria
• Líbia
• Madagáscar
• Maláui
• Mali
• Marrocos
• Maurícia
• Mauritânia
• Moçambique
• Namíbia
• Níger
• Nigéria
• Quénia
• República Centro-Africana
• R. D. Congo
• Ruanda
• São Tomé e Príncipe
• Senegal
• Serra Leoa
• Seicheles
• Somália
• Sudão
• Sudão do Sul
• Tanzânia
• Togo
• Tunísia
• Uganda
• Zâmbia
• Zimbábue

Obrigado --Caro de Segeda (talk) 14:21, 3 July 2023 (UTC)

Wankoola ti elapo ya Waafirika.

ILAPO SA WAAFIRIKA

. Aafirika ti Suuli.

. Wankoola

. Warxeeliya Gito da Ana (talk) 15:33, 3 July 2023 (UTC)

Para as referências, poderias adicionar {{Wp/vmw/Ithoonyeryo}} ao final do artigo se faz favor? Assim é mais rápido e nao precisas escrever mais texto. --Caro de Segeda (talk) 09:12, 4 July 2023 (UTC)

Não sei si terei percebo, mais porém

EThoonyeryo

https://mundoeducacao-uol-com-br.cdn.ampproject.org/v/s/mundoeducacao.uol.com.br/amp/geografia/paises-da-africa.htm?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM%3D#amp_tf=Source%C2%A0%3A%20%251%24s&aoh=16884633981659&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com&ampshare=https%3A%2F%2Fmundoeducacao.uol.com.br%2Fgeografia%2Fpaises-da-africa.htm Gito da Ana (talk) 09:39, 4 July 2023 (UTC)

percebo* percebido Gito da Ana (talk) 09:40, 4 July 2023 (UTC)

Boa noite ilustre, proponho a correção ortográfica da informação do conto superior direito em azul na opção de publicação de OLALEYA VASA* para "OLALEYA VASYA. " Gito da Ana (talk) 20:18, 4 July 2023 (UTC)

Preciso a traduçao para o makhuwa dos nomes dos países da África, poderias fazé-lo?

Nao sei o que queres dizer com "proponho a correção ortográfica da informação do conto superior direito em azul na opção de publicação de OLALEYA VASA* para "OLALEYA VASYA." Caro de Segeda (talk) 08:25, 5 July 2023 (UTC)

Fiz essa tradução talvez não tenha servido.

Sobre a proposta podia ser possível caso eu tivesse o vosso WatsApp para exposição da proposta. Gito da Ana (talk) 10:31, 5 July 2023 (UTC)

[1] Gito da Ana (talk) 10:58, 5 July 2023 (UTC)

Se queres, podes me escriver aqui, eu nao tenho Whatsapp. Caro de Segeda (talk) 14:22, 5 July 2023 (UTC)

Teras recebido a proposta de nomes dos países Africanos? Gito da Ana (talk) 14:38, 5 July 2023 (UTC)

Estao em portugês nao em makhuwa. Ou é que se escrevem em português? Caro de Segeda (talk) 17:44, 5 July 2023 (UTC)

Nao, não se escreve em português tavez tenha ocorrido um erro técnico, fiz a tradução desde o primeiro dia. Gito da Ana (talk) 18:41, 5 July 2023 (UTC)

Masina a Ilapo sa Waafirikaana Gito da Ana (talk) 19:12, 5 July 2023 (UTC)

Ilapo sa Waafirika

Angola 'Wankoola'

Argélia 'Warxeeliya'

Benim 'Openi'

Botsuana 'Opotswaana'

Burquina Fasso 'Opukiina Faaso'

Burundi 'Opuruuti'

Cabo Verde ' Okaapu- Veerte'

Camarões 'Okamarawu'

Chade 'Oxaati'

Comores 'Okomoore'

R. Congo Erepuupilika ya Okhonko'

Costa do Marfim Okoosta tá Maarfi'

Djibuti 'Oxipuuti'

Egito 'Wixiitu'

Eritreia 'Weritereeya'

Essuatíni 'Wensatwiini'

Etiópia 'Etiyoopiya'

Gabão 'Okapawu'

Gâmbia 'Okaapiya'

Gana 'Okaana'

Guiné 'Okiine'

Guiné-Bissau 'Okine-Pisaawu'

Guiné Equatorial 'Okiine ekwatoriyaale'

Lesoto 'Oleesotu'

Libéria 'Olipeeriya'

Líbia 'Oliipiya'

Madagáscar 'Omatakaaskare'

Maláui 'Omalawi'

Mali 'Omaali'

Marrocos 'Omarooko'

Maurícia 'Omawuriisiya'

Mauritânia 'Omawuritaaniya'

Moçambique 'Omosampiikhi'

Namíbia 'Onamiipiya'

Níger 'Oniixeri'

Nigéria 'Onixeeriya'

Quénia 'Okheeniya'

República Centro-Africana 'Erepuupilika senturu Afirikaana'

R. D. Congo 'Erepuupilika Temokaraatika ya Okhonko'

Ruanda 'Oruwaanta'

São Tomé e Príncipe 'Osawu Tomé Pirinsiipe'

Senegal 'Osenikaale'

Serra Leoa 'Oseera Leyoowa'

Seicheles 'Oseyixeele'

Somália 'Osomaaliya'

Sudão 'Osutawu'

Sudão do Sul 'Osutawu ya Osuuli'

Tanzânia 'Otansaniiya'

Togo 'Otooku'

Tunísia 'Otuniisiya'

Uganda 'Wukaanta'

Zâmbia 'Osaapiya'

Zimbábue 'Osimpaapwe'

Tanzânia 'Otansaaniya'

Togo 'Otooku'

Tunísia 'Otuniisiya' Gito da Ana (talk) 19:15, 5 July 2023 (UTC)

Traduçao

Poderias traduzir isto também, se faz favor?

A Língua Franca Nova (“l’elefen”) foi desenvolvida de modo a ser uma língua particularmente simples, coerente e fácil de aprender, ideal para comunicações internacionais. Possui várias qualidades positivas:
1. Número limitado de fonemas. Pronúncia similar ao italiano, espanhol ou português do Brasil.
2. É uma língua fonética. Nenhuma criança tem de passar muitos anos aprendendo exceções.
3. Possui gramática muito simples e regular, semelhantes aos crioulos do mundo.
4. Possui um grupo limitado e regular de afixos geradores usados para a criação de novas palavras.
5. Possui regras bem definidas para a ordem das palavras, como muitas das línguas principais.
6. Seu léxico é fortemente baseado em palavras originadas das línguas romances modernas. Estas línguas são comuns, influenciaram outras línguas e contribuíram com a maior parte do vocabulário inglês.
7. Aceita naturalmente neologismos técnicos derivados do latim e do grego, de fato “o padrão mundial”.
8. Foi construída de modo a parecer relativamente “natural” àqueles que são familiares com as línguas romances, sem ser mais difícil para outros aprenderem.
Esperamos que vocês gostem do elefen!

Muito obrigado. --Caro de Segeda (talk) 18:12, 30 June 2023 (UTC)

Nttaava elefen!

1. Nuumaru vakhaani na masu aya. Ilavuleliwo saya soottharanaenitharana ni ntaava na italiya, exipanyoole, sala Ekunya ya Oparasiili.
2. Ntaava na masu.khuuvo mwanamwane okhaale oviriihaka iyaakha sinceene wiira oxuttaka sohoyeleela.
3. Nookhalana ikeettelo Sá karamatika otepexa okweya ni ekettelo, solattana ni ekiriyoolu ta molumwenkuni.
4. Nookhalana nikhuru nimosa ni vakhaani, sakhuta okathi a maphitaanyo ampattuxo arumeeliwa yapattuxiwaka maalumo masya.
5. Nookhalana ikeettelo sothanleliwa saneene oniireliwa othataanyiwa masu ampattuwa muhina mês mattaava ale ariwa romaanse masya mattaava ala tanamunceene, ankweheriwa niattaava makinaku ni anivaha mukhaliheryi aya ni ekettelo sa maasi a ekelexi.
6. Anataana ni maalumo masya a marattelo ophattuwa muhina mwa ilaati ni ekhereeku, tthiri "maphattuwelo a moolumwenkuni".
7. Nitekiiwe wu nilattanike ntoko ntaava na ephattu ale ampaako omuusi ni mattaava romaanse, voohitepexa otikiniiha mananuna owiixittiwa . Niniwehererya wi musivelasiwe ni nttaava "elefen"!
13. Masu aya vakhaani, ilavulelo soolattana ni Ntaava na ewitaliyaano, exipanyoole sala Ekunya Oparasiili.

Gito da Ana (talk) 13:19, 11 July 2023 (UTC)

Nttaava nttethe nisya (“l’elefen”) nihinuheriwa wi nikhale ntaava nemekhaaya nokweya, nowuraanyeya, ni nokweya maxuttelo aya ni noreerexa orumeela variyana a malaleeryoni ni ilapo sa Okhopela.Nookhalana miraarelo aya si:

1rya. Numaru vakhaa na muulumo aya. Moolumelo aya anilattana ni ale a nttaava na Italiyaanu, exipanyoole sala ephwittikis ya Oparasiili.

Traduçao

Poderias traduzir isto também, se faz favor?

• Províncias de Moçambique
• Distritos de Moçambique
• Subdivisões de Moçambique
• Geografia de Moçambique

Obrigado --Caro de Segeda (talk) 08:18, 12 July 2023 (UTC)

Bom dis eu estrou traduzindo conteudos relacionados a situacao geografica de Mocambique, tenho ja publicados tras provincias de norte de mocambique e seus respectivos distrito, para zona centro ja trabalhei para as provincia de Zambezia e Tete e os respectivos distritos , nao sei se podes acessar a minha pagina.caso nao faraei questao de coles dados relacionados ao pedido. att. Gito da Ana (talk) 10:20, 12 July 2023 (UTC)

Só precisso a traduçao dessas frases para criar as categorias. Caro de Segeda (talk) 11:19, 12 July 2023 (UTC)

Como seria "Esperamos que vocês gostem do elefen!" Caro de Segeda (talk) 11:23, 12 July 2023 (UTC)

Eu nao falo a língua mais acho que " mwa ilaati ni ekhereeku" significa "latim e do grego" entoai a frase em emakua na linha 6 deveria ser a 7, nao? --Caro de Segeda (talk) 11:34, 12 July 2023 (UTC)

SIM E, TALVEZ EU TENHA COMETIDO ERRO. Gito da Ana (talk) 14:32, 12 July 2023 (UTC)

Poderias ver si as traduçoes correspondem con o texto em portugues, se faz favor? Eu acho que o número 4 ou 5 nao está traduzido Caro de Segeda (talk) 16:21, 12 July 2023 (UTC)

Makawanyereyo a Omosampiikhi 'subdivisao de Mocambique'

Mosampiikhi onkawanyeyamuhina mwa ipuruviinsiya mulooko niimosa, otakaaherya ni epooma ya Omapuutu orina mukhaalelo ya epuruviisiya ni koverenaatore a epuruviisiya,  mwivaavo, ti yooyonaneyaxa, , nnakhala voreerela, vanihimwa wi Omosampiikhi ntoko elapo ele eriina  ipuruvisiya muloko, mulaatu  wi epooma ni epuruvinsiya ya Omapuutu Khekawanyiiwe .

Ipuruviisiya sayamotumereriwani ni makuverenatoore anomeyariwa ni muhooleli a erepuupilika. Manamuna otumereriwa ipuruvisiya eholeeliwa ni muthukuumano a asepeleeya ya Epuruviisiya. Mwaattanle opaceerya muhina mw asempeleeya ole, sileepwe muhina mwa nlamuulo naekostituwisayu ya eyaakha ya 2004, sapaceerihiwe ni khimarakhariwa wi siiraneye mahiiku yeetta aya 16 mweeri opaacerya amwaakha wa2008, masi paahi siraneeye mahiku yetta atya 28, mweeri wa namulooko eyaakha ya 2009.

Ipuruviisiya iye  mulooko neemosa sa aoamosampiikhi tiiya sithataanyiwe ethariheliwaka mukhaleelo aya, okhuuma ota mpakha othi :

oniyaasa

Okaapu Telekaate

Wamphula

Osampeesiya

Oteete

Omaniika

Osofaala

Onyampaani

Okaasa

Omapuutu (opuruuviisiya)

Omaaputu (Opooma )

Itistiriitu sa Omosampiikhi

Omosampiikhi onkawanyeya tho muhina mwa Itistiriitu emiiya emosa ni milooko mitthanu ni xexe (154) , variyari viyeeyo iye emiya emosa ni milooko miili ni thaana thaaru  (128) saari sokhaala ene okhuuma okhuma eyaakha ya 1986, masi itistiriitu isya  iye milooko miili ni thaana mosa (26) sipattuxiwe okhuma vaniinanoni va. woopaceryoni, itistiriitu isya iye milooko miili ni thaaru (23), sipattuxiwe ni nikhuuru na asempeleeya ya Erepuupilika mweeri wa Neeraru eyaakha ya 2013, yeeyo nlamuulo naya nalaleeriwe woomalani wa mwaakha yoowo. Mwa iya itistiriitu mulooko  (10) sinikumaanya ni ikapitaale sa ipuruviisiya  (voohiya epooma ya Omapuutu) ni masi iyemulooko ni thaaru (13)  sipattuxiwe muhina mwa ipurucviisiyan sa  Omaanika, Wamphula, Oteete, ni Osampeesiya. Manamuna otumereriwa onoonaneya mavirikanelo a masiina a itistiriitu  ikiinaku  othaamihiwa mittetthe ni ikinaku ikinaku. Mwaakha wa  2016  itistiriitu isya piili ipattuxiwe muttetthe a epuruvisiya ya Okaasa.

Epoosto sintumererya

Mosampiikhi okawanyeya muhina mwa mittetthe hata ipoosto imiiya xexé ni nlooko ni thana (419) postos, noophattuwa eyaakha 2017 wa ipoosto isya mulooko ni xexe (14)  muhiina mwa ipuruviisiya sa osampeesiya, Oteete ni Osampeesiya.

Ilokalitaate

Maapurooteepaxa okhaala vatthi, wa mukhaalelo, a matumereriwo senteraare a estaato ti olokalitaate. Mosampiikhi oriina ilokalitaate sene ekooto emosa ni milooko mitthanu ni piili (1052).

Imunisiipiyu

Sookhala , okhuuma okhum mwaakha wa 2013, imunisiipiyu  omosampiikhi nno siiri milooko mitthanu ni miraaru (53), vaaseyo milooko miraaru ni miraaru

(33) siphattuwe mwaakha wa 1998, omarakhanrin  opacerya wa eporeseesu ya omwariwa mittetthe ekhaale yookweherya etthokihiwa voottareklana autarkiya lokaale.

Mahiiku yettaka  2 mweeri a nexexemwaakha wa 2008, Kuveeruni Omosampiikhi olaleerya ophattuwa wa minisiipiyu mulooko (10), mmosa wa khuta muttetthe a epuruvinsiya, mwaaha yoowo ottikeele mahiku yeettaka 15 mweeri wa neethanu a eyaakha ya 2013. Imunisiipiyu siiri ikapitaali sa ipuruviisiya mulooko (10),  epooma yuulupale ya elapo, tho ni mukhaleelo a epuruviisiya (Omapuutu), soteene  ipooma ikiina mulooko ni miili (12)  ni epooma samukhiini thaaru ya khata epuruviisiya.

dia.org/wiki/Subdivis%C3%B5es_de_Mo%C3%A7ambique Gito da Ana (talk) 18:32, 12 July 2023 (UTC)

Boa tarde, informo que estou coletando dados para satisfaçao do pedido sobre subdivisao de Moçambique, a demora deve- se a vastido do seu conteudo . Abraços. Gito da Ana (talk) 13:01, 17 July 2023 (UTC)

Mukhaleelo Omosampiikhi

Mosampiikhi,nsiina nothanleleya inithaniiwa Erepupiliika ya Omosampiikhi, ti elapo emosa empwanyaneya mmpante othin omapwattuwemloni wa  ilaapo sa Waafirika, enkutteleliwa ni ephareeya wala epahaari intiiku ni moono omaphattuweloni , ni eniirana mukaano ni Otansaaniya mooono ota, Omalawi ni Osaapiya moono wa ota otupweela nsuwa,  Osipaapwe moono otupweela nsuwa. Epooma aya yuulupale ya Elaapo ti Omaapuutu , khalayi yiithaniiwa Lourenço Marques, okatti yatumereriwa aya naakuny.

Variyaari va eseeklunyopacerya ni eseekulu  ya neethanu, nikooto napinaatamu paatu yahimwareela mittettheb sa Ota ni moono otupweela nsuwa khimakasa muttetthe   ola. Epoortu wala ixikasawu  sananakooso maswaahili, ni thana thanaro, makhiwaarapu, yaahimakasa mpaatte a ophaareya Omosampiikhi mpakha okathi waphiiye mapwittikisi a ilaapo sa wa ewuroopa. Muttetthe ole  etteleliwe ni Vasco a Gama,iyaakha sa 1498 ni tho 1505 talutteleliwe awe ni omweene wa akuunya. Vaviire aya  voophiyaka iyaakha imiiya xexé mopuheriwani  muhina mwatumereri Okuunya, elapo ya Omosampiikhi yootaphuwa vaavale mahiku yettela aya 25  mweeri wa nethana mos mwaakha wa 1975,  khuthatuwa Erepupiliika Yapinaatamo Omosampiikhi, noovira  okathi vakhaani. Nuumala iyaakha piili motaphuwani mme, elapo yahitupweela mukhuttni yootepa woopiha ni yaathipeleele  yawaniiwa okhuma mwaakha wa 1977 erowa mpakha mwaakha wa  1992. Eyaakha ya 1994, elaapo yahimwiira mwathanle aya opaacerya wiireela mpantte makhuuru Ovitikanasa a ipartiiitu ni ahithipelela ntoko erepuupilika ya peresiteeti owoniherya mmaleleyo okhuma okhuma mpakha vano.

Mosampiiki toorina mithawaali sinceene sa ethaaciri ni sowaatta mireerelo mireerelo samaphattuwelo. Mukhalelo a muhakhu elaapo otoole onitikittherya vanceenexa muhina mwa miteeko soolima, maasi,mpaatte a ikaafirika, vowonaneyasxa tiiye sinneteteerya soolya, siwuuriwa, eporutuutu kimiiku, alumiiniwu, patarooya, iya siniinuwa. Elaapo ya Waafiria wa Osuuli teri ferekeesa ororomeleyexa muhina mwa anakooso Omosampiikhi ni ephattu ya muruweryo okhoopele. Elapo ya Portukaale, Prasiili, Espaanya ni ya Peelixika, tho siiri variyari va iye sowooniheryaxa mukhaliheryo saya muhuni mwa miruweryo sa elaapo.  Okhuma Okhuuma mwaakha wa  2001, mureerelo a etaaxa a manuwelo muhina mwa muhaakhu a mwaakha a miruweryo onitthaniwa mweekunyani (PIB)  omosamosampiikhi um tonooniherya munuyeloxe a molumwenkuni, mwivaavo, mukhalelo a etaaxa ya PIB opaceriha, mukhalelo othawali oxiloopwana oniithaniwa (IDH),  manamuna okhala oviirikana muhina mwa mapwanyery ni sororomela sa mukhalelelo Omosampiikhi nleelo opwanyaneya variyari va iye sootepexa ohiiloko wawe a vatthayani, nnamwi Muraano a Elaapo Sowiraana onitthaniwa (ONU)  onikupaleela wa Mosampiikhi elapo emosa wa iye sihinooniherya othawali waya wa Olumweeku.

Ntaava niiri mukhaya nothaleliwaxa na Omosapiikhi ti Ekuunya, nilavuliiwa vaceenexa ntokoo ntaava na neeli napinnaatamo numeeya. Vriyaari va mattaava ephaattu ehoothe ale Emakhuwa, etsooka, ettawu, Exuwaapo ni Eseene. Apinaatamu m ophiiyaka imilaawu milooko miraaru saathu, otakahereya awaattela nikooto na Paatu. Etiini yowaattelexiwa wala yoothunexiwa  mmosampiikhi mu  ti okiriistawu( ehoolela ti ekereexa Katoolika , ni tenaatthukumanya anamasiveliwa owaatta), nnaamwi akhaala anthaata etiine wemwiisilamu acene. Elaapo ele ti maampur a nikhuuro orittaniwa Mwiraani a Waafirika, wa  Commonwealth ya Opritaaniku,  muttetthe a Elaapo sa Ntaava na Epwittikis niriiwa (CPLP),  Mwiraano Elaatiinu, a Muraano wa Muthukuumo Amwisiilamu, a Ekuminitaate enireeliwa Othawaali ya Waafirika Austaraale ni ya  muttenkeeso Okhoopela munina mwa Frankofoniiya.

maphattuwelo

Nsina nne na Mosampiikhi, yoopaceryani narumeeliwa Ekiisiro ya Omuhiipiti, epooma yuulupale  ya elapo okaathi wakoolono, nookhalana maphattuwelo aya mwa muliipa anakooso kwiyaarapu aakhala, Musa Al Bik, Mossa Al Bique nnakhala  Ben Mussa Mbiki.

Ehantiisi

Gungunhana, o último imperador de Gaza

Apinaatamu opaacerya yaamannke muttetthe ola olelo eniittaniwa Mosampiikhi, yaari ale ahaarina nipuuro yamweettakasa /maposkimaano/anamaxaya ni marekoletoore.variyaari va iseekuulu yoopacerya mpaakha ya neethanu, omwaryamwareya wapinaatamu a mattaava paatu wahirya okhuma muttetthe otupweela nsuwa ni ota wa ilaapo sa Waaafirika arrumeelaka muuro Sampeesani tho, vakhaania vakhaani, yaanitharasa orooko mupuuro mittetthe sa ota ni mmpantte oviire ephareya ya elaapo. Apinaatamu awo yaniteekasa muttetthe wala miyiraana sa miteeko soolima siittekitherya nin ohuuwa inyoope.

Aleesa yahiruuhasa hoothe ikaaruma sakwehera othiipa ni mireerelo sa yuuma, metaala mmosa yarumelasa aya  khiyaapaka akapwiitti wi yakamelaanieke mittetthe sowattamana. Ipooma sa Omosampiikhi okathi wa munuweelo oniithaniwa meetiyu (eseekulu ya V eroowaka  XVI)  khisaarin ikuuru sororomeleya, ni yaahalane vakhaani wa seeyo, ntooko exikasawu yapaaketi ya Osofaala.

Miiteko saanakooso iraaneya mittetthe sa ophaareya ya Omosampiikhi, oopaceryani wahooleliwa ni Makhiyaarapu ni mapeeresa, yitikitheryanse npakha othi n wa Ekisiiro ya Omuhipiti. Mapuuro anakooso a Maswaahili, makhiyaarapu ni mapeeresa sahiikhala mipaatte muviire ephaareya  yeelapo motheene okhatthi wa iyaakha imiiya  imiya sene soovirikana. Epooru sapakeeti soovirikana saanakosa a maswaahili saluttelelana miyoono soophareya sa elaapo makhiyaarapu ahittho ophiya, yatumiheryana Omatakaskaare ni mpaatte omaphattuwelooni.

Ohoolela Wapwittikisi

África Oriental Portuguesa

Okhuuma okhuuma vowiiraka 1500, ipoosto ni ifortaleesa sanamatumiha mapurtukeexi yahimaalila mukhaalelo ole onamamatumiheryana  ni atooropa makhiyaarapu muttetthe ole, vathatuwa khikhala mokhoora sa iphiiro sa mpaahari sa mewuropeewu arowaaka moono omaphatthuweloni.  Ekwaaha ya Vasco da Gama muhina mwa ekaapu ya Boa Esperança mwaakha 1498 nlepa nithoonyerya ovoolowa wa apwittikisi muhina mwa anaakoso, manamuna otomererya ni   ephaatthu ya muttetthe. Apinaatamu oportukaale yahakamelasa ni anatumererya Ikisiiro ya Okmuhiipiti ni epooma wa Epoortu yapakitinya Osofaala wopaceryani ya eseekulu XVI ni,voophiyaka iyaaya sa milooko

1530, makhuuru macikhaani anamatumiiha ni alipi othiipa eweero oportukaalr yahayasa eyeero yahivolowa orowaka mittetthe sa muhiina mwa elaapo, weewo yitekelelanse aya mapuuru yakhapelela aya  ni mireerelo sa Oseena ni Oteete, mmoro Sampeese, ni yahimananihasa wi yunuuherye opwanya ikuuru sotumererya miteeko saanakoosa a eyeero. Maphittikisi awo yahimananihasa wikuxererya ni olipiiherya mapuro aya onamatumiha vakweheriwa ni ophattuwa wa iparaason sa Okoroowa

(muthinto mmosa a muttetthe musya),  aluttelelasa mutumereryo a elaapppo ya Oportukaale. Nnamwi iparaaso iyo  iniira saphattuwe ni khuthawalihiwa wi ikasoopiweke ni mapwittikisi, mwaha wowakiheriwa naale akahaale  tiyaakhasa mittetthe seeye, womalanin waya yatatunxe khukhaliha iseeturu luso-Waafirikanowaakiheriwa naatoropa ni ipoothe sa waafirika yatweeliwe nsina na Makuuta. Muhantiisini, yaahikhaka opothaniwa omosampiikhi. Apinaatamu yantumihiwa  namahooleli a amahiimo amawaani mme ni makhiyaarapu, Mapwittikiisi ni mafaranseexi. Ipootha sa omosampiikhi sakweeheriwa namahooleli amahimo yaakamela mahimo makina awattamanani  waale anawaakhasa mapereso ayase wi yaaroheke mittette saalimwa iye siitaniwa iparaaso.

Namw mukhalelo apwiittikisi ole wamwarya mwareeye vatharelanaka , ikuuru saakunya awo wanikhaalan ntiita aya ole atumerrrrriwa oneettiheriwa naxineene akolooniya mukhayaru yaawo yavahiwa mathala omweene owitumererya. Maphiittikisi yaahiwerya waakha mmpantte munceene asa miteeko sa nakooso amapuuro mooviira epaahari mwaari mwa makhiyaarapu variyaari va iyaakha sa 1500 ni 1700, maasi, noottikhiwa wa Forte Jesus Omompaasa  (vaniinaanoni va eriwa Okheeniyano)  ni makhiyaarapu eyaakha ya 1698, naleele ahipaacerya onattikinyeya okeelala moono mukiina. Eresultaato aya, muruweeryo Oportukaale ahivukuwa vaavala viraaya Lixipuuwa ikhanyanyaryaka ni nakooso athawalihaxa vamoosa ni elaapo ya Wiintiya m ni moono omapwaattuweloni ni mukhaleelo owakameiwa elapo ya Oparasiili. Iwaniwaaka sisaale ikhootto sa mahiimo makhiyaarapu ale ari a elaalo vaninaanoni va enithaniwa Omã yahakiherya mpaatte vakhaani wa nakooso a WWaafiriika moonon omaphattuwelo  ni Ota wa Omosampiikhi. Iparaaso sinceene sahivukuuwa eriyaari ya esekuulo ya XIX, masi iye khamosa khamos sanihihumuwa. Esekuulo ele ya XIX eviiraka sisaale anawikhanyaa anye a weewuroopa, vaceenexa mapiritaaniku (Ekoopanyya Yamapiritaaniku O Waafirika ti suuli) ni mafaranseexi  (Omatakaaskare), yahithatuwa akhala toyooneyexa variyaari va miteeko sa nakooso ni manamuna otumererya muttetthe mwaha wa mittetthe sa Waafiriika mpantte Omaphattuweloni yatumereriwa ni Postukaale.

Wpaceryani wa eseekulu ya XX, Mpartukeexi yahiraatteliha manamuna otumererya mpantte munceene a laapon ya Omosampiikhi mmatatani mw impereesa suluupala semekhaawo ntoko Ekoopanyiya ya Omosampiikhi, Ekoopanyiya ya Osampeesiya ni Ekoopanyiya ya Oniyaysa,satumereriwa ni salyiihiwa vanceenexa ni mapiritaaniku,yapattuxanse ipiikata sa muttaala a xipooro alutteleelana ni ilaapo sikiina sowaattamana.

Nnaamwi mukhalelo a iphootha akwelihiwe  omosampiikhi um, woomalani wa eseekulu XIX, Ikompanyiya  sahilaleerya manamuna ovaara muteko esiisapo yokweeya, vanceenexa muteko okhanyereriwa yatumereriwa athu a ilaapo sa waafirika mmpe muhaayiwa maluku awaaarya, mmamattani mittetthe sa mapiritaaniku sowattamana ni muttetthe a Waafirika ti suuli. Ekompanyiiya ya Osampeesiya, epereesa yootepexa oraaliha, yaniivahaEmbora, yahivahererya ohoolele nikhuuru nowiirela mpantte muhina ma eparaaso samukhaani ni khipattuxa ipoosto saatooropa wi akasoopeke sookhalana  saya. Ikoopanyiya iyo sooteeka iraapha ni ipoortu wi alovolaseke miruweryo sayase aroohaka Omarakaato, itakahereyaka ni muttaala a wuuma aluttelela mpakha va ni elaapo  ya Osimpaapwe wala epoosto Opeera Omosampiikhi.

Mwaha woohisuwanyeya wa manamuna oruweririwa ohaasuwanyeya, ni muvirikaano mmosa, mwaha wa ikeettelo sa muhoolei a Estaato Esya

Ya António de Oliveira Salazar, wi mmanamuna a kakhapeleliwo mmoso elapo ya Oportukaale muhina mwa mihaaku sa Omweene wa akuunya oportukaale,ikonsesewu sa Ikoopanyiya iye nooviira khisattiikiheriwe. Tiyiiraneya mwaakha wa 1942 ni Ekompanyiya ya  Omosampiikhi, ni, mwa, soteene wanivara muteko aya muhina mwa miteeko solimimwa ni Otoomuha ntoko ekooperasawu, nttoko viraneye aya mwaakha wa 1929, ni okweela avaahiwa  ekompanyiya ya Oniyasa. Mwakha wa 1951,akolooniya akhoopela phareya mapwittikisi Waafirika nno yahipatisiwa vasya kwiyiirela mpantte a ipuruviisiya aa Otuphaphareya  sa Opurtukaale.

Weteteeliwa Otaphuwa

Vamosa ni miruuku sa mukhaleelo enamunceene ni owakhotta akoolono wamwareele ilaapo sa waafirika, meyeteteyo sinceene sa mananuna otumererya asiiri sanipattuxiwa viireliwaka otaphuwa wa Omosampiikhi. Miyeeteteyo iyo saanihhimwa wi ipuliitika ni soothokihiwa soothawaliha seteteeriwe namakhanya a kuveeruni sakweherya paahi athu ale yaari Oportukaale yaakhala Omosampiikhi, vaao okasoopa ni otakaaheriwa makooto omosmpiikhi ni othawali waale  akhaale tayariwe mumu khoonihereya.

Ntooko nuulumo nothanleliwa na Ekhootto, mwaha ola aniwuuti apinaatamu anceene, yahaawa mwaha wothanyiwa wakweheriwa ni estaato ni ophuunyeya wala othowa wixeetta wanamunceene.Anceene yanisiitiri wi mikhoora khiyahuleliwa muhina mwa mireerelo wi ereeriheleke sooxutta saya ni mukhalelo a muhakhu aya mukhalelo muhina mwa othuuko yiilattaniha nakhua apotukaale Omosampiikhi tiyathawanlixi ni oxuttexa vatananihiwa ni anooripe  awariwa muumu. Ntoko waakhula wa nikhuuru nanakhootto, Koveeruni Opurtukaale ahipacerya ovirikanyiha vakhaani vakhaani, ni manamuna otumererya ni nmukhalelo anamawaani ni muhakhu ni silattanihiwaka yiireliwaka anamunceene okhuma ohuma iyaakha sa milooko 1960, vanceenexa, iyaakha sa milooko 1970..

 Mohoolo Owaakihiwa elapo ya Omosampiikhi, (FRELIMO) ehooleliwaka ni mukhuulupala Eduardo Mondlane  ahipaceriha ekampaanya emosa yeekhootto , wawaniwa ni  Kuveeruni Opurtukaale, mweeri wa nethana miili a mwaakha wa 1964.Hoothe niikhootto eye seera sapaceriwe muhina mwa ilaapo piili sapuheeriwa napwittikisi sa Waafirika mpaantte oroowa nsuwa

(Wakoola) ni Okiine wapwittikis, nthupi nne na matumereryo nahithatuxa mpantte ithaniwa Ekhootto Yakolooniya (1961–1974). Moonelo atoroopa, anakhootto apwiittikise yahilipiherya wakhapeelela apinaatamu,onaamwi atooropa owakiherya elapo yiraa awe athookihana manamuna olaleerya ni osuweeliha anamittettheni, vanceenexa ale yapwanyaneya Ota ni mpaatthe otupweela nsuwa mulapooni mu.

Vavire aya iyaakha muloko sa ekhootto ni othiikelihiwa wixeetta akweeheriwe ni waakamela waatoroopa a moono woottiyana Olixipoowa, arantteliha  omweene wa kuveeruni musya ol Oportikaale, ni exuunta militaari mweeri wa n

(erevuulusawu ya karaavo, ya mweeri wa nexexe a eyaakha ya 1974),  ni vootharelihiwa mwiiwananelo Olusaakha,  nikhuuru na FRELIMO nahihoolela nookhapelela muttetthe omosampiikhi. Mosampiikhi hitaphuwa nmatatani mwa Portukaale mahiko yeetta aya  25mweeri wa nethana mmosa mwaakha wa   1975. Vaavale vataphuwe aya elaapoa anamuceene ikooto imiiya piili ni mulooko mithanu  250 a kuunya yaakhala omosampiikhi, yaahihiya elapo, ale khamosa khamosa yahomoliwa ni kuveeruni, akinaaku yanittwawa mwaha owoova.

Ekhotto Siviili

Mwaaha a mukhalelo ni manamuna otumreriwa mwaakha 1975,ilaapo sowaataana ni FRELIMO onoobheriwa ni ekoore yacaano

Imagem da Estação do Caminho de Ferro da cidade de Maputo em 1988

Nmosa wa mitee

Nmoosa wa miteeko sopacerihiwa sa kuveeruni ole musya, ahooleliwa ni nfalume Samora Machel, watipeeliwe mukhaalelo a estaato atumereriwa ni epartiitu emoosa paaha yiittipeele ni manamuna aya otumererya yiithaniwa markisiista. Kuupa ni Uniyaawu Soviyeetika saari  ilaapo soopacerya omwarya mwarya miraano anakhala miteko sa itipolomasiiya ni elaapo esya, itakahereyaka tho ni ikuuru sowaakiherya elaapo atooroopa, ntooko mamanamuno olipiiherya otaphuuwa ni waahukhuumu ale yaari amoono mukiina.

Wotaphuwawene elaapo, waahikameliiwa neekohootte siviili yookhanyererya ni yoohasara variyaari ikuuru samoono mukiina yawanela ohitthinana mukhaleelo a antikominiiximu, Othipeleela wa Elaapo ya Omosampiikhi munttaavani mwa ekuunya eniitthaniwa  nikhuuru na (RENAMO)  ne erexiime yemarkisiista ya NNikhuru Nohoolele Otaphuliwa Elaapo yo Omosampiikhi, eyo piiyo (FRELIMO). Ikhootto iya, sataanaka ikhootton sawaniwa muhiina mwa itipolomasiya ni okhiirela wa kuveeruni muhina mwa imovimeeto sanakhootto ale a ilaapo sowattamana, ntoko Roteesiya (weewo Kuveeruni Omosampiikhi avaha awe mukhaliheryo  a nikhuuru naakhootto neteteeriwe naatoroopa Owaafirika niireliwaka Otapwuuwa wa Elaapo ya Osipaapwe  (ZANLA) ni Waafirika wa Osuuli muhina mwa mukhaalelo wa Woothanyaniwa apartheid (wiiwo kuveeeruninomosampiikhi avahaa aaw mukhaliherya variyari va nikhuuru nahooleliwa ni Nelson Mandela, vohiya tho vo ni sootepihiwa manamuno othokihiwa ni okelelihiwa omuhooli wa itumerery sanamunceene sootthukwasererya, sataanyerya  mikutha kutho wa mukhalelo a muhaakhu onihereeya iyaakha soopacerya sa namulooko vaavale vatapwuuwe elaapo  ya Omosampiikhi, miraaneyo iya siiriwa ni erexiime ya niinano wa elaapo.

Okhaathi yoowo tho woniihereya nomwareya wapinaatamu Oportukaale, ovukuuwa na sootekasiiwa sa mulaapooni, othoowa wa investimeeto a miruuweryo nin otatuxeriwa  insasiyonalisasawu muhina mw kuveeruni , a ikaafirika sa xineene anamekha aya, voohihiya tho akaathowa akinaaku ntoko etaala yowulaanya.Okhaathi viirane ayae mpaatte munceene wa ekhootto , kuveeruni senteraale ahooleliwa ni FRELIMO, khaarina ikuuru otumererya  vaceenexa ota wa mittetthe sa Ipooma  sa mulaaponi mme,maana nuumaru niceene wiseeyo satumereriwa  okhuuma Omapuutu. Vananyiheriwa wi nikhuurni naAthipeeleli a Elaapo ya Omosampiikhi (RENAMO)  ahitumererya muttetthe watakaheriwa aphiiya ipuruseentu sene 50% sa mpaatte amutakwaani a ipuruviisiya soovirikana, mi miteeko sokweeherya mukhalelo wa ekuumi wa khuta moota sahinteereriwa okaathi wa iyaakha sinceene. Mulaattu ola wahitepa  okaathi kuveeruni atererya awe ikaastu sa okhapeleela okuumi.

Ekhootto ele wanoonihereya ni mavonyeliwo a ihaakhi sapinaatamu, siiriw mipantte somiili sihataana, mwaha ola warya khuteepa okaathi (RENAMO) wapacerya awe itaatika sa materoriista ni awatakari awe apinatamo ohikhupaarela ni vohithaalela. Kuveerini owookotha apinaatami wala  athu milooko imilyaawu imilyawu sene omananihaka waataleela mukhapeleelo awe oroohaka mpantte oteene wa elaapo ni khaakuxa athu anceene aroohaka okaampu yoothikeela aoleeliwa, weewo yookotthiwa aya imilyawu imilyaeu 41sene.

Viraneyaka ekhootto yeele,  ikhuru na (RENAMO)  naahivaha moonelo aya viirelaka mwaha vowiwananela mukhaleelo a murettele ithipela  ni ahimwa wi nahaana nileveliwaka  mutteetthe wa Ote ni moonon otupweela nsuwa wa elaapo, naarowa withaniwaka aErepuupilika Yotaaphuwa ya Orompeesiya.  (FRELIMO) ahikhootta wiraanela nvaanelo owo  ohimwaka wi muttette oteene  wa elaapo tamaatari. Vananyiheriwa wi ahookothiwa mamosampikaanon amphiya emulyaawu emosa, vawaniwaka ekhootto ele mulaponi um, naale akiina 1,7 imilyawu sene waatyaweele ilaapo sowattamaana ni akiinaku khamosa khamosa  imilyawu sene watyaweele mittetthe sikina mwaha wa ohiwanana iwe. Erexiime ya (FRELIMO) tho noovaha mukhaliheryo aya muhina mwanakhootto marepeeliti a elaapo sa Waafirika, ntooko Ekonkereeso Nasiyonaale aWaafirika  (a Waafirika ti Suuli)  ni Muraanyo a Elaapo ya Osimpaapwe. Mwisiiso ,  Akuveeruni ale  a Oroteesiya ni a Waafirika ti Suule (okhaathi wa  mukhaleelo a apateeti )  yanakhaliherya ikuuru sa  (RENAMO).

Mahiiku yeettaka 19 mweeri a namulooko mwaakha wa  1986, Samora Machel atthiika okhumaka opaacaani yiiraneya Okhopeela vanceenexa Osaapiya, oryeene  mu Tupolev Tu-134, okhaati vamonre aya  ntteeke na muhooleli muttetthe a miyaako saOlipoopo, waattamele elopkalitaate ya Waafirika ya Osuuli enitthaniwa  Ompuusiini. Athu mulooko waari mmutteekeni mme khiyaviire etuniya, masi muhooleli Machel  ni akinaaku milooko miraaru naararu ni anamweettiha nteeke akwaasa, votakahereya ni maminiisturu ni anamuteeku a kuveeruni Omosampiikhi. Nikhuuruna  etelekasawu Soviyeeetika ya ilaapo Sowuraana, nolaleerya muhupina erelatooriwu eni wi muxuukuryo awe atuwanyeriwe ni masuuli Afirikaano. Anamahoolela  a Mwiraano Soviyeetika, ohooleliha eteyooriya ehimwa wi ntteeke narotixiviyariwa ni ekanyeeryo eriiwa VOR, yarumeeliwa ni ikaaruma isya yakwehwriwe ni athu a anamiruuku atooropa a kuveeruni a wafirika te suuli.

Okaathi wa ipartiito soovirikana

Mukela mpa a Machel, Joaquim Chissano, ahivonyerya mikhalelo sovirikanyiha manamuno otumererya wawe, variyari va irefooruma, ntoko oratteliha manamuno owuupuwela muhina mwa memarkisiiximu ni Onamusuurukhu ni ahipacerya mivaanilo sawe sowiirela mwaha wa mureettele ni nikhiiru na Wiliipiha Weelapo ya Omosampiikhi ni ekunya onitaniwa (RENAMO).

Ni Nlamulo  nisya na elaapo ya  Omosampiikhi , nilaleeriwe mwaakha wa  1990, nanisuweliha wi mukhaalelo a minamuna a  ipartiitusoovirikana, muhakhu olipiheriwa ni emerekaatu yowixeetta. Ekhootto emaale variwari va mweeri a namulooko mwaakha wa 1992, vokweheriwa ni mwiwanano a Murettele,wakweheriwa vopaceryani ni Ekonseelyu ya Makiristawu a Omosampiikhi, mwekunyani oriwa (CCM) ni vootharelana wakhaleliwe ni Ekuminitaate ya  Santo Egídio. Eweha wehiwaka ni ikuuru soreerihela murettele a Ilaapo Sowuraana, murettele ahittikela wonaneya  muttetthe Omosampiikhi.

Ampaakha mwaakha wa 1993, vophiyaka 1,5 imilyawu  sene sanamatwawela mamosampikaano yahaaya vootwawela ilaapo sowattamana ntoko Omalawi, Osimpaapwe, weswatiini, Osampiya.Otansaniya, ni Waafirika te Suuli, mwaha watanyeriwe ni ekhootto  ni ehasara yothowa maasi yithipeele, miraneyo satanyeerye ottikihiwa waya wakhaleliwe onamoona ni elaapo ya Waafirika othi wa muttetthe a eteserrtu ya osahaara. Mwivaavo, eyaaka sa ninanoxe va , mosampiikhi ahehererya othikela onnyakulihana arumeeeliwaka akapwiitti eyaakha ya 2013, vaceenexa muttetthe a eriyaari ni ota wa elsspo. Mahiku yeettaka  5 mweeri wa nithana xexe mwaaka wa  2014,mohooleli okhuma Armando Guebuza ni liitere a RENAMO, Afonso Dhlakama, ahasinaarisi Mwiwanano  oweeliha Ihaasara,omalamaliihe miteeko saatoropa sakhootto ni sikweherye epartiitu iye sopiile sikhupaareleke muhina mwa mwaathaale omoaleela wiiriwe mweeri wa namulooko mwaakha wa 2014. Mwivaavo, vavire awe mwathanle owlaana, yahituphelaa tho ohiwanana muhina mmwa ipuliitika wamiirye ni  elaapoyatthikela manyaku nyaku ale vasya Opeera.

A RENAMO khokupaalin muxinttano ole owulaana  ni anivekeela ootumererya muttetthe a ipuru viisiya thanamoosa, Wamphula, Oniyaasa, Oteete, Osampiisiya, Osofaala ni Omaniika, mittetthe epartiitu ela yakupaleela aya wi yoxiitta  ni ivooto sinceene.

Mukhalelo a ethaya

Ni ikhilomu ikootom imiya thanathaaru ne emoosa ni imiya thani ni milooko miraru ni thana miili (801 537 ) kwataraato a muttetthe, Omosampiikhi ti elaapo ya na milooko miraaru ni xexe 34xe manuweelo ya elaapo sa molumwekuni , yatananihiwa munuweelo aya ni Turkyiiya, Mosampiikhi ompwanyaneya muttettho a ekoosta ya othi omaphattuweloni a waafirikane . Rifiiti a Waafirika nno omapwattuweloni onataleleeya mpakha othi wa Omosampiikhi.  Mwaako oteepa marakamelo awe Omosampikhi ti Piika, ori mmukaanoni ya elaapo ya Osimpaapwe, oraakama muhina mwa imeetu sene  ikooto piili ni imiiya xaxe ni milooko miraaru ni thaana mooosa 2 436 imeeturu sene osuulo wa niveele na ophareya.

Mosampiikhi opwanyaneya okoosta ya Omapwattuweloni ya waafirika Austaraale, eraanaka mikaano  ota ni Tansaaniya, ota okeela nsuwa  Osampiiya ni Omalawi, moono otupweela nsuwa mikanosawe Eswatiini ni Simpaapwe, othi ni moono otupweela nsuwa ni Waafirika ti suuli  noi moono opwattuwa nsuwe  ekanaale ya Omosampiikh, mpaatte a oseyaano Intiiku. Elaapo eniirana mukaano, nleelo okweheriwa ni maasi amuttettheni mwaya, ni Omatakaaskare ni Okomoore, okanaale ya Omosampiikhi.

Ota wa muro Sampeese muttetthe aya tohooleliwa ni epalaano soorakamela, ni itheeva vakhaani sinthaara ephaareya simpwaneelihiwa ni mwaala sa ekoraale, muhiina, siniirana mikaano ni miyaako siniirela mpaate a esisteema ya evaale Yuluupale ya Rifte. Othi mukhalelo aya onoonihereya ti etheeva emwareela ettaaraka ephareeya ni mikwalaala sa maasi, sinkhuneeliwa ni esavaana ni ethikileeliwa ni miro soovirikana mwa iseeyo onithoonyerya muro Limpoopa.

Mpaatte munceene a vathaya ya Omosampiiki, 70%, ipurseeto milooko mithana miili, te ya savana ya Omiyoopo, yowattela itesitwa. Miri ni malaaxi a muthiito mosa asinninuwa mipaatte mikiina sa Waafirika, masi Omosampiikhi malaaxi aya itesiwu saya ti soorakamasa ni sooteepa orika vovirikaaniha mipaatte sikina. Mpaantte o ephareeya oniphiya ikooto piili ni imiiya thana miili sa ikhiilomu

2 700.

Semwareelo ni ti yootepexa munuwelo awe mmuttetthene mwa Waafirika nno.Vanisuweliwa wi vookhalaka nnakhala vakhaani  ikooto 5 600

Thanu ni imiiya thana namosa 5 600 sa mithiinto soovirika sa miri siniraneya omosampiikhi. Sookhala tho imiya piili ni milooko mithanu sa mithintho sa maphattuwelo 250, miseeya milooko mixexe ni thanusiri omwaako ximanimaani paahi. Muttetthe mukiina ohimwexa mwaha wa mukhaalelo a etakwa aya a efuloora ti etheeva enataleleya okhuuma muttetthe othokoreeriwa enithaniwa  Santa  Lúcia mpantte o Waafirika ti Suulu, mpakha epooma wa OXai-Xai.

Epaarkhi Nasiyonaale ya Okoronkoosa, empwanyaneya muttetthe aa epuruviisiya ya Osoofala, eriina mapuro aya ikooto thaaru ni imiiya thana miilin ni milooko mithana miili 3 770 saikhilomu kwataraat, mpaatte ota a evaale yulupaale ya Rifte  ya Waafirika moono omaphattuwelono.  Mukhaleo aya ni mavirikaanelo a muttetthe ola ni ifaawuna sa epaarkhi ele sintatuuxerya okhala nipuuro nimosa nikweheryaxa miteeko soothekuula wana na turiiximu. Mpaarkhi mme, sookhala itheepo, omahulaano wa muuro Sampeesa, welo sipwanyaneyaxa ipooyi sa mutakwani, voohihiya tho iye sinlatana aya  ntoko ya Oxiile ni ya Oniyasa vottharelana mpaatte a ota omaphattuweloni wa Okhiilimani  ni mukerekhere mwa muro Rovuuma. Tho opaarki wa ereseereva ya ephattu ya Opasaruutu volhaala wawehaka axipaalame a muthintho saya sothaniniha, mwaala sireeriha ni mithinto samphaareya sikhupaareliwa ntoko atutuunu, akolfiiny ni akhaapa aphaareya.

Iserir imagem do Parque Nacional da Gorongosa

Ipheeyo wala ekhiilima

Mosampiikhi variyari va maweherya a  Köppen-Geiger

Mukhalelo a ipheeyo sa elapo tiile enithaniwa umiitu ni toropikaale, ekyeheriwa ni mukhaalelo a ipheeyo sa mutetthe  aya ephaareya Intiiku ni mweha wa oviiha wa Ekanaale ya Omosampiikhi, ni ixakasawu aya yoowuumaekhuuma   mweeri wa neethanu mpakha mweeri wa nithanu naxexe. Mutita a marupeelo epuula aya va mwaakhani ti yoorakama, vothaleleyaxa ota wa elaapo.marupeelo epuula ti  vowiilipiha, mmpatte mukiina, ithaya sorakama sa mmukaanoni ni Osipaapwe ni Omalawi, wala mpantte mikiina, mukerekheere mwa ephaareya variyarri c«va Omapuutu ni opeera, mittetthe ikhaale sinooniherya epuula yentakahereya ni epheyo va mwaakahani.

Mukhaleelo ya maviiheryo eyo piiyo itemperatuura sa Omapuuto sinivirikanyana variyaari va  13–24 °C  ikhaarayu sene mweeri wa Nethanaa mosa ni  22–31 °C mwerri ya Neeli .

Okaathi wa epuula ononaneya okhuuma mweeri wa Namulooko ni  aneexexe. Marupelo anoonaneyaxa mittethe sa miyaaka eniviikana ikooto piiili sa imelimeturu 2 mil mm. Mukhalelo a Humitaate aya relativa ni owunuewxa ori wa ipursentu 70 ni  80%, nnaamwi  ivalore sa khuta mahiku sipphiyaka  ipurseeto variyari va 10 e 90%. Ipheeyo iya siniviriikana variyari va ikharaaw 20 °C  othi ni 26 °C ota nno, siirela mpantte a mamaro otepexa oweela waya okhatho yoole oruupa epula. Eliimwe,ohilokasa ethaya ni ipuulasa etoropikaala sinitanyerya  mikuth kutho sa mikhaalelo wala apiyeeti. Otothowasa watanyeriwe ni efurakawu mwaakha wa 2000 tiwaari wootepaxa muhina mw iyaakha milooko mithanau.Imiya imiya sene sa ikooto sene samusi yahaana ahiyaka ipas saya. Mwivaavo, withookiheryo wapinaatamu muhina mwa sokhumelela iyo woophanya exikhaani, ni sohononiwa mwaha wa ehasaara yoosarya maasi wala otothowa. Mwivaavo withookiha wapinaatamu wi yikasoope muhina mwa ehasaara wa otothowasa woopwanya exikhaani yopaceryani wa mwaakha wa 2007 siraneeye vakhaani. Wopaceryaniwa mwaakha wa 2008, ohonaneya othaamihiwa wanamunceene muhina mw mapuro ale otothoowasa.

Mwaattelo wa athu

Vathariheliwaka iresulutaato sa Mwaarepele a eyaakha ya 2017, Mosampiikhi oriina apinaatamu imilyawu milooko miili ni thana miili, ikooto imiiya thanan xexe ni thana xexe ni imiiya thanu na miili ni milooko thana xexe ni tana thaaru (27 909 798) , mwaattelo a imulyawu thana miili ni ikooto imiya thaaru ni milooko miraeu ni imiya thani ni milooko miraru na raru

(7 330 533) wala  35,6% yatananihi waka naale  imilyawu milooko miili  ni ikooto imiiya thanu ni milooko mithana miili ni athana xexé ni imiiya piili ni milooko mithanamosa naathanu ( 20 579 265) waale yarepeliwe Mwaarepele a eyaakhaya 2007. Mittetthe sa epuruviisiya ya Osampeesiya ni Wamphula siri iye soowattexiwa sa mulapooni  ni sinathukumanya  athu omosampikhi amphiiya ipuruseeto 39% sapinaatamu.

Makooto aniirela mpantte Omosampiikhi

Iserir foto de Crianças moçambicanas da etnia macua

Amakhuuwa  tiri nikhuuru nihoolele  mpaate wa ota wa elaapo, maseena ni maxoona  (vanceenexa manttawu) tanonanewexa mpaatte a mukerekheere ma muro Sampeese  ni maxooka anaattela mpaate athi wan aoamosampiikhi. Makhuuru makiina anitakaahereya, amakhootte, manyaawu, maswahili, ma xooka, maxoope ni mankuuni (natakaheryaka masuulu). Apinaatamu paantu eneettela  97,8% ipurusentu sene sapinaatamu, nnaamwi siito ahaale, anitakaahereya athu a waafiriika ano

otteele (vanceenexa ale opwattuwa muhina mw Purtukeexi), mewuro- awaafirika   (mamiistiiso ,apinaatamu mapantu , mapurtukeexi)  ni ahiiti.

Voophiyaka ikooto miloovo mixexe ni athanu (45ikooto sene) sa athu ophattuwa wiitiya ankhaala Omosmpiikhi.

Okhaati wa kuveeruni akoolono mapurtukeexi, mpantte muceene mmosa apinaatamu owaariwa ni mapurtukeexi waakhala mittetthe soteene sa elaapo ni mamosampikaano aphome yaakaunya, okaathi wotaphuwa elaapo yelapo, yaari ophiyaka ikooto imiiya thaaru ni milooko mithana mmoosa (360 ikooto sene) sa athu.aceene mwiyaawo wahihiya mittetthe iye nootaphuwa elapo ya Omosampiikhi mwaakha wa 1975. Sookhala miyaanyiheryo muhina mwa anamuttettheni maxineexe Omosampiikhi, ikooto thana miili mpakha  ikooto muluko ni miili  sa athhu.

Mattaava

Mwaawehe artiiku ekekwayi: Ekunya ya Omosampiikhi ni Mattaava Omosampiikhi.

Inserir mapa étnico Mapa étnico de Moçambique

Ekunya ti ntaava nothanleliwa ni nootepaxa wuluumwa na elaapo, ninirumeeliwa vophiyeryaka eriyari yapinaatamu a (50,4%) iporuseentsene. Voophiyaka  39,7% ipurusento sene, vanceenexa apinaatamu owaariwa Waafirika , anirumeeela ekuunya ntooko ntaava na naali ni ale 12,78%  anuuluma ntoko ntaava naya noopacerya.mamosampikaanao aceeene aankhaala mittetthe sa mpooma arumeela ekunya ntooko ntaava nowonewaxa.

Mattava paatu Omosampiikhi, taari anuluumwaxa muhiina mwa elaapo, aniviriikana munikhuruni mwaya , ni mwaha ikiina, siniweha wehiwa ni nnyooho muwaraakhani. Ohiya tho vokhala wi ntaava nttetthe na ota wa elaapo, eswaahili ti elavuliwa variyari va muttetthe mwankhaani mmosa a mukerekhere mwa ephaareya wattamela mukaano ni Otansaniiya; masi othi, Ekisiitro ya Omuhiipiti, Emwani, ekupaleeliwa okhala ntaava namukhaani na Eswaahili, enuulumwa. Muhiina mwa muttetthe Aswaahili, Emakhootte tinri ntaava nootepa wuluumwa, mwinano a muttetthe aya exiyawu ti erumeeliwa muttetthe vakhaani a moono wa mukerekheere mwale alavuula ntaava na emakhuwa. Emakhootte ne Exiyawu siniirela mpantte a nmakhuura a mataava ovirika, khukhaya eyawu  enaattamana ni ntaava   mweera  na muttettheno epalanaalutu ya Orootho , Otansaniya. Anamuuluma khamosa khamosa a enyaaca anipwanyaneya mukerekhere mwa Omalawi. Ni tho mpanntte mukina wa ntthiya Malawi mmukanoni ni elapo ya Omalawi.

Akhaala anamuuluma a Emakhuwa, ni muttetthe vakhaani a ekooti mukerekhere mwa ephareeya. Muhina mwa uttetthe otakaaherya  ohiito ya muro Sampeese, anamuuluma a ntaava seene, nniirela mpantte na nikhuuru nimoosa na nttaava nyaaca, akhala opwaanyaneyaka , ni mittetten anuulumwa  Enyuukwe ota wa muro.muttetthe mmoosa wa ntaava xoona ninaatalelelya  okhuuma mmukanoni mwan Osimpaapwe ni Opaahari, vakhalayini ntaava nne nanikupaleeliwa wi naari malavuleelo mukhalelo  mukina a Enttawu masi vaninaanoni va erumeela manamuna olempwa a exoona  yophattuwa Osimpaapwe.Aakhala makhuuru  waale anlaavulamgrupos  Exoona, nnamwi eswa  oniiraneya mmaatte okerekhere ni muhina. Muttette a malavulelo ala anaataleleya mmpakha wamattamanani ahu Afirika ti Suuli. Nleelo muhina mwa malavuleelo, masi oviirikaana, taalesa ari a exoope mpaatte a osulu wa makumaano a Limpoopo ni anamuuluma a ntaava Rooka a muttetthe orukurerya epooma ya Omapuutu. Mataava a makhuuru ala, tamphuukiwa ni malepeeliyo ohikelela othu, vakha nvakhaani alattana ni  esuulu, maxi voreeraxa kahiyo a makhuuru kaahiyo a nikhuuru nimosa a malottelo. Sookhala mittetthe ixikhaana sa suwaasi ni esuulu sa mittetthe  sa Omosampiikhi   ninanooru mpantte omukanoni ne ereeinu ya Oswatiini ni Kwasuulu- Nataale, Waafirika ti suuli.

Makhiyaarapu, maxiina ni mantiyaano anuuluma vaceenexa ekunya ni, ahinti. Mantiyaano okhuuma wintiya weportukaale anuulumasa  ekereyolu ya khuta moota ya ekuunya wa ephaattu ayase, vohihiya tho ekuunya eri ntaava naali.

Itiini

Muwehe artiiku ekeekhayi : Itiini sa Omosampiikhi ni Ekereeca Katoolika ya Omosampiikhi.

Itiini Omosampiikhi  (2007)

Etiini                    eperesentaaxe      

Okirixitawu             56,1%

Ohitiini                    18,7%

omwiisilamu            17,9%

Owanimiiximu           1,2%

Muhina mwa ikuuru sa nlaamulo na elaapo, Mosampiikhi  ti estaato ohitiini , mwiva tivowateerihiwa mmutthakani mw nlamuulo na elapoo othanyana nnakhala acsawu sinitikitherya mutiinini, vanilipiheriwa, tho wixeetta muhina mw etiini yapinaatamu otheene, Elexixilasawu Ya omosampiikhi enikhaanyererya wi miyuraano sa itiine sihaana silepiihakha oMinisteeriyu ya mikhaleelo sa Ehakhi ni Itiine, mwaha sa nlamuulo na elaapo ni sa etiini, nnamwi ihirumeeliwaka ihukhuumu variyari va makhuuru a itiini mwaha wi mureepelo ola oiniyeleela. Mapuuro a itiini tho sinikhupaareliwa ni ikuuru sa nlamuulo ni, manamuna  oolattana , tho ti sinikhupaareliwa ovanyihana variyari va miteeko sa etooropa mwaha wa itiini.

Mwaarepele a mwaakha wa 2017 ohooniherya wi makiristawu yaari

56,1% ipuruseeto sene (ohoolelaxa Ekatoolika, ni ale ophiyaaka 27,2%) ni ale arisa amwiisilamu yathoonyerya ipuruseeto 18,9% yapinaatamu Omosampiikhi, ento alee ipuruseeto  4,8%  sa athu anikupaleela wi arumeele itiini sikinaaku sovirikaana, vanceene iye sowaamini. Voophiyaka ipuruseento 13,9% sa mamosampikaano khayaarina wamini wa etiini no akinaku ipurusentu 2,5% khanthoonya wi anireela mpaatta wa nikhuuru na etiini.

Akhaala mmpaantta owonaneyaxa wa pinaatamu a itiini sa makootoa owaamini , masi esekimeento  khentakaherya ikootha sothanleliwa sa kuveeruni.

Ekereeca katoolika Romaana yoothipela itiyoseese saya mulooko ni piili mulapooni um ( Opeera,  Oxiimoyu, Okuruwe, Onyapaani,  Olixiika, Omapuuto, Onakhaala, Wamphula, Okhiliimani , Oteete, ni Oxai-Xai; arkitiyuseese ti sa Opeera, Omapuutu ni Wamphula). Ekootha sinithoonyerya numuuru na makatooliku nivirikaana variyaari va ipuruseento 5,8% sapinaatamu a etiyoseese ya Oximooyu, arowaka 32,50% ipuruseeto etiyoseese ya Okhilimaani.

                 

Mesquita em Maputoisssserir imagens

Catedral da Beira

Vaiyaari va ikereca sowonaneyaxa porestaante sa mulaponi um siiri mukenkerekasayu mwakiriistu Omosampiikhi,Ekereeca  Uniyaawu Patiista Asempeleeya ya Muluuku, ni ni patista ya nihikhu na nethaanu ni miiki, ela yookhiserya ni mamampuru aya ikooto 6.442. Tho akhaala mulapooni alisa a Mativentiista a seetimu tiiaya, Ekereca Akilikaana wa Waafiirika Othi. Ekereeca Evanxeelyu Yomaleela ya Muluuku, Ekereca Metetiista Uniita, Ekereca Perespeteriyaana ya Omosampiikhi, Ekereeca ya Kiriistu ni Asepeleeya Evaxeelika ti Tewuuxi.Ekereeca ya Cesuuxi Kiriistu a Masaatu ya Mahiiku Amaala (Iekereeca murimoom) yothipeeliwa enixooniherya mukhalelo aya  mulapooni ni elekalisariwe mwaakha wa 1996, ni khupacerya yaveleela anahpari aya wala mamisiyonaariyu mulapooni mwaakha wa 1999. Mweeri wa na miili mwaakha wa 2001 nikhuuru na etiini nna nakhalaane voophiyaka ikooto 15 030 mamampuru aya.

E  Fé pahá'í eniirela mpantte Omosampiikhi okhuma pokhuma yopaceryani wa iyaakha sa namilooko 1950, masi khanixooniherya vanceenexa okathye ene yoole mwaha wa mukhaleelo a ekereecaa Katoolika, Okuveeruni, khiyakhuleliwe  vothanlelleya ntoko itiini ya molumweenkuuni.  Ni Otaphuwa wa elaapo, mwaaka wa 1975, elaapo yahiweha ovolowa wa aliipo opaceeriha. Vomalelni, yahikhaala vophiyaaka ikooto  thaaru ya mapahiima, yatakalarariwe Omosampiikhi mwaakha wa 2010.

Amaaka ariisa vothalelayeene  ota wa elapo. Awoosa  ahithukumanyasa muhina mwa irimanitaate khamosa khamosa  (a eeitta ya  Khatiiriya wala  xuthuliyayah). Mithenkeso selaapo, ni tho yokhaala Ekoseelyu wa Mamwiilisamu Omosampiikhi (sikupaleela irefooroma) ni Ekokereesu Yamamwiisilamu(epaceriha -esufiiximu). Sookhala tho masosiyasawu anroromeel into-pakistaneesa, ni tho ni ikumunitaate khamosa khamosa exiitani eximayeliita .

Kuveeruni ni Manamuna Otumererya

Muwehe mwartiikuni Mulupalexa: Manamuna Otumererya Omosampiikhi.

Filipe Nyusi  ti Muhooleli a elaapo vaninaanoni va.

Asempeleeya ya Erepuupilika yo Omosampiikhi,  nikhuuru na Malamuulo na elaapo .

Mosampiikhi ti erepuupilika emosa , eriwa peresitesiyaliisata, yeyyo enamwe kuveerunu  onomeyariwa ni Muhooleli a Elaapo. Eparalameeto ya mamampuuru imiiya piili ni milooko mithaanu  250 sa mamampuuru,nitweeliwa ni nsiina na Asempeleeya ya Erepuupilika, nokhalana miteko saya, oweha weha mivaarelo sa Kuveerunu. Mwaathanle ale athookiha malamulo ni samaholeeli a elapo siniraneya wa khuta iyaakha thanu.

FRELIMO yaari movimeeto owaneele otaphuwa ohkuma okhuma yopaceryani wa iyaakha sa namulooko 1960. Notaphuwa wa elaapo, ehorya enatumererya vothalelelyaxa okhuluupalele, votharihaana ni ilaapo sa epulooku emosaru

Ele yaari "epolooku sosiyaliista ", ni opattuxa mukhalelo a otumererya wa nikhuuru na epartiitu emosa yamukhaaya, olattana ni ilaaapo iye sireela ya mpantte. Mukhaleelo ole ohitanyeerya wokothaniiwa variyari va ilaapo sowattamana  soonnyookhana  saakhaale okhathi ole, Afiriika wa Osuuuli, ni Eroteesiya, yaavaha mukhaliheryo aya akaanya onottee yattikiherya mukhaalelo a ekolaaniya ni watanyerya ikhootto sa mmuttettheni. Mwaha ola waahirya othatuxa ekhootto ya iyaakha mulooko ni thanamosa ekhutto 16 . Vaamale aya ohiwanane iye  wanakhootto  yarumeeliwa akapwiithi ethoonyeryo awe ni waasinariwa Mwiwananeelo Omaleela wa Murettele otweeliwe nsiina na epwittikisi (AGP), Orooma, Witaaliwa,mwaaka wa  1992. Mwivaavo, mwaakha wa 2013, Mosambiikhi ahikwanyererya otthikeela ohiwanana iwe atanyerye orumeeliwa akapwiitti variyari va FERELIMO ni RENAMO, wahaaxa apinaatamu vanceenexa ale ari a muttetthe a eriyaari  ni oto wa elaapo. Nnamwi siiraneya mivaneelo sinceene, ohasinaariwa tho mwiwanaano muhina mwa mureettele, nleelo khomalihiwe.

Samora Machel yaari Muhooleli Opacerya a Olaapo yootaphuwa ni akhaale vamunyukhuuni vale mpakhha Okwa wawe mwaakha wa 1986. Muraatteli awe, Joaquim Chissano, ahivaanelela  okweeleiha mukhaleelo a ekhooto ni khipacerha mukhaleelo atakaherya makhuuru a ipartiito soviriikana watakaherya movimeeto akhootto, Eresistensiya Nasiyonaale ya Omosampiikhi, mwekunyani onoitthaniwa (RENAMO). Mukhalelo ola musya , a Frelimo akhaala vamunyukhuuni mpakha oleelo va , waha woxiitta  omwathanleni a eperalameento weeriwe iyaakha sa 1994, 1999, 2004 ni 2009, nnakhala votheryaniwaka ovonyeliwa  ni ifarawuuti.  Movimente Temokaraatiko Omosampiikhi mwekunyani onithaniwa (MDM), mwaha wa okhootta waya ekkwaha emosa ya epartiitu ya RENAMO, yahikhweherya wiirera waya mpantte wa  epankaata muhina mwa eparnameento, mweeri wa nexexe eyaakha ya 2010. MDM vaninanoni va oriina mulooko ni thnanamiili a mateputaato a Asempeleeya ya Erepuupilika, okhuma kohuma  mwathanle okhiseerya amalelekeni a mwaakha wa 2014.  Erexiime ele nnleelo yoookhala mosampiiikhi okhuma okhuma woopaceryani wa iyaakha sa 1990 yaruheela ekekhayi ya khuta okathi yothowa mukhaleelo owixeetta, yoowo muraattele a  Joaquim Chissano, Armando Guebuza, wamananiha awe omalamaliha iyaakha sa 2000.

Ihaakhi sapinaatamu

Ntaphuleelelo na ihaakhi sapinatamu Omosamopiikhi ti mulattu mmosa othipeelela wa elaapo. Voomalaka iyaakha imiiya xexe , mosampiikhi atumereriwa  ni Mapurutukeexi. Nuuma otaphuwa wa elapo ya Omosampiikhi mmatatani mwa elepo ya Oportukaale, voottarelana iyaakha 17 sa ekhootto, yawaniwa ni   RENAMO ni FRELIMO, mpaakha mwaakha wa 1992, vaavo vaphanyiwea aya murettele.  Armando Guebuza yaari olo tathanliwe okhala Muhoolelui a elaapo  mwaakha wa  2004  ni othaliwa vasya mwaakha wa 2009, nnamwi ikiriitika sahimwa wi wanimuhaleela nrima wa ekekhayi, waamini , etaraspareesiya ni ohothaala. Iyo sahitanyerya mukhaleelo owtuwanyereya muhina mwa ihaakhi sapinaatamu, votakahereya, wokothasiwa atthu, vovoneriwa ,otthukweliwa wohusuwanyeya, manamuna okasoopiwa ikalapooso vohuttukwasereya  ni maphukeliwo mwiha vohitthukwasereya.

Niitho vahikhaala mwaha sinceene sataana ni  otaphuwa wa mulumeelo ni ikaaruma sa mitiiya, wixeetta variyari va ikaaruuma sa itereneete, wixeetta mmpancaani sohinyoho, onyokaana ni wapusaariwa athiyaana,axinamwane ni athu amukhalelo oraakaala. Mwaha sinceene mwiha iya nleelo sinareneya.

Mwaakha wa 2018, ereportaaxe ya ehapaari yalaleewe muhapariini Purtukeexi, wanihimwa wi ethaya soreerela oruweerya Omosampiikhi, vothnleleya mpaatta wa ekoretoore ya Onakhaala, sinihiihiwa orumeeliwa na mamaosampikaano emilyawu saalimi anipereteri ithaya ni anavonyeriwa mohaawani, eturukariwa ni moolomu awootathiwa ni anamakhalani okhopeela a nikhuuro noliimwa. Porutukaake, ni Portucel Omosampiikhi ori ti muuru, ti elaapo ya ya wewuroopa erumeela mpantte munceenexa a ithaaya iye.

Watanaana ni ilaapo sa Okhopeela

Relações internacionais

Muwehe tho: Mimisaawu sa itipolomasiiiya sa Omosampiikhi.

Embaixada de Moçambique em Moscou, na Rússi

Anaamwi wataana okhuuma vaavale viraneya aya ekhootto yowoopola elaapo, nleelo sinikeleliheriwa omuhooli ni sinonihereya voreerela, manamuna otumererya wooto wa Omosampiikhi ohoorya khukhala  woovirikaana  wa khuta okathi onviira.  Ipilaari iye piili sa matumereryo a okhopeela ya Omosampiikhi, tiiye solipiheerya mukhaleelo awataana  vopwanelela naxirikha amwattamanani, ni olipiherya ni omwarya mwataano nanamakhaliheryana a muraalo. Vaviraaka iyaakha 1970 ni wopaceryani wa mwaakha 1980, matumereriyo okhopeela ya elaapo waari ohaaweryaneya okawanyeya aluttelela Oroteesiya  ni Waafirika ti Suuli, ni voreerela ntoko sokhumeleela sa wilipiheryaxa wa ekhootto yoriirya, Estaato Sowiraana ni Muraano a Soviyeetika. Etesiaawu ya Mosampiikhi muhina woohukhuumwa Mutheekeso wa Ilaapo Sowuraana enithaniiwa (ONU) owanihaka ni Eroteesiya ni okhootta elapo eyo okweheriwa muttetthe a ephareeya, tatanyeery wi kuveeruni ahooleliwa ni  Ian Smith apaka miriirywa sawe nisiiri owananaka ni athu omosampiikhi. Varookhalaru mavirikaanelo a kuveeruni Osimpaapwe, mwaakha wa  1980, ahitthipiiha mopoopiho ola, ni kuveeruni a Waafirika ti Suuli waahithipeleela wavaaha mukaaliheryo ana RENAMO muhina mwa ekhootto awa sa ele wyawaniha aya ni kuveeruni a FRELIMO.

Mwiwanaano a Winkomatia mwaakha wa 1984, nnamwi ohalokaasa ni wireeliwa omalamaliha mukhaliheeryo ole a a ma Suuli afirikaano wyakweherya aya ana RENAMO,  vahutthukuliiwa mivaanelo weekhuluupale sopaceeriha wa kuveeruni Omosampiikhi no masuuli afirikaano ale.aEporoseesu ele wahixiittamukhaleeloa ya ni okweela wala omaala wa mukhaleelo a Aparteeti, wakweeherye wataana muhina mwa itipolomaasiya yowooneya ni Afiriika ka ti Suuli mweeri wa namulooko mwaakha wa 1993.nnaamwi mataanelo ni anamwattamanani,Osimpaapwe, Omalaawi, Osampiiya ni Otansaniiya sanoniheerya okhathi mukiina soohilokaasa, ni miyuraanelo sa Omosampiikhi ni ilaapo iyo sanikeleela omuhooli ni soossareya ikuuru.

Eyaakha vakhaani vottherelanaka otaphuwa , elaapo ya Omosampiikhi ahipwanyaan mukhaliheeryo mmosa owonaneyaxe wa ilaapo sa mpaattha okeela nsuwa , vpthalelelyaxa iye siiri sa eskantiaavo.

Uniyaawu Soviyeetika ni maliyaato awe , tthiri,  ahittatuwasa khukhaala anamwaakiherya a mukhaleelo wa muhaakhu. Atoroopa ni manamuuno otomererya wa Omosampiikhi  ni manamuna otumereerya sakhoopela  vaniipaka maluutte ale. Ia sapacerye woniheereya mwaakha wa  1984,  vaavale Omosampiikhi  opwanyaa awe omaapuuru wa Opaaku Mutiyaale  ni vaiyri va Efuutu  Monetaariyo Iterenasionaale  olimaleeliwa ni nsiins na  (FMI). Mukhaliheeryo a moono okeela nsuwa siniirel mpaatte ntoko Suweesiya, Noruweeka ni Ixilaatiya, vowakuveeha sahiraattela mukhaliheeryo Osoviyeetika.

Filaatiya ni elapo sinriiwa Payiseexi paaxo anithatuwa okhaala efoonte khuta ekwaha sotepaaxa yoniherya mukhaliheryo aya othokoorerya a muraalo ya Omosampiikhi. Itaaliya tho onilipiiherya mwataneelo awe  vamosa ni Mosampiikhi,  nthoonyeryo na wataana wa raati ni elapo ya Omosampiikhi ,nthonyeeryo na muteeko awe muluupalexa okaathi wa eporoseesu ya mureettele. Miyataanelo vamosa ni elaapo ya Opurutukaale, epoteesiya yakhalayi Yakoloono, sinikelihiwa omuhooli  ni mukhalelo aya tamuraarelexo wa okaathi munceene maana anamuhakhu Oportukaale anooniherya wikhanyanya waya muhina mwa muhaakhu Omosampiikhi .

Mosampiikhi ti maapuru a Movimeeto ohiitakaheriwa ni orri variyaari vale anamwataniiha a nikhuuru wala epulooku yawafiriika  muhina mwa Ilaapo Sowuraana  ni mapuuru makiina a makhuuru Owiraana Okhopeela

. Elapo ela tho  aniirela mpaatta wa Wuraanawa Waafiirika

(vakhalayini wiitthaniwa Muthenkeso a Muraano a Waafirika) ni a ekumunitaate anireewa Othawali a Waafirika moono Omaphattuweloni. Mwaakha wa 1994 kuveeruni othatuwa khukhala maapuuru a ekekhayi a ihaakhi sa Mutthenkeso a Epaaca Yamwiisilaamu, mmpatte mukiina wi yataleele mukhaleelo aya muhina mw mukhaliheryo aokhuupela., maasi tho wi asiivelihe mpaatte munceene mamwiisilamu a mulapooni. Vmukhaleelo yoole, wopceryani wa mwaakha wa 1996, Mosampiikhi ohiirela mpaatte nimwattamanani aya akoloofoonu a Commonwealth Mamapititaaniku ni, okaathi yoowo,yaari elaapo emoosa yomekhaaya yavoloowe mmottenkesooni,nnaamwi ehinaatoko wiirela mpaatte wa Orayiinya wa Mpititaaniku, Mwaakha yoowo tho, mosampiikhi okhaala maapuru namapattuxa ni muhoolelel a Mitteetthe sa Ilaapo iye silavuula Ntaava na Epwittikiisi, nolimaleeliwa ni (CPLP) ni nnleelo ninataana variyari va muhantisiini, samuhakhu, manamuno otumererya ni seephattu soolattana ni ilaapo lusooofonu , ntooko purutukaala ni Parasiili.

Makawanyereyo

Muweehe artiiku muulupaale: makawanyereyo elaapo ya  Omosampiikhi

Muweehe tho:Eliixita ya Ipoosto Ssintumereerya sa Omosampiikhi

Ipuruviisiya sa Omosampiikhi, Ota mpaakha othi, nuumuru ni mwaattelo

Mosampiikhi okawanyeva mittetthe a ipuruviisiya mulooko niimosa.Moçambique está dividido em 11 províncias:

Oniyasa  (epooma yuluupaale: Oliixiika);

Okaapu Telekaato (Epooma yuulupale:Opheepa);

Wamphula (epooma yuulupale: Wamphula);

Oteete (epooma yulupaale: Oteete);

Osampeesiya (epooma yuluupale: okhiliimane );

Omaanika (epooma yuulupaale: Oximooyu);

Osofaala  (epooma yuulupale: Opeera);

Okaasa  (epooma yuulupale:  OXai-Xai);

Onyampaani (epooma yuulupaale: Onyampaani);

Epooma Omaaputu  (epooma yuulupale ya elaapo: Omapuutu);

Omapuutu (epooma yuulupaale: Omatoola).

Ipuruviisiya sinkawanyeya ni mittetthe sa itistiriitu 158, itistiriitu iya sikawanyeeya muhiina mwa ipoosto 419 ni iye siniphitaanyerya ilokalitaate 1052, mtiita otepeexa okhuuruwa wa matumereriwo a estaato.

Omosampiikhi nno sopattuxiiwa mpaakhha mahiiku ala, imunisiipiyu 53, 33 sephattuwelo eyaakha ya 1997, maasi 10 mweeri wa nexexe mwaakha ya 2008, 10 mweeri wa nethanu a eyaakha ya 2013.

Muhaakhu

Muweehe mwartiikuni ekekaayi :Muhaakhu

Maputo, capital e maior cidade do país

Nota nithaleeliwa ti metikaale, eranttenele nnoota na vakhalayini a ntiita na ekooto eroowaka emoosa. Noota na metikaale nookumihiwa muhina mw orumeeliwa waya okweeheriwe ni Epaako yo Omosampiikhi mpaakha mwaakha wa 2012. Etoolare estanuteense, eraati ya sulli afirikaano,ni  yaniinaano, ewuuru tho siiri manoota okupaleeliwa ni akahanle sinrumeeliwa mutaransasawuni mwaanakooso a elaapo. Esalaariyu yootepa oyeeva yothaaliwa veehakhi ta ya itoolari sene 60 wa khuta mweeri. Mosampiikhi i mampuuru anamuttettheniaruuhela Oraala a Waafirika mpantte othi (SADC — esiikala ya ekeelexi).porotokoolu a nakooso owixeetta muhiina mwa SADC  oniireliwa wi oruuhele muttetthe o Waafiriika wa othi okhaale mnipuuro na muxiittano, nootharuuxiwa  isiisapo ni mikutha kutho saanaakosa. Mwaakha wa  2007, Epaako ya Yolumweeku yoosuweliha mwaha wa  " mukhalelo na munuweelo a muhaakhu owuncerereene" wa Omosampiikhi ni musoomo mmosa otakaheryaniwa  a Kuveeruni ni  anamatowaari okhoopela mwaha wiyoola, okupaleela ariiki "Omosampiikhi woteene onikupaaliwa variyari va ehanpiisi wa mukhaaleelo oxiita saneene muhina mw mikhaliheryo  sothuunku ". mwaakha wa 2007, efuutu Monetaariyu Interenasionaale esiikala ya ekuunya o  (FMI) iire wi  "Mosampiikhi ti ehantiise emosoa yasuseeso muhina mwa ilaapo sawaafirika othi wa osahaara çambique é uma história de sucesso na África subsaariana." Mwivaavo ,nnaamwi mwanyiheryo amuxiitto ola, pooti okhaala Epaaku ya Olumweeku ni wa UNICEF anirumeela muulumo

"paratookuso eyo piiyo voohilipaneya" wi othalakasiwe muncerereyo wa ohisuwanyeya wala ohilookasa mukhaleelo anamwaane mwaha wa ohilya saana otanyerya mukhaleelo awe ohisuwanyeeya okhathi woowunuw ele eriiwa

PIB Omosampiikhi. Variyaari va Iyaakha sa  1994 ni 2006, munuweelo a PIB yaattameele ipuruseetu 8% vamwaakhani , mwaaha wivaavo,elaapo enitthikeela okhaala elaapo yootepa osikhiini ni  oniira onioraalaaka wa molumweekhuni.

. Muhiina mwa epexikiisa wala sohaayiwa mwaakha wa   2006,  ikaarutu thaaru sa mamosampikaano anaakhulela wi wa iyaaka iye siviiri thaaru sa mamosampikaano anakhuulela  mukhaleelo a muhkhu awa ahikhanyererya weemela nipuuro nimoosa ni oteepaxa.

Mwaarepele aliipo otwawa ekhootto ni irefooroma sa mukhaleelo a muhaakhu soopwaneela sotaanyerya  etaaxa emosa yoeela muhina mwa manuweelo: elaapo yahipwanya exikhaani variyari va muhakhu owonaneyaxa, aphiiye mutiita ole onireeliwa mweekunyani  PIB wa khuta mwaakha amunuweelo o país teve uma recuperação económica notável, atingindo uma taxa média anual a  8%  variyaari va ilaakha sa 1996 ni 2006 e oleele a  ipuruseeto  6% ni 7% vokathini variyari va Iyaakha sa 2006 ni  2011. Ihasaaraa sootothowa yopaaceryani wa mwaakha wa 2000 ottikiherya omattuuli munuweelo wa muruuwelo mpakha ipuruseeto 2,1%, masi nahipwanya exikhaani yomaleeleene mwaakha wa  2001, ni munuweelo a ipuruseeto  14,8%. Omwarya mwareeya vowiittiperya  wanroromelo nomeelo watepeeteri mwa iporoceetu suulupale sovirikana  sa investimeeto athu okhoopela, voothareelana ni mukhaleelo a muhaakhu ni  olipiheeriwa mapuuro ni miteeko soottekuula, Omiteeko soolima ni mikuukutta.  Mwaakha  wa 2013, voophiyaka ipuruseeto  80% sapinaatamu a elaapo waavara muteko aya muhiina mwa miteeko soolima, ni mpaantta munceene mwiyaawo yaalima wi wikhuuriheke  vkhaani vakhaani, ni nleelo anihaawela sotekaasiwa , muhina mwa mathaavi nonamatumiiha ni va mutiita wa wivisxitiiriwa wa maana.

Ahiiya iyo, mwaakha wa 2012, mvoovikana ipuruseeto  90% sa ithaaya  sinliimwa sa Omosampiikhi n nleelo khuuvo arumeela.

Mwaakha wa 2013, artiiku mmoosa wa  BBC ahilaleerya wi, okhuuma okhuma mwaakha wa  2009, athu a elaapo ya Oportukale yanitthika arowaka omosampiikhi mwaha wa  munuweelo a mukhaleelo a muhaakhu ni votharelana ni mwaha mukhaleelo a muruweeryo a Opurtukaale, m waha wa kathoowa ole otanyeriwa ni sokkopa wireliwaka anamunceene mmuttettheni mwa ewuuro.

Barco pesqueiro tradicional ao largo da costa moçambicana

Voovikaa ekooto  1 200 sa empereesa sa estaato

empresas estatais (vanceenexa ixikhaani) soroohiwa mmatatani mwa mapirivaato no wala sotaphulasiwa mulapooni um. Mweteteeryo wi ipirivatisaariwe wala itapwuuliwe esetoore iye siira seettaka wi impereesa ihaale sa estaato, ntooko esetoore sa miteeko sa oraami , maluuxu epaahari sa apakiiti ni mittaala sa xipooro. Kuveeruni onathaala vowakuveeya ale akhanle anamwiivixitira a ilaapo sa Okhopeela sokhaleela vatthuniwaka wi eperivatisaariwe emoosa ya estaato. Voohiyatho vo, ihaakhiatuwaneero sookuruxiwa ni matumereriwo muhina mwa miteeko sa atuwaneero yokweeheriwa ni ivirikanyihiwa vasya. Mwaakha a 1999 Kuveeruni opattuxa muxuukho owatanaanihiwa ne evaloore akerekaato ntooko mpaantte a wikhanyaanya wi yincereri ireseeta samuhiina, parte de seus esforços para aumentar as receitas internas. Mwaakha wa  2012, ereseereva yowuunuwexa ya kaaxi ephaatu sihooneleliwa Omosampiikhi, ireseeta sikhaale ovirikaanhaka muhaakhu wa elapo.

Mwivaavo , muhaakhu Omosampiikhi, onirya okhalaaka owakameeliwa ni mahoneelo a makhankwa a matumereryo. Mweeri wa nethana miili mwaakha wa 2011, Kuveeruni ovaaha miruuku sa malaamulomasya aniireeliwa omalamaliiha makhankwa wi etakaaheriwe epekulaato mmulamuloni mwa ikhiirime,ataraafiku muhina mwa makweheryano, ni makwaankwa, niwiiraneya mwiiha sowaatta sotixiviyaariwa musuurukhu anamuunceene. Mukhaleelo a nlamuulo nne nithokihiiwe variwaaari va ekonseelyu ya Maminiixituru elaapo. Moosampiikhi, ohohahukhuuma maminiixituru okhuuma maali mwaha wa makhwaankwa okhuma okhuma mwaakha wa 2011. Mosampiikhi okalasifikaariwa wi oniirela mpaatte a nipuuro na 123ru muhiina mwa ilaapo iye 174 na mutiita waale iye sisuuwela makwankwa sa mwaakha a 2012 opaakiwe ni muraano ya Taraspareesiya Iterenasionaale. Va muraano ole ne erelatooriyu ya nmwaakha wa 2005 yaapakiwe niAxeesiya sa Ilaapo Sowuraana siniirela mpaantta muraaliho Okhoopela (USAID — esiikala ya ekeleexi ), " mtiita ni mukwaaha wa makwaankwa mmosampiikhi toori  mwaha oveexeryana."

Soteekasiiwa

Okuumi    

Ekaraafiku enthonyeerya muncereryo wa mwaattelo amamosampikaano ampwaanye mwaxiitthu HIV ni ahitthariheela muloolo ni atirerorovoraaale  (2003–2014)

Mutiita ya efekuntitaate  ya omosampiikhi ti yoophiiyaka 5,5 amayaareelo wa khuta muthiyana,Ikaasto siniireeliwa Anamunceene muhina mwa miteeko sa ekuumi ti ya 2,7% ya  PIB  mwaakha wa 2004,vireyaka siiso itispeesa saale anikhupaarela vomekhaaya sataananihiwa yaakhuumela 1,3% mwaakha yoole. Mwa sokaastari siireliwaaka muhina mwa asistensiya meetiika yaari ya itoolare  42 (PPC) mwaaka wa  2004.  Woopaceryani wa iyaakha imiiya sene XXI, yakhaale mameetiiku araaru paahi wa khuta ikooto emiya 100 yapinaaatamu Omosampiikhi ni makweelo anaxikhaani waari wa ikooto emiya wa mayareeliwo mwaakha wa  2005.

Nuumala otaphuwa mmatatani mwa Opurtukaale mwaakha wa 1975, Kuveeruni Omosampiikhi ovonyeerya mukhalelo oriiwa asisteensiya Meetika opaaceriha, othoonyiwe ni Orikanisasawu Mutiyaale Okuumi ontaphuleeliwa ni (OMS) ni mukhaalelo a ilaapo ikiina sooniherya mukhaleeo amunuweelo. Masi ipuruseeto 90% sapinaatamu yahivaahiwa mwapoophe.  Wiraneeyaka sisaale okathi wa iyaakha sa 1980, vophiyaka ipuruseeto sene 11% sa orosameeto wa kuveeruni wiireliwa othokoreerya mukhaleelo sa meteekosa okuumi. Mwivaavo, ekhooto yawaniiwe Omosampiikhi nno, yahittikiherrya mmattuli mukhaleelo wa okuumo woopaceriha ole ohaari wonaneyaxa. Variyaari vale yataanyiwa ni ataake a RENAMO, soottekasiiwa sa kuveeruni variyaari va iyaakha sa 1980 ni  1992 saari ale ale mapuuru emeetiku nin ale a miteeko sosoomwa.

Mweeri wa Nethanamosa mwaakha wa 2011, Efuutu Yapinaatamu ya Ilaapo Sowuranyiwa, yahilaleerya muhuupi a erelatooriyo ya mwaha a mukhaalelo oyaarana  a molumweekuni. Ewaraakha wla yookhalana itaato sinthoona ikuuru muhiina mwa soovara ni mukhaalelo sinlaattana ni ookwa wanamwaane anayaariwaaru ni waximaayimuhiina mwa ilaapo 58 samolumweekuni. Mutiita ookhwa aximaayi  muhiina mwa khuuta ikooto emiya 100 sapinaatamu Omosampiikhi nno waari wa imiiya 550 mwaakha wa 2010, vatananihiwaka naale 598,8  amwaakha wa 2008  ni naale a e 385 yarepeeliwe mwaakha wa  1990. Mukhaleelo a mutiita okwa anamwaane a iyaakha thaanu 5 wa khuuta ikooto 1 000 waale oyaariwa  ti ya 147. Erelatooriyo ele yireeliwaothalakaasa manamuuna a mupuweleeliwo sa munuweelo a ekoonto ele muhiina mwa  ONU wi vakhaale voopwanyiwa, vanceenexa mwiirelo iye mixeexe 4 (ovuukula okwa wa anmwaanereduzir anayariwaaru) ni  5 (ovuukula mwaattelo a okwa aximaayo anayaraaru ). Omosampiikhi nno, mwaattelo wa mamataroola wa khuuta ekooto emosa 1 000 waale ari tayaariwe ni neekume  taale  3 ni moopiheryo wookha wa athiiyana owemeleela ti wa  mmosa 1 mpaakha 37.

Exiripitaali ya mmawaani ya epooma ya Oluwaapo, muttetthe a etistiriiyi ya Oxiitte elatarato

Mwaattelo othaleleya wa mukhaalelo wa ereetta ya mwaxiitthu HIV muhiina mwpinaatamo Omosampiikhi mwaakha wa 2011 waari wa ipuruseeto 11,5% eriyaari wa okhuuma  iyaakha  15 ni 49  (muthoonyeeryo otakaahereya a mwaattelo a mwaxiitthu HIV).  Ola toori mwaattelo oteepa okhuuruwa vatanaanihiwa nuule wonaneeye muhiina mwa ilaapo sowaattamana sa waafiirika moono wa othi nno. Naweha weha , mpaantta  othi wa elaapo

(ipuruviisiya sa Omapuutu ni Okaasa),mwaattelo othanleliiwa taale ahireere vataananihiiwa naale  owuncerereya ikhaaha vaali mwa mphiimo elaapo. Mwaakha wa 2011, amakhuulupaale a ekuumi yananyiiherya wi voophiyaka imilaawu 1,7 yapinaatamo omosampiikhi onkuupwaatta mwaxiitthu a HIV,  waale ikooto imiita 600 wanimulyeelya mithaali siiriwa antiretoroviraale. Mweeri wa Namulooko ni miili mwaakha wa 2011, ikooto imiiya 240 sa atthu waniikhapeelelka yakhelihiwa aka   mukhaleleelo ola, ni ikooota  imiiya 416 sa atthu mweeri wa neraaru mwaakha wa 2014. Vithariheliwa ni erelatooriyo ya UNAIDS mwaakha wa 2011, aereetta wa mwaxiiithu HIV/SIDA Omosampiikhi waakhaala ntoko yaniroromeeliha.

Erumeliwaka muthenkeso ONGs ilaapo sinceene sinooniherya oraala, Omosampiikhi ti okhaliheriwa ni mpantte a ikiina sa olumwenku. Votanyereya ni mwaaha sa mikuutha khuutho  sa matumereryo a mikhaliheeryo sokhopela  ni maverikanelo a anamuttettheni amuumu, mitheekeso iye sa ONGs sinikawanya mukhaaleelo  wehawehiwa okuumi yopaceeriha mulaponi, Namaahayasa  a mwaha sa Okuumi James Pfeiffer onihiimwa wi , ohiiya  othipeeliwa estarateexiya emosa esya ekhaanle yokhapeleliwaka mukhaliho, manamuuna masya owataanana ohana othokihiiwaka, wi okheeheryeke wakakhaana variyaari vanamuute ayikharari ni anamuteeko sa ale a ekuumi yamawaani mme ni olipiheriwa naluutte amwiwananiwo a mukhaleelo a maxuuttelo ni anamuteeko a okuume.

Nroromeelo mwa Soolya

Vaniphiimwa wi ipuruseeto 64%  sapinaatamu Omosampiikhi anihawa muhiina yohikaalana nroromeelo muhiina mw soolya. Mulaatthu ola anoonaneya vanceeneca muttetthe oothi wa elaapo. Weiwo voophiyaka ipuruusento 75% yapinaatamu anihaawa mulattu wooyo. Omosampiikhi ori variyari va ilaapo 16 ni “yootepa woopiha wooniherya ntiita a munuweelo ya etaala yowitiiperya ”,ohoolo wa mwiraaneyo owulaanya. Yoowo muncerereyo  musya a etaala mulaponi um onimuncerereya.

Okuumi Omosampiikhi, vancenexa enaapwanya mwaha wa othoowa nroromeelo muhina mwa soolya mulapooni. Ntoko erelatooriyu ya muunuwelo  wa apinaatamu a mwaakha wa 2009 a Eporokaraama ya Ilaapo Sowiraana vireliwaka oraala waari ,m voophiyaka ipuruseeto 55% sapinaatamu  Omosampiikhi okhaala mohaawani muntanyeeriwa ni Omasikhiini. Nnakhaala  eriiyari ti ale ohisoome, ipuruseeto  40%  munuwelo ayaohisuwanyena mwaha wa manamuuna oolya, ale paahi ipuruseeto 47% tariina mukheeheryo a maasi oreerela ni vakhaala nroroomelo moosa wookumi nuuma oyaariwa ta paahi iyaakha  59.Omampiikhi okalasifikaariwe nipuuro na 180ru variyaari va ilaapo iye  188  sa mannuweelo Othawaali Apinaatamu mweekunyani oriwa (IDH).  Vanceene viyeeyo ekweeheriwa ni othoowa nroroomelo na malyeelyo mulaaponi mu.

Elaapo yookhalana  mwaattelo a mwaxiiitthu ni ooriwa AIDS yootepexa wa olumweeku. Mukhaleeloa mwaattelo wa mwaxiittu omosampiikhi ti nikuutha na nowoopiha variyari va emuusini ale aveelaveena ni ahimpwanya nnakhala ethu a mittetthe sa otakwaani mwa elaapo; yoowo oniteepa oweeliha nmukhaleelo wa omasiikhini ni olya vohisuwanyeya vanceene. Voophiyaka ipuruseeto sa 15%  sathiyaana owemeelela vamikhari khari  sa 15 ni  49 iyaakha sene ani ampwaanye mwaxiithu. Ereetta ela mukhalelo aya towakanyereeya muhiina mwa  mmukhaleeloni mwa Omosampiikhi ni anamawaani ni muruweeryo. Ephiiro winceenexa enkweeherya opwaanya mwaxiithu  enithikeela okhaala ele ya mmakumaanoni  muthiyaana ni mulopwaana ni voophiyaka ipuurusento 90%  sa mwaha watthu atokweene.

Miteeko soolima mulaponi um, toori muteeko a muhaakhu onamunceene, okhaale ophiyaaka ipuruseeto 75%  wapinaatamu. Vaari siiso , numeeya nanamunceene ankhupaareliwa ni miteeko soolima yireelaka wiilyiha, nroromeelo muhina mwa  soolya Omosampiikhi Sendo sookhala okhalaka vanceenexa enkweeherya ni vohithookihiwa, ipuruseetu 90% sa ithaaya siiri imaatta sowuunnuwa, sa matteeke 10  nnakhaala vakhaani ni muruweeryo muhina mwa miteeko soolima vanceenexa ti vaavale vahinoonaneya ni khivakhaale. Elaapo enihaawa mwa wa amwaakokho ahaaxa soliimwa.Yootepa ohoonona muhina mwa ipyo muhina mwa miteeko soolima ti isoope yoxeerya, onoonaneyaxa mukerekhere ma muro Puukwe.

Mukhaleelo a Mosampiikkhi ti wamuukhaawe muhiina mwa sookhumeelela sa ephaattu, ntooko othoowa maaso, ni otoothowasa, ni muraanyo a 15 va iyaakha 25 siviire.  Miraneeyo iyo sinihonona vanceene nikhuuru na muttetthe otakwaani , ni mukhalelo a muhakhu elaapo vamalelekeni.Othoothowasa wa yonaneeye mwaakha wa 2000, ntoko nthoonyeryo,nahaapwanya  apinaatamu imilyawu sene piili saatthu, enaamwi othowa maasi wa mwaakha wa 1994 ni

Mwaakha wa  1996  yahiwaafetari emilyawu 1,5 saapinaatamu  a mpaatta waothi ni eriyaari va elaapo.Nnaamwi elaapo ni mipaatte mikiina sa ekontineeti ya Waafiriika nno wi itteiveleeke okhaala iye sikumiheryexa mwiixi wa kaaxi otanyeriwa ni estufa, tiyee iyo sikhaala ohaawexan  ni iri variyaari va ile sooteepexa okweeya yoopiha waya otanyeeriwa ni  oothaatuwa wa mukhaleelo ipheeyo sa mukhaleelo owulaanyeya. Vohiiya tho vo, vaakhaaka okhaalaka oteepa wafetaariwa mukhaleelo a ethaya orwa yonihereyaka mipantte sinceene sa molumwenkuni. Amasiikhiini vawaweene tootepexa woniherya moopiho sintemaariwa mwaha wa omasikhiini. Atthu ale ari taalima muhina mwa momusiini ariina mireerelo vakhiini wi atuumihe ni malyeelyo aya toole oteepa okhuruweela vathi, mwa wivaavo, okhaathi yoothoowela, khaakhalana  sinceene wi siwaakiheryeke muhiina mwa nrooromelo mwa soolya.Omosampiikhi nnro okhaala mukhaleelo vaceenexa woraala saneene wa muthokiiho oweteteeriwa niokasoopiwa miraneeyo vookhumamuttetthe Otisoriitu. Iporoceeto samukhaliheryo sa matowatoore ni a mukhaleelo Nasionale wa mukaakuveleni, onimukhaliherya Kuveruni wi otumereryeke mulaponi.

Osooma

Anaxiikolan ohoolo wa Exikoola  Wamphula

Okhuma  okhuma okathi wootaphuwa elaapo moopuheriwani  no elapo ya Oportukaale mwaakha wa 1975,etekiiwa ni oforomariiwa mamwixuuttihi amuxikoola, kiyaathariheele mwaattelo apinaatamu.Voothaleleya, noomala Ekhootto Omosampiikhi

Iyaakha sa (1977–1992), ni eleepihiwa anamwaane muxikoolaa, noomala ekhootto wahiphiiya mwattelo munceene muhiina mwa ehaatisi mwaha wa erooromeelo ni mwaattelo apinaatamu amwaavano, ni osooma wolipihereya  nleelo tiwohilokaasa. Mamosampikaano otheene  anikhanereriwa valamuuloni wi ahaana yettaaka oxikoola yoopaceera, mwivaavo, mpantta mmosa a mwaattelo wa anamwaane Omosampiikhi khaatupheela  wala khaarowa oxikoola  yoopacerya, maana  ahaana ovaara muteko wi yakhaaliherye  ni wikhupaarela wa amuusi aya.

Mwaakha wa 2007, emilyawu emosa  yanamwaane nleelo khiyaarowa oxikoola,  aceenexa wiyaawo yiirela mpantte a amuusi aya yaari ari amasikhini , ni numeeya a  amwiixuuttihi Omosampiikhi nnleelo maxuttelo aya kwaari woohilokasa. Osomiihiwa wa axaana axithiyaana ohuncerereya okhuma imilyawu thaaru mwaakha wa 2002 arowaaka imilyaawu 4,1 mwaakha  2006, mwivaavo munuweelo yoomaliha waaya ohuncerereya okhumuma ikooto 31 irooka 90 ikooto sene.

Mikukuutta

Muweehe tho: Epoortu yapakiiti ni eraapha ya xipooro ya Omosampiikhi

Muthaato okhuuma Omaaputu –OKateemPe, yootepa munuwelo aya ni  yothomeewa ya Waafirika

Kaapooyi amwiixi Onyampaani, mwaakha wa 2009

Ntteeke na Muttaala Ayeereyo Omosampiikhi

Sookhala voovikanaka ikhilomu ikooto 30 000 sa iraapha, maasi mpaatte munceene  sa nthaavi tiiye sohithokoreeriwa wala sohipavimentaariwa.ntooko mwawattamanani aya a nikhuuso sa ilaapo sa Commonwealth,moono wa mavireeliwo omosampiikhi  ti moono yoothiyana wa maxoofeeri moono woolopwaana wa mukukutta, masi tho emoosa sa ilaapo iye sinuuluma nttaava na epyiittikisi ekhalaane mukhaleelo yoola ( ekiina ti  Timoore -Leeste).Yookhaala Ekaapu yuulupale ya Mateeke Okhoopeela Omapuutu, 21iikina Ekaapu sopaakiwa ni ethaya ni ipiista 100 ikiina simoorela matteeke sohiheliiwa alikataraawu.

Mpaatthe wa mukeerekhere mwa ephareeya Intiiku sookhala  Ixakaasawu Sowuunuwa sa apaakiiti  samphaareya , nitakaaheryana Onakhaala, Opeera ni Omapuutu. Sookhala ikhilomu ikoonto imiiya  3 750 iphiiro  sinenthaara apakiiti samuhiina, mwisiiso tho miluttelelano sa eraapha sa yuuma sikweeherya epooma sothaleleyaxa  ni sinilutteleela  elaapo ekle ni Omalaawi, wala Osimpaapwe, ni Waafiriika ti Suuli. Mukwaleelo wa eraapha sa xipooro Omosampiikhi yunuuheriwe vooviranai va okaathi voowiiraka iyaaka emiiya emoosa okhuumaka ipoortu thaaru soovirikana muhina mwa oseyaano Intiiku sirumeeliwe fintooko wookhiseryani wa mittaala soovirikana siirowa muhiina. Iraapa iya sa xipooro  saari sokhehexiiwa okathi woole wa ekhootto ya Omosampiikhi, wasuryeeliw ni nikhuuru na RENAMO  ni khiirwa khireeriheliwa.Makhulupaale a estaato, Ipooru ni Iphiiro sa xipooro wa Omosampiikhi, oniweha weha mukhaleelo a ipikaata sa Xipooro  ni ipoostio saya soluttelelana , maasi, otumereriwa waya onikhaala owaatta yiireliwaka aneeraru. Khuta muttaala okhalana ekoretoore awe wa munuweeryo.

Mwaakha wa  2005, saahikhala  ikooto imiiya 3 123 sa ikhiloomu  sa ipikaata sa xipooro, siniirela mpaatte wa  ikooto  imiiya 2 983 sa ikhilomu sa ipitoola sa

 1 067 imiliimeturu (metto 3 ni  6 sa ipolekaata), soolikanana ni mukhaleelo wa epikaata sa xipooro sa anamwattamanani ni muttaala  aya a ikhilomu   140 sa ipitoola 762 imiliimeturu (2 metto ni ipolekaata  6 ), muttaala axipooro  a  muttetthe Okaasa. Eroota yeeriwace ya ekoroporaasawu wa muttaala a xipooro opeera eluttelela ipoortu sa Opeera ni  ilaapo  ihiirina ephareya, Omalawi, Osaampiya ni Osimpaapwe.Ota wiila, epoortu ya Onakhaala eri tho elutteleela  ni epikaata ya xipooro  eroowa Omalaawi ni, othi, Omapuutu  olutteelelana ni Osimpaapwe ni Waafiriika ti Suuli. Mathaavi ala aniluttelelana paahi ni ilaapo sowaattamana. Eroota esya elovolaani makhaala okhuma okhuma oteete ni opeera yahithokiheriwa wi ipaceerye orumeeliwa wala ovara muteeko mwaakha wa 2010 ni , Mweeri wa nithanu neeraru mwaakha wa 2010, Omosampiikhi ni Oposwaana ahaasinaarisi mwataaneelo  wi yowuunuherwa eraapha ya xipooro a ikhiloomu ekooto 1 100 variyari va Osimpaapwe, wi elovolaniweke makhaala o Oseruulr mpaakha epootu ya maasi owiixerya a epooma ya Otexaponiine, Omosampiikhi.

Ephaattu

Omosampiikhi ti toosuweleexiwa muhiina mwa araatthi amurumeela palaastiiku: anamaratteela (vanceenexa ale a nikooto na amakhootte)  ni anamakhayari  (votakahereya ni etesiitu, ikeettelo siiriwa  batik). Araatti ntooko   Malangatana, Gemuce, Naguib, Ismael Abdula, Samat ni Idasse tanikwanyaanyerya muhina mwa miteeko sokhayari.

Isiipo siniipiwa erumeeliwaka nsu omosampiikhi anasiveeliha tho anamaxuukurya. Etipiila ya Oxoope yokupaleeliwa wi epatirimooniyu ya Olumweeku.

Soratteliwa

Muweehe mihuupi: Isiipo sa Omosampiikhi

Moçambicana a utilizar uma tradicional máscara da etnia macua

Isiipo sa Omosampiikhi sookhala orumeeliwaka muhiina mwa mikaleelo sovirikaana, siikhuma okhuuma  muhina mwa etiini mpaakha miira a ephaattu. Ikaaruma sa isiipo sinrumeeliwa  vanceenexa tiye sineteteeriwa ni mataata sinitakahereya ikooma simpakiiwa ni ithaapwa ni esaapala ya inaama, ntooko elupeepe, ikaruuma emosa  enamwiseeleliwa wala nnyaka na inama wala na  thaapwa, ni mariipa, muthiito wa exilofoone nephaattu. Mariipa ti ekaruuma yanamunceene  variwaari va maxoope  a mpaatte wa ophareeya eriyaari ya othi wa Omosampiikhi, ariisa tanooneyaxa mwaha wosuweela waya wiipa ni wiina. Esiipo sa Omosampiikhi ti soolattana ni  reggae ni  kalipuso  Karipeenyu.  Mithiito mikiina sa isiipo sanamunceene omosampiikhi,  ntooko maraapenta  ni mithiito mikiina sa isiipo sa lusofoniiya, ntooko  fatu , saapa,  poosa nsya ni maxiixe.

Amakhootte  toosuweleexiwa mmwaha wa maaskaara ni soopathiwa sinthokiihiwa ni  mateera, si vanceenexa sirumeeliwa  winiiwaka ikooma sa ephaattu.Sookhal mithiito miili sovirikaana muhina mwa iye siri sipattiwa vamrumeeliwaka mwiiri: axitaani  (imineepa sootakhaala), siiri iye vanceenexa sipatheliiwa vaphiviini , ni ucama, siiri soopatthiwa iriina muthiinto wa ethooni sinooniherya  ilatarato wala ithooni sekekhayi sa atthu ni ilatarato ikiina. Soopathiwa iyo vaceenexa tiiye sihimwa ntoko "mukhaleelo amaphattuwelo", maana sinthoonyerya ihaatisi  sa makooto manceene.

Viraneeyaka iyaakha iya sa womalelani  sa okatthi wakoloono, sooratteliwa sa omosampiikhi santihoonyerya ohukhuumwa ni ikuuro sakoolono ni sahithatuwa khukhaala nthoonyeryo nowixakiheerya  ni okhioottela. Noomala otaphuuwa wa elaapo  mwaakha wa 1975, sooratteliwa  isya wala saninaano sootuupheela mpaatte mukiina . Araatti owaanli Omosampiikhi okaathi wa ninaano osuweleexiwa ni otepeexa ottittimihexiwa taalasa namakhayaari

Malangatana Ngwenya  ni namapatta Alberto Chissano.  Mpaatte munceene yoreera wa soopathiwa numaala – otaphuwa elaapo,  mpaakha iyaakha sa 1980 ni  1990, sinithoonyerya  owaneliiwa manamuuna , ekhootto, ohaawa ni etaala.

Wiina wa mmawaani vowulaanyeya tiwoovirikana ni vanceenexa sininuwiiheriwa mulapooni motheene. Sookhala mithinto sovirikaana sa manamuuno owiiniwa wa makooto, vanceenexa arumeeliwa mmiirani a ephaattu. Maxoope, ntooko nthoonyeryo, anaatuwaari wawanaaka awaara esaapala ya enaama. Amakhuwa axilopwaana aniwaara ikuuwo sowooneya  ni

maxikara yiinaka arukureryaane mwalteeya mwa iwoora sene. Makhuuru axithiyaana a mpaatte ota wa elaapo, aniina ikooma sa mmawaani enithaniwa etuufu , wi ethapeliwe niira  nam amwisiilamu.

Solempwa

Muleepi  Mia Couto

Soleepwa Omosampiikhi woopwanya othawaali okaathi  wakoolono  , sirumeeliwaka  eiteema senasiyonaliista.aleepi  owoneyaaxa wookatthi ole yaari Rui de Noronha ni  Noémia de Sousa ni  José Craveirinha opaceeriwe iyaakha sa namulooko 1940, sathookiha  mukhaleelo wa ekeekhayi ya omosampiikhi ni ipoweema saya, sahitanyeerya erepiliyaawu .

Tokupaleeliwa wi totepaaxa  okhaala poweeta José Craveirinha ohaakhela ethuuvo Camões mwaakha wa 1991.

Mia Couto, yoowon tho oxintta ethuuvo ya Camões, mwaakha wa  2013,ti muleepi mmosa owoneeyaxa  wookathi waninaano omosampiikhi. Owaariwe Opeera, ohaakheela ethuuvo muhina Yoolepa yookhoopela  wiithaniwa Neustadt mwaakha wa  2014,khukala mmoosa wa aleepi ale annli arumeela enttaava nepwittikiisi akheele nttittimiho nno.

Vookhalaniiwa mpaatte munceene a muruweeryo oleepwa Omosampiikhi ontanyereya ni mapoweeta aniithaniwa "eliteratuura ya Wewuroopa". Mapoweeta ala  mwaha wookhala a makooto anotteele, yanirukureriha sotheene, wala mwiiha  mwa soolepa saya  muhina mwa milaattu sa khuta niihiku  sa Omosampiikhi, ovaraaka ni ni ihimwaaka iye siri sikweheriwa ni  itentitaate ya elaapo. Alberto de Lacerda, Reinaldo Ferreira, Glória Sant'Anna, António Quadros, Sebastião Alba ni  Luis Carlos Patraquim  aalesa khamosa  khamoosa aleepianiirela mpaatte a nikhuuru na soolepa.

 

Mapeelo

Vooviraka iyaakha imiiya 500  sa iyaakha samopuheriwani , mapurutukeexi  ahooniherya okhaala ti mwaaha munneene  muhina mwa mapeeliyo Omosampiikhi.  Miruweeryo ntooko mattwookwa

(mutathaari ompwattuwa oparasiili amido), korooxo (tho amaphattuwelo oparasiili, nnaamwi omosampiikhi eera oriina oniira akhaale elaapo yowaruweryaxa muhokho rokho ola) e ni ephawusiinyu, siiri iphaayu sefaranseexi sarwaaniwe nakuunya mapurutukeexi. Urrumeeliwa mithiikila ni sotakaaheriwasa ntooko esaapula, elouuru aalyo, ephapiriika, ppimeeta, pimeetawu oxeerya ni eviinyu sipattuxiiwe tho ni apwittikiisi, siiso ntooko muhaali, nakhuuwo, musooro , sooruku (nthiito mmoosawa  makhuukhu) ni kharaaka. Epereeku  (roolo a enama), irisoole,espetaata  (kebab), putim ni populaari nteero ni piriphiiri (faranku nteero ni muhuusi a epalaante ni piri phiiri), tiiri iparatho sopurutukaale  siilyiiwa hoothe ni apinaatamu omosampiikhi vaninaanoni va

Milaleeryo

Eseeti ya Raatiyo Mosampiikhi

Ihapaari Omosampiikhi vanceenexa silipiheriwa ni  kuveeruni. Ihaapari  sookhalana murumeeliw  aya ootepexa okhuuruwa, mwaaha wa isisaaposaya sootepa oweela ni  itaaxa sookhuuruwaxa muhiina voohisuuwela  osooma. Mwa ihaapari sootepeexa olaleeriwa tiiya khuta mahiiku sikhupaareliwa ni estaato, ntooko ele Notiisiya ni Tiyaariyu Omosampiikhi, ni semanaariyu attiminku.

Weettakasa waya oonoonaneya vanceenexa irukureryaka  Omapuutu . mpaatta munceene amukhiliherya aya mjuhina mwa ereseta  mwa solaleerya riile eniiriwa ni xornaale proro- Kuveerunu.

Mwivaavo ,  mwaattelo wa mapuuru alaleeriwa ihapaari eye perivaato ni miruuku sovanyiiha sihuncerereya womaleelani ya iyaakha iya.

Eporokaraama sa raatiyo tiiye saari soonaneyaxa sa miitiya muhina mwa elaapo mwaaha wamanamuuna okweeheriwa mapwaneryo.

Exakassawu sa raatiyo sastaato sinirumeeliwa mwaattelo  anamawiriiyana  owaatta naale araatiyo pirivaato. Ratiiyu Omosampiikhi  te namalaleerya eriina mwaattelo wa atthu amwiiwelela ni ophattuxiwe noomala opwaanyiwa otaphuuwa wa elaapo ya Omosampiikhi.

Isakaasawu saTV siweehiwa ni mamosampikaano tiiye, nikhinaku ikinaaku ntooko  TVM, STV ni  TV Miramar.  Mwiaavo vookweheriwa ni  oraami a Sateelite, iteleskoputatoore sookhala owaasesaariki ni ekaapu sateelite. anamaweeha  akhaala otanyaaka milooko milooko sene sa ikanaale sa waafirika, sawaasiya , sa Oparasiili ni wewuroopa.[ enithoowela ithoonyeryo].

Mphiira

Namuvoonya  mphiira Eusébio (oyaariwa Omosampiihi  vahinaatthi woopowa elaapo ) waari avansato a eselesaawu ya Oportukaale  muhiina mwa kampiyonaato a Olumweeku mwaakha wa 1966, wahunuuhera elaapo ya Oportukaale khuphiiya osemifinaaleeni. Ateleeta Lurdes Mutola oxiitta  ithuuvo piili sa emetaalya sa mphiira oliipiiku  muhiina mwa imiya 800 sa imeeturu . emetaalya emoosa ya eoporoosa ya molimpiiyatani  mwaakha wa 1996, Waatalaata ni emataalya ya eweero muhina mw olimpiiyata aphiira mwaakha wa 2000, elaapo ya  Austaraaliya. Amphiira otepaacha watteeliwa Omosampiikhi taala ari paskeeti, mphiira ni attimaka. Namuttikha mphiira a paasikeeti Clarisse Machanguana ottiikha o  WNBA. Eselesaawu a omosampiikhi  yoowaneele ikwaha xexé muhiina mwa ekoopa ya  Ilaapo sa Waafiriika, maasi khenawanele ekoopa ya Olumweenku.  Feriados

Nihiikhu                      Nsiina                                     Soleepwa

1ry  na mweeri opaceerya - Nihiiku Nopheetana Molumweenkuuni   Mwaakha musya

3 a mweeri wa neeli Nihiiku Namuharooye Omosampiikhi   Ottittimiheriwa Eduardo Mondlane

7 a mweeri nexexe  Nihiiku nathiyaana Omosampiikhi   Ottittimiheriwa  aayi Josina Machel.

1ry  na mweeri  neethanu Nihiiku interenasionaale na Anamuuteko   Nihiiku Nanamuuteeko.

25 a mweeri nethana moosa     nihiku  Nolaleeriwa otaphuuwa wa elaapo  mwaakha wa 1975 ( okmhuuma mmataatani mwa elaapo mwa Oporukaale)

7 na mweeri wa  nethana xexe Nihiiku na Muxiitto   ottittimihiwa wasinaariwa muraano  Olusaakha

25 a mweeriwa neethana xexe Nihiiku na Ikuuru Sakapyiitti Notaphuliiwa Elaapo ya Omosampiikhi- Ottittimihiwa opacerya wa ekhuutto warumeeliwa akapyiitti owaneliwaka otaphuliiwa elaapo.

4 na mweeri  anamulooko  nihiiku Nowuraana - Nttittimiho na Muraano Olusaakha muhiina mwa murettele

25 a mweeri wa namulooko ni miili Nihiiku na Amuusi - Nataali

        https://pt.wikipedia.org/wiki/Mo%C3%A7ambique

[2] Gito da Ana (talk) 04:54, 19 July 2023 (UTC)

Poderias criar um artigo com essa informaçao, por favor? Caro de Segeda (talk) 06:48, 19 July 2023 (UTC)

Bom dia, já criei o artigo ,mais porém falta o inserção de imagens Gito da Ana (talk) 08:27, 19 July 2023 (UTC)

Português	Macua
* A Língua Franca Nova (“l’elefen”) foi desenvolvida de modo a ser uma língua particularmente simples, coerente e fácil de aprender, ideal para comunicações internacionais. Possui várias qualidades positivas:	Lingua franca nova (“elefen”) nihinuheriwa wi nikhale ntaava nemekhaaya nokweya, nowuraanyeya, ni nokweya maxuttelo aya ni noreerexa orumeela variyana a malaleeryoni ni ilapo sa Okhopela.Nookhalana miraarelo aya si:
* 1. Número limitado de fonemas. Pronúncia similar ao italiano, espanhol ou português do Brasil.	1. Nuumaru vakhaani na masu aya. Ilavuleliwo saya soottharanaenitharana ni ntaava na italiya, exipanyoole, sala Ekunya ya Oparasiili.
* 2. É uma língua fonética. Nenhuma criança tem de passar muitos anos aprendendo exceções.	2. Ntaava na masu.khuuvo mwanamwane okhaale oviriihaka iyaakha sinceene wiira oxuttaka sohoyeleela.
* 3. Possui gramática muito simples e regular, semelhantes aos crioulos do mundo.	3. Nookhalana ikeettelo Sá karamatika otepexa okweya ni ekettelo, solattana ni ekiriyoolu ta molumwenkuni.
* 4. Possui um grupo limitado e regular de afixos geradores usados para a criação de novas palavras.	4. Nookhalana nikhuru nimosa ni vakhaani, sakhuta okathi a maphitaanyo ampattuxo arumeeliwa yapattuxiwaka maalumo masya.
* 5. Possui regras bem definidas para a ordem das palavras, como muitas das línguas principais.	5. Nookhalana ikeettelo sothanleliwa saneene oniireliwa othataanyiwa masu ampattuwa muhina mês mattaava ale ariwa romaanse masya mattaava ala tanamunceene, ankweheriwa niattaava makinaku ni anivaha mukhaliheryi aya ni ekettelo sa maasi a ekelexi.
* 6. Seu léxico é fortemente baseado em palavras originadas das línguas romances modernas. Estas línguas são comuns, influenciaram outras línguas e contribuíram com a maior parte do vocabulário inglês.	6. Anataana ni maalumo masya a marattelo ophattuwa muhina mwa ilaati ni ekhereeku, tthiri "maphattuwelo a moolumwenkuni".
* 7. Aceita naturalmente neologismos técnicos derivados do latim e do grego, de fato “o padrão mundial”.	7. Nitekiiwe wu nilattanike ntoko ntaava na ephattu ale ampaako omuusi ni mattaava romaanse, voohitepexa otikiniiha mananuna owiixittiwa . Niniwehererya wi musivelasiwe ni nttaava "elefen"!
* 8. Foi construída de modo a parecer relativamente “natural” àqueles que são familiares com as línguas romances, sem ser mais difícil para outros aprenderem.	8. Masu aya vakhaani, ilavulelo soolattana ni Ntaava na ewitaliyaano, exipanyoole sala Ekunya Oparasiili.
* Esperamos que vocês gostem do elefen!	Niniwehererya wi musivelasiwe ni nttaava "elefen"!

Pergunta

O que significa "Mukhaleelo omosampiikhi"? --Caro de Segeda (talk) 09:40, 19 July 2023 (UTC)

Gegrafia de Moçambique, Mocambique. Gito da Ana (talk) 11:50, 19 July 2023 (UTC)

Artigo ja criado. Gito da Ana (talk) 13:41, 19 July 2023 (UTC)

Várias coisas

1. As referências nao têm que ser assim. Nao podes ligar as referências de um artigos às referências doutro.
2. Também, para os títulos dos diferentes apartados, estás a usar ''' e deveria ser == para os apartados principais e === para os secundários.
3. Cómo é ue se diz "Lista dos artigos que toda Wikipédia deve ter" em macua?
4. Poderias traduzir isto, por favor?
   1. Possui um grupo limitado e regular de afixos geradores usados para a criação de novas palavras.
   2. Possui regras bem definidas para a ordem das palavras, como muitas das línguas principais.

--Caro de Segeda (talk) 07:27, 20 July 2023 (UTC)

Esta certo. sobr areferecia mutas das vezes tenho usado uma unica referencia , mais porem a diga ficou.Abraços

1. Nookhalana nikhuuru nimoosa nophuunyeya ni ikeettelo sa maphitaanyo amaphattuwelo arumeeliwa yapaattuxiwaka muulumo masya.
2. Nookhalana ikettelo soothalakaseriwa saneene vireliwaka othataana wa muulumo, ntooko vaniireya aya mmattaavani owoonaneeyaxa.

Gito da Ana (talk) 12:39, 20 July 2023 (UTC)

agradecia o favor que acedesse a pagina do artigo Mukhaleelo Omosampiikhi para observar se a correçao foi observada, atenciosaente . Gito da Ana (talk) 12:56, 20 July 2023 (UTC)

Poderias ver as mudanças que tenho feitas? O quê quer dizer "Soratteliwa Muweehe mihuupi: Isiipo sa Omosampiikhi"? --Caro de Segeda (talk) 13:20, 20 July 2023 (UTC)

Como posso aceder para vela- as?

Soratteliwa muweehe: Isiipo sa Omosampiikhi

""Arte ver informações sobre: Música Mocambicana" Gito da Ana (talk) 13:52, 20 July 2023 (UTC)

Aquí podes vê-las. Caro de Segeda (talk) 15:16, 20 July 2023 (UTC)

Cómo é que se diz "Lista dos artigos que toda Wikipédia deve ter" em macua? Caro de Segeda (talk) 06:06, 21 July 2023 (UTC)

Bom dia, eis a nossa proposta.

'Eliista ya Maartiiku akhaanle okhalaa Muwikhipeetiyana moteene ' Gito da Ana (talk) 07:32, 21 July 2023 (UTC)

Poderias traduzir isto por favor?

Biografias =

Artistas e arquitetos =

Atores, dançarinos e modelos =

Autores, dramaturgos e poetas =

Compositores e músicos =

Exploradores =

Figuras religiosas e teólogos =

Filósofos e cientistas sociais =

Inventores, cientistas e matemáticos =

Líderes políticos =

Realizadores e argumentistas =

Filosofia e psicologia =

Filosofia =

Psicologia =

Religião =

Cosmovisão e religião =

Ciências sociais =

Família e relacionamento =

Política =

Negócios e economia =

Direito =

Organizações internacionais =

Guerra e militar =

Questões sociais =

Linguagem e literatura =

Ciência =

Astronomia =

Biologia =

Processos biológicos =

Anatomia =

Saúde e medicina =

Organismos =

Química =

Ciências da Terra =

Física =

Medição e unidades =

Contagem do tempo =

Alimento =

Bebida =

Matemática =

Tecnologia =

Comunicação =

Eletrónica =

Computadores e Internet =

Energia e combustíveis =

Materiais =

Transporte =

Armas =

Artes e recreação =

Arquitectura e engenharia civil =

Filme, rádio e televisão =

Música =

Recreação =

História e geografia =

História =

Pré-história e mundo antigo =

Idade Média e Moderna =

Contemporânea =

Geografia =

Continentes e regiões =

Países =

Cidades =

Corpos d'água =

Montanhas, vales e desertos =

Obrigado Caro de Segeda (talk) 10:24, 21 July 2023 (UTC)

Poderias traduzir isto por favor?

Biografias ='Mukhaleelo'

Artistas e arquitetos =' Araatti ni Anamapaaka'

Atores, dançarinos e modelos ='aliipo opaaka, anawiine wala araatti ni '

Autores, dramaturgos e poetas ='Aleepi, anasepweere,mapoweeta'

Compositores e músicos ='araatti'

Exploradores =''

Figuras religiosas e teólogos =' ahooleli a itiini ni aamwaamini'

Filósofos e cientistas sociais ='Anamiruuku, masiyeentiista muhina mwa itthu sotthuukhu'

Inventores, cientistas e matemáticos ='anamapattuxa , masiweentiista ni aliipo a ikootha'

Líderes políticos ='Ahooleeli a Matumereeryo'

Realizadores e argumentistas ='Aliipo ampaaka ni anamiruuku'

Filosofia e psicologia =' eliivuru ya miruuku ni eliivuru ya muupuwelo '

Filosofia = 'eliivuuru ya miruuku''

Psicologia =Eliivuuru ya Muupuwelo

Religião = 'Etiini'

Cosmovisão e religião = 'anamiiruku ni Etiini'

Ciências sociais = 'Siyeesiya sosiiyale'

Família e relacionamento = 'Omuusi ni mwaatano'

Política = Minaamuno

Negócios e economia = 'Anakooso ni Muhaakhu'

Direito ='Ehaakhi'

Organizações internacionais = 'Mitheekeso Saakhoopela'

Guerra e militar ='Ekhootto ni

Questões sociais = 'mwiiha sanamunceene'

Linguagem e literatura = Malavuleelo ni Oleepa

Ciência = 'Sileesiya'

Astronomia ='mukhaleelo a Iriimu'

Biologia =mukhaleelo axiithu

Processos biológicos = 'Miraaneeyo saxiitthu'

Anatomia =Mukhaleelo

Saúde e medicina = 'Okuumi ni Oloola'

Organismos =mipaatte

Química = 'kiimika'

Ciências da Terra = 'siyeesiya a ethaaya'

Física =Mukhaleelo

Medição e unidades = 'Mphiimo ni mukootho'

Contagem do tempo = 'Waliikeela Okaathi'

Alimento = 'Yoolya'

Bebida = 'Yoowurya'

Matemática = 'Eliivuru ya Ikootha'

Tecnologia = 'ikaruuma isya'

Comunicação =' Muhuupi'

Eletrónica =

Computadores e Internet ='Ekopuutatore ni interneeti'

Energia e combustíveis ='Maluuxu ni Apaatarooya'

Materiais =' Ikaaruma'

Transporte ='Mikuukutta'

Armas ='Akapwiitti'

Artes e recreação =' Soorattela ni ottekuulela'

Arquitectura e engenharia civil =' Oteeka ni Matekeelo'

Filme, rádio e televisão ='Esineema, Raatiyu ni televiisawu'

Música ='Isiipo'

Recreação ='Ottekuleela'

História e geografia =. 'Ehaatisi ni Mukhaleelo'

História = Ehaatisi

Pré-história e mundo antigo =' opacerya wa Ehaantisi ni Olumweeku wa Khaalayi'

Idade Média e Moderna = 'okaathi weeriyari ni wa vaano'

Contemporânea = 'Okaathi wa vaano'

Geografia =' Mukhaleelo'

Continentes e regiões = 'Ikoontineeti ni Mittetthe'

Países ='Ilaapo'

Cidades ='Ipooma'

Corpos d'água ='Iruutthu sa maasi'

Montanhas, vales e desertos = Miyaako, Vakhuuku ni

Gito da Ana (talk) 12:24, 21 July 2023 (UTC)

Deserto' Moothakoni' Gito da Ana (talk) 12:31, 21 July 2023 (UTC)

Poderias traduzir isto por favor?

• Albrecht Dürer (Nuremberga, 21 de maio de 1471 — Nuremberga, 6 de abril de 1528) foi um gravurista, pintor, ilustrador, matemático e teórico de arte alemão e, provavelmente, o mais famoso artista do Renascimento nórdico, tendo influenciado artistas do século XVI no seu país e nos Países Baixos.
• Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (Sevilha, 6 de junho de 1599 — Madrid, 6 de agosto de 1660) foi um pintor espanhol e principal artista da corte do rei Filipe IV de Espanha. Era um artista individualista do período barroco contemporâneo, importante como um retratista.
• Frank Lloyd Wright (nascido Frank Lincoln Wright; 8 de junho de 1867 - 9 de abril de 1959) foi um famoso arquiteto americano do início do século XX. Ele projetou todos os tipos de edifícios, incluindo bancos, resorts de férias, prédios de escritórios, igrejas, uma sinagoga, um posto de gasolina, uma cervejaria ao ar livre e um museu de arte.

Caro de Segeda (talk) 13:15, 21 July 2023 (UTC)

Proposta de traduçao

• Albrecht Dürer (Onuurempeerka, mahiiku yeettaka 21 mweeri wa nethaanu mwaakha wa 1471 — Onuurempeerka, mahiiku yeettaka 6 mweeri wa nexeexede a mwaakha wa 1528) Waari nalataraato, Namakhayaari, Namooniherya, Nakootha ni Teyooriku amuhina mwa sooratteliwa sawalemaanya ni, voohoveriha, muraatti otepeexa wooneeya wawe a mukhaaleelo musya a moono ota wa ewuuropa, wataanyeerye araatti a eseekulu ya namulooko ni thana moosa (XVI) elaapo awe ni ilaapo sa Othi.
• Diego Rodríguez de Silva nI Velázquez (Oseevilya, mahiiku yeettaka 6 mweeri ya Nethanamoosa mwaakha wa 1599 — Omatiriiti, mahiiku yeettaka 6 mweeri wa nethanathaaru mwaakha wa 1660) waari namakhayaari mmoosa oxipaanya ni muraatti ohooleelexa muhiina mwa othiikila a mweene Filipe IV Oxipaanya . Waari muraatti mmoosa omekhaawe okaathi wa Parooko okaathi wa vaano, owooneyaxa ntooko namalaatha wala namakhayari.
• Frank Lloyd Wright (Oyaariwe OFrank Lincoln Wright; mahiiku 8 mweeri wa nethanamoosa mwaakha wa 1867 - mahiiku yeetta aya 9 mweeri wa nexexe mwaakha wa 1959) waari mulipo ahiimwa Namateeka ipha awameerika a woopaceryani wa iyaakha imiiya XX. Ole ahoporoceetari mithiito soteene sa muhinamwa sotekasiiwa, votakaheereya Ipaako, erestoore sa efeeriya,Ipeeretiyo sa ixikiritooro, Ikapeela, esinakooka emosa, epoosto ya Patarooya emoosa, nipuurro nootheeka nimoosa vankaneeya wene ni emuseewu ya soorattelia.

Gito da Ana (talk) 18:33, 21 July 2023 (UTC)

Poderias traduzir isto por favor?

• Ordem das palavras
• sujeito – verbo – objeto:
• “a mulher ama a casa”
• artigos – substantivo – adjetivos:
• “a casa grande”
• auxiliares – verbo – advérbios:
• “eu devo andar com cuidado”
• preposição – substantivo:
• “ele/ela está no jardim”

Caro de Segeda (talk) 12:05, 24 July 2023 (UTC)

• Ordem das palavras ' mathataanyiwo a moolumo'
• sujeito – verbo – objeto:' namapaaka- veeruupu- etthu'
• “a mulher ama a casa” 'muthiyana ophenta eempa'
• artigos – substantivo – adjetivos:' artiiku, supustantiivu'
• “a casa grande”' empa yuulupale '
• auxiliares – verbo – advérbios:' amukhaaliheryo- veruupu- ativeeriipiyu'
• “eu devo andar com cuidado”' miyo kihaana weeta ni ekaasoopa'
• preposição – substantivo:' makhaleelo opaceerya-supustaatiivu''
• “ele/ela está no jardim”' ole/ ala aari oxaarti'

Gito da Ana (talk) 14:21, 24 July 2023 (UTC)

Tradução

Poderias traduzir isto por favor?

História

C. George Boeree começou a trabalhar nela em 1965. Seu objetivo foi criar uma língua auxiliar internacional que fosse simples e, em sua estrutura, similar aos idiomas crioulos. Tinha em mente a língua franca, um pidgin utilizado no contorno do mediterrâneo medieval. Baseou-se em 5 línguas neolatinas já próximas entre si (o francês, o italiano, o português, o espanhol e o catalão; essa última língua por uma razão de neutralidade). A LFN surgiu na Internet em 1998. Um grupo Yahoo! foi iniciado em 2002 por Bjorn Madsen. Stefan Fisahn criou também um wiki dedicado a esta língua em 2005 que conta hoje com mais de 1300 páginas e 13.000 edições. Apresentações e outros textos estão disponíveis em 12 línguas. Existem também vários dicionários, um tutorial e distintos textos (originais e traduções).

Uma das diferenças mais importantes dessa língua é o papel que tiveram e têm os falantes. A comunidade contribuiu significativamente à evolução da língua. Existe uma revista mensal chamada Orizones Nova (Novos horizontes) de interesse geral, que foi publicada por David McLeod entre 2006 e final de 2007.

Introduções à língua e sua gramática estão disponíveis em 12 idiomas, ainda que não sejam boas traduções, por isso os membros da sua comunidade aconselham a estudá-la principalmente em inglês ou espanhol. O dicionário mais completo (LFN - Inglês) foi confeccionado por Simon Davies, e tem perto de dez mil verbetes. Também é possível encontrar pequenos dicionários em diferentes línguas que são de boa qualidade.

Obrigado Caro de Segeda (talk) 15:15, 24 July 2023 (UTC)

Ehaatisi

C. George Boeree opacerya ovaara muteekho maaakha wa 1965. mupuwelo waara opattuxa ntaata nookhalherya na Ilaapo sookhopela, nattuna okhaala nookweya ni, mukaleelo aya, toolattana mattaava a ikhiriiyolu, ahikhalaana muruuku a ntaava nittetthe, ni pidgin emoosa erumeeliwa mukerekheere mwa metiteraaniyo metiyavale. weelipiiherya nnmattaava mathaanu niyoolatiina owattamana ni ( efaranseexi, italiyaano, epwittikiisi, exipanhyoole ni ekatalaawu, mattaava okhiseerya mwaaha woohitupa waya).

LFN okhumelenle mwinternetinib mwaakha wa 1998. Nikhuuru nimoosa na  Yahoo! Naarya nipaceerihaka mwaakha wa  2002 ni  Bjorn Madsen. Stefan Fisahn  ompaaka tho

Wiki mmoosa wireelaka ntaava nna mwaakha wa   2005 oleelo nikootha ni vaavikaana  ekooto 1300 sa nmakuukhu ni ikooto   13.000 sa mareeriheelo.  Sowooniheriwa ni mittaka sinipwanyaneya muhiina mwa mattaava nlooko ni maanli 12. Akhala tho iliivuru ya mataphulelo, muxuuttiheryo mmoosa ni mittaka soovirikanasa ( seephattu  ni sotaphuleliwa).

Muvirikaanelo mmoosa masi otepa yooneya  muhiina mwa mattaava yaawo ti muteeko yarinasa aya ni ori waalesa ari  taruumela. Anamunceene anivaaha vowooneyaxa mwaaha wa weteteeya wa ntaava. Wookhala ereviisata  ekhumiihiwa wa khuta mweer eniitthaniwa Orizones Nova (moonelo masya )ya muraarelo amalelekeni, walaleeriwe ni David McLeod variyaari va iyaakha  2006 ni yomaalani ya  wmwaakha wa  2007.

Maphattuwelo a nttaava ni mukhaleelo owuulumwa siniphanyaneya muhiina mwa mataava 12, orookhalaru wi nleelo nnakhala khataphuleeliwe vareerela aya, mwaha wivaavo ale ari anamuttettheni anumpereerya wi asoomeke vanceenexa nimataava a ekeleexi ni Exipanyole. Eliivuru yootepa omaleela ya  (LFN - Inglês)  oreeriihe ni  Simon Davies, ni eriina watameela ikooto mulooko sa iverpeete .maasi tho vookhaala opwaanya iliivuru satisiyonaariyu  ni mattaava ovirikana oreerexa. Gito da Ana (talk) 08:07, 26 July 2023 (UTC)

Tradução

Poderias traduzir isto por favor?

• Jesus, também chamado Jesus de Nazaré (n. 7–2 a.C.[nota 1] – m. 30–33 d.C.) foi um pregador e líder religioso judeu do primeiro século. É a figura central do cristianismo e aquele que os ensinamentos de maior parte das denominações cristãs, além dos judeus messiânicos, consideram ser o Filho de Deus. O cristianismo e o judaísmo messiânico consideram Jesus como o Messias aguardado no Antigo Testamento e referem-se a ele como Jesus Cristo, um nome também usado fora do contexto cristão
• Bíblia (do grego koiné τὰ βιβλία , tà biblía, 'os livros') é uma antologia de textos religiosos ou escrituras sagradas para o cristianismo, o judaísmo, o samaritanismo e muitas outras religiões. Esses textos, originalmente escritos em hebraico, aramaico e grego koiné, incluem instruções, histórias, poesias e profecias, entre outros gêneros literários. A coleção de materiais que são aceitos como parte da Bíblia por uma determinada tradição ou comunidade religiosa é chamada de cânone bíblico. Os crentes na Bíblia geralmente a consideram um produto da inspiração divina e interpretam o texto de maneiras diferentes e variadas.
• Igreja Católica: Igreja Católica, também denominada Igreja Católica Romana ou ainda Igreja Católica Apostólica Romana, é a maior igreja cristã do mundo, que em 2020 tinha aproximadamente 1,3 bilhão* de seguidores batizados.[4][5] Como a maior e mais antiga instituição internacional do mundo em funcionamento contínuo,[6] ela desempenhou um papel proeminente na história e no desenvolvimento da civilização ocidental.[7] A Igreja é chefiada pelo bispo de Roma, conhecido como papa. Sua administração central é a Santa Sé.

Obrigado. --Caro de Segeda (talk) 07:04, 31 July 2023 (UTC)

Yeeso, oniitthaniwa tho Yeeso Munasareeti ,(n. 7–2 kiriistu.ohinaatthi.[niweehe saana mwa1] – mateewu. 30–33 nooyariwa kiriistu)waari namalaeerya ni muhooleli wa etiini ya ma xuteewu a iyaakha sa emiiya yopaceerya .  Ti ethooni  variyaari ni yowooniyaxa muhina mwa etiini yekiristaawu ni toole  osithaariwa wa iye siiri tosomihe awe mipaantte minceena iye sinaakhuulela okiristawu, voohiya wa maxuteewu aana amuuluku, animukuupaali okhala mwaana apwiya Muluuku. Okiriistawu ni Oxuteewu owaamini anikupali wi Yeesomuhooleli alipeeleliwa muhiina mwa eliivuru Yakhalaayi ni emuthoonyerya ole, ntooko Yeeso Kiriistu, nsiina nimoosa tho nirumeeliwa ota wa miteeko sokiristawu.

Pipiiliya (ekereeko  koiné τὰ βιβλία , ya pipiiliyaà, 'iliivuruo') ti nikhuuru na mihuupi sooleepwa ni sotthukumanyiwa sa itiini wala soolempwa sowaarya sa Okiristaawu, oxutayiiximu, sorreera erooho, ni ikiinaku  itiini soviriikana. Mihuupi solempwa iye, vamaphattuweloni silimpwe ni ntaava na iparaayiku, ewaramayiku ni ekereeko Khoine, sinitakaahereya ni soolaakiwa, ihaantisi, epoyesiiya, solaleerya ni mithiito ikinaku ikinaku muhina mwa soleepwa. Sootthukumanya iya  wsa ikaaruma sikupaaliwa okhaala mpaatta wa Pipiiliya muhiina mwa mukhaalelo mmoosa wala mmuttettheni mwa ti  etiini iniitthaniwa  ikeettelo sa Mupiipiliyani. Atthu amwaamini Pipiiliya vowaattela anikupaali wi muruweeryo  omwaamiini muluuku ni anitaphuleela mihuupi iyo ni manamuuna oviriikana khamosa-khamosa.

Ekereexa Katoolika: ekereexa Katoolika, navetho eniitthaniwa Ekereexa Katoolika Romaana wala hooye Ekereexa Katoolika ni Apostoolika Romaana, teeri ekereexa yuluupale yaakiristawu a moolumweekuni, weela mwaakha wa 2020 yaarina wattameela epiilyawu *1,3  waale aneettela ni opatiisiwa,  ntooko yuluupale ni nakhalaayixa nipuuro na ilaapo sa molumwenkuni niirya nikeleelihaka omuhooli miteko saya  sowaamini, yeela khereere ovaara miteeko sowoneyaxa  variyaari va muhaatisini ni muhiina mowunuuheriwa makhaleelo masyaa moono okheela nsuwa. Ekapeela ehooleliwa ni Piixiipu Orooma, osuweeliwa ni nsiina na Paapa. Eriyaari awe yotumererya wawe ti Osaanta se. Gito da Ana (talk) 09:10, 2 August 2023 (UTC)

Tradução

Poderias traduzir isto por favor?

Glosa é uma linguagem artificial destinada ao uso entre pessoas com diferentes idiomas nativos, culturais ou nacionais. É uma língua auxiliar e não pretende suplantar ou substituir quaisquer outras línguas. Seu objetivo é apenas ser um meio de comunicação comum para pessoas de diferentes idiomas. Glosa tem várias características distintivas:

• Sua estrutura é muito simples e baseada na semântica. É uma linguagem analítica sem inflexões, gêneros ou sinais diacríticos. Glosa tem formas de formar plurais, tempos, perguntas, etc., semelhantes ao chinês e ao malaio, que usam uma palavra para cada ideia, mas sem inflexões. Um pequeno número de palavras lida com a gramática.
• As palavras glosa são baseadas em raízes latinas e gregas comuns às principais línguas européias; através da ciência, tecnologia e medicina, essas palavras estão penetrando em todas as línguas. Embora um vocabulário maior esteja disponível, um vocabulário básico entre 1.000 e 2.000 palavras lida com a maioria das situações.
• Sua pronúncia é simples e regular, e sua ortografia é fonética.
• Acima de tudo, a Glosa é neutra. Como não é a língua de ninguém, está disponível para todos sem ciúme ou ressentimento pelo domínio de uma ou de algumas línguas nacionais. O uso de raízes latinas e gregas, muitas das quais já em uso generalizado, confere-lhe internacionalidade.

Obrigado Caro de Segeda (talk) 07:50, 7 August 2023 (UTC)

Proposta

Ntaphuleelo wala mekunyani ''Glosa'' ti nnamuuna nimoosa na nlavuulelo nopakeleeliwa nniireliwa orumeeliwa variyaari vapinaatamu wala atthu anuuluma mataava oyareliiwa ovirikanasa, ephaattu nnakhala ilaapo. Ti ntaava nimoosa nokhaliherya ni khaniirela ophoova nnakhala oranttela mataava makina. mwaha aya ti paahi okhalamanamuuna mmoosa wolaleerya wanamunceene oniireliwa atthu arumeela mattaava ovirikaana. Ntaphuleelo nookhalana mithinto sohakanyeryanasa:

• Mukhaleelo aya ti wokweeyexa ni oniilipiherya ni mataphuleelo. Nthiito a muluumelo masu aya ahivirikanyihiwa, ahihapuxasiwa, olattana nnakhala ikanyeeryo sa muluumo aya. Ntaphuleelo nokhalana mikhalelo nopatthuxa maaso otakahereya, Okaathi, sokooha, ni ikiina ikina. solattana ni exineexi ni waala emalaayu, sirumeela nuulumo wa khuta muruuku, maasi vohirukuxasa. Mwaatelo moosa wa masu asoomwa ni ekeettelo na ntaava.
• Maasu aya a mataphuleelo aniilipiherya muhiina mwa mitathaari sa alaati ni makereeko anamunceene, mattaava owonaneyaaxa mipaatta sa elaapo sa wa eyuuropa, varumeeliwaka soosomwa, ikaruma isya ni miteeko soloola, maalumo alasa ani akelaaka muhiin mwa mattaava oteene.nnaamwi nikhuuru nowaatta apwanyaneyaka, nikhuuru nimoosa nolipiiherya variyari va maasu aya a 1.000 n 2.000 manceene osomwalida muhiina mwa mikhaleelo sovirikaana.
• Maromoliwo aya tokweeya ni khanvirikana, ni malepeliwo aya ta esoonti paahi.
• Vasuulu mwa soteene , ntaphuleelo khaniraneya. okhaala wi kahiyo ti nttaava niirina mwaneene, niiri nokhaleene paara atthu oteene vahipwanela okhalana ehaace nnakhala onyoonyiha mwaha woohixuta nnakhaala mattaava a mulaaponi.Orumeela mitatthari sa Elaati nnakhala wa ekereeko, manceene wiyaawu ani arumeeliwa ka vowalelaniweene,onaavahererya mukhaleelo okhopeela.

Gito da Ana (talk) 12:11, 7 August 2023 (UTC)

Como dirias "Introdução em macua?" Caro de Segeda (talk) 13:08, 7 August 2023 (UTC)

Introdução " Opaceriha" Gito da Ana (talk) 13:17, 7 August 2023 (UTC)

Como seria a frase inteira "Introdução em macua", nao só "Introdução"? Caro de Segeda (talk) 13:25, 7 August 2023 (UTC)

Proposta

'Opaceerya wa emakhuwa ' Gito da Ana (talk) 17:40, 7 August 2023 (UTC)

Poderias traduzir isto por favor?

A gramática

-s (ou -es após consoantes) dá forma ao plural dos substantivos:

“homens e mulheres”

ia é o tempo passado dos verbos:

“você trabalhou”

va é o tempo do futuro dos verbos:

“você trabalhará”

ta é o condicional (opcional):

“se eu pudesse, eu voaria”

Um verbo pode seguir outro, se ele tem o mesmo sujeito:

“eu quero comprar uma camisa”

Verbos intransitivos podem converter-se em transitivos simplesmente adicionando-se um objeto direto:

“eu sento” → “eu sento a família”

Adicione -nte a um verbo para fazer o particípio ativo, que pode agir como adjetivo ou substantivo:

“dando”

Adicione -da a um verbo para fazer o particípio passivo, que também pode agir como adjetivo ou substantivo:

“dado; presente”

Um verbo pode ser usado como um substantivo:

“nós dançamos” → “a dança”

Um adjetivo pode ser usado como um substantivo:

“um homem sábio” → “os sábios”

Os advérbios são idênticos aos adjetivos:

“um homem feliz” → “ele dança feliz”

para fazer uma pergunta, comece com uma palavra ou pergunta esce, e terminar com um “?”:

“você pode dançar?” * c“quando você prefere comer?”

Obrigado Caro de Segeda (talk) 06:45, 9 August 2023 (UTC)

^Proposta

A gramática ’’

‘ ekettelo ya nttaava «

-s (ou -es após consoantes) dá forma ao plural dos substantivos: ‘’nsu s  iyo piiyo es ohoolo wa ekonsowaante  enipattuxa  wataana wa masiina.

“homens e mulheres”       ’alopwaana ni  athiyana ‘

ia é o tempo passado dos verbos: ’nsu ia ti okaathi  woviira wa veerupu’

“você trabalhou”

‘nyuwo moovara muteeko  ’

va é o tempo do futuro dos verbos:

’ nsu  va ti okaatthi wa meelo wa aveerupu ‘

“você trabalhará”

 ‘nyuwo mwahivaara’

ta é o condicional (opcional):

’ nsu ta ti yopwanelela ( moonelo)

‘’se eu pudesse, eu voaria”

‘Miyo Kaarina oweerya ,kanvaava’

Um verbo pode seguir outro, se ele tem o mesmo sujeito:

‘ veeruupu mmoosa wookhala omuttharaka mukiina, viira  ole okhalaneene mutthu mmoosaru’

“eu quero comprar uma camisa”

‘miiyo kimphaavela otthuma ekamiisa emoosa’

Aveerupu  athoonyeerya mukhaleelo ahithoonyaka  omuutthu akhala otatuxiwaka khikhaala ale  veerupu omaleeliha mwaaha   vokweeya eene wanceereeriwa etthu yothoonyeya :

“eu sento” → “eu sento a família”

‘miiyo kinikilaathi’→ miiyo kinaakilaatthiha amuusi’

Adicione -nte a um verbo para fazer o particípio ativo, que pode agir como adjetivo ou substantivo:

Munkeereerye -nsu nte ni muhiina mwa aveerupu wi opaake  mukhaleelo wa nsiina nowiliipiha, neeno nikhaale  ovaara ntooko aticetiitu nnakhaala nsiina’’

“dando”  ‘ kivaahaka’

Adicione -da a um verbo para fazer o particípio passivo, que também pode agir como adjetivo ou substantivo:

Munkeereerye – nsu da muhiina mwa veerupu mmoosa wi opaake mukhaleelo a nsiina nihaawela muteeko:

“dado; presente” ‘ yowuunyiwa; etthuvo ’

Um verbo pode ser usado como um substantivo:

Veerupu  mmoosa okhaala orumeeliwaka ntooko nsina nimoosa :

“nós dançamos” → “a dança”

‘ hiyo nihiina’→ 'mwiinelo’

Um adjetivo pode ser usado como um substantivo:

‘Aticetiivo moosa okhaala orumeeliwa ntooko nsiina’:

“um homem sábio” → “os sábios”

‘ mulopwana  mmoosa  musuuweli’ →’ asuweeli’

Os advérbios são idênticos aos adjetivos:

‘anamaxiittana alikaanasa naaticetiivu’

“um homem feliz” → “ele dança feliz”

‘mulopwana mmoosa  ohakalaala’→’ ole oniina ohaakalaala’

para fazer uma pergunta, comece com uma palavra ou pergunta esce, e terminar com um “?”:

wi nikoohe , mpaceerye ni nuulumo nnakhaala esce, ni imaleele ni ekanyeeryo emoosa “?” :

“você pode dançar?” * c“quando você prefere comer?”

‘nyuwo mookhala owiina ? ‘ siliini nyanyu olya  ?”’nyuwo muuni mulye siliini?’ Gito da Ana (talk) 18:25, 10 August 2023 (UTC)

Desculpa mais qual é a tradução de

• “você pode dançar?”
• “quando você prefere comer?”

Porque escreveste três frases quando são duas em português. Caro de Segeda (talk) 07:18, 11 August 2023 (UTC)

• “você pode dançar?”
• 'nyuwo mookhala owiina?'
• “quando você prefere comer?”
• ’nyuwo muuni mulye siliini?’

Gito da Ana (talk) 07:36, 11 August 2023 (UTC)

Obrigado Caro de Segeda (talk) 12:49, 11 August 2023 (UTC)

Foi por nada! Gito da Ana (talk) 13:14, 11 August 2023 (UTC)

Tradução

Poderias traduzir isto por favor?

• Andy Warhol, nascido Andrew Warhola (Pittsburgh, 6 de agosto de 1928 — Nova Iorque, 22 de fevereiro de 1987), foi um pintor e cineasta norte-americano, bem como uma figura maior do movimento de pop art.
• Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (Sevilha, 6 de junho de 1599 — Madrid, 6 de agosto de 1660) foi um pintor espanhol e principal artista da corte do rei Filipe IV de Espanha. Era um artista individualista do período barroco contemporâneo, importante como um retratista. Além de inúmeras interpretações de cenas de significado histórico e cultural, pintou inúmeros retratos da família real espanhola, outras notáveis figuras europeias e plebeus, culminando na produção de sua obra-prima, Las Meninas (1656).
• Antonín Leopold Dvořák (Nelahozeves, 8 de setembro de 1841 — Praga, 1 de maio de 1904) foi um compositor checo da Era Romântica. De forma semelhante ao compositor nacionalista Bedřich Smetana, Dvořák também aplicou algumas das características da música popular da Morávia e da sua terra natal, a Boémia (então parte integrante do Império Austro-Húngaro e actualmente parte República Checa). O estilo próprio de Dvořák tem sido descrito como o expoente máximo que conjugou o idioma nacional com a tradição sinfónica, integrando influências populares e encontrando formas eficazes de as utilizar.

Obrigado. Caro de Segeda (talk) 10:21, 14 August 2023 (UTC)

Boa noite, eis a nossa proposta.

-Andy Warhol, oyariwa Andrew Warhola ( Opitespuuruk’’Pittsburgh’’,mahiiku yeettaka  6 mweeri wa neethana miraaru mwaakha wa   1928 — Onnoova Iyoorkhe, mahiiku yettaka 22 mweeri wa neelimwaakha wa 1987), waari namakhayari  ni napaaka esinyaalo  owaariwa ota – Wamerika, ni voreera ntooko elataraato yuulupale na mweteteyo nniitthaniwa  pop art.

-Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (Oseevilya ,mahiiku yeettaka 6 mweeri wa neethana moosa mwaakha wa   1599 —  Omatiriiti , mahiku yeettaka 6  mweeri wa neethana mmoosa a mwaakha wa 1660) waari namakhayari elapo ya Oxipaanya  ni muraatti owooneyaxa  muhiina mwa muteeko woothikiila a Mweene Filipe IV  Oxipaanya . Waari muraatti omeekha wa okaathi Parooko ovaano, owooneyaxa ntooko  namaalatha ilataarato. Voohiyatho sowaatta sa mataphuleeliwo wa miraaneyo    mwa sotaphuleela  sa ihantisi  ni ephaattu, okhaayari ilataraato sinceene sa emuusu ya Ohaano a Oxipaanya,  ni ikinaaku sowoneyaxa  mwa  akhuulupale a weewuropa ni mapelepewu, wattemuleelihe opaaka eliivuru awe ya muraarelo eniitthaniwa , Las Meninas (1656).

-Antonín Leopold Dvořák (Nelahozeves,  mahiku  yeetta aya 8 mweeri  neethana naxeexe mwaakha wa 1841 — Oparaaka ,  nihiku (nopaacerya) 1 mweeri wa  neethanu mwaakha wa 1904) yaari  namaraattela wala namaavaha mukhaleelo  Oxeeko wa okaatthi  wa eromantiiku. Wa mukhaleelo mmoosaru yoowo  wa namaraattela  wa namawaanela elaapo awe Bedřich Smetana, Dvořák  ni tho orumeela  mukhaleelo khamoosa khamoosa wa isiipo sa mmawaani sa elaapo ya Omorooviya ni sa elaapo awe, Opoweemiya ( mpaatta muulupalexa wa Omweene Austro-Húngaro  ni muttetthe ya  ninaano wa Erepuupilika ya Oxeeka ).Estiilu awe Dvořák yanirwa enathalakaasiwa  ntooko mooniheeryo muulupalexa aluttelelana ni  nttaava   na elaapo ni ephaatthu ya  nikhuuru na isiipo, satakaaherya   manamuna a mattittimiho sapinaatamu ni sattemuulelana ni manaamuno ereerela oruumeliwa.

Obrigado Gito da Ana (talk) 18:50, 17 August 2023 (UTC)