အင်နားရှား (အင်္ဂလိပ်: inertia) ဆိုရေမှာ ရုပ်ဝတ္ထုပစ္စည်းတစ်ခုဧ အလျင်ပြောင်းလဲမှုကို ခုခံဆန့်ကျင်ခြင်းဖြစ်ရေ။ ခုခံခြင်းတွင် အရာဝတ္ထုရို့ဧ အမြန်ကို ပြောင်းလဲခြင်းတိ (သို့) ရွေ့လျားခြင်းဧလားရာကို ပြောင်းလဲခြင်းတိပါဝင်ရေ။ အင်နားရှားကို "နေမြဲအခြီ" ဟု ခေါ်ဆိုနိုင်ရေ။[1]
အင်နားရှားဂုဏ်သတ္တိဧ လက္ခဏာတစ်ရပ်မှာ အားတစ်ခု အရာဝတ္ထုအပေါ်သို့ သက်ရောက်မှုမဟိရေအခါ ထိုအရာဝတ္ထုရေ ကိန်းသေအလျင်ဖြင့် မျဉ်းဖြောင့်အတိုင်း ရွေးလျားနေစေလိုမှုဖြစ်ဧ ။
အင်္ဂလိပ်စကားလုံး Inertia ရေ လက်တင်စကားလုံး iners မှ ဆင်းသက်လာပြီး မလှုပ်မရှားရေ၊ လီးလံနှေးကွေးရေ ဟု အနက်ရရေ။ ရုပ်ဝတ္ထုစနစ်တိဧ ပမာဏပြ ဂုဏ်သတ္တိတစ်ခုဖြစ်ရေ ဒြပ်ထုဧ သရုပ်တိစွာအနက် တစ်ခုမှာ အင်နားရှားပင်ဖြစ်လီရေ။ အိုက်ဇက် နယူတန်က အင်နားရှားကို အားတစ်ရပ်အဖြစ် ယခုကဲ့သို့ ဖွင့်ဆိုခရေ။
အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက် ၃: ဒြပ်ထုဧ မူလဟိရေ'အား' ဆိုရေမှာ ခုခံစွမ်းအားတစ်ခုဖြစ်ပနာ ထိုစွမ်းအားဖြင့် အရာဝတ္ထုတိုင်းရေ ရပ်နေရေဖြစ်စေ မျဉ်းဖြောင့်အတိုင်း တစ်သမတ်တည်း ရွေ့လျားနေရေဖြစ်စေ ၎င်းရို့ဧ လက်ဟိ အနေအထားကို ခုခံစွမ်းအားတည်ဟိနေသမျှ ထိန်းသိမ်းရန် ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုဖြစ်ရေ။[2]
အခြား အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်အချို့ပြီးနောက် နယူတန်ရေ ၎င်းဧ ရွေ့လျားမှုဆိုင်ရာ ပထမနိယာမကို ဖွင့်ဆိုခရေ။
ပထမ နိယာမ:အရာဝတ္ထုတိုင်းရေ ၎င်းရို့အပေါ်သို့ သက်ရောက်ရေ အားတိက ၎င်းရို့ဧအခြီအနေကို ပြောင်းလဲစေမှုမဟိကေ ရပ်မြဲအရာရို့က ရပ်ရန် ကြိုးပမ်းကတ်ရေ။ တစ်သမတ်တည်း ရွေ့မြဲအရာရို့က ယင်းပိုင်ရွေ့ရန် ကြိုးပမ်းကတ်ရေ။
ဒေ၌ နယူတန်က မူရင်းစာသားအဖြစ် "ကြိုးပမ်း" (to persevere) ဆိုရေ ပုဒ်ကို သုံးစွဲထားရေမှာ သတိပြုမှတ်သားဖွယ်ဖြစ်ဧ ။ ဂနိခေတ် ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်တိတွင် တွိ့ရရေ "ဟိမြဲဖြစ်မည်" (သို့) "တည်မြဲလျက်ဟိနီဖို့" (to continue or to remain) စသည့်ပုဒ်တိရေ နယူတန်ဧ မူရင်းမက္ကင်းနစ်ပညာရပ်(စကားလုံးတိ)ကို အွိုင်လာ၊ ဒါလမ်ဘဲ ရို့ကဲ့သို့ရေ ပုဂ္ဂိုလ်တိက ပြင်ဆင်မှု အချို့ပြုလုပ်ထားခြင်းဖြစ်ရေ။
ပုံမှန်အသုံးဖြင့် အင်နားရှား ဝေါဟာရရေ "အရာဝတ္ထုတစ်ခုဧ အလျင်ပြောင်းလဲမှုကို ဆန့်ကျင်ခုခံသည့်ပမာဏ" (သို့) ပိုပနာ သျှင်းလင်းစွာဆိုရကေ "ရွေ့လျား ပြောင်းလဲမှုကို ဆန့်ကျင်ခုခံခြင်း"ဖြစ်ရေ။ (အင်နားရှားနန့် ဒြပ်ထုရို့ရေ တစ်ခုအပေါ်တစ်ခု မူတည်ကြရာ ဒြပ်ထုကြီးကေ အင်နားရှားတိပနာ ဒြပ်ထုငယ်ကေ အင်နားရှား နည်းရေ။) ရံခါတွင် အခြီအနေအဆက်အစပ်ပေါ်မူတည်ပနာ အင်နားရှားရေ (ဝတ္ထု)အဟုန်ကို ဆန့်ကျင်ခြင်းဟုလည်း ဆိုနိုင်ရေ။
ကမ္ဘာမြေပေါ်တွင် အင်နားရှားကို အများအနိန်နန့် ဖုံးကွယ်တတ်စွာမှာ ကမ္ဘာမြေဆွဲအား၊ ပွတ်အားနန့် လီခုခံအားရို့ဧ အကျိုးသက်ရောက်မှု ရို့ဖြစ်ကြပနာ ကမ္ဘာဆွဲအားနန့် ထိုအကျိုးသက်ရောက်မှုရို့ရေ ရွေ့လျားနီရေ အရာဝတ္ထုရို့ဧ အလျင်ကို လျီာ့ပါးကျဆင်းစေရေ (ပုံမှန်အားဖြင့် ရပ်တန့်လားစေရေအထိကျဆင်းစေရေ) ။ ဒေပိုင်ဖြစ်ခြင်းကြောင့်ပင် အရစ္စတိုတယ်က အရာဝတ္ထုတိအပေါ် အားတိသက်ရောက်နေမှသာကေ အရာဝတ္ထုရို့ရေ ရွေ့လိမ့်မည်ဟု မှားယွင်းစွာ ယူဆခမိရေ။[3][4]
အင်နားရှား နိယာမရေ ဂန္ထဝင်ရူပဗေဒ ဘာသာရပ်ဧ အခြီခံသဘောတရားတိထဲက တစ်ခုဖြစ်ကာ အရာဝတ္ထုရို့ဧ ရွေ့လျားခြင်း၊ အားတိသက်ရောက်ရေအခါ အရာဝတ္ထုရို့အပေါ် အကျိုးသက်ရောက်မှုဟိပုံရို့ကို ဖော်ပြရာ၌ ဂနိခေတ်အထိပင် သုံးစွဲနီရေ သဘောတရားဖြစ်လီရေ။
ကိုးကား
edit- ↑ အထက်တန်းကျောင်းသုံး ရူပဗေဒ၊ ဦးညွန့်တင်၊ စာ-၇၂
- ↑ Andrew Motte's English translation:Newton, Isaac (1846), Newton's Principia : the mathematical principles of natural philosophy (3rd edition), New York: Daniel Adee, p. 73
- ↑ Aristotle: Minor works (1936), Mechanical Problems (Mechanica), University of Chicago Library: Loeb Classical Library Cambridge (Mass.) and London, p. 407,
...it [a body] stops when the force which is pushing the travelling object has no longer power to push it along...
- ↑ Pages 2 to 4, Section 1.1, "Skating", Chapter 1, "Things that Move", Louis Bloomfield, Professor of Physics at the University of Virginia, How Everything Works: Making Physics Out of the Ordinary, John Wiley & Sons (2007), hardcover, ISBN 978-0-471-74817-5