| Руски новини | |
|---|---|
| Профил | Тижньово новини |
| Видаватель | Руске народне просвитне дружтво (РНПД) |
| Главни редактор | о. Юрий Павич
др Матия Петлич др Франя Дидович о. Михайло Фирак |
| Основани | 4. децембра 1924. |
| Язик | руски |
| Шедзиско | Нови Сад 4. децембра 1924. по 19. децембер 1930.
Дяково 28. авґуста 1931. до конца 1936. Руски Керестур януар 1937. та по 6. април 1941. |
| Престали з
виходзеньом |
6. април 1941. |
Руски новини за Русинох у Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох / за Русинох у Кральовини Юґославиї
Длугоке пририхтованє
По законченю першей шветовей войни Бачка, у хторей жили Руснаци, ше нашла у гранїцох новей держави южних Славянох, у Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох. Понєшени зоз полєтом розбовчовйованя културного живота южнославянских народох коло себе, бачванско-сримски Руснаци знова порушали инициятиву за власне културне орґанизованє. У циркуларним писме, адресованим бачванско-сримскей рускей интелиґенциї, тедишнї дюрдьовски грекокатолїцки парох Дюра Биндас 13. децембра 1918. року, поволуюци тоту интелиґенцию на зєдиньованє, до першого плану визначел розвой видавательней дїялносци. У тим писме вон, медзи иншим, написал:
,,Нє бойме ше од чежкей роботи. У початку ше старайме о найважнєйшим: кнїжки за школски дзеци, календар за 1919. рок и накеди будзе можлїве видавац мали просвитни руски новини хтори би тижньово або двотижньово виходзели...
Було потребне вецей як пол рока же би ше у Новим Садзе отримала сновательна схадзка Руского народного просвитного дружтва (отримана є 2. юлия 1919.). На тей схадзки розришене и питанє язика на хторим ше будзе одвивац видавательна дїялносц. Превладало мудре похопенє же писац мож лєм на язику на яким, як своїм мацеринским, бешедую авторе писаного слова и їх потенциялни читаче. Медзитим, же би ше то могло и витвориц було потребне голєм у векшей мири нормовац бешедни язик и прилапиц єдинствени правопис. Управа РНПД ше обрацела ґу др Гавриїлови Костельникови зоз писмом у хторим го модлєла же би вон написал ґраматику бачванско-сримскей рускей бешеди. Костельник дзечнє прилапел таку значну обовязку. Медзитим, за виробок Ґраматики Костельникови було потребне досц часу. Ґраматика була друкована 1924. року, кед почали виходзиц и тижньово новини за Руснацох. Пейц роки пририхтованя були потребни же би ше почало з видаваньом таких тижньових новинох. Перше число новинох под назву Руски новини вишло 4. децембра 1924. року.
Три фази у виходзеню Руских новинох
Перши числа Руских новинох друковани у друкарнї Даничич Д. Д., а потим у друкарнї Натошевич С. Дїсаловича у Новим Садзе дзе було и шедзиско Редакциї. На чолє Редакциї бул Юрий Павич, тедишнї новосадски грекокатолїцки парох. Вон бул по националносци Горват (родом зоз Жумберку), алє од 1915. року як священїк бул на служби медзи Руснацами (перши два роки у Коцуре потим у Керестурe и Новим Садзе) та ше научел добре бешедовац по руски. Вон бул образовани чловек (попри богословиї вон закончел и студиї права под час пребуваня у Новим Садзе) и шицки свой потенцияли вон уложел до просвитней роботи з Руснацами. Бул особа за хтору ше могло вериц же годна рихтац и ушорйовац Руски новини.
Познєйше, Редакция меняла свойо шедзиско (и одвичательних редакторох) спрам локациї друкарньох у хторих ше друковало новини. Пре тоти факти виходзенє Руских новинох мож подзелїц на три фази.
Перша фаза (новосадска)
облапя период од 4. децембра 1924. по 19. децембер 1930. року. У тим периодзе вишли 302 числа цо указує же тоти новини виходзели скоро поряднє раз на тидзень. Стандардно виходзели на 4. бокох, а святочни числа на 6-8. бокох. У 128. чишлє ше зявел подлїсток Мали новини за руски дзеци хтори скоро у цалосци пополнєл учитель и поета Янко Фейса зоз своїма писнями. Познєйше того подлїстка вецей нє було. Кед Кральовина Сербох, Горватох и Словенцох 1929. року була пременована до Кральовини Югославиї теди и Руски новини ускладзели назву та постали Руски новини за Русинох у Кральовини Юґославиї.
Од 19. децембра 1930. до 28. авґуста 1931. року пришло до прерви у виходзеню новинох. Причина тому була же видаватель нє мал власну друкарню. За друкованє новинох ше теди приватним друкарньом мушело плациц рок напредок. Тираж Руских новинох бул релативно мали (800-1000 прикладнїки), та Редакция нє була добра муштерия. Прето ше друкарнї нєдзбало одношели спрам благочасносци друкованя.
Друга фаза (пишкуревско-дяковска)
облапя период од 28. авґуста 1931. до конца 1936. року. У тей фази виходза числа 303-582, цо знова потвердтує же виходзели раз на тидзень. односно 52 числа до рока. Интересантне ту повесц же новини виходзели у Дякове, а ушорйовало ше их у Пишкуревцох. Понеже и теди бул закон же одвичательни редактор муши бивац у месце дзе новини виходза, предняци РНПД з помоцу тедишнього крижевского владики др Дионизия Нярадия нашли насправди ориґиналне ришенє. Же би задоволєли закон вони формално за одвичательного редактора (розуми ше, з його согласносцу) меновали професора богословиї у Дякове др Матию Петлича (28. авґуста 1931 до 3. марца 1933), а потим др Франю Дидовича, пароха и декана у Дякове а новини, уствари, през цали тот час ушорйовал тедишнї пишкуревски парох Михайло Фирак. Новини друковала Бискупийска тискара у Дякове. Понеже вона нє мала руски букви владика Няради сам купел тоти букви хтори познєйше подаровал Друкарнї Просвита у Руским Керестуре (на початку 1937. року). За тоту фазу характеристичне же ше концепция новинох преширює. Од 332. числа зявела ше рубрика ЗА НАШО ДЗЕЦИ и углавим ше отримала аж по конєц виходзеня Руских новинох.
Треца фаза (рускокерестурска)
облапя период од початку 1937. та по 6. април 1941. року кед вишло остатнє, 868. число. Тераз уж шедзиско Редакциї було вєдно зоз шедзиском видавателя РНПД. З того мож заключиц же були потребни скоро 18 роки же би РНПД пребродзело чежкосци коло друкованя своїх виданьох. Аж 1936. року РНПД було економски нательо моцне же могло вибудовац власну друкарню у Руским Керестуре, купиц потребни машини и други друкарски материял и з власнима моцами могло предлужиц власну видавательну дїялносц. Нє лєм предлужиц алє ю и прешириц. Уж у першим року тей фази, попри уж традицийних календарох и других кнїжкох, почина поряднє виходзиц мешачни часопис за руски дзеци Наша заградка, чий редактор бул Михайло Ковач, тедишнї керестурски учитель, познєйше єден з найзначнєйших руских писательох.
Одвичательни редактор Руских новинох у тим перодзе и формално бул Михайло Фирак хтори концом 1936. року премесцени до Руского Керестура.
Концепция новинох по рубрикох
Патрене у цалє на шицки 868 числа, написи у Руских новинох були ґруповани по рубрикох хтори мали свойо назви. Медзитим, тоти назви ше досц часто меняло. Углавном, були то тоти назви: МАЛИ ВИСТИ, ШИРОМ ШВЕТА, ЦО НОВЕ У ШВЕЦЕ, ЦО НОВЕ ДОМА, У НАШИМ ОТЕЧЕСТВУ, НАЙНОВШИ ВИСТИ. Потим, ту рубрики ЗОЗ НАШИХ ВАЛАЛОХ, ДОПИСИ, НАШО ДОПИСИ, ГОСПОДАРСТВА, НАРОДНЕ ЗДРАВЛЄ, ҐАЗДОВСКИ НОВОСЦИ, ПРАВНИ ПОРАДИ, ШВЕТОЧНИ ОДПОЧИВОК (єдина рубрика вирского характеру), ПОУКИ, ЗОЗ КНЇЖКОВНОСЦИ, (друга вариянта КНЇЖКОВНОСЦ), ФЕЛЬТОН. Попри тим ту були и дробнєйши рубрики: ЗОС РНПД, ПРОСВИТА, ОД РЕДАКЦИЇ, НАШО ПРЕДПЛАТНЇКИ, БЕРЗА И ТАРҐОВИНА, ВЕСЕЛИ КУЦИК, ОГЛАСИ, ВШЕЛЇЯЧИНА и други.
Сотруднїки и дописователє
Авторе написох и статьох ше ридко подписовали. Найридше мож стретнуц полне мено и презвиско. Дакеди то инициял мена и цале презвиско, дакеди лєм иницияли мена и презвиска, а дакеди лєм псевдоним.
Треба спомнуц же ше медзи значним числом дописовательох Руских новинох нашли и шлїдуюци особи[1]:
др Андрий Наливайко (керестурски лїкар),
Евґений М. Кочиш (познєйше дописователь и редактор Русскей зарї, наш писатель у повойновим периодзе),
Илько Крайцар,
др Михал Гайнал,
Михайло Поливка (автор першей Читанки),
адвокат Михайло Рамач,
Олґа Латкович Фрушкогорка,
Олґа Няради,
Самуїл Скубан,
писатель Силвестер Саламон,
учитель Яким Костелник,
Янко Виславски (познєйше член управи КПСЮР),
учитель и поет Янко Фейса,
Гавриїл Надь (професор, линґвист и прекладач-поета),
Денчи Бильня,
Єлена Поливка (одата Солонар, познєйше керестурска апатикарка и поетеса),
Йовґен Торма,
Николай Д. Олеяров (познєйше автор Исторiї русского народа хтору видал КПСЮР),
Осиф Ґубаш,
Янко Торма
Янко Шандор.
Вонкашнї вязи
- Руски новини 1924-1941 Завод за културу войводянских Руснацох, вебсайт, шицки прикладнїки Руских новинох у ПДФ.
Референци
- ↑ Роман Миз: Пред 50 роками почали виходзиц перши новини за югославянских Русинох, Нова думка, ч. 9/1975. видава Союз Русинох и Українцох Горватскей, б. 75-82