ဆာအိုက်ဆက် နယူတန် (Sir Isaac Newton) (၁၆၄၃ ဇန္နဝါရီလ ၄ - ၁၇၂၇ မတ်လ ၃၁) ရေ အင်္ဂလိပ်လူမျိုး ရူပဗေဒပညာသျှင်၊ သင်္ချာပညာသျှင်၊ နက္ခတ္တဗေဒပညာသျှင်၊ အတွေးအခေါ်ပညာသျှင်၊ အဂ္ဂိရတ်ပညာသျှင် တစ်ဦးဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့သမိုင်းတွင် ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု ကြီးမားသူတစ်ဦးအဖြစ် အတိက ယူဆထားရေ။[5] နယူတန်ရေ ၁၆၈၇ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာမြေကြီးဧဆွဲငင်အားနန့် သက်ဆိုင်သည့် နိယာမတိကို ထုတ်ပြန်ခရေ။ ယင်းလှုပ်ရှားမှုဆိုင်ရာ နယူတန် နိယာမ သုံးရပ်ရေ နောက်နှစ်ပေါင်း သုံးရာကျော်အတွင်း ရူပဗေဒလောကအပေါ် နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း သက်ရောက်ခရေဟု ဆိုနိုင်ရေ။
| ဆာအိုက်ဆက် နယူတန် | |
|---|---|
 အသက် ၄၆ နှစ်အရွယ် အိုင်ဆက် နယူတန် (၁၆၈၉) | |
| မွီးဖွား | 25 December 1642 [NS: ၄ ဇန်နဝါရီ၊ ၁၆၄၃] ဝူးစတော့ပီ၊ လင်ကွန်ရှိုင်းယား၊ အင်္ဂလန် |
| ဆုံးပါး | 20 March 1726/7 (aged 84) [OS: ၂၀ မတ်၊ ၁၇၂၆ NS: ၃၁ မတ်၊ ၁၇၂၇] ကိန်ဆန်တန်၊ မဲလ်ဒယ်ဆပ်၊ အင်္ဂလန်နိုင်ငံ |
| ခေါင်းချရာ | Westminster Abbey |
| နီထိုင်ရာ | အင်္ဂလန်နိုင်ငံ |
| နိုင်ငံလူမျိုး | အင်္ဂလိပ် |
| နယ်ပယ် | |
| အဖွဲ့အစည်းဌာန |
|
| မိခင်ကျောင်း | ထရီနတီကောလိပ်၊ ကိန်းဘရစ်ချ် |
| ကြီးကြပ်သူတိ | |
| တပည့်ကျော်တိ |
|
| ကျော်ကြားမှုအရင်းခံ |
|
| သူ့အပေါ် ဩဇာလွှမ်းမိုးသူတိ |
|
| သူဧဩဇာလွှမ်းမိုးခံ |
|
| ထင်ပေါ်ကျော်ကြား ဆုတံဆိပ်တိ |
|
လက်မှတ်  | |
နယူတန်ရေလည်း ပထမဦးဆုံးရေ အဝီးကြည့်မှန်ပြောင်း တယ်လီစကုပ်ကို တီထွင်ခသူ ဖြစ်ရေ။ [6] အဖြူရောင် အလင်းတန်းတိ သုံးမြှောင့်ဖန်တုန်းအား ဖြတ်သန်းစဉ် ရောင်စဉ် ၇ မျိုးအဖြစ် ဖြာထွက်လားခြင်းကို အခြီခံပနာ အရောင်သီအိုရီကိုလည်း ထုတ်ပြန်ခရေ။ သူရေ အေးခဲခြင်း နိယာမကို ရီးသားခသည့်အပြင် အသံဧ အရှိန်နှုန်းကိုလဲ လေ့လာခရေ။
ဂနိခေတ် သိပ္ပံပညာမှာ အံ့မခမ်းပင် ဖြစ်ရေ။ ၁၇ ရာစုက သင်္ချာ နန့် သိပ္ပံပညာသျှင် ဆာအိုင်းဇက်နယူတန် ဧ သီအိုရီတိ၊ လေ့လာတွေ့ပီးချက်တိ၊ နိယာမတိရာ မပီးပါလျှင် သိပ္ပံပညာလည်း ပီးမည် မဟုတ်တော့ပါ။ နောင်လာ နောက်သားတိအတွက် အလွန်ကျေးဇူးတိရေ သိပ္ပံပညာဧ အခြီခံသဘောတရားတိကို ဖော်ထုတ်ခရေ ဆာအိုင်းဇက်နယူတန်ဧ ကျေးဇူးကား ကြီးမားလှပါလီရေ။
ငယ်ဘဝ
editဆာအိုင်းဇက်နယူတန်ကို ၁၆၄၂ တွင် အင်္ဂလန်နိုင်ငံ Woolsthorpe ၌ မွေးဖွားရေ။ မြေပိုင်သျှင်မျိုးရိုးဖြစ်ရေ။ သူရေမွေးဖွားစဉ်က အချိန်မတိုင်မီ လမစေ့ဘဲ မွေးလာခရေ premature baby ဖြစ်သဖြင့် အလွန်သေးကွေးရေ။ နယူတန်ဧ ဖခင်ဖြစ်သူမှာ သူ့ကို မမွေးဖွားမီ ၃လအလိုကဆာ အိုင်ဇက်နယူတန် ကွယ်လွန်လားခပနာ နယူတန်မှာ ဖတဆိုးလေးဖြစ်ရေ။ မိခင်ဖြစ်သူမှာ သူ ၂နှစ်သားအရွယ်တွင် နောက်အိမ်ထောင်ပြုကာ နယူတန်ကို အဖွားထံတွင် ထားခလီရေ။ သူရေ ငယ်စဉ်ဘဝတွင် ကျန်းမာရီး အလွန် ချူချာကာ အခြားရေ ကလေးတိကဲ့သို့ ခုန်ပေါက်ပြေးလွှား မကစားနိုင်ပေ။ နေနာရီ၊ သစ်သားတိုင်ကပ်နာရီတိဖြင့်သာ ဆော့ကစား ပနာ ပျော်ရွှင်ခလီရေ။ စာဖတ်ခြင်းနန့် ဂျာနယ်တိ စုဆောင်းခြင်းကို ဝါသနာပါလီရေ။
သူနေထိုင်ရာ ရွာလေးက ကျောင်းတွင် ပညာသင်ကြားခပြီးနောက်တွင် Grantham Grammar School သို့လားရောက် ပညာသင်ကြားရေ။ ကျောင်းမှတ်တမ်းတိအရ သူရေ ကျောင်းတွင် အညံ့ဆုံးနန့် ကျောင်းစာတွင် အာရုံ စူးစိုက်မှု မပီးဆုံး ကျောင်းသားဖြစ်ရေ။ ဂရမ်သမ်ကျောင်းရေ သူ့အိမ်မှ ၅မိုင်ခန့်သာ ကွာဝီးကေလည်း ဆီးဆရာတစ်ဦးဧ နေအိမ်တွင် နေထိုင်ကာ ကျောင်းတက်ခရေ။ ဘယဆီးဆရာဧ သမီးဖြစ်သူ Miss Storey နန့်ရည်ငံကာ စေ့စပ်ကြောင်းလမ်းခရေ။
ပညာသင်
editနယူတန်ဧဦးလေး ဖြစ်သူက တိုက်တွန်းသဖြင့် အသက် ၁၉ နှစ်သားအရွယ်တွင် Cambridge University သို့ လားရောက်ပညာသင်ကြားခရေ။ ၁၆၆၁ ဇွန်လ ၅ရက်နိတွင် သူရေ Trinity College၊ Cambridge သို့ဝင်ရောက်ခရေ။ သူရေ အခြားကျောင်းသား တိထက် အသက်ကြီးပြီး Trinity College ကောလိပ်တွင် ပညာသင်စရိတ်ကို အခြား ကျောင်းသားတိဧ အစေခံအလုပ်ကို လုပ်ကာ ရှာဖွီခလီရေ။
နယူတန်ရေ တွင် ဥပဒေ ပညာရပ်ကိုသင်ယူခရေ။ Aristotle၊ Descartes၊ Gassendi၊ Hobbes၊Boyle ရို့ဧ ဖီလိုဆိုဖာ ကိုလေ့လာ သင်ယူခရေ။ ဂယ်လီလီယိုဧ နက္ခတ္တဗေဒ က သူ့အား အထူး ဆွဲဆောင်ခပြီး Kepler ဧ Optics ကိုလည်း လေ့လာ သင်ယူခရေ။ သူ့အတွေးတိဧ မှတ်တမ်းသဖွယ်ဖြစ်ရေ Quaestiones Quaedam Philosophicae (Certain Philosophical Questions) စာအုပ်ကို ထုတ်ဝီခရေ။ ထိုစာအုပ်တွင် ပလေတိုရေ ကျွန်တော်ဧ သူငယ်ချင်း ဖြစ်ရေ။ အရစ္စတိုတယ်ရေ ကျွန်တော်ဧ သူငယ်ချင်းဖြစ်ရေ။ ယကေလည်း ကျွန်တော်ဧ အကောင်းဆုံး သူငယ်ချင်းမှာ အမှန်တရားဖြစ်ရေဟု ရီးသားခရေ။
သင်္ချာဘာသာရပ်
edit၁၆၆၃ နွေနှောင်းရာသီတွင် သူရေ သင်္ချာဘာသာရပ်ကို စတင်ကာ စိတ်ဝင်စားခရေ။ သင်္ချာဘာသာရပ်နန့် ဆက်နွယ်ကာ နက္ခတ္တဗေဒ ဘာသာရပ်ကိုလည်း လေ့လာခရေ။ ၁၆၆၃ ဧပြီလ ၂၈ ရက်တွင် ကောလိပ်ဧ ပညာသင်ဆုရ ကျောင်းသားအဖြစ် ရွီးချယ်ခြင်းကို ခံရရေ။ နယူတန်ရေ ကျောင်းပညာရပ်တိတွင်သာ စိတ်ဝင်စားနီရာ သူဧ အချစ်ဇာတ်လမ်းမှာ အေးစက်လားခပြီး စေ့စပ်ထားရေ ချစ်သူ Miss Storey က အခြားလူတစ်ယောက်နန့် လက်ထပ်လားခလီရေ။ နယူတန်ရေ အချစ်ကို တန်ဖိုးထား မြတ်နိုးလေသူ ဖြစ်သဖြင့် နောက်ထပ် အချစ်မရှာ၊ အိမ်ထောင်လည်း မပြုပေ။
၁၆၆၅ ဧပြီလတွင် ဘီအေဘွဲ့ကို ရပီးခရေ။ ထိုနှစ်တွင်ပင် ကြောက်မက်ဖွယ် ကောင်းရေ ပလိပ်ရောဂါဆိုးကြီးက ဥရောပသို့ ကူးစက်လာရာ တက္ကသိုလ်တိကို ၂နှစ်ခန့်ပိတ်လိုက်သဖြင့် သူ့ဇာတိဖြစ်ရေ Woolsthorpe သို့ပြန်လာရရေ။
နယူတန်ရေ အိမ်မှာနေစဉ်အတွင်း သင်္ချာဘာသာရပ်ကို မပြတ်လေ့လာနေခရေ။ ကျောင်းပိတ်ထားပနာ အိမ်မှာနေစဉ် ၂ နှစ်အတွင်းတွင် သင်္ချာနန့် ရူပဗေဒ ဆိုင်ရာ ပြဿနာတိကို တွေ့ပီး ဖြေသျှင်းနိုင်ခရေ။ ကမ္ဘာ မြေကြီးဆွဲအားနိယာမ (The Law of Universal Gravitation)၊ အဖြူရောင်ရေ သက်တန့်ရောင်စဉ်တိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားကြောင်း (The Theory of Optics)၊ သင်္ချာဘာသာရပ်ဖြစ်ရေ integral and differential calculus တိကို ရှာဖွီတွေ့ပီးခရေ။
သူတီထွင်ခရေ သင်္ချာ သီအိုရီတိမှာ အလွန်အရီးပါပြီး သင်္ချာဘာသာ ပညာရပ်အတွက် အလွန်အသုံးဝင်လီရေ။ ဆာ အိုင်းဆက် နယူတန်ကိုသင်္ချာပညာပါရမီသျှင် တစ်ဦးအဖြစ် ယူဆ သတ်မှတ်ထားရေ။ နယူတန်ရေ " Principia " နာမည်ပီး စာအုပ်သုံးအုပ်တွဲ သင်္ချာကျမ်းကို ၁၆၈၇-ခုနှစ်တွင် ရီးသားထုတ်ဝီခရေ။ အဆိုပါ စာအုပ်တိတွင် သူ့ဧ ထင်ရှားကျော်ကြားရေ နယူတန် ရွေ့လျားမှုနိယာမ (၃) မျိုးကို ရီးသား ဖော်ပြထားရေ။ နယူတန်ဧ ရွေ့လျားမှု နိယာမကို မက္ကင်းနစ် ရူပဗေဒ ပညာရပ်ဧ အဓိက အခြီခံ အဖြစ် ယူဆသတ်မှတ်ထားရေ။ အဆိုပါ စာအုပ်တိထဲတွင် စကြဝဠာ ဆွဲအား ဥပဒေသ နန့် ဂြိုဟ်တိဧ ရွေ့လျားမှု ဆိုင်ရာ ကက်ပလာ ဥပဒေသ ( Kepler's Law ) တိကိုလည်း ရီးသား ဖော်ပြထားရေ။
ကမ္ဘာမြေကြီးဆွဲအား
editနေအိမ်ခြံဝင်းအတွင်းတွင်ထိုင်နေစဉ် ပန်းသီး အပင်ပေါ်မှ ပန်းသီးကြွေကျရေကို တွေ့ပီးပနာ ကမ္ဘာမြေကြီးဆွဲအားကို ရှာဖွီ ဖော်ထုတ်နိုင်ခရေ။ ဂြိုဟ်တိဧ ပတ်လမ်းတိကို တွေ့ပီးခရေ။ ဂျူပီတာဂြိုဟ်ဧ အရံဂြိုဟ်တိနန့် ပတ်လမ်းတိကို တွေ့ပီးခရေ။ နယူတန်ရေ ၁၆၇၁ တွင် De Methodis Serierum Fluxionum (On the Methods of Series of Fluxions) စာအုပ်ကို လက်တင်ဘာသာဖြင့် ရီးသားခကေလည်း မထုတ်ဝီဖြစ်ခပေ။ ၁၇၃၆ တွင်မှ အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ထုတ်ဝီခရေ။
နယူတန်ရေ သူဧ ရှာဖွီတွေ့ပီးရေတိကို စာအုပ်ထုတ်ဝီရန် အမြဲစိတ်မပါ ဖြစ်လေ့ပီးရေ။ ပလိပ်ရောဂါဆိုးကြီး ကင်းစင်ပပျောက်ပြီးနောက် ၁၆၆၇ တွင် Cambridge University ပြန်ဖွင့်ရေအခါ ကျောင်းပြန်တက်ခပြီးနောက် တစ်နှစ်အကြာတွင် မဟာဝိဇ္ဇာ ဘွဲ့ကို ရပီးခရေ။ ၁၆၆၉ တွင် အသက် ၂၇ နှစ်မပြည့်မီတွင် သင်္ချာပါမောက္ခ ရာထူးရပီးခရေ။ ၁၆၈၄တွင် De Motu စာအုပ်ကို ထုတ်ဝီခပြီး အာကာသသိပ္ပံကို သျှင်းပြနိုင်ခရေ။
ကယ်ကူလပ် ရဲ့ဖခင်
editဂျာမန်ဒဿန ပညာသျှင် ဂေါ့ဖရိဒ် လိုက်ဘနစ် (Gollfried Leibniz) နန့်လည်း ပြဿနာ အကြီးအကျယ်ဖြစ်ခဘူးတယ်။ Leibniz နန့် Newton ရို့နှစ်ယောက်လုံး သီးခြားစီ Calculus ကို စတင် ဖော်ထုတ်ခကြတယ်။ နောက်ပိုင်းမှ သိရတာက Newton က Leibniz ထက် စောပြီး Calculus ကို တွေ့ပီးခပေမယ့်၊ နောက်ကျမှ ထုတ်ပြန်ခတယ်။ အဲဒါကြောင့် Calculus ကို ဘယ်သူအရင်တွေ့ခတာလည်း ဆိုတဲ့ အငြင်းပွားမှုစတင်ခပြီး သိပ္ပံပညာသျှင်တွေကြားမှာ သူ့ဘက် ကိုယ့်ဘက် ငြင်းခုံကြတယ်။ Newton ဘက်က သျှင်းလင်းတဲ့ ဖြေသျှင်းချက်တွေက သူ့မိတ်ဆွေတွေရဲ့ နာမည်နန့် ဖြစ်နီကေလည်း Newton ကိုယ်တိုင် ရီးသားခတာပါ။ အငြင်းပွားမှုကို ဖြေသျှင်းပီးဖို့ Leibniz က Royal Society ကို အယူခံဝင်ခတယ်။ Newton က ဥက္ကဋ္ဌ အနေနန့် ဘက်မလိုက်တဲ့ ကော်မတီတစ်ရပ်ကို ဖွဲ့ပီးခတယ်။ ဒါပေမယ့် အဲဒီကော်မတီမှာ သူ့မိတ်ဆွေတွေပဲ ပါဝင်ခတယ်။ ဒါတင်မကသေးဘူး ကော်မတီရဲ့ အစီရင်ခံစာကို Newton ကပင်ရီးသားပြီး Royal Society အနေနန့် ထုတ်ပြန်ခတယ်။ အစီရင်ခံစာမှာ Leibniz အား သူတစ်ပါး အလုပ်ကို ခိုးချခရေ လို့လည်း တရားဝင်စွပ်စွဲခတယ်။ ဒီမျှနန့် မကျေနပ်သေးပဲ Royal Society က ထုတ်ဝီတဲ့ စာစောင်မှာလည်း အစီရင်ခံစာနန့်ပတ်သက်တဲ့ ခေါင်းစဉ်နန့် Leibniz ကို ဝေဖန်ထားတဲ့စာကို နာမည်မဖော်လိုသူ (Anonymous) နာမည်နန့် ရီးသားခသေးတယ်။
နာမကျန်း ဖြစ်လာခြင်း
editနောင် ၂နှစ်အကြာတွင် သိပ္ပံပညာရပ်ဆိုင်ရာ သမိုင်းကြောင်းတွင် အရီးပါဆုံးနန့် အရီးအကြီးဆုံးဖြစ်ရေ "သဘာဝဒဿနိကဗေဒဆိုင်ရာ သင်္ချာစည်းမျဉ်းတိ" (Template:Wp/rki/Lang-la၊ အင်္ဂလိပ်: The Mathematical Principles of Natural Philosophy) စာအုပ်ကို ထုတ်ဝီနိုင်ခရေ။ Principia Mathematica ကျမ်းစာအုပ် ထုတ်ဝီပြီးနောက်ပိုင်း ကျော်ဇောကိတ္တိ ပီးလာပြီး Royal Society ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ်တင်မြှောက်ခြင်း ခံရတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ Astronomer Royal, John Flamsteed ရို့နန့် မသင့်မတင့်ဖြစ်လာခတယ်။ သူ့ရဲ့ စာအုပ် Principia အတွက် အချက်အလက်တွေကို Flamsteed ဆီက ရခပေမယ့် နောက်ပိုင်းမှာ မရတော့ပါဘူး။ အဲဒီတော့ သူ့ဘာသာ Royal Observatory ရဲ့ စီမံအုပ်ချုပ်သူအဖွဲ့မှာ ပါဝင်ခပြီး အချက်အလက်တွေကို ထုတ်ပြန်ခိုင်းခတယ်။ Flamsteed ရဲ့အလုပ်တွေကို သိမ်းဆည်းလိုက်ပြီး Flamsteed ရဲ့ ရန်ဖက်ဖြစ်တဲ့ အက်မော ဟေလီ (Edmond Halley) ကို ပုံနှိပ်ထုတ်ဝီစေတယ်။ ဒီကိစ္စက တရားရုံးအထိရောက်လားပြီး တရားရုံးက သိမ်းဆည်းလိုက်တဲ့ အလုပ်တွေကို ပုံနှိပ်ခြင်းမပြုဖို့ အမိန့်ထုတ်ပြီး Flamsteed ကို အနိုင်ပီးလိုက်တယ်။ Newton က ဒေါသထွက်ပြီး နောက်ပိုင်းထုတ်ဝီတဲ့ Principia စာအုပ်တိမှာ Fleamsteed နန့် ပတ်သက်တဲ့ အညွန်းတွေကို ပယ်ဖျက်ခတယ်။ ၁၆၉၃ တွင် အာရုံကြော ချွတ်ယွင်းအားနည်းမှု ဝေဒနာကို ပြင်းထန်စွာ ခံစားရပြီး နာမကျန်းဖြစ်ခရေ။ ၁၆၉၆ တွင် Warden and the Master of Mint ရာထူးကို ရခကေလည်း လန်ဒန်သို့ ထွက်ခွာလာခရေ။
နိဂုံး
edit၁၇၀၃ တွင် Royal Society ဧ ဥက္ကဋ္ဌ ရာထူးကို ရပီးခပြီး နှစ်စဉ် ပြန်လည်ရွီးချယ် တင်မြှောက်ခြင်းကို ခံရလီရေ။ ၁၇၀၅တွင် အန်းဘုရင်မ (Queen Ann) က နယူတန်အား ပထမဦးဆုံးရေ သိပ္ပံပညာသျှင် အဖြစ် သူကောင်းပြုခရေ။ ၁၇၁၇တွင် လက်တင်ဘာသာဖြင့် ထုတ်ဝီခရေ စာအုပ်ကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် ပြန်လည် ထုတ်ဝီခရေ။ ၁၇၂၇၊မတ်လ ၂ဝ ရက်နိတွင် လန်ဒန်မြို့၌ ကွယ်လွန်ခရေ။
ကိုးကား
edit- ↑ Feingold, Mordechai. Barrow, Isaac (1630–1677), Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, September 2004; online edn, May 2007. Retrieved 24 February 2009; explained further in Mordechai Feingold's "Newton, Leibniz, and Barrow Too: An Attempt at a Reinterpretation" in Isis, Vol. 84, No. 2 (June 1993), pp. 310–338.
- ↑ "Newton, Isaac" in the Dictionary of Scientific Biography, n.4.
- ↑ Stokes, Mitch (2010). Isaac Newton. Thomas Nelson. p. 97. ISBN 1-59555-303-7.
- ↑ "Fellows of the Royal Society". London: Royal Society. Archived from the original on 2015-03-16.
- ↑ "Religion of History's 100 Most Influential People". Archived from the original on 1 January 2012. Retrieved 23 November 2009.
- ↑ "The Early Period (1608–1672)". James R. Graham's Home Page. Retrieved 2009-02-03.[လင့်ခ်သီ]