Wp/rki/ထိုင်းဘုရင့်နိုင်ငံ

ထိုင်းနိုင်ငံ ရေ အရှေ့တောင်အာရှ တွင်ပါဝင်ပြီး ရုံးသုံးနာမည်အားဖြင့် ထိုင်းဘုရင့်နိုင်ငံ (အင်္ဂလိပ်: Kingdom of Thailand) ဟုခေါ်ဝေါ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံအား ယခင်က သယာမ် (အင်္ဂလိပ်: Siam ဆီယမ်) ဟု ခေါ်ဆိုခကတ်ရေ။ အင်ဒိုချိုင်းနားကျွန်းဆွယ် အလယ်ပိုင်း အရှေ့တောင်အာရှ ကုန်းမကြီးတွင် တည်ဟိရေ။ မြောက်ဘက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံနန့် လာအိုနိုင်ငံ ၊ အရှေ့ဘက်တွင် လာအိုနိုင်ငံ နန့် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့ နန့် မလေးရှားနိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ကပ္ပလီပင်လယ် နန့် တောင်ဘက်စွန်းတွင် မြန်မာနိုင်ငံ ရို့ တည်ဟိရေ။ ပင်လယ်ရေပိုင်နက် အနေနန့် အရှေ့တောင်ဘက် ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့တွင် ဗီယက်နမ်နိုင်ငံနန့် လည်းကောင်း၊ အနောက်တောင်ဘက် ကပ္ပလီပင်လယ်တွင် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ နန့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ ရို့နန့် လည်းကောင်း ထိစပ်လျက် ဟိရေ။

ထိုင်းဘုရင့်နိုင်ငံ ราชอาณาจักรไทย () ရာဇအာဏာစကြထာယ်
ဆောင်ပုဒ်: နိုင်ငံ ဘာသာ ဘုရင်
နိုင်ငံတော် သီချင်း: ဖလင်း ချတ်(Phleng Chat) (အင်္ဂလိပ်: "Thai National Anthem") တော်ဝင်သာချင်း: သဿေရိဉဗရပါရမီ (အင်္ဂလိပ်: "Glorify His prestige")
မြို့တော် နန့် အကြီးဆုံးမြို့	ဘန်ကောက်မြို့
ရုံးသုံး ဘာသာစကားတိ	ထိုင်းဘာသာ
Spoken languages	အီဆန် ခွန်မောင်း ပက်တိုင်း မလေး
လူမျိုးစု (၂၀၁၉)	၈၆% ထိုင်း  –၃၉% အလယ်ပိုင်း ထိုင်း  –၂၈% အီဆန်  –၁၀% ခွန်မောင်း  –9% တောင်ပိုင်းထိုင်း 3% ခမာ 2% မလေး ၉% အခြား ၆၈ လူနည်းစုလူမျိုးစုတိ
ကိုးကွယ်မှု	၉၃.၅% ဗုဒ္ဓဘာသာ (တရားဝင်) ၅.၄% အစ္စလာမ် ၁.၁၃% ခရစ်ယာန် ဝ.၀၂% ဟိန္ဒူ ဝ.၀၀၃% ဘာသာမဲ့
Demonym	Thai Siamese (historic)
အစိုးရ	အကြွင်းမဲ့ စစ်အာဏာသျှင် (ဒီ ဖက်တို) အောက်ဟိ ပြည်ထောင်စု ပါလီမန် စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ် (ဒီ ဂျူရီ)
• ဧကရာဇ်	ဝဇိရာလင်္ကရဏ (ရာမ ၁၀)
• ဝန်ကြီးချုပ်	ပရာယွတ်ချန်အိုချာ
ဥပဒေပြုလွှတ်တော်	အမျိုးသားလွှတ်တော်
• အထက်လွှတ်တော်	ဆီးနိတ်လွှတ်တော်
• အောက်လွှတ်တော်	ကိုယ်စားလှယ်တိလွှတ်တော်
တည်ထောင်ခြင်း
• ဆူခိုထိုင်း	၁၂၃၈–၁၄၄၈
• အယုဒ္ဓယနိုင်ငံ	၁၃၅၁–၁၇၆၇
• ထုံဘူရီနိုင်ငံ	၁၇၆၇–၁၇၈၂
• ရတနာကိုဆင်နိုင်ငံ	၁၇၈၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၆ ရက်
• စည်းမျဉ်းခံဘုရင်စနစ်	၁၉၃၂ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၄ ရက်
• လက်ဟိဖွဲ့စည်းပုံ	၂၀၁၇ ခုနှစ် ဧပြီလ ၆ ရက်
ဧရိယာ
• စုစုပေါင်း	၅၁၃,၁၂၀ km2 (၁၉၈,၁၂၀ sq mi) (အဆင့်: ၅၀)
• ရေထု (%)	ဝ.၄ (၂,၂၃၀ km2)
လူဦးရေ
• ၂၀၂၁ ခန့်မှန်း	၆၉,၉၅၀,၈၅၀ (အဆင့် - ၂၀)
• ၂၀၁၀ သန်းခေါင်စာရင်း	၆၄,၇၈၅,၉၀၉ (အဆင့် - ၂၁)
• သိပ်သည်းမှု	၁၃၂.၁/km2 (၃၄၂.၁/sq mi) (အဆင့် - ၈၈)
GDP (PPP)	၂၀၂၁ ခန့်မှန်း
• စုစုပေါင်း	$၁,၃၄၀ ဘီလီယံ (အဆင့် - ၂၂)
• Per capita	$၁၉,၁၆၉ (အဆင့် - ၆၉)
GDP (nominal)	၂၀၂၁ ခန့်မှန်း
• စုစုပေါင်း	$၅၃၆.၈၄၁ ဘီလီယံ (အဆင့် - ၂၅)
• Per capita	$၇,၆၇၄ (အဆင့် - ၈၀)
Gini (၂၀၁၉)	၃၄.၉ အလယ်
HDI (၂၀၁၉)	ဝ.၇၇၇  · ၇၉
ငွေကြေး	ဘတ် (THB "฿") (THB)
အချိန်ဇုန်	ICT (UTC+7)
ယာဉ်ကြောစနစ်	ဘယ်
တယ်လီဖုန်းကုဒ်	+၆၆
Internet TLD	.th .ไทย

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဘုရင်မင်းဆက်အား မဟာဝဇိရာလင်္ကရဏဘုရင်မှ ဦးဆောင် အုပ်ချုပ်ပြီး ၂၀၁၆ ခုနှစ်မှစ၍ ရာမ ၁၀ သို့မဟုတ် ချက်ကရီမင်းဆက်ဧ ဒသမမြောက် ဘုရင် အဖြစ် အုပ်ချုပ်လျက် ဟိရေ။ ၂၀၁၆ ဒီဇင်ဘာ ၁ရက်မှ စတင် အုပ်ချုပ်ခခြင်း ဖြစ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ၁၉၈,၀၀၀ စတုရန်းမိုင် (၅၁၃,၀၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ကျယ်ဝန်းအတွက်နန့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၅၁ ခုမြောက် အကြီးဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၂၀ ခုမြောက် လူဦးရေ အများဆုံး နိုင်ငံဖြစ်ပြီး လူဦးရေ ၆၆ သန်း ဟိရေ။ မြို့တော်နန့် အကြီးဆုံးမြို့မှာ ဘန်ကောက်မြို့ ဖြစ်ပြီး ထိုင်းနိုင်ငံဧ နိုင်ငံရီး၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီး၊ ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း နန့် ယဉ်ကျေးမှု အချက်အချာ ဌာန တစ်ခု ဖြစ်ရေ။ လူဦးရေဧ ၇၅-၉၅% အထိမှာ ထိုင်းလူမျိုးတိ ဖြစ်ကတ်ပြီး အဓိက ဒေသအလိုက် လူမျိုးအုပ်စုကြီး ၄ မျိုးဟိပြီး အလယ်ပိုင်းထိုင်း၊ အရှေ့မြောက်ထိုင်း (ခေါင်(လောင်)အီစန်)၊ မြောက်ပိုင်းထိုင်း (ခေါင်မောင်း) နန့် တောင်ပိုင်းထိုင်းရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ တရုတ်သွေး သိသာစွာ ပါဟိရေ တရုတ်ထိုင်းလူမျိုးမှာ လူဦးရေဧ ၁၄% ဟိပြီး တရုတ်သွေး တဖဲ့ချေ ပါဝင်ရေ ထိုင်းလူမျိုးမှာ လူဦးရေဧ ၄၀% အထိ ဟိရေ။ ထိုင်းမလေး လူမျိုးမှာ လူဦးရေဧ ၃% ဟိပြီး ကျန်ဟိရေသူတိမှာ မွန်၊ ခမာ နန့် အမျိုးမျိုးရေ တောင်ကုန်းနေလူမျိုးစုတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ နိုင်ငံဧ ရုံးသုံးဘာသာစကားမှာ ထိုင်းဘာသာစကား ဖြစ်ပြီး အဓိက ကိုးကွယ်သည့် ဘာသာမှာ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဖြစ်၍ လူဦးရေဧ ၉၅% ခန့်မျှ ကိုးကွယ်ကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ၁၉၈၅ ခုနှစ်မှ ၁၉၉၆ ခုနှစ်အတွင်း စီးပွားရီး သိသာစွာ တိုးတက်လာခပြီး ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းတိ ဖွံဖြိုးရေ နိုင်ငံ အသစ်တစ်ခု နန့် အဓိက ကုန်ပစ္စည်းတင်ပို့သူ တစ်ဦး ဖြစ်လာခရေ။ ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း၊ စိုက်ပျိုးရီး နန့် ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလားလုပ်ငန်းရို့မှာ စီးပွားရီးတွင် ဦးဆောင်ရေ ကဏ္ဍတိ ဖြစ်ရေ။ အာဆီယံနိုင်ငံ ၁၀ နိုင်ငံထဲတွင် တတိယမြောက် ဘဝ အရည်အသွေး အကောင်းဆုံး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ရပ်တည်နေပြီး ထိုင်းနိုင်ငံဧ လူသားဖွံ့ဖြိုးမှု ညွှန်းကိန်းမှာ "မြင့်မားရေ" ဆိုရေ အဆင့်တွင် ဟိနေရေ။ တိပြားရေ လူဦးရေနန့် စီးပွားရီးတွင် ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု တိုးတက်လာခြင်း ရို့ကြောင့် ဒေသတွင်းနန့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အင်အားအသင့်အတင့် ဟိရေ နိုင်ငံ ဖြစ်လာရေ။

နာမည်ရင်းမြစ်

သယာမ် ဆိုရေ နာမည်

ထိုင်းနိုင်ငံသားတိက ထိုင်းနိုင်ငံကို မောင်းထိုင်း ဟု ခေါ်ကတ်ပြီး ၁၉၄၉ ခုနှစ် မတိုင်မီ အထိ ပြင်ပကမ္ဘာမှ လူတိမှ သယာမ် ဟုသာ သိကတ်ရေ။ သယာမ် ဆိုရေ နာမည်မှာ သင်္သကရိုက်ဘာသာ သယာမ မှ ဆင်းသက်လာရေဟု ယူဆရပြီး နာမည်း သို့ အညို ဟု အဓိပ္ပာယ်ရကာ ရှမ်း နန့် ဟွမ်ရို့မှာလည်း ထိုစကားလုံးဧ စာလုံးကွဲတိသာ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ဆိုင်းယာမမှာ မူရင်းစကားလုံး မဟုတ်ဘဲ ထိုစကားလုံးကို သင်ယူထားသူတိမှ ပြောင်းလဲအသုံးပြုကြခြင်း ဖြစ်နိုင်ရေ။ အခြားသီအိုရီ တစ်ခု အရ ၁၄ရာစု အတွင်း အယုဓျာရေ အဓိကကျ ထင်ရှားရေ နီရာတစ်ခု ဖြစ်ခပြီး တရုတ်ရို့က ထိုဒေသအား ရှန် ဟု ခေါ်ဆိုကြကာ ပေါ်တူဂီရို့က ဆိုင်ယမ်းဟု ပြောင်းလဲ ခေါ်ဆိုကြခြင်း ဟု ဆိုရေ။

SPPM Mongkut Rex Siamensiumဟု ရီးထိုးထားရေ မိုင်ကုဒ်ဘုရင်ဧ လက်မှတ်

မိုင်ကုဒ်ဘုရင် (၁၈၅၁-၁၈၆၈) ဧ လက်မှတ်တွင် SPPM (Somdet Phra Poramenthra Maha) သို့မဟုတ် သယာမ်ရို့ဧ ဘုရင် မိုင်ကုဒ် ဟု ရီးထိုးထားပြီး သယာမ် ဆိုရေနာမည်ကို တရားဝင် ခေါ်ဝေါ်လာခရေမှာ ၁၉၃၉ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၃ ရက် အထိ ဖြစ်ပြီး ယပြီးနောက်တွင် ထိုင်းလန်းဟု နာမည် ပြောင်းခရေ။ ထိုင်းလန်းအား သယာမ် ဟု ၁၉၄၅ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၉ ခုနှစ် မေလ ၁၁ ရက် နေ့အထိ နာမည်ပြန်ပြောင်းခပြီး ယပြီးနောက်တွင် ထိုင်းလန်းဟူရေ နာမည်သို့ ပြန်လည် ပြောင်းလဲခပြန်ရေ။

ထိုင်းလန်းဆိုရေနာမည်

ပြင်သစ်သမိုင်းပညာသျှင် ဂျော့ရှ်ဆီးဒက်ဧ အဆိုအရ ထိုင်း ဆိုရေ နာမည်မှာ ထိုင်းဘာသာစကားဖြင့် လွတ်လပ်ရေသူ ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပြီး ထိုင်းလူမျိုးတိအား ထိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် နီထိုင်ရေ လယ်ကျွန်တိမှ ခွဲခြား ခေါ်ဝေါ်ခြင်းဟု ဆိုရေ။ ထင်ရှားရေ ထိုင်း ပညာသျှင်တစ်ဦးက ငြင်းဆိုရေမှာ ထိုင်းဆိုရေ နာမည်မှာ ပြည်သူ သို့မဟုတ် လူ ဟုသာ အဓိပ္ပာယ်ရပြီး ၎င်းဧ ယှာဖွီဖော်ထုတ်ချက်အရ အချို့ရေ ကျေးလက်ဒေသတိတွင် လူအား ပုံမှန် သုံးနေကျ ထိုင်းစကားလုံး "ခေါန်" အစား "ထိုင်း" ဟု သုံးနှုန်းကတ်ရေဟု ဆိုရေ။

ထိုင်းလူမျိုးတိမှ ၎င်းရို့ဧ နိုင်ငံအား ယဉ်ကျေးရေ အသုံးအနှုန်း "ပရထက်ထိုင်း" ဟု မကြာမကြာ သုံးလေ့ ဟိကြကေလည်း အများဆုံး အသုံးပြုကြသည့် အရပ်သုံးစကားတွင်မူ "မွမ်ထိုင်း" သို့မဟုတ် "ထိုင်း" ဟုသာ သုံးနှုန်းကတ်ရေ။ မွမ်ဆိုရေ စကားဧ အဓိပ္ပာယ်မှာ မြို့တော်နိုင်ငံဟု အဓိပ္ပာယ်ရပြီး ဒေသဧ အလယ်ဗဟိုဟိ မြို့တော် သို့မဟုတ် မြို့ကို ရည်ညွှန်းလေ့ ဟိကတ်ရေ။ ရတ်ချာအာဏာချက်ထိုင်း (ထိုင်း: ราชอาณาจักรไทย၊ မြန်မာ: ရာဇအာဏာစကြာထိုင်း) ရေ ထိုင်းဘုရင့်နိုင်ငံတော်ဟု အဓိပ္ပာယ်ဟိရေ။ ဗျုပ္ပတ်နန့်ခွဲကေ နာမည်အပိုင်းတိရေ - -ရတ်ချာ- (သင်္သကရိက် ရာဇ, အဓိပ္ပာယ်ရေ "ဘုရင်" ဖြစ်ရေ)၊ -အာဏာ- (ပါဠိ အာဏာ āṇā) နန့် -ချတ် (သင်္သကရိက် စကြာ၊ အဓိပ္ပာယ်ရေ "ဘီး" ဖြစ်ကေလည်း မင်းမူအာဏာပိုင် သင်္ကေတလည်းဖြစ်ရေ) ဟု ခွဲခြားနိုင်ရေ။။ အလွန်မျိုးချစ်စိတ်ဓာတ် တက်ကြွနီရေ ၁၉၃၀ ခုနှစ်တိတွင် ရီးခသည့် နိုင်ငံတော် သီချင်းတွင် ထိုင်းနိုင်ငံအား "ပရာထက်ထိုင်း" ဟု ရည်ညွှန်းခရေ။ နိုင်ငံတော်သီချင်းဧ ပထမဆုံး စာကြောင်းတွင် ထိုင်းနိုင်ငံရေ ထိုင်းသွေးသားတိဧ စုစည်းမှု ဖြစ်ရေဟု ထည့်သွင်းရီးသားခရေ။

နာမည်

"ထိုင်းဘုရင့်နိုင်ငံ ( Kingdom of Thailand) ဆိုရေမှာ ထိုင်းနိုင်ငံဧ တရားဝင် နာမည် ဖြစ်ရေ။

Official names

ခုနှစ်	နာမည်	ထိုင်းနာမည်	မှတ်ချက်
၁၂၃၈–၁၄၃၈	ဆူကွန်ထိုင်း ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	อาณาจักรสุโขทัย
၁၃၅၁–၁၇၆၇	အယုဓျာ ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	อาณาจักรอยุธยา
၁၇၆၈–၁၇၈၂	သွန်ဘူရီ ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	อาณาจักรธนบุรี
၁၇၈၂–၁၉၃၉	ရတနာကွန်ဆင် ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	อาณาจักรรัตนโกสินทร์	(Siam)
၁၉၃၉–၁၉၄၆	ထိုင်းလန်း ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	ราชอาณาจักรไทย
၁၉၄၆–၁၉၄၉	တော်ဝင် ဆိုင်ယမ်း ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	พระราชอาณาจักรสยาม
၁၉၄၉–ဂု	ထိုင်းလန်း ဘုရင့်နိုင်ငံတော်	ราชอาณาจักรไทย

သမိုင်း

ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ဂုလက်ဟိမှစ၍ ရေတွက်ကေ လွန်ခရေ နှစ်ပေါင်း ၄၀,၀၀၀ ကျော်မှစ၍ လူရို့ နီထိုင်ခရေ သက်သေ အထောက်အထားတိဟိပြီး မဲဟောင်ဆောင်ဟိ သမ်လော့ဒ်ကျောက်ဂူတွင် ကျောက်ခေတ် လက်မှုပစ္စည်းတိကို တွိ့ရရေ။ အခြားရေ အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံတိကဲ့သို့ပင် ထိုင်းနိုင်ငံရေ အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ ဘာသာရီးနန့် ယဉ်ကျေးမှုရို့ များစွာ လွှမ်းမိုးမှု ဟိပြီး အေဒီ ၁ ရာစု ဖူနန်ဘုရင့်နိုင်ငံတော် မှစ၍ ခမာအင်ပိုင်ယာ ခေတ် အထိ ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ အစောပိုင်း နှစ်တိတွင် ခမာ အင်ပိုင်ယာဧ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ဟိပြီး ခမာအင်ပါယာတွင် ဟိန္ဒူရို့ဧ ရိုးရာတိ ခိုင်မာစွာ အမြစ်တွယ်နေအတွက်နန့် ထိုလွှမ်းမိုးမှုတိကို ဂနိတိုင် ထိုင်းရို့ကြားတွင် တွိ့ဟိနိုင်သေးရေ။

အယုဓယဟိ ဝပ်ချိုင်ဝပ်သန်နရန်ဧ အပျက်အစီးတိ

ထိုင်းယဉ်ကျေးမှုတွင် အိန္ဒိယရို့ဧ လွှမ်းမိုးမှု ဟိရေမှာ အိန္ဒိယမှ လာရောက်အခြီချ နီထိုင်သူတိနန့် တိုက်ရိုက် ထိတွိ့မှုကြောင့်သာ မကပဲ အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှု ကျင့်သုံးရေ ဘုရင့်နိုင်ငံတိဖြစ်သည့် ဗာရာဝတီ၊ သီရီဝိဇယ နန့် ကမ္ဘောဒီးယား ရို့ကြောင့် အဓိကပါဝင်ရေ။ အီးအေဗောရပ်ဇ် ကမူ အိန္ဒိယ ဘုရင် အရေက ဧ မောရိယ အင်ပိုင်ယာ ခေတ်တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာရေ အိန္ဒိယမှ ထိုင်းနိုင်ငံသို့ စီးဆင်း ဝင်ရောက်ရေဟု ယုံကြည်ပြီး ခရစ်တော်ပေါ်ပြီး ၁ ရာစု အထိ ပင် ဖြစ်ရေ။ နောက်ပိုင်းတွင် ထိုင်းနိုင်ငံရေ တောင်အိန္ဒိယမှာ ပါလာဗာမင်းဆက် နန့် မြောက်အိန္ဒိယမှ ဂုတ်ပတား အင်ပိုင်ယာရို့ဧ လွှမ်းမိုးမှုကို ခံခရရေ။

ပြင်သစ် သမိုင်းပညာသျှင် ဂျော့ရှ်ဆီးဒက်ဧ အဆိုအရ "ထိုင်းရို့ရေ အဖအိန္ဒိယ နိုင်ငံတော်ဧ သမိုင်းတွင် ပထမဆုံး ပါဝင်ခရေမှာ ၁၁ ရာစု ချန်ပါ ကျောက်ထွင်းစာတိတွင် ထိုင်း ကျွန်တိ သို့မဟုတ် စစ်သုံးပန့်တိ အဖြစ် ဖော်ပြခခြင်း ဖြစ်ရေ။ ၁၂ ရာစုတွင် အန်ကောဝပ် ဘုရားကျောင်းဟိ ကျောက်ဆစ်တိတွင် စစ်သူရဲအုပ်စု တစ်ခုအား သယာမ် ဟု ဖော်ပြထားခရေ။ ထို့ပြင် မွန်ဂို ရို့ရေ တာလီအား ၁၂၅၃ ဇန်နဝါရီလ ၇ ရက်တွင် သိမ်းပိုက်ပြီး ၁၂၅၃ တွင် ယူနမ်အား သိမ်းသွင်းပြီးနောက် ယခင် အိန္ဒိယ လွှမ်းမိုးထားရေ ဘုရင့်နိုင်ငံနီရာ၌ ထိုင်းဒေသတိ ထူထောင်ရန် အခက်အခဲမဟိခကြောင်း သိရရေ။ မီနန် မြစ်ဝှမ်းဒေသ နန့် ဗာရာဝတီ ဟိရာဒေသတွင် ၇ ရာစု၌ မွန်လူမျိုးတိ ဟိကတ်ပြီး ၁၁ ရာစုတွင် ခမာအင်ပိုင်ယာ ဖြစ်လာရေ။ ယွမ်မင်းဆက်ဧ သမိုင်းတွင် ၁၂၈၂ ၌ ဆူခိုထိုင်းရို့ဧ သံရုံးဟိခကြောင်း ဖော်ပြထားရေ။ ၁၂၈၇ တွင် ထိုင်းအကြီးအကဲ သုံးယောက်ဖြစ်ရေ မန်ရိုင်း၊ ငန်မောင်း နန့် ရမ် ခန်ဟမ်း ရို့ရေ ခိုင်မာရေ မဟာမိတ် စာချုပ်ကို လက်မှတ်ထိုးခကြောင်း သိရရေ။

၁၃ ရာစု ခမာ အင်ပိုင်ယာ ပြိုလဲပြီးနောက်တွင် နိုင်ငံအများအပြား ပေါ်ထွက်လာခပြီး ထိုင်းလူမျိုးတိ၊ မွန်လူမျိုးတိ၊ ခမာလူမျိုးတိ၊ ချန်လူမျိုးတိ နန့် မလေးလူမျိုးတိမှ တည်ထောင်ခကြခြင်း ဖြစ်ပြီး ထိုင်းဒေသတဝှမ်းတွင် တွိ့ရရေ ရှေးဟောင်း သုတေသန နယ်မြေတိနန့် ရှေးဟောင်း ပစ္စည်းတိမှ တဆင့် သိရရေ။ ၁၂ ရာစု မတိုင်မီကမူ ပထမဆုံး ထိုင်းနိုင်ငံအား ဗုဒ္ဓဆူခိုထိုင်း နိုင်ငံတော်ဟု သတ်မှတ်ခကတ်ပြီး ၁၂၃၈ တွင် တည်ထောင်ခခြင်း ဖြစ်ရေ။

၁၃ ရာစုနန့် ၁၄ ရာစုနှစ်အတွင်း ခမာအင်ပိုင်ယာဧ အာဏာ လျော့ကျလာမှုနန့် ပျက်သုဉ်းမှုရို့ အပြီးတွင် ဆူခိုထိုင်း ဗုဒ္ဓဘာသာပြည်၊ လန်နပြည် (Lanna) နန့် လန်ချန်ပြည် (ဂုလောနိုင်ငံ) ရို့မှာ တိုးတက်ထွန်းကား လာခရေ။ ယကေလည်း ရာစုနှစ် တစ်ခုမျှ ကြာရေအခါတွင် ဆူခိုထိုင်းပြည်ဧ အာဏာစက်ကို ၁၄ ရာစုနှစ်အလယ် ကျောက်ဖယား မြစ်အောက်ပိုင်း သို့မဟုတ် မီနမ်ဒေသတွင် ထူထောင်ခရေ အယုဒ္ဓယပြည်က ဩဇာလွှမ်းမိုး လာခရေ။

ထိုင်းသံတမန်မှ ၁၆၈၈ ခုနှစ်တွင် ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး အင်နိုဆန့် ၁၁ သို့ စာချွန်လွှာပီးအပ်စဉ်

အယုဒ္ဓယပြည်ဧ ချဲ့ထွင်မှုရေ မီနမ်ဒေသ တဝိုက်တွင် ဗဟိုပြုခပြီး မြောက်ပိုင်း တောင်ကြားတိတွင်မူ လန်နပြည်နန့် အခြားရေ ထိုင်းမြို့ပြနိုင်ငံ အသေးစားတိက အုပ်ချုပ်ခရေ။ ၁၄၃၁ ခုနှစ်တွင် အယုဒ္ဓယရို့မှ အန်းကောမြို့ကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီးနောက်တွင် ခမာရို့က အန်းကောကို စွန့်ခွာခကတ်ရေ။ ထိုင်းရို့ရေ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတိ ဖြစ်ကတ်ရေ တရုတ် နန့် အိန္ဒိယမှ အစပြု၍ ပါရှားပြည် နန့် အာရပ်နိုင်ငံတိနန့် ကုန်သွယ်မှုတိ ဆက်လက်ပြုလုပ်ခရေ။ အယုဒ္ဓယရေ အာရှဟိ အစည်ကားဆုံး ကုန်သွယ်ရာ နီရာ တစ်ခု ဖြစ်လာခရေ။ ဥရောပ ကုန်ရေတိရေ ၁၆ ရာစု အစောပိုင်းမှ စတင်ရောက်ဟိလာခပြီး ပထမဆုံး ရောက်ဟိလာသူမှာ ပေါ်တူဂီမြို့စား အေဖွန်ဆို ဒီ အယ်လ်ဘာကာကီဧ သံတမန် ဖြစ်ပြီး ၁၅၁၁ ခုနှစ်တွင် စတင်ရောက်ဟိခကာ နောက်ပိုင်းတွင် ပြင်သစ်၊ ဒတ်ချ်နန့် အင်္ဂလိပ်ရို့ ရောက်ဟိလာခရေ။ ၁၇၆၅-၁၇၆၇ မြန်မာဘုရင် ကုန်းဘောင် ဆင်ဖြူသျှင်မင်း နန့် ဖြစ်ရေ ယိုးဒယား-မြန်မာစစ်ပွဲတွင် အယုဒ္ဓယအား မီးတင်ရှို့ ဖျက်ဆီးခြင်းခံခရရေ။

၁၇၆၇ ခုနှစ် အယုဒ္ဓယပြည် မြန်မာရို့လက်သို့ ကျရောက်လားရေ အခါတွင် မဟာတက်ဆင် ဘုရင်ရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ မြို့တော်ကို သွန်ဘူရီ (Thonburi) သို့ ၁၅ နှစ်ခန့်မျှ ရွှေ့ပြောင်းခရေ။ ၁၇၈၂ ခုနှစ် ကျကရီ မင်းဆက် မဟာရာမ ၁ ဘုရင်လက်ထက်တွင် ဘန်ကောက်ကို မြို့တော်အဖြစ် တည်ထောင်ပြီးချိန်တွင် ဂုလက်ဟိ ရတနာကိုဆင် ခေတ် စတင်ခရေ။ ဗြိတိန်နီကာ စွယ်စုံကျမ်း ဧ အဆိုအရ ၁၇ ရာစုမှ ၁၉ ရာစု အထိ ထိုင်းနန့် မြန်မာရို့ဧ အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် ဟိရေ အချို့ရေ ဒေသတိတွင် လူဦးရေဧ ၄ ပုံ ၁ ပုံမှ ၃ ပုံ ၁ပုံ အထိမှာ ကျွန်တိ ဖြစ်ကတ်ရေ ဟု ဆိုရေ။

၂၀ရာစု

အနောက်တိုင်း အင်အားကြီးနိုင်ငံတိသို့ ဆုံးရှုံးခရရေ နယ်မြေတိကို နှစ်အလိုက် ပြထားပုံ

ဥရောပမှ ဖိအားတိဟိကေလည်း ထိုင်းနိုင်ငံရေ အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံတိတွင် ကိုလိုနီ မဖြစ်ခရေ တစ်ခုတည်းရေ နိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။ ယင်းပိုင် မဖြစ်ရသည့် အကြောင်းမှာ လွန်ခရေ ၄ ရာစု အတွင်း ပါးနပ်ရေ ဘုရင်တိမှ ပြင်သစ်နန့် ဗြိတိသျှ အင်ပိုင်ယာရို့ကြား အားပြိုင်မှုနန့် တင်းမာမှုတိကို အခွင့်ကောင်းယူ၍ လိုအပ်ပိုင် ကစားနိုင်ခခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ၁၈၉၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိန် နန့် ပြင်သစ်ရို့မှ ကျောက်ဖယား တောင်ကြား တစ်ဝိုက်အား ကြားခံနယ်မြေ အဖြစ် သဘောတူညီ အာမခံချက် ပီးခကတ်ပြီး ကျန်ရေ အရှေ့တောင်အာရှ တဝှမ်းလုံးအား အနောက်တိုင်း အင်အားကြီး နိုင်ငံတိမှ ကိုလိုနီ နယ်မြေအဖြစ် သွတ်သွင်းခကတ်ရေ။ ယကေလည်းလည်း အနောက်နိုင်ငံတိဧ လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် ၁၉ ရာစု အတွင်း အပြောင်းအလဲများစွာ ဖြစ်ပေါ်ခသည့် အပြင် ၎င်းရို့ဧ တောင်းဆိုမှုများစွာကိုလည်း လိုက်လျောခရရေ။ အသိသာဆုံးမှာ မဲခေါင်မြစ် အရှေ့ဘက်ကမ်းဟိ နယ်မြေများစွာကို ပြင်သစ်ထံသို့ ဆုံးရှုံးခရခြင်းနန့် မလေးကျွန်းဆွယ်ဟိ ရှမ်းနန့် ကရင်လူမျိုးရို့ဧ ဒေသတိအား အင်္ဂလိပ်ရို့မှ တဆင့်ပြီး တဆင့် ဝါးမျိုသိမ်းပိုက်ခခြင်း ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

ဗြိတိသျှ အင်ပိုင်ယာဧ အထောက်အပံ့ကို ရဟိရန် အတွက် ချက်ကရီ မင်းဆက်မှ ပီးအပ်လိုက်ရရေ လက်ဆောင်ပဏ္ဍာတိတွင် တောင်ပိုင်း မလေးလူမျိုးတိ အဓိက နီထိုင်သည့် ပြည်နယ် ၄ ခုအား ၁၉၀၉ ခုနှစ် အင်ဂလို-ဆိုင်ယမ်းမိစ် စာချုပ်ဖြင့် ဗြိတိသျှအင်ပိုင်ယာသို့ လွှဲပြောင်းပီးအပ်လိုက်ရခြင်းလည်း ပါဝင်ရေ။ ထို ပြည်နယ် ၄ ခုမှာ ကလန်တန်၊ တဲရန်ဂါနူး၊ ကဒါ နန့် ပါလစ် ရို့ ဖြစ်ပြီး နောင်တွင် မလေးရှားနိုင်ငံဧ မြောက်ပိုင်းပြည်နယ်တိ ဖြစ်လာခရေ။

၁၉၁၇ တွင် သယာမ်နိုင်ငံရေ ပထမကမ္ဘာစစ် မဟာမိတ်တိတွင် ဝင်ရောက်ခပြီး ပထမကမ္ဘာစစ် အောင်နိုင်သူ တစ်ဦး အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း ခံခရရေ။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် စစ်ဘက်နန့် အရပ်ဘက် အရာဟိတိပါဝင်ရေ ခါနာရတ်ဆာဒွန် အဖွဲ့ဧ သွေးထွက်သံယို မဖြစ်ပွားရေ တော်လှန်ရီး တစ်ခု ဖြစ်ပွားခပြီးနောက် အာဏာ လွှဲပြောင်းမှု ဖြစ်ခကာ ပရာဂျာဒီပေါက် ဘုရင်မှ သယာမ် ပြည်သူရို့အား ပထမဆုံး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံ ဥပဒေ ရီးဆွဲခွင့် ပီးအပ်လိုက်ရပြီး ရာစုနှစ်များစွာ ကျင့်သုံးခရေ သက်ဦးဆံပိုင် ဘုရင်စနစ် ပြီးဆုံး ခရေ။

၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံဧ နာမည်အား သယာမ်မှ ထိုင်းလန်း ဟု ပြောင်းလဲခကတ်ရေ။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်

ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အတွင်း ဂျပန်အင်ပိုင်ယာမှ ၎င်းရို့ဧ တပ်တိကို ထိုင်းနိုင်ငံအား ဖြတ်၍ မလေးရှား စစ်မျက်နှာသို့ ရွေ့လျားခွင့် ပြုရန် တောင်းဆိုခရေ။ ဂျပန်ရို့ဧ ကျူးကျော်မှုရေ ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၈ရက်၌ အခြားရေ အရှေ့တောင်အာရှ တလွှား တိုက်ခိုက်မှုတိနန့် အချိန်ကိုက်၍ စတင်ခပြီး တော်ဝင်ထိုင်း ကြည်းတပ်မတော် နန့် ၆ နာရီ မှ ၈ နာရီကြား တိုက်ခိုက်ခကတ်ရေမှာ ပလာယက် ဖီဘွန်ဆောင်ခရမ်မှ အပစ်အခတ် ရပ်စဲရန် အမိန့်ပီးသည့် အချိန်အထိ ပင် ဖြစ်ရေ။ ယပြီးနောက်တွင် ဂျပန်အား လွတ်လပ်စွာ ဖြတ်သန်းလားလာခွင့် ပြုခပြီး ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၁ ရက်တွင် ဂျပန် နန့် ထိုင်းနိုင်ငံရို့ စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ မဟာမိတ် စာချုပ်ကို လျှို့ဝှက် ချုပ်ဆိုခကာ ထိုစာချုပ်အရ တိုကျိုမှ ဗြိတိသျှနန့် ပြင်သစ်ရို့သို့ ထိုင်းမှ ဆုံးရှုံးခရေ နယ်မြေတိကို ပြန်လည်ရယူရန် အတွက် အကူအညီပီးမည်ဟု သဘောတူညီခရေ။

နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် ထိုင်းမှ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နန့် ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်းရို့အား ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၂၅ ရက်တွင် စစ်ကြေညာခပြီး ဂျပန်ရို့အား မဟာမိတ်ရို့နန့် တိုက်ခိုက်ရေ စစ်ပွဲတွင် ကူညီတိုက်ခိုက်ရန် ကတိပြုခကာ အခြားတစ်ဖက်တွင်လည်း ဂျပန်ကို တော်လှန်ရန် ထိုင်းလွတ်လပ်ရီး လှုပ်ရှားမှုကိုလည်း ဆက်လက် လုပ်ဆောင်ခရေ။ အာရှ အလုပ်သမား ၂၀၀,၀၀၀ ခန့် နန့် မဟာမိတ် စစ်သုံးပန့် ၆၀,၀၀၀ ကျော်ရို့ရေ သေမင်းတမန် ရထားလမ်းဟု အများသိဟိကတ်ရေ ရထားလမ်း ဖောက်လုပ်ရာတွင် ပါဝင်ခကတ်ရေ။

ဂနိခေတ် သမိုင်း

၁၉၃၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၇၃ အထိ ထိုင်းနိုင်ငံဧ သမိုင်းကြောင်းတွင် စစ်အာသျှင်စနစ်ကသာ ကြီးစိုးနေခပြီး ထိုကာလ အတွင်း အချိန်ကာလ အများအပြားတွင် စစ်အာဏာသျှင်ရို့ အာဏာရဟိခရေ။ ထိုကာလအတွင်း အဓိကကျရေသူတိမှာ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း ဂျပန်နန့် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခသူ လူအန်း ဖီဘွန်းဆောင်ခရမ်း (အများစုက ဖီဘွန်း ဟု သိကတ်ရေ)၊ သာမားဆက် တက္ကသိုလ်ကို တည်ထောင်ခသူနန့် စစ်အပြီးတွင် ဝန်ကြီးချုပ် အဖြစ် ခေတ္တ ဆောင်ရွက်ခသူ အရပ်သား နိုင်ငံရီး သမား ပရိုင်ဒီ ဖနွန်ယောင် ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

ပရီဒီအား ဖယ်ရှားပြီးနောက်တွင် စစ်အာဏာသျှင်တိ အစဉ်အဆက် အုပ်စိုးခကတ်ရေ။ ဖီဘွန်းမှ နောက်တစ်ကြိမ် အာဏာ ရယူပြီးနောက် ဆရစ် ဒါနာရာဂျာတာ နန့် သနွန်း ကစ်တီကာချောင်း ရို့မှ ဆက်လက် အုပ်ချုပ်ခကာ ၎င်းရို့ လက်ထက်တွင် ရိုးရာ အာဏာသျှင် အုပ်ချုပ်မှုအား ခေတ်မီအောင် ပြုလုပ်ခြင်း နန့် အနောက်တိုင်း ဆန်အောင် ပြုလုပ်ခြင်းတိအား အမေရိကန် လွှမ်းမိုးမှုဖြင့် လုပ်ဆောင်ခရေ။ သာမားဆက် ကျောင်းသားတိ ဦးဆောင်ရေ ဒီမိုကရေစီ လိုလားသူ ဆန္ဒပြသူတိအား အစုလိုက် အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခပြီးနောက် သနွန်း နုတ်ထွက်ခြင်း ဖြင့် စစ်အာဏာသျှင် ခေတ် ကုန်ဆုံး ခရေ။ ဘုရင်မှ သာမားဆက် တက္ကသိုလ်ဧ ဥသျှောင် ဆန်ယား ဒါမားဆက် အား ဝန်ကြီးချုပ် အဖြစ် တော်ဝင် အမိန့်ထုတ်ပြန်၍ ခန့်အပ်ခရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ အမေရိကန်နန့် တောင်ဗီယက်နမ်ရို့အား ၁၉၆၅ မှ ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဗီယက်နမ် စစ်ပွဲအတွင်း အကူအညီ ပီးခရေ။ အမေရိကန် လေတပ်မှ အက်ဖ်-၄ ဖန်တွန် တိုက်လေယာဉ်တိမှာ အူဒွန်း နန့် အူဘွန်း လေတပ် အခြီစိုက် စခန်းတိတွင် အခြီစိုက်ခပြီး ဘီ-၅၂ ဗုံးကြဲလေယာဉ်တိအား အူတာပေါင်း တွင် အခြီစိုက်ခရေ။ ထိုင်းတပ်တိရေ ၁၉၆၄ ခုနှစ်မှ ၁၉၇၂ ခုနှစ်အတွင်း လောနိုင်ငံဟိ လျှို့ဝှက်စစ်ပွဲ အတွင်း အများအပြား ပါဝင် ပတ်သက်ခရေ။

၁၉၇၃ ခုနှစ်တွင် ထင်ရှားရေ လူထုအုံကြွမှု တစ်ခု ဖြစ်ခပြီး ထို့အတွက်ကြောင့် ကွန်မြူနစ် ဆန့်ကျင်သူ သနွန်း ကစ်တီကာချောင်းဧ စစ်အာဏာသျှင် စနစ် ချုပ်ငြိမ်းခကာ ထိုင်းနိုင်ငံရီး စနစ်ကို ပြောင်းလဲစီခရေ။ မှတ်သားလောက်စရာ အချက်မှာ ထိုင်း တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားတိ နိုင်ငံရီးတွင် လွှမ်းမိုးမှု အားကောင်းလာခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။

၁၉၈၀ ခုနှစ်ဧ အချိန် အတော်တိတိတွင် ထိုင်းနိုင်ငံအား ဝန်ကြီးချုပ် ပရမ် တင်ဆူလန်နွန်ဒါမှ အုပ်ချုပ်ခပြီး ၎င်းမှာ ဒီမိုကရေစီ လိုလားသူ ဖြစ်အတွက်နန့် ပါလီမန် နိုင်ငံရီးကို ပြန်လည် အသက်သွင်းခရေ။ ယပြီးနောက်တွင် ၁၉၉၁ မှ ၁၉၉၂ ခုနှစ် ခဏတာ စစ်တပ် အုပ်ချုပ်မှုမှလွဲ၍ ထိုင်းနိုင်ငံရေ ဒီမိုကရေစီ နိုင်ငံ အဖြစ် ဟိခရေ။ လူအများဧ အကြိုက်ကို လိုက်ရေ ဝန်ကြီးချုပ် သက်ဆင် သျှင်နာဝပ် ဦးဆောင်ရေ ထိုင်းရပ်ထိုင်း ပါတီရေ ၂၀၀၁ မှ ၂၀၀၆ ခုနှစ် အထိ အုပ်ချုပ်ခရေ။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် ထိုင်းရပ်ထိုင်း ပါတီအား ခြစားရေဟု စွပ်စွဲ၍ လူအမြောက်အမြား ဆန္ဒပြခကတ်ပြီး စစ်တပ်မှ စက်တင်ဘာလတွင် အာဏာ သိမ်းခရေ။ ၂၀၀၇ ဒီဇင်ဘာလ ရွေးကောက်ပွဲမှ အရပ်သား အစိုးရ သို့ အာဏာလွှဲပြောင်းခပြီး ၂၀၁၄ မေလတွင် အခြား စစ်အာဏာသိမ်းမှု တစ်ခုဖြင့် စစ်တပ် လက်အောက်သို့ ပြန်လည် ရောက်ဟိခရေ။

သမိုင်းဆိုင်ရာ ဓာတ်ပုံတိ

• 
  အူဒွန်သာနီခရိုင် ဘန်ချန်အနီးတွင် တွိ့ရရေ အစောဆုံး ၂၁၀၀ ဘီစီခန့်မှ လက်ရာ မြေအိုးတိ
• ဖီမိုင်းခေါ် ပရာဆပ် ဖီမိုင်းရေ ခမာအင်ပိုင်ယာခေတ်မှ အကြီးဆုံး ဘုရားကျောင်း တစ်ခု ဖြစ်ရေ။
  ဖီမိုင်းခေါ် ပရာဆပ် ဖီမိုင်းရေ ခမာအင်ပိုင်ယာခေတ်မှ အကြီးဆုံး ဘုရားကျောင်း တစ်ခု ဖြစ်ရေ။
• 
  ၆၂ ပေ (၁၉ မီတာ) မျှ မြင့်မားရေ ထိုင်နေသည့် ၁၃၂၄ ခုနှစ်မှ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်အား အယုဒ္ဓယတွင် တွိ့ရပုံ
• 
  ၁၃ ရာစုမှ ၄၉ပေ (၁၅ မီတာ) မျှ မြင့်မားရေ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော် အား ဆူခိုထိုင်းမြို့ အာချာနာဘုရားတွင် တွိ့ရပုံ
• 
  ဒတ်ချ် အရှေ့အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီမှ ယိုဟန်း ဗင်ဘွန်းသို့ ရီးဆွဲခိုင်းခရေ အယုဒ္ဓယ ပန်းချီကား ၁၆၆၅
• 
  ၁၆၈၆ တွင် ကိုဆာပန် မှ ထိုင်းဘုရင် နာရိုင်းဧ စာလွှာအား ဗာဆိုင်း၌ လူးဝစ်ဘုရင် ၁၄ သို့ ဆက်သစဉ်
• 
  နပိုလီယန် ၃ မှ ၁၈၆၄ တွင် ထိုင်း သံတမန်တိအား လက်ခံတွိ့ဆုံစဉ်

နိုင်ငံရီး နန့် အစိုးရ

ထိုင်းနိုင်ငံဧ လက်ဟိနိုင်ငံရီးရေ စည်းမျဉ်းခံ ဘုရင်စနစ် ဘောင်အတွင်းမှ ကျင့်သုံးပြီး ဝန်ကြီးချုပ်ရေ အစိုးရအဖွဲ့ဧ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်ကာ ဆွေစဉ်မျိုးဆက် ဆက်ခံရေ ဘုရင်ရေ နိုင်ငံဧ ဥသျှောင်ဖြစ်ရေ။ တရားစီရင်ရီး ကဏ္ဍရေ အုပ်ချုပ်ရီး နန့် ဥပဒေပြုရီးရို့မှ ကင်းလွတ်ရဖို့ ဖြစ်ကေလည်း တရားသူကြီးရို့ဧ ဆုံးဖြတ်ချက်တိမှာ လက်ဟိဥပဒေထက် နိုင်ငံရီးနန့် ပတ်သက်ရေဟု သံသယဟိစရာ ဖြစ်ရေ။

ဘန်ကောက်မြို့ဟိ ဒီမိုကရေစီ အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အဦး။ ၁၉၃၂ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေအား ပြအိုးပေါ်ဟိ ဆွမ်းခွက် နှစ်ခု ပေါ်တွင် တင်ထားသည့်ပုံ

၁၉၃၂ ခုနှစ် သက်ဦးဆံပိုင် ဘုရင်စနစ်မှနေ၍ နိုင်ငံရီး စတင်ပြုပြင်ပြောင်းလဲခသည့် အချိန်မှစ၍ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေ နန့် ပဋိဉာဏ် ၁၉ ခုမျှ ဟိခပြီ ဖြစ်ရေ။ . ထိုကာလ တလျှောက်တွင် နိုင်ငံဧ အစိုးရ ပုံစံရေ စစ်အာဏာသျှင် အစိုးရ စနစ် မှစ၍ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံ ဒီမိုကရေစီ စနစ် အထိ အမျိုးမျိုး ဟိခကေလည်း အစိုးရအားလုံးရေ ထီးနန်းအရာ ဆက်ခံရေ ဘုရင်ကို နိုင်ငံဧ ဥသျှောင်အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုကတ်ရေ။

၁၉၃၂ ခုနှစ် မတိုင်မီက ဆိုင်ယမ်း ဘုရင်နိုင်ငံတွင် ဥပဒေပြုလွှတ်တော် မဟိခပဲ ဥပဒေပြုခွင့်ကို ဘုရင်အား အပ်နှင်းထားရေ။ ယင်းပိုင် ဖြစ်ခခြင်းမှာ ၁၂ ရာစု ဆူခိုထိုင်း ဘုရင့်နိုင်ငံတော် ထူထောင်ခသည့် အချိန်မှ အစပြုခပြီး ဘုရင်အား "ဓမ္မရာဇာ" သို့မဟုတ် "တရားဓမ္မနန့် အညီ အုပ်ချုပ်ရေ ဘုရင်" ဟု သတ်မှတ်ခရေ။ ယကေလည်းလည်း ၁၉၃၂ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၄ ရက်တွင် ပြည်သူတိ နန့် စစ်တပ် အရာဟိတိ ပါဝင်ရေ ၎င်းရို့ဘာသာ "ခါန ရတ်ဆီးဒွန်" သို့မဟုတ် "ပြည်သူ့ပါတီ" ဟု နာမည်ပီးထားရေ အဖွဲ့ရေ သွေးထွက်သံယိုမှု မဟိရေ တော်လှန်ရီး တစ်ခုကို ဆင်နွှဲခပြီး နှစ်ပေါင်း ၁၅၀ မျှ တစ်သွေးတစ်သံတစ်မိန့် အုပ်ချုပ်ခရေ ချက်ကရီ မင်းဆက်ကို အဆုံးသတ်ခရေ။ ထိုအဖွဲ့မှ ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားသည့် ဥပဒေပြုလွှတ်တော် ဟိသည့် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေ ပုံစံ ဘုရင်စနစ်ကို အကြံပြု ပြောင်းလဲခရေ။

၁၉၃၂ ပရာဂျာဒီပေါ့ ဘုရင် လက်မှတ်ရီးထိုးခရေ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေ ကျမ်းအရ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ပထမဆုံး ဥပဒေပြုလွှတ်တော်ဖွဲ့စည်းခပြီး ခန့်အပ်ထားရေ ကိုယ်စားလှယ် ၇၀ ပါဝင်သည့် ပြည်သူ့လွှတ်တော် ဖြစ်လာခရေ။ ထိုလွှတ်တော်ရေ ၁၉၃၂ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၈ ရက်တွင် အနန်တ ဆာမာခွန် ညီလာခံ ခန်းမ၌ ပထမဆုံး အကြိမ် တွိ့ဆုံခရေ။ ခါနရတ်ဆီးဒွန် ပါတီမှ ပြည်သူရို့ရေ ရွေးကောက်တင်မြှောက်သည့် အလွှတ်တော် အတွက် အဆင်သင့်မဖြစ်သေးဟု ဆုံးဖြတ်ခကေလည်း နောက်ပိုင်းတွင် စိတ်ပြောင်းလားခရေ။ ထိုနှစ် ဒီဇင်ဘာတွင် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေ အတည်ဖြစ်သည့် အခါ၌ ရွေးကောက်ပွဲအား ၁၉၃၃ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ကျင်းပရန် အချိန်သတ်မှတ်ခရေ။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေ အသစ်အရ လွှတ်တော်တွင် ခါနရတ်ဆီးဒွန်မှ တိုက်ရိုက်တင်မြှောက်ထားရေ ကိုယ်စားလှယ် ၇၈ ဦးနန့် ရွေးကောက်ခံ ကိုယ်စားလှယ် ၇၈ ဦးရို့ဖြင့် ဖွဲ့စည်းခဲကာ စုစုပေါင်း အမတ် ၁၅၆ ယောက် ဖြစ်လာခရေ။

၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလမှစ၍ ထိုင်းနိုင်ငံအား ငြိမ်းချမ်းရီး နန့် ငြိမ်ဝပ်ပိပြားရီး အမျိုးသား ကောင်စီ နာမည်ရရေ စစ်အစိုးရမှ အုပ်ချုပ်ခပြီး ၎င်းရို့မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေဧ တစိတ်တဒေသကို ဖျက်သိမ်းခကာ နိုင်ငံတစ်ခုလုံးကို စစ်အုပ်ချုပ်ရီးနန့် ညမထွက်ရ အမိန့် ကြေညာခြင်း၊ နိုင်ငံရီးဆိုင်ရာ လူစုလူဝီး ပြုလုပ်ခြင်းတိအား တားမြစ်ခြင်း၊ နိုင်ငံရီးသမားတိနန့် စစ်အာဏာသိမ်းမှု ဆန့်ကျင်သူတိအား ဖမ်းဆီးခြင်း၊ အင်တာနက် ဆင်ဆာ ပြုလုပ်ခြင်း နန့် မီဒီယာတိကို ကန့်သတ်ချုပ်ခြယ်ခြင်း တိ ပြုလုပ်ခရေ။

လက်ဟိ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဘုရင်မှာ ဝသိလာလောင်ကွန်း သို့မဟုတ် ဒဿမမြောက် ရာမ မင်း ဖြစ်ပြီး ၎င်းဧ ဖခမည်းတော်ဖြစ်သူ ဘူမိဗလအတုလျတေဇ (နဝမမြောက် ရာမမင်း) နတ်ရွာစံ ကံတော်ကုန်သည့် ၂၀၁၆ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၃ ရက်မှ စ၍ ဘုရင်ဖြစ်လာခကာ ဘုရင်အဖြစ် တရားဝင် ဆက်ခံမှုကို ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁ ရက်မှ စတင်ခရေ။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံ ဥပဒေ အရ နိုင်ငံတော်ဧ အချုပ်အခြာအာဏာကို ပြည်သူရို့ထံတွင် အပ်နှင်း ထားကေလည်း ဘုရင်မှ ထိုအခွင့်အာဏာတိကို ထိုင်းအစိုးရဧ လက်တံ ၃ ခုမှ တဆင့် ကျင့်သုံးရေ။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံ ဥပဒေ အရ ဘုရင်တွင် အာဏာ မဆိုသလောက် တဖဲ့ချေမျှသာ ဟိကေလည်း ထိုင်းနိုင်ငံဧ အာဏာမဟိရေ ခေါင်းဆောင်နန့် ပြယုဂ် အဖြစ် တည်ဟိရေ။ နိုင်ငံဧ ဥသျှောင် အနေနန့် ဘုရင်အား အခွင့်အာဏာ အချို့ပီးအပ်ထားပြီး အစိုးရဧ လုပ်ဆောင်မှုတိတွင် အချို့နီရာတိတွင် ပါဝင်ဆောင်ရွက်ရရေ။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံ ဥပဒေ အရ ဘုရင်ရေ ထိုင်းတော်ဝင်တပ်မတော်ဧ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်ရေ။ ဘုရင်ရေ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဖြစ်ရန် လိုအပ်ပြီး နိုင်ငံအတွင်းဟိ အခြား ယုံကြည်ကိုးကွယ်မှုတိကိုလည်း ကာကွယ်ပီးမည့်သူ ဖြစ်ရေ။ ဘုရင် အနေနန့် အစဉ်အလာ ဖြစ်ရေ အာဏာ အချို့ဟိပြီး ၎င်းရို့တွင် ဆက်ခံမည့်သူအား ရွီးချယ်ခန့်အပ်ခြင်း၊ အသနားခံမှုတိကို ခွင့်ပြုပီးခြင်းနန့် ဥပဒေတိကို အတည်ပြုပီးခြင်းတိကို ပြုလုပ်ရရေ။ ဘုရင်အား ၎င်းဧ တာဝန်ထမ်းဆောင်မှုတွင် ထိုင်းပရိုင်ဗီကောင်စီမှ အကူအညီပီးရေ။

အုပ်ချုပ်ရီး ဒေသတိ

ထိုင်းနိုင်ငံအား ခရိုင် ၇၆ ခု ပိုင်းခြားထားပြီး ၎င်းရို့အား တည်နီရာပေါ်တွင် မူတည်၍ ခရိုင်အုပ်စု ၅ ခု အနေနန့် စုစည်းထားရေ။ အထူးအုပ်ချုပ်ရီး ခရိုင် ၂ ခု ဟိပြီး ၎င်းရို့မှာ ဘန်ကောက် နန့် ပတ္တရား ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ဘန်ကောက်ရေ ခရိုင်အဆင့်တွင် ဟိအတွက်နန့် အမြဲလိုပင် ခရိုင် အနေနန့် ထည့်သွင်း ရေတွက်လေ့ ဟိရေ။

ခရိုင်တစ်ခုချင်းစီအား ဒိစတြိတ်တိ အနေနန့် ပိုင်းခြားထားပြီး ဒိစတြိတ်တိအား ဆပ်ဒိစတြိတ်(တမ်ဘုံ) တိ အဖြစ် ထပ်မံ ပိုင်းခြား ထားရေ။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် စာရင်းအရ ဒိစတြိတ် ၈၇၇ ခုနန့် ဘန်ကောက်တွင် ဒိစတြိတ် ၅၀ ခု ဟိရေ။ ဘန်ကောက်နန့် ထိစပ်နီရေ အချို့ရေ ခရိုင်တိကို ဂရိတ်တား ဘန်ကောက် ဟု ခေါ်ဆိုကတ်ရေ။ ထိုခရိုင်တိတွင် နွန်တပ်ဘူရီ၊ ပထုံဌာနီ၊ ဆမွတ်ပရာကန်၊ နခွန်ပသွန် နန့် ဆမွတ်ဆာခုံး ရို့ ပါဝင်ရေ။ ခရိုင်တစ်ခုချင်းစီဧ မြို့တော် နာမည်မှာ ခရိုင် နာမည်နန့် တတူတူ ဖြစ်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့် ချင်းမိုင်ခရိုင်ဧ မြို့တော်မှာ ချင်းမိုင်မြို့ ဖြစ်ရေ။

ဒေသကြီးတိ

ထိုင်းနိုင်ငံဟိ ခရိုင်တိကို ဒေသကြီးတိ အနေနန့် စီမံခန့်ခွဲရေ။ ဒေသကြီး ၄ ခု အနေနန့် ပိုင်းခြား ထားပြီး ၎င်းရို့မှာ ထိုင်းမြောက်ပိုင်း၊ ထိုင်းအရှေ့မြောက်ပိုင်း၊ ထိုင်းအလယ်ပိုင်း နန့် ထိုင်းတောင်ပိုင်း ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

ဒေသကြီး တစ်ခုစီတွင် ကွဲပြားခြားနားရေ သမိုင်းနောက်ခံ၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာစကား နန့် လူမျိုးတိ ဟိရေ။

ဒေသကြီး ၄ ခု အတွင်း နီထိုင်ကတ်ရေ ဒေသခံ ထိုင်းလူမျိုးတိရို့ရေ ဂျာမနီဧ အုပ်ချုပ်ရီး ဒေသတိကို စီမံခန့်ခွဲပုံနန့် ဗြိတိသျှရို့ဧ စကော့တလန်နိုင်ငံ၊ ဝေလနိုင်ငံ နန့် မြောက်အိုင်ယာလန်နိုင်ငံရို့တွင် ကျင့်သုံးရေ အာဏာခွဲဝေအုပ်ချုပ်ရေ စီမံခန့်ခွဲရီး စနစ်တိကို အားကျ အတုယူကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ဒေသကြီးတိ ခရိုင်တိဖြင့် ခွဲခြားအုပ်ချုပ်ထားကေလည်း ဗဟိုအစိုးရမှ တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်ရေ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ခရိုင်အုပ်ချုပ်ရီးမှူး၊ ဒိစတြိတ်အကြီးအကဲ နန့် ဒိစတြိတ်စာရီး စရေတိကို ဗဟိုအစိုးရမှ တိုက်ရိုက်ခန့်အပ်ရေ။ ဒေသကြီးတိတွင် စီမံခန့်ခွဲမှု ကွဲပြားခြင်း လက္ခဏာရပ် မဟိဘဲ ပထဝီ၊ စာရင်းဇယား၊ ဘူမိဗေဒ၊ ရာသီဥတု နန့် ခရီးလားလုပ်ငန်း သဘောအရသာ ခွဲခြားထားခြင်း ဖြစ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဒေသကြီး ၄ခု

တောင်ပိုင်းတိုင်းဒေသကြီး

မလေး-မွတ်စလင်တိ အဓိကဟိရေ နီရာတိကို ပြသထားရေ ထိုင်းတောင်ပိုင်းခရိုင်တိပြ မြေပုံ

၁၅ ရာစု အတွင်းက ထိုင်းရို့ရေ မလေးကျွန်းဆွယ်ကို တောင်ပိုင်းအကျဆုံး မလက္ကာဒေသ အထိ အုပ်စိုးခကြကာ ကျွန်းဆွယ်ဧ နီရာ အတော်တိတိကို ချုပ်ကိုင်ထားပြီး တီးမားဆက် (စင်ကာပူ) ၊ အချို့ရေ အက်ဒမန် ကျွန်းတိ နန့် ဂျားဗားကျွန်းပေါ်မှ ကိုလိုနီ တစ်ခုရို့ပင် ပါဝင်ရေ။ ယကေလည်းလည်း ဗြိတိသျှရို့မှ အင်အားသုံး၍ ဆူလတန်အုပ်ချုပ်ရီးမှ ဆူဇရိန်တီ အုပ်ချုပ်ရီးသို့ ပြောင်းလဲခအတွက်နန့် နောက်ဆုံးတွင် ပိုင်ဆိုင်ရာ နီရာ လျော့နည်းလားခရေ။

မလေးဆူလတန်နယ်တိဧ မြောက်ပိုင်းနယ်တိမှ ထိုင်းဘုရင်အား နှစ်စဉ် ရွှေပန်းပွင့် ဆက်သလေ့ဟိပြီး ကျေးဇူးတင်သည့် အနေနန့်လည်းကောင်း သစ္စာခံအနေနန့် လည်းကောင်း အဓိပ္ပာယ်ရရေ။ ဗြိတိသျှရို့ရေ မလေးနိုင်ငံတိတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခကတ်ပြီး အင်ဂလို-ထိုင်း စာချုပ်အရ တောင်ပိုင်းမှ ဘန်ကောက် အထိ ရထားလမ်းဖောက်ရန် ကြိုးစားခရေ။ ထိုင်းရို့ရေ ဂုအခါ မလေးရှား မြောက်ပိုင်း ပြည်နယ်တိ ဖြစ်ရေ ကဒါး၊ ပါလစ်၊ ကလန်တန်၊ တဲရန်ဂနူး ရို့အား အချုပ်အခြာအာဏာ စွန့်လွှတ်ခပြီး ဗြိတိသျှရို့သို့ ပီးအပ်ခရေ။ ဆာတွန် နန့် ပဌာနီ ပြည်နယ်ရို့ကိုမူ ထိုင်းရို့က အုပ်ချုပ်ခရေ။

မလေးကျွန်းဆွယ်ဟိ ခရိုင်တိကို ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ် အတွင်း ဂျပန်ရို့မှ သိမ်းပိုက်ခကာ ၁၉၄၂ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၈ ခုနှစ် အထိ မလာယန်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (စီပီအမ်) မှ ကျူးကျော်ခရေ။ ဗီယက်နမ် နန့် ယဉ်ကျေးမှု တော်လှန်ရီး အပြီး တရုတ်နိုင်ငံရို့ဧ ထောက်ခံမှု မဟိတော့သည့် နောက်ပိုင်းတွင် စီပီအမ်ရေ မလေးရှား နန့် ထိုင်းအစိုးရ ရို့နန့် ငြိမ်းချမ်းရီး ရဟိရန် ဆောင်ရွက်ခရေ။ လတ်တလော မငြိမ်မသက် ဆူပူမှုတိရေ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီး ဆူကာနိုဧ ထောက်ခံမှုဖြင့် စတင်ခရေ ပီယူအယ်လ်အိုအဖွဲ့ဧ ခွဲထွက်ရီး တိုက်ခိုက်လှုပ်ရှားမှုတိ ဆက်လက် ဖြစ်ပွားနေခြင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုမငြိမ်မသက်မှုတိ အတွက် ဓားစာခံဖြစ်ရရေမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိ နန့် ဘေးထိုင်နေသူ မွတ်စလင်တိ ဖြစ်ရေ။

နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရီး

ဝါသျှင်တန်ဒီစီမြို့ ဟိ တော်ဝင်ထိုင်းသံရုံး

နယူးဇီလန်နိုင်ငံ ဝယ်လင်တန်မြို့ ဟိ တော်ဝင်ထိုင်းသံရုံး

ထိုင်းနိုင်ငံဧ နိုင်ငံတကာဆက်ဆံရီး ကိစ္စရပ်တိကို နိုင်ငံခြားရီးဝန်ကြီးမှ အဓိက လုပ်ဆောင်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ နိုင်ငံတကာနန့်သာမက ဒေသတွင်း အဖွဲ့အစည်းတိတွင် အပြည့်ပါအဝ ပါဝင်လျက်ဟိရေ။ ၎င်းရေ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုဧ နေတိုးအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံမဟုတ်ရေ အဓိက မဟာမိတ် နန့် အထူး ၃၀၁ အစီရင်ခံစာ ပါ ဦးစားပီး စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုခံရသူ စာရင်းတွင် ပါဝင်ရေ။ အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံတိအသင်း (အာဆီယံ)တွင် တက်ကြွစွာပါဝင်လျက်ဟိရေ။ အခြားအာဆီယံ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတိဖြစ်ရေ အင်ဒိုနီးရှား၊ မလေးရှား၊ ဖိလစ်ပိုင်၊ စင်္ကာပူ၊ ဘရူနိုင်း၊ လာအို၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ မြန်မာ နန့် ဗီယက်နမ် နိုင်ငံရို့အကြား ဆက်ဆံရီးနီးကပ်စွာဟိပြီး ၎င်းရို့ဧ နိုင်ငံခြားရီး ဝန်ကြီးတိနန့် စီးပွားရီး ဝန်ကြီးတိရေ နှစ်စဉ် အစည်းအဝီး ကျင်းပလေ့ ဟိကတ်ရေ။ ဒေသတွင်းနိုင်ငံတိနန့် စီးပွားရီး၊ ကုန်သွယ်ရီး၊ ဘဏ်ကိစ္စရပ်တိ၊ နိုင်ငံရီး၊ ယဉ်ကျေးမှုကိစ္စရပ်တိ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုမှာ တိုးတက်လျက် ဟိရေ။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံရေ အာရှ-ပစိဖိတ် စီးပွားရီး ကော်ပိုရီးသျှင်း အစည်းအဝီးကို အိမ်သျှင်အဖြစ် လက်ခံကျင်းပနိုင်ခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ယခင် လက်ထောက်ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်ရေ ဒေါက်တာ ဆူပါချိုင်း ပနစ်ပက်ဒိုင်ရေ ကုလသမဂ္ဂ ကုန်သွယ်ရီးနန့် ဖွံ့ဖြိုးရီး ညီလာခံ အဖွဲ့တွင် လက်ဟိ အထွေထွေအတွင်းရီးမှူးချုပ် အဖြစ် ဆောင်ရွက်လျက် ဟိရေ။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံရေ အရှေ့အာရှ နိုင်ငံတိအစည်းအဝီး သို့ စတင်တက်ရောက်ခရေ။

မကြာသေးမှီနှစ်တိတွင် ထိုင်းနိုင်ငံရေ နိုင်ငံတကာစင်မြင့်တက်တွင် ပိုပြီးကေတက်ကြွစွာ လှုပ်ရှားပါဝင်လာခရေ။ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံမှ ခွဲထွက်ကာ အရှေ့တီမော လွတ်လပ်ရီးရလာရေအခါ နိုင်ငံတကာ ငြိမ်းချမ်းရီးကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက် ထိုင်းနိုင်ငံဧ ပထမဦးဆုံးအကြိမ်အနိန်နန့် စစ်တပ်တိ ပြည်ပသို့ထောက်ပံ့ပို့ပီးခရေ။ အဆိုပါ တပ်ဖွဲ့ဝင်တိရေ ဂုအခါ ကုလသမဂ္ဂငြိမ်းချမ်းရီး တပ်ဖွဲ့တိအဖြစ် ဆက်လက်တည်ဟိနေသေးရေ။ နိုင်ငံတကာနန့် ဆက်ဆံရီးတိုးမြင့်စီရန် ရည်ရွယ်ကာ ထိုင်းနိုင်ငံရေ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အဖွဲ့အစည်း (Organization of American States)၊ ဥရောပ လုံခြုံရီးနန့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရီး အဖွဲ့အစည်း (Organization for Security and Cooperation in Europe) ရို့နန့် စတင်ထိတွိ့ဆက်ဆံခရေ။ ဆက်လက်၍ အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ နန့် အီရတ်နိုင်ငံပြန်လည်ထူထောင်ရီးအတွက်လည်း လုံခြုံရီးစစ်တပ်တိကို စေလွှတ်ခရေ။

ဝန်ကြီးချုပ် သက်ဆင်သျှင်နာဝပ် လက်ထက်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ၊ ဩစတြေးလျနိုင်ငံ၊ ဘာရိန်းနိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ နန့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ရို့နန့် လွတ်လပ်စွာ ကုန်သွယ်မှု စာချုပ်တိ ချုပ်ဆိုနိုင်ခရေ။ ယကေလည်းလည်း သက်ဆင်ရေ နိုင်ငံတကာနန့် မပြိုင်ဆိုင်နိုင်ရေ ထိုင်းလုပ်ငန်းတိကို ပျက်စီးစေရဖို့ ဆိုအတွက်နန့် ဝေဖန်ခြင်းခံခရရေ။

သက်ဆင်မှ နိုင်ငံတကာ အကူအညီတိကို ဆက်လက်မရယူတော့ဟု ကြေညာခပြီး အလှူသျှင်နိုင်ငံတိနန့် ပူးပေါင်း၍ မဟာမဲခေါင်ဒေသအတွင်းဟိ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတိဧ ဖွံ့ဖြိုးရီး အတွက် လုပ်ဆောင်မည်ဟု ကြေညာခရေ။ သက်ဆင်ရေ ထိုင်းအား ဒေသတွင်း ခေါင်းဆောင်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်ရန် ရည်ရွယ်လုပ်ဆောင်ခပြီး လောနိုင်ငံကဲ့သို့ ဆင်းရဲရေ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတိတွင် ဖွံ့ဖြိုးရီး စီမံကိန်းတိကို စတင် အကောင်အထည် ပေါ်ခရေ။ အငြင်းပွားဖွယ်ရာ အကောင်းဆုံး ကိစ္စမှာ မြန်မာနိုင်ငံဟိ အာဏာသျှင်ရို့နန့် ပိုပြီးကေရင်းနှီးရေ ဆက်ဆံရီးကို ဖော်ဆောင်ခခြင်းပင် ဖြစ်ရေ။

ထိုင်းရေ အမေရိကန်ဦးဆောင်ရေ အီရတ်နိုင်ငံသို့ ကျူးကျော်မှုတွင် ပါဝင်ခပြီး လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာ ဝန်ထမ်း ၄၂၃ ဦး ကို စေလွှတ်ခရေ။ ၎င်းရို့ရေ တပ်တိကို ၂၀၀၄ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၀ ရက်တွင် ရုပ်သိမ်းခရေ။ ထိုင်းစစ်သား ၂ ဦးမှာ သူပုန်တိဧ တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ကျဆုံးခရရေ။

အဘီဆစ်မှာ ပြည်သူ့ဒီမိုကရေစီ မဟာမိတ် အဖွဲ့ဧ ခေါင်းဆောင် ကာဆစ်ပီယွန်အား နိုင်ငံခြားရီး ဝန်ကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ခရေ။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် နယ်စပ်အနီးဟိ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံဟိ နှစ်ပေါင်း ၉၀၀ သက်တမ်းဟိရေ ပရယ်ဗီဟီးယား ဟိန္ဒူ ဘုရားကျောင်းပျက်ကြီးဧ အနီးတွင် ထိုင်းတပ်ဖွဲ့တိနန့် ကမ္ဘောဒီးယားတပ်ဖွဲ့တိ ပစ်ခတ်မှု ဖြစ်ပွားခရေ။ ကမ္ဘောဒီးယား အစိုးရမှ ၎င်းရို့ဘက်မှ ထိုင်းစစ်သား ၄ ဦးကို သတ်ပစ်နိုင်ခပြီး ၁၀ ဦးကို ဖမ်းမိနိုင်ခရေဟု ကြေညာခကေလည်း ထိုင်းအစိုးရမှ ထိုင်းစစ်သား အသေအပျောက် ဒဏ်ရာရဟိမှု မဟိဟု ကြေညာခရေ။ ကမ္ဘောဒီးယား စစ်သား ၂ ဦး နန့် ထိုင်းစစ်သား ၃ ဦးရို့ သေဆုံးခဲံရရေ။ စစ်တပ်နှစ်ခုစလုံးမှ အခြားတစ်ဖက်မှ အရင်ပစ်ခတ်ရေဟု အပြစ်တင်ခပြီး အခြားတစ်ဖက် ပိုင်နက် အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်မှု မဟိကြောင်း ငြင်းဆိုခရေ။

စစ်ရီး

တော်ဝင်ထိုင်းကြည်းတပ်မှ ဟောင်ဝစ်ဇာ အမ် ၁၉၈ အမြောက်ကို ၂၀၁၆ ဇွန်လ ထိုင်းနိုင်ငံ လော့ဘူရီ တွင် လေ့ကျင့်ချိန်၌ ပစ်ခတ်နေစဉ်

ထိုင်းတော်ဝင်ရေတပ်မှ လေယာဉ်တင်သင်္ဘော တစ်စင်းဖြစ်ရေ အိတ်ချ်တီအမ်အက်စ် ချက်ကရီ နာရူဘတ်

ထိုင်းတော်ဝင်လေတပ်မှ အက်ဖ်-၁၆ ဖိုက်တင်း ဖယ်လ်ကွန်

ထိုင်းတော်ဝင်တပ်မတော်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံတော်ဧ စစ်တပ်တိ ပါဝင်ရေ။ ၎င်းရို့တွင် တော်ဝင်ထိုင်းကြည်းတပ်၊ တော်ဝင်ထိုင်း ရေတပ် နန့် တော်ဝင်ထိုင်းလေတပ်ရို့ ပါဝင်ရေ။ ယင့်ချင့်အပြင် ပြည်သူ့စစ် တပ်ဖွဲ့ တိလည်း ပါဝင်ရေ။

ထိုင်းတပ်မတော်တွင် စုစုပေါင်း စစ်ရေအင်အား အနေနန့် အမြဲတမ်း တာဝန်ထမ်းဆောင်သူ ၃၀၆,၀၀၀ ဦး နန့် အရန်အင်အား ၂၄၅,၀၀၀ ဦး ဟိရေ။ ထိုင်းတပ်မတော်ဧ အကြီးအကဲမှာ ဘုရင် ဖြစ်ကေလည်း ထိုရာထူးမှာ နာမည်ခံမျှသာ ဖြစ်ရေ။ စစ်တပ်တိကို အစိုးရအဖွဲ့ဝင် ကာကွယ်ရီးဝန်ကြီး ဦးဆောင်ရေ ထိုင်းကာကွယ်ရီး ဦးစီးဌာနမှ စီမံကွပ်ကဲရေ။ တော်ဝင်ထိုင်းတပ်မတော် ဌာနချုပ်မှ အမိန့်ပီး ကွပ်ကဲပြီး ၎င်းရို့ကို ထိုင်းကာကွယ်ရီးဦးစီးချုပ်မှ ဦးဆောင်ရေ။ ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံဧ စစ်အသုံးစရိတ်မှာ စုစုပေါင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၅.၁ ဘီလီယံ ဟိရေ။

ဖွဲ့စည်းပုံ အခြီခံဥပဒေအရ စစ်မှုထမ်းရန်မှာ ထိုင်းနိုင်ငံသားတိုင်းဧ တာဝန်ဖြစ်ရေ။ ယကေလည်းလည်း အသက် ၂၁ နှစ်ကျော်ရေ ယောက်ျားလေး နယ်မြေကာကွယ်ရီးကျောင်းသား အဖြစ် သင်တန်းမတက်ရသေးသူတိသာ စစ်တပ်တွင် ပါဝင်ရန် ဆန္ဒပြုနိုင်သကဲ့သို့ စစ်မှုထမ်းရန် လိုပိုင် ဆင့်ခေါ်ချိန်တွင် ပါဝင်နိုင်ရေ။ စစ်မှုထမ်းသူတိ အနေနန့် အချိန်ပြည့် လေ့ကျင့်သင်ကြားမှုကာလ ၆ လမှ ၂ နှစ် အထိ အမျိုးမျိုး ကွဲပြားပြီး ၎င်းရို့ဧ ပညာရီး အခြီအနေပေါ်တွင် မူတည်ကာ ၎င်းရို့ အနေနန့် လေ့ကျင့်ရီးသင်တန်းကို တစိတ်တပိုင်း တက်ရောက်ပြီးစီးမှု၊ စစ်မှုထမ်းရန် မဆင့်ခေါ်မီ (နှစ်စဉ် ဧပြီလ ၁ရက်) မိမိရို့ ဆန္ဒအလျောက် ဆန္ဒပြုမှု စသည့် ရို့အပေါ်တွင် မူတည်ရေ။

ဘွဲ့ရပြီးရေ သူတိ အနေနန့် စစ်မှုထမ်းရန် ဆင့်ခေါ်ခြင်း ခံရပါက ၁ နှစ် အချိန်ပြည့် စစ်မှုထမ်းရပြီး ဒိစတြိတ် ရုံးတွင် မိမိရို့ ဆန္ဒအလျောက် ဆန္ဒပြုပါက ၆ လ မျှ စစ်မှု ထမ်းရရေ။ ထို့အတူပင် သုံးနှစ် သင်တန်းကို တက်ရောက်ပြီးစီးမှု အပေါ်တွင် မူတည်၍ လေ့ကျင့်ရီးကာလကို လျှော့ချပီးရေ။ ၃ နှစ်အတွင်း ၁ နှစ် သင်တန်း တက်ရောက်ပြီးပါက ၁ နှစ်သာ အချိန်ပြည့် စစ်မှုထမ်းရပြီး ၂ နှစ် သင်တန်း တက်ရောက်ပြီးပါက ၆ လသာ အချိန်ပြည့် စစ်မှုထမ်းရရေ။ ၃ နှစ် နန့် အထက် တက်ရောက်သင်ကြား ပြီးသူတိ အနေနန့် လုံးဝကင်းလွတ်ခွင့် ရဟိရေ။

ထိုင်းတပ်မတော်နေ့ကို ဇန်နဝါရီလ ၁၈ ရက်တွင် ကျင်းပပြီး အယုဓျာတိုင်းပြည်ဟိ နရဆင် ဘုရင်မှ တောင်ငူမင်းသား အား ၁၅၉၃ခုနှစ်တွင် အောင်ပွဲရသည့် နေ့ အထိမ်းအမှတ်ဖြစ်ရေ။

ပထဝီဝင်

ထိုင်းနိုင်ငံမြောက်ပိုင်း နန်ခရိုင် အတွင်း ထိုင်း-လော နယ်စပ်တလျှောက်တွင်ဟိရေ လွမ်ပရာဘန်တောင်တန်းကို တွိ့မြင်ရစဉ်

ထိုင်းနိုင်ငံတွင် အတွိ့ရတိရေ ထုံးကျောက်ကျွန်းတစ်ခု

ဖီဖီကျွန်းတိ

ထိုင်းနိုင်ငံဧ အကျယ်ဝန်းမှာ ၁၉၈,၁၂၀ စတုရန်းမိုင် ( ၅၁၃,၁၂၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) မျှ ဟိအတွက်နန့် ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၅၀ ခုမြောက် အကြီးဆုံး နိုင်ငံဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ ယီမင်နိုင်ငံ ထက် တဖဲ့ချေမျှ သေးငယ်ပြီး စပိန်နိုင်ငံထက် တဖဲ့ချေမျှ ကြီးရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ခရိုင်အုပ်စုတိနန့် တစိတ်တဒေသ ဆက်နွယ်နီရေ ထင်ရှားရေ ပထဝီဝင်ဒေသကြီးတိ ဟိရေ။ နိုင်ငံဧ မြောက်ဘက်ပိုင်းမှာ ထိုင်းကုန်းမြေမြင့်ဧ တောင်ကုန်းထူထပ်ရေ ဒေသဖြစ်ပြီး အမြင့်ဆုံးနီရာမှာ သနွန်ထုံချိုင်း တောင်တန်းဟိ ဒွိုင်းအင်ထာနွန် တောင်ဖြစ်ကာ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်ထက် ၈,၄၁၅ပေ ( ၂,၅၆၅ မီတာ) မျှ မြင့်ရေ။ အရှေ့မြောက်ဘက် အီဆန်တွင် ခရတ်ကုန်းမြေမြင့်ဟိပြီး အရှေ့ဘက်တွင် မဲခေါင်မြစ် နန့် ထိစပ်နေရေ။ နိုင်ငံဧ အလယ်ပိုင်းတွင် အလွန်ပြန့်ပြူးရေ ကျောက်ဖယားမြစ်ဝှမ်း ဟိပြီး ထိုမြစ်မှာ ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့ အတွင်းသို့ စီးဝင်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံတောင်ပိုင်းတွင် ကရား ကုန်းမြေကျဉ်းဟိပြီး ၎င်းမှာ မလေးကျွန်းဆွယ် အဖြစ်ပြန်လည် ကျယ်ပြန့်လားရေ။ နိုင်ငံရီး အရ လူဦးရေ၊ အခြီခံ အရင်းအမြစ်၊ သဘာဝ သွင်ပြင်နန့် လူမှုစီးပွားရီး ဖွံ့ဖြိုးမှု ရို့ အပေါ်တွင် မူတည်၍ ပထဝီဝင်ဒေသ ၆ ခု ဟိရေ။ အမျိုးမျိုး အဖုံဖုံ ကွဲပြားခြင်းမှာ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ရူပသွင်ပြင်ဧ ထင်ရှားရေ အချက်တစ်ခု ဖြစ်ရေ။.

ကျောက်ဖယားမြစ်နန့် မဲခေါင်မြစ်ရို့ရေ ထိုင်းကျေးလက်ဒေသအတွက် အဖိုးမဖြစ်နိုင်ရေ ရေကြောင်းလမ်း ဖြစ်ရေ။ သီးနှံတိအား စီးပွားဖြစ်ထုတ်လုပ်ခြင်းတွင် ထိုမြစ်နှစ်ခု နန့် ၎င်းရို့ဧ မြစ်လက်တက်တိကို အသုံးပြုကတ်ရေ။ ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့မှာ ၁၂၄,၀၀၀ စတုရန်းမိုင် (၃၂၀,၀၀၀ စတုရန်းကီလိုမီတာ) မျှ ကျယ်ဝန်းပြီး ကျောက်ဖယားမြစ်၊ မဲကလောင်မြစ်၊ ဘန်ပကောင်းမြစ် နန့် တာပီမြစ်ရို့ စီးဝင်လျက် ဟိရေ။ တောင်ပိုင်းဒေသ နန့် ကရားကုန်းမြေကျဉ်း ဒေသရို့တွင် ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက် ကြည်၍ တိမ်ရေ ရေ ဟိအတွက်နန့် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားလုပ်ငန်းတွင် အထောက်အကူ ပြုရေ။ ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့ဧ အရှေ့ဘက် ကမ်းမှာ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ကုန်ထုတ်လုပ်မှု ဗဟိုဌာနဖြစ်ပြီး ဆတာဟစ်တွင် နိုင်ငံဧ အဆင့်မြင့် ရေနက်ဆိပ်ကမ်း ဟိကာ လမ်ချဘန်တွင် အလုပ်အများဆုံး ကုန်သွယ်ရီး ဆိပ်ကမ်း ဟိရေ။

ကပ္ပလီပင်လယ်ရေ အဖိုးတန်ရေ သဘာဝ အရင်းအမြစ် ဖြစ်ပြီး အာရှဟိ ရေပန်းစားပြီး ဇိမ်ခံနိုင်ရေရေ အပန်းဖြေစခန်းတိ ဟိရာ ဖြစ်ရေ။ ဖူးကက်၊ ခရာဘိ၊ ရနောင်း၊ ဖန်င၊ ထရန် နန့် ၎င်းရို့ဧ ကျွန်းတိရေ ကပ္ပလီပင်လယ်ဧ ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက်တွင် ဟိပြီး ၂၀၀၄ ခုနှစ် ဆူနာမီ ဘေး သင့်ခကေလည်း ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးဟိ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးရေတိကို ဆွဲဆောင်နိုင်ရေ နီရာတိ ဖြစ်ရေ။

ဆူးအက်တူးမြောင်း နန့် ပနားမားတူးမြောင်း ရို့နန့် အလားသဏ္ဌာန်တူရေ ကပ္ပလီပင်လယ် နန့် ထိုင်းပင်လယ်ကွေ့ရို့ကို ဆက်စပ်ပီးမည့် ကရားတူးမြောင်း ဖောက်လုပ်မည့် ကိစ္စရေ တဖန်ပြန်၍ ပေါ်ပေါက်လာခရေ။ ထိုအကြံကို ထိုင်းနိုင်ငံရီးသမားတိက အကောင်းမြင်စွာဖြင့် ကြိုဆိုကတ်ပြီး ထိုတူးမြောင်းကို ဖောက်လုပ်ခြင်းအားဖြင့် စင်ကာပူဆိပ်ကမ်းမှ ပီးရမည့် အဖိုးအခထက် သက်သာခြင်း၊ တရုတ် အိန္ဒိယရို့နန့် ဆက်ဆံရီး တိုးတက်စေခြင်း၊ သင်္ဘောလားလာရမည့် အချိန်ကို လျှော့ချနိုင်ခြင်း၊ မလက်ကာ ရေလက်ကြားတွင် ပင်လယ်ဓားပြရို့ဧ တိုက်ခိုက်မှုမှ ရှောင်ရှားနိုင်ခြင်း ရို့အပြင် ထိုင်းအစိုးရဧ အရှေ့တောင်အာရှ သယ်ယူပို့ဆောင်ရီး ဗဟိုဌာန ဖြစ်လာစေမည့် ပေါ်လစီကို ထောက်ပံ့ခြင်းရို့ ကြောင့်ပင် ဖြစ်ရေ။ ထိုတူးမြောင်းကြောင့် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလား လုပ်ငန်း အပေါ်မှရရေ ဝင်ငွေကို များစွာ မှီခိုနေရရေ ထိုင်းတောင်ပိုင်းဧ စီးပွားရီး အခြီအနေကို တိုးတက်လာစေမည်ဟု ဆိုကတ်ပြီး ထိုင်းအား အာရှဧ သယ်ယူပို့ဆောင်ရီး ဗဟိုဌာန ဖြစ်လာစေမည့် အတွက် ထိုင်းစီးပွားရီး ပုံစံကို ပြောင်းပစ်နိုင်လိမ့်မည် ဟု ဆိုကတ်ရေ။ ထိုတူးမြောင်း ဖောက်လုပ်ခြင်းမှာ ဧရာမ အင်ဂျင်နီယာ ဆိုင်ရာ စီမံကိန်းဖြစ်ပြီး အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၀ ဘီလီယံ မှ ၃၀ ဘီလီယံ အထိ ကုန်ကျမည်ဟု ခန့်မှန်းရရေ။

ရာသီဥတု

ကိုပန်ရာသီဥတု အမျိုးအစားအရ ထိုင်းနိုင်ငံဧ မြေပုံ

၂၀၁၁ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် ဂြိုဟ်တုမှ မြင်ရရေ ထိုင်းနိုင်ငံ ရေလွှမ်းမိုးမှု ဖြစ်ပေါ်နေပုံ

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ရာသီဥတုကို ရာသီအလိုက် ကွဲပြားခြားနားရေ မုတ်သုံလေတိ(အနောက်တောင် မုတ်သုံလေ နန့် အရှေ့မြောက်မုတ်သုံလေ) မှ လွှမ်းမိုးထားရေ။ မေလ တွင် စတင်၍ အောက်တိုဘာလတွင် ပြီးဆုံးရေ အနောက်တောင် မုတ်သုံလေတွင် အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာမှ ပူနွေး၍ စွတ်စိုရေ လေတိရေ ထိုင်းနိုင်ငံ အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်တိုက်ခတ် အတွက်နန့် နိုင်ငံဧ နီရာ အနှံ့အပြားတွင် မိုးများစွာ ရွာသွန်းရေ။ အောက်တိုဘာလတွင် စတင်၍ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ပြီးဆုံးရေ အရှေ့မြောက်မုတ်သုံလေကြောင့် တရုတ်နိုင်ငံတွင်းမှ အေးမြပြီး ခြောက်သွေ့ရေ လေတိရေ ထိုင်းနိုင်ငံ နီရာ အနှံ့အပြားသို့ ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ တောင်ပိုင်းတွင်မူ အရှေ့မြောက် မုတ်သုံလေကြောင့် ဒေသဧ အရှေ့ပိုင်း ကမ်းရိုးတန်းဒေသတွင် သမမျှတရေ ရာသီဥတုဟိပြီး မိုးများစွာ ရွာသွန်းရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ ဧ နီရာ အတော်တိတိရေ အပူပိုင်း ခြောက်သွေ့ စိုစွတ် ရာသီဥတု သို့မဟုတ် ဆာဗားနား ရာသီဥတု ဟိပြီး ကိုပန်ရာသီဥတု အမျိုးအစားအရ အပူပိုင်း ဆာဗားနား ရာသီဥတု ဟိရေ။ အရှေ့ပိုင်းဧ တောင်ဘက် နန့် အရှေ့ဘက် အစွန်းတွင် အပူပိုင်း မုတ်သုံ ရာသီဥတု ဟိရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ရာသီ ၃ ခု ဟိရေ။ ပထမ တစ်ခုမှာ မိုးရာသီ သို့မဟုတ် အနောက်တောင် မုတ်သုံ ရာသီ (မေလ အလယ်မှ အောက်တိုဘာ လလယ်အထိ) ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံနီရာ အတော်တိတိတွင် ကျရောက်ရေ။ မိုးရာသီတွင် မိုးအများအပြား ရွာသွန်းပြီး ဩဂုတ်လ နန့် စက်တင်ဘာလ ရေ တစ်နှစ်ပတ်လုံးတွင် အစိုစွတ်ဆုံး အချိန် ဖြစ်ရေ။ ထို့ အတွက်ကြောင့် မကြာမကြာ ဆိုပိုင်ပင် ရေလွှမ်းမိုးမှုတိ ဖြစ်ပေါ်လေ့ ဟိရေ။အနောက်တောင် မုတ်သုံလေကြောင့် ဖြစ်ပွားရေ မိုးရွာမှု အပြင့် အီကွေတာရပ်ဝန်းဇုံ (Intertropical Convergence Zone) နန့် အပူပိုင်း ဆိုက်ကလုံး မုန်တိုင်းတိကြောင့်လည်း မိုးရာသီတွင် မိုးများစွာ ရွာသွန်းလေ့ ဟိရေ။ ယကေလည်းလည်း ဇွန်လမှ ဇူလိုင်လ အစောပိုင်း အထိ ခြောက်သွေ့ရေ အချိန်ပိုင်း ၁ ပတ် မှ ၂ ပတ် အထိ ဖြစ်ပေါ်လေ့ ဟိရေ။ ယင်းပိုင် ဖြစ်ရခြင်းမှာ အီကွေတာ ရပ်ဝန်းဇုံရေ တရုတ်နိုင်ငံ တောင်ပိုင်းသို့ ထိုကာလ အတွင်း ရွေ့လျားလားရေကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ဆောင်းရာသီ သို့မဟုတ် အရှေ့မြောက်မုတ်သုံ ရာသီဥတုရေ အောက်တိုဘာ လလယ်ပိုင်းမှ ဖေဖော်ဝါရီ လ လယ်ပိုင်း အထိ ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ ဒေသ အတော်တိတိရေ ထိုရာသီ အတွင်း ခြောက်သွေ့ရေ ရာသီဥတုနန့် အလွန်နိမ့်ရေ အပူချိန်တိကို ခံစားရလေ့ ဟိရေ။ ခြွင်းချက်မှာ ထိုင်းနိုင်ငံ တောင်ပိုင်း ဒေသတိ ဖြစ်ပြီး ထိုနီရာတိတွင်မူ မိုးများစွာ ရွာကျလေ့ ဟိပြီး အထူးအတွက်နန့် အောက်တိုဘာလ မှ နိုဝင်ဘာလ အတွင်း ဖြစ်ရေ။ နွေရာသီ သို့မဟုတ် မုတ်သုံအကြို ရာသီဥတုရေ ဖေဖော်ဝါရီ လလယ်ပိုင်းမှ မေလ အလယ်အပိုင်း အထိဖြစ်ပြီး ပူနွေးရေ ရာသီဥတု ဟိရေ။

ကုန်းတွင်းပိုင်း သဘာဝဟိရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ မြောက်ပိုင်း၊ အရှေ့မြောက်ပိုင်း၊ အလယ်ပိုင်း နန့် အရှေ့ပိုင်းရို့မှာ ပူနွေးရေ ရာသီဥတုကို အချိန်ကာလ ကြာမြင့်စွာ ခံစားရရေ။ တစ်နှစ်တာကာလဧ အပူဆုံး အချိန်ဖြစ်ရေ မတ်လ မှ မေလ အတွင်းတွင် အပူချိန်ရေ ၄၀° ဆဲလ်စီးယပ်စ် (၁၀၄° ဖာရင်ဟိုက်) နန့် အထက် မြင့်တက်လေ့ ဟိပြီး ကမ်းရိုးတန်းဒေသတိမှာပူ ပင်လယ်ပြင်မှ တိုက်ခတ်ရေ လေညင်းကြောင့် နေ့လယ်ပိုင်းတွင် အပူချိန် သင့်တင့်မျှတရေ။ ဆန့်ကျင့်ဘက် အနေနန့် တရုတ်ပြည်မှ လေအေးတိ တိုက်ခတ်ခြင်းကြောင့် အေးမြရေ အပူချိန် ဖြစ်ပေါ်တတ်ပြီး အချို့ရေ နီရာတိ (အထူးအတွက်နန့် မြောက်ပိုင်း နန့် အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် ဝ° ဆဲလ်စီးယပ်စ် ( ၃၂° ဖာရင်ဟိုက်) အထိ ကျဆင်းလေ့ ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံတောင်ပိုင်းတွင် ပိုပြီးကေ သမရေ ရာသီဥတု ဟိပြီး ပင်လယ်ဧ လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် နေ့တိုင်းပြောင်းလဲမှုနန့် ရာသီ အလိုက်ပြောင်းလဲမှု မျာစွာ မဟိပေ။

နိုင်ငံဧ နီရာအတော်တိတိတွင် နှစ်စဉ် ပျမ်းမျှ မိုးရေချိန် ၄၇ လက်မ မှ ၆၃ လက်မအတွင်း (၁၂၀၀ မှ ၁၆၀၀ မီလီမီတာ) အတွင်း ရဟိရေ။ ယကေလည်းလည်း တောင်ကုန်းတိဧ လေတင်အရပ်တွင် တည်ဟိရေ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းဟိ ရနောင်း ခရိုင်နန့် အရှေ့ဘက် ကမ်းရိုးတန်းဟိ ထရတ်ခရိုင်ရို့တွင် နှစ်စဉ် မိုးရေချိန် ၁၈၀ လက်မ (၄၅၀၀ မီလီမီတာ အထိ) ရဟိကတ်ရေ။ အခြီာက်သွေ့ဆုံး ဒေသတိမှာ လေကွယ်အရပ်တိဖြစ်ရေ အလယ်ပိုင်း တောင်ကြားဒေသ နန့် ထိုင်းတောင်ပိုင်းဧ မြောက်ဘက်ဆုံး အပိုင်းရို့တွင် နှစ်စဉ်ပျမ်းမျှ မိုးရေချိန် ၄၇ လက်မ (၁၂၀၀ မီလီမီတာ) အောက် ရဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဒေသအတော်တိတိ (မြောက်ပိုင်း၊ အရှေ့မြောက်ပိုင်း၊ အလယ်ပိုင်း နန့် အရှေ့ပိုင်း) ရို့တွင် အရှေ့မြောက်မုတ်သုံလေ တိုက်ခိုက်ချိန်တွင် ခြောက်သွေ့ရေ ရာသီဥတု ဟိပြီး အနောက်တောင်မုတ်သုံလေ တိုက်ခတ်ချိန်တွင် မိုးများစွာ ရွာသွန်းရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံတောင်ပိုင်းတွင်မူ အရှေ့မြောက် နန့် အနောက်တောင် မုတ်သုံ ရာသီဥတု နှစ်ခုစလုံးတွင် မိုးများစွာ ရွာသွန်းပြီး အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းတွင် မိုးအများဆုံးလ မှာ စက်တင်ဘာ ဖြစ်ပြီး အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းတွင် မိုးအများဆုံးလမှာ နိုဝင်ဘာလမှ ဇန်နဝါရီလ အထိ ဖြစ်ရေ။

သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရီး ဆောင်ရွက်မှု ညွှန်းကိန်း (အီးပီအိုင်) တွင် အလယ်အလတ် အဆင့်တွင်သာ ဟိကေလည်း တိုးတက်မှုတိ ဟိရေ။ ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံပေါင်း ၁၈၀ အတွင်း အဆင့် ၉၁ ဟိရေ။ အာရှပစိဖိတ် ဒေသ အတွင်းတွင်လည်း အလယ်အလတ် အဆင့်တွင်သာ ဟိကေလည်း အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ တရုတ်နိုင်ငံရို့ထက် ပို၍ အဆင့်မြင့်ရေ။ အီးပီအိုင် ကို ၂၀၀၁ ခုနှစ် ကမ္ဘာ့စီးပွားရီး ဖိုရမ်တွင် စတင်အကောင်အထည်ဖော်ခပြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံချင်း အနိန်နန့် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂဧ ရေရှည်တည်တံ့ဖွံ့ဖြိုးမှုပန်းတိုင် အား အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းကို မည်မျှဆောင်ရွက်နိုင်ရေ ဆိုခြင်းကို တိုင်းတာသည့် ညွှန်းကိန်း ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံအနေနန့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်တိတွင် အဆိုးရွားဆုံး ဆောင်ရွက်မှုတိမှာ လေထုဧ အရည်အသွေး (၁၆၇မှတ်)၊ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးလုပ်ငန်းဧ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် အပေါ် အကျိုးသက်ရောက်မှု (၁၀၆မှတ်) နန့် ရာသီဥတုနန့် စွမ်းအင် ကဏ္ဍ (၉၃) မှတ် ရို့ ဖြစ်ပြီး နောက်ဆုံး အချက်မှာ ကီလိုဝပ်နာရီ အလိုက် ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်ဒ် ထုတ်လွှတ်မှု တိပြားခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အကောင်းဆုံး ဆောင်ရွက်မှုတိမှာ ရေအရင်းအမြစ် စီမံခန့်ခွဲမှု (၆၆မှတ်) ဖြစ်ပြီး ထိုကဏ္ဍတွင် အနာဂတ်၌လည်း ဆက်လက်၍ အဓိက တိုးတက်မှုတိ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်ပြီး အညစ်အကြေးစီမံခန့်ခွဲမှု (၆၈) ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

သားရိုင်းတိရစ္ဆာန်တိ

ထိုင်းနိုင်ငံဟိ ဆင်ရိုင်းကောင်ရေမှာ ၂၀၀၀-၃၀၀၀ ခန့်သို့ ကျဆင်းခရေ။

ဆင်ရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ နိုင်ငံတော် အထိမ်းအမှတ် ဖြစ်ရေ။ ၁၈၅၀ တွင် ထိုင်းနိုင်ငံ၌ ဆင်ယဉ် ကောင်ရေ ၁၀၀,၀၀၀ အထိ ဟိခကေလည်း ထိုင်းနိုင်ငံဟိ ဆင်ကောင်ရေမှာ ၂၀၀၀ ခန့်အထိ ကျဆင်းခရေ။ သားသတ်သမားတိရေ ဆင်တိအား ဆင်စွယ်၊ အသား နန့် အရေခွံ ရို့ အတွက် ဖမ်းဆီးသတ်ဖြတ်ခရေမှာ ကြာခပြီ ဖြစ်ရေ။ ဆင်ပေါက်တိကို ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလား လုပ်ငန်း အတွက် နန့် ခိုင်းစီရန် ဖမ်းဆီးကြလေ့ ဟိကေလည်း ခိုင်းစေခြင်းမှာ ၁၉၈၉ ခုနှစ် အစိုးရမှ သစ်ထုတ်လုပ်ရီးကို ပိတ်ပင်လိုက်သည့် အချိန်မှစ၍ ကျဆင်းခရေ။ ဂုအခါ ဖမ်းဆီးထားရေ ဆင်ကောင်ရေရေ ဆင်ရိုင်းကောင်ရေ ထက်ပိုတိပြီး သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားတက်ကြွသူတိမှ ဖမ်းဆီးထားရေ ဆင်တိမှာ ကောင်းမွန်စွာ ဆက်ဆံခြင်း မခံရဟု ပြောဆိုကတ်ရေ။

ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားရေ သတ္တဝါမျိုးစိတ်တိကို ဖမ်းဆီးသတ်ဖြတ်ခြင်းရေ အဓိက ပြဿနာ တစ်ခု အဖြစ် တည်ဟိနေဆဲ ဖြစ်ရေ။ မုဆိုးတိက ကျားတိ၊ ကျားသစ်တိ နန့် အခြား ကြောင်မျိုးရင်းဝင် တိရစ္ဆာန်ကြီးတိအား ၎င်းရို့ဧ အဖိုးတန်ရေ သားရေ အတွက် အမဲလိုက်ခြင်းကြောင့် ကောင်ရေ လျော့နည်းလာနေရေ။ သတ္တဝါအများအပြား (ကျားတိ၊ ဝက်ဝံတိ၊ မိကျောင်းတိ နန့် တောကြီးမြွေဟောက် တိ) ရို့အား စားကောင်းရေက်ဖွယ်ဟု ယူဆရေ ၎င်းရို့ဧ အသား နန့် ကျန်းမာရီးနန့် ပတ်သက်ရေ အစွမ်းသတ္တိဟိရေ ဟူရေ ယူဆချက်တိကြောင့် ဖမ်းဆီးခြင်း မွေးမြူခြင်းတိ ပြုလုပ်ကတ်ရေ။ ယင်းပိုင် ရောင်းချခြင်းမှာ တရားမဝင်ကေလည်း ဘန်ကောက်ဧ ကျော်ကြားရေ ညဈေးတစ်ခု ဖြစ်သည့် ချတ်တူချတ် ရေ မျိုးသုဉ်းရန် စိုးရိမ်ရရေ သတ္တဝါ မျိုးစိတ်တိကို ရောင်းချခြင်း အတွက် လူသိတိဆဲ ဖြစ်ရေ။

တောကောင်တိအား အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် အဖြစ် မွေးမြူကြသည့် အလေ့အထကြောင့် အချို့ရေ မျိုးစိတ်တိအား ခြိမ်းခြောက်လျက် ဟိရေ။ တိရစ္ဆာန် အကောင်ပေါက်ကလေးတိအား ဖမ်းဆီးရောင်းချခြင်း အတွက် ၎င်းရို့ဧ မိခင်အား သတ်ဖြတ်ရန် မကြာမကြာဆိုပိုင်ပင် လိုအပ်လေ့ ဟိရေ။ ဖမ်းဆီးခြင်း ခံရပြီး ၎င်းရို့ဧ သဘာဝ နီထိုင်ရာ ပတ်ဝန်းကျင်မှ ကွာဝီးလားသည့် အခါတွင် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် တောကောင်တိရေ သေဆုံးခြင်း နန့် ဆက်လက်မျိုးမပွားနိုင်ခြင်းရို့ ဖြစ်လေ့ ဟိကတ်ရေ။ ထိုဒဏ်ကို ခံရရေ သတ္တဝါတိမှာ ဟိမဝန္တာ ဝက်ဝံ၊ ပသျှူးဝက်ဝံ၊ လားမျောက်လွှဲကျော် နန့် မျောက်လွှဲကျော်ကြား နန့် ဘင်တူယောင်း ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

ပညာရီး

ထိုင်းနိုင်ငံဟိ မူလတန်း ကျောင်းသားတိ

၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် စာတတ်မြောက်မှုနှုန်းမှာ ၉၃.၅% ဖြစ်ရေ။ ပညာရီးမှာ စနစ်တကျ ဖွင့်လှစ်ထားရေ မူကြိုကျောင်း၊ မူလတန်းကျောင်း၊ အထက်တန်း အငယ်တန်းကျောင်း နန့် အထက်တန်း အကြီးတန်းကျောင်း၊ များစွာရေ သက်မွေးဝမ်းကျောင်း ကောလိပ်တိနန့် တက္ကသိုလ်တိမှ တဆင့် သင်ကြားပီးရေ။ ပုဂ္ဂလိက ပညာရီး ကဏ္ဍမှာလည်း ကောင်းစွာဖွံ့ဖြိုးပြီး အစိုးရမှ အများပြည်သူဆိုင်ရာကျောင်းတိဖြင့် မထောက်ပံ့ပီးနိုင်ရေ ပညာရီး အတွက် ကောင်းစွာ အထောက်အကူပီးရေ။ ပညာရီးမှာ အသက် ၁၄ နှစ် အပါအဝင် ၁၄ နှစ်အထိ မသင်မနေရဖြစ်ပြီး အစိုးရမှ အသက် ၁၇ နှစ် အထိ အခမဲ့ပညာသင်ကြားခွင့် ပီးထားရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ရှေးအကျဆုံး တက္ကသိုလ်ဖြစ်ရေ ၁၉၁၇ တွင် ဖွင့်လှစ်ခသည့် ချူလာလောင်ကွန်းတက္ကသိုလ်

သင်ကြားရီးမှာ ကျောင်းသား အခြီပြုသင်ကြားရီး စနစ်ထက် အလွတ်ကျက်သင်ကြားရီး စနစ်ပေါ်တွင် များစွာ မှီခိုနေရေ။ မူလတန်းနန့် အထက်တန်းတိအတွက် စိတ်ချယုံကြည်ရရေ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းမှာ အလွန်လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲတတ်အတွက်နန့် ကျောင်းတိနန့် ဆရာတိမှာ ၎င်းရို့သင်နေရရေ သင်ကြားမှုတိအတွက် မသေချာ မရေရာရေ အခြီအနေနန့် အမြဲရင်ဆိုင်ရပြီး ဖတ်စာအုပ်တိကို ရီးသားထုတ်ဝီသည့် စာရီးဆရာတိနန့် ထုတ်ဝီသူတိမှာလည်း ယင်းပိုင်ပြောင်းလဲမှုတိနန့် အလျင်မီအောင် စာအုပ်အသစ်ကို လျင်မြန်စွာ မရီးသား မထုတ်ဝီနိုင်ကတ်လီ။ တက္ကသိုလ်ဝင်ခွင့် ဆိုင်ရာပြဿနာတိ အနေနန့် နှစ်ပေါင်းများစွာတိုင်အောင် ပြင်းထန်ရေ အပြောင်းအလဲတိ ဖြစ်ပေါ်လေ့ ဟိရေ။ ယကေလည်းလည်း ထိုင်းနိုင်ငံဧ ပညာရီးမှာ ၂၀၀၁ ခုနှစ်မှစ၍ အလွန်ပင် ပြောင်းလဲတိုးတက်လာခရေကို တွိ့မြင်နိုင်ရေ။ ဂနိခေတ်မျိုးဆက် ကျောင်းသားအများစုမှာ ကွန်ပျူတာကို သုံးတတ်ကတ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံမှာ တကမ္ဘာလုံးဟိ နိုင်ငံ ၅၆ ခုအား အင်္ဂလိပ်စာ တတ်မြောက်မှု အဆင့်သတ်မှတ်ရာ၌ အဆင့် ၅၄ ရပြီး အာရှတွင် ဒုတိယမြောက် အနိမ့်ဆုံး အဆင့် ဖြစ်ရေ။

လူနည်းစုလူမျိုးတိ နီထိုင်ရာ ဒေသဟိ ကျောင်းသားတိမှာ စံသတ်မှတ်ထားရေ နိုင်ငံအဆင့်နန့် နိုင်ငံတကာအဆင့် စာမေးပွဲတိတွင် အမြဲပင် ရမှတ်နည်းလေ့ ဟိရေ။ ယင်းပိုင်ဖြစ်ရခြင်းမှာ ပညာရီးဆိုင်ရာ အရင်းအမြစ်တိအား ခွဲဝေချထားပီးမှု မညီမျှခြင်း၊ ဆရာတိအား လေ့ကျင့်ပီးမှု အားနည်းခြင်း၊ ဆင်းရဲမွဲတေမှုနန့် စာမေးပွဲစစ်ရာတွင် သုံးရေ ထိုင်းစာ တတ်ကျွမ်းမှု နည်းပါးခြင်းရို့ကြောင့် ဖြစ်ရေ။

၂၀၁၀ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလမှ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလအတွင်း တစ်နိုင်ငံလုံးဟိ ထိုင်းကျောင်းသား ၇၂,၇၈၀ ဦးကို အိုင်ကျူစမ်းသပ် စာမေးပွဲ စစ်ဆီးခရေ။ ပျမ်းမျှ အိုင်ကျူအမှတ်မှာ ၉၈.၅၉ ဖြစ်အတွက်နန့် ယခင် စစ်ဆီးမှုထက် ပိုမြင့်လာရေကို တွိ့ရရေ။ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံလုံး အနေနန့် အိုင်ကျူအဆင့်မှာ မညီမမျှ ဖြစ်နီပြီး တောင်ပိုင်းဒေသဖြစ်ရေ နရာထီဝပ်ခရိုင်တွင် အနိမ့်ဆုံး ပျမ်းမျှ ၈၈.၀၇ မှတ် ဟိရေကို တွိ့ဟိရပြီး အမြင့်ဆုံး ပျမ်းမျှအနေနန့် နွန်တပ်ဘူရီခရိုင်တွင် ၁၀၈.၉၁ မှတ် ဟိရေကို တွိ့ရရေ။ ပြည်သူ့ကျန်းမာရီး ဝန်ကြီးဌာနမှ အိုင်အိုဒင်းချို့တဲ့မှု ကွာခြားချက် အပေါ်တွင် အပြစ်တင်ခပြီး အနောက်နိုင်ငံတိတွင် ကျင့်သုံးသည့် နည်းလမ်းအများုင်း စားပွဲတင်ဆားတွင် အိုင်အိုဒင်း ထည့်သွင်းရန် အဆင့်ဆင့် ချမှတ်ဆောင်ရွက်ခရေ။

၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် သတင်းအချက် နန့် ဆက်သွယ်ရီးနည်းပညာ ဝန်ကြီးဌာနမှ ကျောင်း ၂၇,၂၃၁ ကျောင်းတွင် စာသင်ခန်းအတွင်း၌ အလွန် လျင်မြန်ရေ အင်တာနက် အသုံးပြုခွင့်ရဖို့ဟု ကြေညာခရေ။

သိပ္ပံနန့် နည်းပညာ

အမျိုးသား သိပ္ပံနန့်နည်းပညာ ဖွံဖြိုးတိုးတက်ရီး အေဂျင်စီရေ သိပ္ပံနန့်နည်းပညာ ဆိုင်ရာ သုတေသနလုပ်ငန်းတိကို ထောက်ပံ့ပီးပြီး ထိုင်းနိုင်ငံဧ စီးပွားရီးတွင် အသုံးချနိုင်ရန် အတွက် ကူညီပံ့ပိုးပီးရေ ထိုင်းနိုင်ငံအစိုးရဧ အေဂျင်စီ တစ်ခု ဖြစ်ရေ။

ဆင်ခရိုထရွန် အလင်း သုတေသန ဌာနရေ ရူပဗေဒ၊ ဓာတုဗေဒ၊ အသုံးပြုပစ္စည်းသိပ္ပံ နန့် ဇီဝသိပ္ပံ ဘာသာရပ်တိ အတွက် ဆင်ခရိုထရွန် အလင်း နည်းပညာ ရင်းမြစ်ဖြစ်ရေ။ ဘန်ကောက်မြို့ အရှေ့မြောက်ဘက် မိုင် ၁၉၀ (၃၀၀ ကီလိုမီတာ) ခန့် အကွာ နခွန် ရာချာဆီးမားဟိ ဆူရာနရီး နည်းပညာ တက္ကသိုလ်တွင် တည်ဟိရေ။ သိပ္ပံနန့်နည်းပညာ ဝန်ကြီးဌာနမှ ငွေကြေးထောက်ပံ့ပီးထားရေ ထို ဌာနရေ အရှေ့တောင်အာရှဟိ ဆင်ခရိုထရွန် အကြီးစားတိ ဟိရာ နီရာ ဖြစ်ရေ။ ယခင်က ဂျပန်နိုင်ငံတွင် ဆောတက် (SORTEC) ဆင်ခရိုထရွန် အဖြစ် တည်ဆောက်ခခြင်း ဖြစ်ပြီး နောက်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ ရွှေ့ပြောင်းလာခကာ ၁.၂ GeV အထိ အသုံးပြုနိုင်ရန် အဆင့်မြင့်ခရေ။ ထိုဌာနမှ အသုံးပြုသူတိအား ပုံမှန် အစီအစဉ် ဖြင့် ဆင်ခရိုထရွန်အလင်းတိကို ပံ့ပိုးပီးရေ။

အင်တာနက်

ဘန်ကောက်မြို့တွင် အင်တာနက် အခမဲ့ အသုံးပြုနိုင်သည့် ဝိုင်ဖိုင် ဟော့စပေါ့ ၂၃,၀၀၀ ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဟိ အင်တာနက်တွင် တစက္ကန့်ကေ ၁၀ ဂစ်ဂါဘစ် အထိ ရရေ ဖိုင်ဘာအော့ပတစ်လိုင်းတိကိုလည်း ငှားရမ်း အသုံးပြုနိုင်ပြီး ကေအိုင်အာရ်ဇက်ကဲ့သို့ရေ အင်တာနက်ကုမ္ပဏီတိမှ အိမ်သုံး အင်တာနက် အတွက် ဝန်ဆောင်မှု ပီးကတ်ရေ။

အစိုးရမှ အင်တာနက်ကို ဆင်ဆာ ပြုလုပ်ထားပြီး အချို့ရေ ဝက်ဘ်ဆိုက်ဒ်တိကို ဝင်ရောက်ခွင့်မပြုပေ။ ထိုကိစ္စရပ်အတွက် တာဝန်ဟိရေ အဖွဲ့အစည်းတိမှာ ထိုင်းတော်ဝင်ရဲတပ်ဖွဲ့၊ ထိုင်းဆက်သွယ်ရီး အာဏာပိုင်အဖွဲ့၊ သတင်းအချက်အလက်နန့် ဆက်သွယ်ရီး နည်းပညာ ဝန်ကြီးဌာန ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

စီးပွားရီး

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာတွင် ထွန်းသစ်စ ဈေးကွက်တစ်ခု ဖြစ်ပြီး စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်း အသွင်သို့ အသစ်ပြောင်းလဲပြီး နိုင်ငံတစ်ခုလည်း ဖြစ်ရေ။ ဝယ်ယူနိုင်စွမ်းအား ကွာခြားမှုနှုန်း ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားမည်ဆိုပါက ထိုင်းနိုင်ငံဧ ၂၀၁၃ ခုနှစ် ဂျီဒီပီမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၆၇၃ ဘီလီယံ မျှ ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ အရှေ့တောင်အာရှတွင် အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံပြီးကေ ဒုတိယ အကြီးဆုံးရေ စီးပွားရီး ဟိရေ နိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။ ကြွယ်ဝမှု ပျံ့နှံ့ခြင်းတွင် အရှေ့တောင်အာရှတွင် အလယ်အလတ်နီရာတွင်ဟိပြီး စင်ကာပူ၊ ဘရူနိုင်းနန့် မလေးရှားရို့ပြီးကေ စတုတ္ထမြောက် အချမ်းသာဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ အိမ်နီးချင်း ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိဖြစ်ရေ လောနိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံ နန့် ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံ ရို့ဧ ကျောက်ဆူးစီးပွားရီး အဖြစ် တည်ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ အမျိုးသား စီးပွားရီးနန့် လူမှုရီး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရီး ဘုတ်အဖွဲ့ (NESDB) ဧ စာရင်းဇယားအရ ၂၀၁၄ ခုနှစ် တတိယ ၃ လပတ်တွင် အလုပ်လက်မဲ့နှုန်း ဝ.၈၄% မျှသာ ဟိရေ။

လတ်တလော စီးပွားရီးသမိုင်း

ဘီတီအက်စ် ကောင်းကင်ရထားရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ စီးပွားရီးရပ်ကွက်တစ်ခုဖြစ်ရေ ဆသွန် ကို ဖြတ်သန်းလားစဉ်။ ဘန်ကောက်ရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အကြီးဆုံး ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီးနန့် ဘဏ္ဍာရီး အချက်အချာ ဌာနတစ်ခု ဖြစ်ရေ။

ဘန်ကောက်ဟိ မဟာနခွန် မိုးမျှော်တိုက်

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ၁၉၈၅ မှ ၁၉၉၆ အတွင်း ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြင့်မားဆုံး စီးပွားရီး တိုးတက်နှုန်း ဟိခပြီး ပျမ်းမျှ အနေနန့် တွက်ကြည့်မည် ဆိုပါက တစ်နှစ်ကေ ၁၂.၄% ခန့် ဟိရေ။ ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းဘတ်ငွေ အပေါ်တွင် ဖိအားတိလာခပြီး ထိုနှစ်တွင် စီးပွားရီးမှာ ၁.၉% မျှ ကျဆင်းခပြီး နောက်ဆက်တွဲအနေနန့် စီးပွားရီးကပ် ဆိုက်ခကာ ငွေကြေးကဏ္ဍဧ အားနည်းမှုတိ ပေါ်ထွက်လာခပြီး ဝန်ကြီးချုပ် ချာဗလစ် ယောင်ချိုင်ယု အစိုးရ အား ထိုင်းငွေကြေးကို ဈေးကွက်တွင်း လွတ်လပ်စွာ ဈေးနှုန်းတက်ကျခွင့် ပီးရန်အတွက် ဖိအားပီးခံခရရေ။ ဝန်ကြီးချုပ် ချာဗလစ် ယောင်ချိုင်ယု နန့် ၎င်းဧ အစိုးရ အဖွဲ့အနေနန့် စီးပွားပျက်ကပ်အား တုံ့ပြန်ရာတွင် နှေးကွေးရေဟု စွပ်စွဲတိုက်ခိုက်ခံခရပြီး ဝန်ကြီးချုပ်အား ဖိအားပီး နုတ်ထွက်စီခရေ။ ၁၉၇၈ ခုနှစ်မှ ၁၉၉၇ ခုနှစ် အတွင်း ထိုင်းဘတ်ငွေ ၂၅ ဘတ်ကေ အမေရိကန် ၁ ဒေါ်လာ နှုန်းဖြင့် တည်ငြိမ်နေခရေ။ ၁၉၉၈ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် ထိုင်းဘတ်ရေ ဈေးအနိမ့်ဆုံး ထိုင်းဘတ်ငွေ ၅၆ ဘတ်ကေ အမေရိကန် တစ်ဒေါ်လာသို့ ကျဆင်းခပြီး ထိုနှစ်တွင် စီးပွားရီး ၁၀.၈% မျှ ကျဆင်းခကာ အာရှ စီးပွားပျက်ကပ် ကို ဖြစ်ပေါ်စီခရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဧ စီးပွားရီးမှာ ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် တိုးတက်လာခကာ ၂၀၀၀ ခုနှစ်တွင် ၄.၂ မှ ၄.၄% အထိ တိုးတက်လာခရေ။ အထူးအတွက်နန့် ပို့ကုန် တိပြားခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ၂၀၀၁ ခုနှစ် ကမ္ဘာ့စီးပွားရီး အားနည်းလာခြင်း အခြီအနေကြောင့် တိုးတက်မှုနှုန်း ၂.၂% အထိ ကျဆင်းခကေလည်း နောင်နှစ်တိတွင် အာရှဧ ဖွံ့ဖြိုးမှုမြင့်မားခြင်း၊ ဈေးကျရေ ထိုင်းဘတ်ကြောင့် ပို့ကုန် တင်ပို့ရန် အားဖြစ်စေခြင်း၊ နိုင်ငံတွင်း အချို့ရေ ဧရာမ စီမံကိန်းကြီးတိကြောင့် ပြည်တွင်းသုံးစွဲမှု မြင့်တက်လာခြင်း နန့် ဝန်ကြီးချုပ် သက်ဆင် သျှင်နာဝပ် ဧ သက်ဆင်နောမစ် ဟုခေါ်ရေ ပံ့ပိုးမှုတိကြောင့် စီးပွားရီး ပြန်လည်တိုးတက် လာခရေ။ ၂၀၀၂၊ ၂၀၀၃ နန့် ၂၀၀၄ ခုနှစ်ရို့တွင် နှစ်စဉ် တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ ၅% မှ ၇% အထိ ဟိရေ။

၂၀၀၅၊ ၂၀၀၆ နန့် ၂၀၀၇ ခုနှစ်ရို့တွင် စီးပွားရီး တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ ၄-၅% ခန့်တွင် ဝဲနေခရေ။ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ခိုင်မာမှုကျဆင်းလာခြင်းနန့် ထိုင်းငွေကြေး ပိုပြီးကေခိုင်မာလာခြင်းရို့ကြောင့် ၂၀၀၈ ခုနှစ် မတ်လတွင် ဒေါ်လာငွေလဲနှုန်းရေ တစ်ဒေါ်လာတွင် ၃၃ ဘတ် အထိ ရောက်ဟိလာခရေ။ သက်ဆင်နောမစ်ရေ ဝေဖန်မှုတိ ခံခရကေလည်း တရားဝင် စာရင်းဇယားတိအရ ထိုင်းနိုင်ငံ အီဆန်ဒေသဧ လူတစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီမှာ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၁,၄၇၅ အထိ ၂ ဆကျော်မျှ တိုးတက်လာပြီး တစ်ချိန်တည်းတွင်ပင် ဘန်ကောက်ဧရိယာဟိ ဂျီဒီပီမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၇,၉၀၀ မှ ၁၃,၀၀၀ အထိ မြင့်တက်လာခရေ။

၂၀၁၀ ခုနှစ် အဓိက ဆန္ဒပြမှုတိကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် မငြိမ်သက်မှုတိနန့်အတူ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဂျီဒီပီ တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ ယခင် အရပ်သားအစိုးရ လက်အောက် ၅-၇% မှ ၄-၅% အထိ ကျဆင်းလာခရေ။ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံသူတိနန့် စားသုံးသူတိဧ ယုံကြည်မှု ကျဆင်းရခြင်းဧ အဓိက အကြောင်းရင်းမှာ နိုင်ငံရီး မရေရာမှုတိကြောင့် ဖြစ်ရေ။ အိုင်အမ်အက်ဖ်မှ ထိုင်းဧ စီးပွားရီးရေ ၂၀၁၁ ခုနှစ် အနိမ့်ဆုံး ဂျီဒီပီ တိုးတက်မှုနှုန်း ဝ.၁% မှ ၂၀၁၂ တွင် ၅.၅% သို့လည်းကောင်း ၂၀၁၃ တွင် ၇.၅ ရာခိုင်နှုန်းသို့လည်းကောင်း တိုးတက်လာနိုင်ရေဟု ထိုင်းနိုင်ငံတော်ဘဏ်ဧ ငွေကြေးပေါ်လစီတိနန့် ယခင် ယင်လပ် သျှင်နာဝပ် အစိုးရဧ ငွေကြေးနှိုးဆွမှု အားထုတ်ချက်တိပေါ်မူတည်၍ ခန့်မှန်းခရေ။

၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလ ၂၂ ရက် စစ်တပ် အာဏာသိမ်းမှု အပြီးတွင် အေအက်ဖ်ပီ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ သတင်းအေဂျင်စီမှ ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ်အရ နိုင်ငံရေ စီးပွားရီးကျဆင်းမှု ဖြစ်ရန် တည်းတည်းသာ လိုတော့ရေဟု ဖော်ပြထားရေ။ ထိုဆောင်းပါးအရ လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရီးဆိုင်ရာ အဖမ်းအဆီးတိကို စိုးရိမ်၍ ထိုင်းနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာလားကတ်ရေ ကမ္ဘောဒီးယားနိုင်ငံသား ၁၈၀,၀၀၀ ဦး ခန့် အပေါ်တွင် ဦးတည်ရီးသားထားပြီး ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီမှ မတ်လ အထိ ၃ လပတ်အတွင်း ထိုင်းစီးပွားရီးရေ ၂.၁% မျှ ကျဆင်းလားသည့် သတင်းအချက်အလက်ဖြင့် အဆုံးသတ်ထားရေ။

ပြည်ပပို့ကုန်နန့် ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ပို့ကုန်တိကို အပိုင်းအလိုက် ပြပုံ

ထိုင်းနိုင်ငံဧ စီးပွားရီးရေ ပို့ကုန်အပေါ်တွင် များစွာ မူတည်နေပြီး ပို့ကုန်တိရေ စုစုပေါင်းပြည်တွင်းထုတ်ကုန်ဧ ၃ပုံ၂ပုံမျှ ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ နှစ်စဉ် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၀၅ ဘီလီယံမျှ တန်ဖိုးဟိရေ ကုန်စည်နန့် ဝန်ဆောင်မှုတိကို တင်ပို့ရောင်းချလျက် ဟိရေ။ အဓိကပို့ကုန်တိတွင် ဆန်၊ အဝတ်အထည်နန့် ဖိနပ်၊ ရေထွက်ပစ္စည်းတိ၊ ရာဘာ၊ ကျောက်မျက်ရတနာ၊ မော်တော်ကား၊ ကွန်ပျူတာ နန့် လျှပ်စစ် လူသုံးကုန်ပစ္စည်းတိ ပါဝင်ရေ။

အဓိက လုပ်ငန်းတိတွင် လျှပ်စစ် လူသုံးကုန်ပစ္စည်းတိ၊ ပစ္စည်းအစိတ်အပိုင်းတိ၊ ကွန်ပျူတာ ပစ္စည်းအစိတ်အပိုင်းတိနန့် ယာဉ်တိ ပါဝင်ရေ။ ၁၉၉၇-၁၉၉၈ အာရှ ငွေကြေးဂယက်မှ ပြန်လည် အဖတ်ဆည်ရာတွင် အခြားရေ အချက်တိနန့် အတူ ပို့ကုန်ရေ အဓိကနီရာမှ ပါဝင်ခရေ။ ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံဧ မော်တော်ကား ထုတ်လုပ်မှုလုပ်ငန်းရေ အရှေ့တောင်အာရှတွင် အကြီးဆုံး ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် နဝမမြောက် အကြီးဆုံး ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ကားလုပ်ငန်းမှ နှစ်စဉ် ကားစင်းရေ ၁.၅ သန်းခန့် ထုတ်လုပ်ပြီး အများစုမှာ လုပ်ငန်းသုံး ကားတိ ဖြစ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံတွင် တပ်ဆင်တည်ဆောက်ရေ ကားအများစုမှာ နိုင်ငံခြား ထုတ်လုပ်သူတိမှ တီထွင်ပြီး လိုင်စင်ယူ လုပ်ကိုင်ကြခြင်း ဖြစ်ကာ အထူးအတွက်နန့် ဂျပန် နန့် ကိုရီးယားနိုင်ငံတိမှ ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ကားလုပ်ငန်းရေ အာဆီယံ လွတ်လပ်စွာ ကုန်သွယ်မှုဇုန် အား အခွင့်ကောင်းယူ၍ ၎င်းရို့ဧ ကုန်ပစ္စည်းတိအတွက် ဈေးကွက်ကို ယှာဖွီကတ်ရေ။ ဂျပန် ကုမ္ပဏီ ၅ ခု၊ အမေရိကန် ကုမ္ပဏီ ၂ ခု နန့် အိန္ဒိယမှ တာတာ အစဟိရေ ထုတ်လုပ်သူ ၈ ဦးရေ ထိုင်းနိုင်ငံအတွင်း အမိုးဖွင့် ကုန်တင်ယာဉ်တိကို ထုတ်လုပ်ကတ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမေရိကန်နိုင်ငံ ပြီးကေ ဒုတိယမြောက် အမိုးဖွင့် ကုန်တင်ယာဉ် အသုံးအများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံအတွင်း ယာဉ်အသစ် ရောင်းချမှုဧ ၄၂% မှာ အမိုးဖွင့်ကားတိ ဖြစ်ရေ။

ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားလုပ်ငန်း

ဘန်ကောက်မြို့ဟိ ဝပ်ဖရာကောင်း ဘုရား

ဝပ်ဖရာကောင်းဘုရားဟိ ဒဏ္ဍာရီလာ ကိန္နရာ ရုပ်တု

ထိုင်းနိုင်ငံပိုင် ထိုင်းလေကြောင်းလိုင်းမှ အဲယားဘတ်စ် A380

ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားလုပ်ငန်းရေ ထိုင်းနိုင်ငံ စီးပွားရီးဧ ၆% မျှ ဟိရေ။ နိုင်ငံတကာ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလား အဖွဲ့ဧ စာရင်းဇယားအရ ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် အရှေ့တောင်အာရှ၌ လာရောက်လည်ပတ်သူ အများဆုံး နိုင်ငံမှာ ထိုင်းနိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဂျီဒီပီ ဘတ်ငွေ ၁၂ ထရီလီယံ တွင် ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလား လုပ်ငန်းမှ ရရေ ငွေ ၉ ရာခိုင်နှုန်း (ဘတ်ငွေ ၁ ထရီလီယံ ) (၂၀၁၃ ခုနှစ်) မှ ၁၆ ရာခိုင်နှုန်း အထိ ဟိရေ။ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားလုပ်ငန်းမှ သွယ်ဝိုက်၍ ရဟိရေ ငွေကိုပါ ထည့်သွင်းရေတွက်မည် ဆိုပါက ထိုင်းနိုင်ငံ ဂျီဒီပီဧ ၂၀.၂ ရာခိုင်နှုန်း (ဘတ်ငွေ ၂.၄ ထရီလီယံ) အထိ ဟိရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံ ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလား အာဏာပိုင် အဖွဲ့က "အံဩဖွယ်ရာ ထိုင်းနိုင်ငံ" ဟူရေ ကြွေးကြော်သံကို အသုံးပြု၍ ထိုင်းနိုင်ငံအား နိုင်ငံတကာတွင် ကြေညာခရေ။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် "ထိုင်းဆန်မှုကို ယှာဖွီပါ" ဟူရေ ကမ်ပိန်းဖြင့် ထပ်မံအားဖြည့် ခရေ။

အာရှမှ ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလားတိရေ ထိုင်းနိုင်ငံအား ဘန်ကောက်မြို့သို့ လားရောက်ရန်နန့် ၎င်းဧ ပတ်ဝန်းကျင်ဟိ သမိုင်း၊ သဘာဝနန့် ယဉ်ကျေးမှု မြင်ကွင်းတိကို ကြည့်ရှု လေ့လာရန် အတွက် လားရောက်ကတ်ရေ။ အနောက်နိုင်ငံတိမှ ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလားတိမှာမူ ဘန်ကောက်မြို့နန့် ပတ်ဝန်းကျင်ကို လည်ပတ်ရန် အတွက်သာ မကဘဲ တောင်ပိုင်းဟိ ကမ်းခြေတိ နန့် ကျွန်းတိသို့ လားရောက် အပန်းဖြေရန် အတွက်ပါ လာရောက်ကတ်ရေ။ မြောက်ပိုင်းမှာမူ တောတွင်း လမ်းလျှောက်ခြင်း နန့် စွန့်စား ခရီးလားခြင်း အတွက် လားရောက်ရန် နီရာ ဖြစ်ပြီး အမျိုးမျိုးရေ တိုင်းရင်းသား လူမျိုးတိ နန့် တောအုပ် ထူထပ်ရေ တောင်ကုန်းတိကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားတိ လည်ပတ်မှုနည်းရေ နီရာမှာ အရှေ့တောင်ပိုင်းဟိ အီဆန် ဒေသ ဖြစ်ရေ။ နိုင်ငံခြား ခရီးလားတိ အဆင်ပြေစီရန် အတွက် ထိုင်း အစိုးရမှ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလား ရဲတပ်ဖွဲ့ကို တည်ထောင်ထားပြီး အဓိက ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလားတိ လည်ပတ်ရာ နီရာတိတွင် ရဲစခန်းတိ ဖွင့်လှစ်ပီးကာ ထိုရဲတပ်ဖွဲ့အတွက် သီးခြား အရီးပေါ် ဖုန်းနံပါတ်လည်း ထားဟိပီးထားရေ။

ခရီးလားလုပ်ငန်း ပြပွဲဟိ ထိုင်းနိုင်ငံဧ "အံဩဖွယ်ရာ ထိုင်းနိုင်ငံ" ပြခန်း

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဆွဲဆောင်မှုတိတွင် ရေငုပ်ခြင်း၊ သဲရေင်ကမ်းခြေတိ၊ ရာပေါင်းများစွာရေ အပူပိုင်း ကျွန်းတိ၊ ညဘက် လည်ပတ်စရာနီရာတိ၊ ရှေးဟောင်းသုတေသန နယ်မြေတိ၊ ပြတိုက်တိ၊ တောင်တန်းဒေသ လူမျိုးစုတိ၊ သစ်ပင်ပန်းမန် နန့် ကျေးငှက်သာရကာတိ၊ နန်းတော်တိ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဘုရားပုထိုးတိ နန့် ယူနက်စကို ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နီရာ တိ ရို့ ပါဝင်ရေ။ ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလား အများအပြားမှာ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် နီထိုင်စဉ် အတွင်း သင်တန်းတိ တက်ရောက်လေ့ ဟိကတ်ရေ။ ရေပန်းစားရေ သင်တန်းတိမှာ ထိုင်းအစားအစာ ချက်ပြုတ်နည်း သင်တန်း ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ သင်တန်း နန့် ရိုးရာ ထိုင်း အနှိပ်ပညာ သင်တန်း ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အမျိုးသား ပွဲတော်တိတွင် ထိုင်းနှစ်သစ်ကူး ဆုန်ခရန် သင်္ကြန်ပွဲတော် မှ စ၍ လွိုင်ခရာရေင်ခေါ် မီးမျှောပွဲအထိ ပါဝင်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ ဒေသ အလိုက်တွင်လည်း ရိုးရာ ပွဲတော်တိ ဟိရေ။ ထင်ရှားရေ ပွဲတော်တိမှာ ဆူရင်ဒေသဟိ ဆင်ပွဲတော်၊ ယာဆိုသုန် ဒေသဟိ ဒုံးပျံပွဲတော် နန့် ဒန်ဆိုင်းဟိ ပီးကသွန်ခေါ် သရဲပွဲတော် ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ ထိုင်းရိုးရာ ဟင်းလျာတိရေ လတ်ဆတ်ရေ ပရဆီးပင်တိနန့် ဟင်းခပ်အမွေးအကြိုင်တိကို အသုံးပြုမှုကြောင့် ကမ္ဘာအနှံ့တွင် ကျော်ကြားရေ။

ဘန်ကောက်ဟိ ကုန်တိုက်ကြီးတိတွင် နိုင်ငံတကာနန့် ဒေသခံ အမှတ်တံဆိပ် အမျိုးမျိုးရို့ကို ဝယ်ယူရဟိနိုင်ရေ။ မြို့တော်ဧ မြောက်ဘက်တွင် ဘီတီအက်စ် ခေါ် မိုးပျံရထားနန့် မြေအောက်ရထားရို့ဖြင့် လားရောက်နိုင်ရေ ချပ်တူချပ် စနေတနင်္ဂနွေ ဈေးဟိရေ။ ၎င်းရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး ဈေးပင် ဖြစ်နိုင်ပြီး အိမ်သုံး ပစ္စည်းမှ စ၍ အသက်သျှင်ရေ (တစ်ခါတရံ မျိုးသုဉ်းလုနီးဖြစ်ရေ) တိရစ္ဆာန်တိ ကို ဝယ်ယူရဟိနိုင်ရေ။ ပရာတူနမ်ဈေးတွင် အဝတ်အထည် နန့် ပတ်သက်ရေ ကုန်ပစ္စည်းတိကို ရောင်းချရေ။ ဆီလုံ ရပ်ကွက်နန့် ခေါက်ဆန်လမ်းဟိ ညဈေးတိမှာ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားတိ အတွက် ရည်ရွယ် ဖွင့်လှစ်ထားပြီး တီရှပ်၊ လက်မှုပစ္စည်းတိ၊ နာရီ အတု နန့် နေကာမျက်မှန် တိ စရေရို့ကို ရောင်းချရေ။ ဘန်ကောက်မြို့ ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ဒမ်မနန် ဆာဒူဝပ် ကဲ့သို့ရေ ရေပေါ်ဈေးတိကို တွိ့ဟိနိုင်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံမြောက်ပိုင်း ချင်းမိုင်မြို့ သို့ လည်ပတ်ရာတွင် မြို့ဟောင်းအတွင်းဟိ ရာချာဒါမနမ် လမ်းမပေါ်တွင် တည်ခင်းရေ တနင်္ဂနွေ လမ်းလျှောက် ညနေ လမ်းဘေးဈေး ရေ ဈေးဝယ်ရန် အတွက် ရည်ညွှန်းကတ်ရေ နီရာ ဖြစ်ရေ။ ထိုဈေးမှ ဒေသခံတိ နန့် နိုင်ငံခြားသားတိကို ဆွဲဆောင်မှု ပီးနိုင်ရေ။ ချင်းမိုင် ညဈေးမှာ ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလားတိအတွက် ဦးတည်ရောင်းချရေ ဈေးဖြစ်ပြီး မြို့ရိုးဟောင်းနီရာဧ အရှေ့ဘက်ဟိ တိုက်အချို့မှစ၍ မြစ် အထိ ဖြန့်ကျက် တည်ဟိရေ။

ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နီရာ ဖြစ်ရေ အယုဓျာ သမိုင်းဝင် ဥယျာဉ်မှ ဗုဒ္ဓဧ ဦးခေါင်းတော် ဝပ် မဟာသပ်

ပြည့်တန်ဆာ လုပ်ငန်းနန့် လိင်မှုဆိုင်ရာ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားလုပ်ငန်းမှာလည်း ထိုင်းနိုင်ငံစီးပွားရီးဧ တရားဝင် မကြေညာကေလည်း လူအများသိကြသည့် အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံအား ပြည်ပဟိ အထူးအဆန်း အနေနန့် ကမ္ဘာလှည့် ခရီးလားတိအား ဆွဲဆောင်သည့် ကမ်ပိန်းလည်း ဟိခရေ။ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ပတ်ဝန်းကျင်ရေ ဆင်းရဲမွဲတေမှုနန့် ပေါင်းစပ်လိုက်ပြီး ငွေကြေးဖြင့် မြူဆွယ်မှုတိ ဟိလာသည့် အခါတွင် ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်း နန့် လိင်မှုဆိုင်ရာ ခရီးလားလုပ်ငန်းရို့ရေ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ဖွံ့ဖြိုးလာခရေ။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝီရေ ခန့်မှန်းမှု တစ်ခု အရ နှစ်စဉ် ထိုလုပ်ငန်းမှ ဝင်ငွေ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၄.၃ ဘီလီယံ အထိ သို့မဟုတ် ထိုင်း စီးပွားရီးဧ ၃% အထိ ဟိရေဟု ခန့်မှန်း ထားရေ။ ချူလာလောင်ကောင်း တက္ကသိုလ်မှ ထိုင်းနိုင်ငံဧ တရားမဝင် စီးပွားရီး အပေါ်တွင် ပြုလုပ်ခရေ သုတေသန တစ်ခု အရ ၁၉၉၃ မှ ၁၉၉၅ ခုနှစ် အတွင်း ပြည့်တန်ဆာလုပ်ငန်းရေ ထိုင်းနိုင်ငံ ဂျီဒီပီဧ ၂.၇% ခန့် ဟိမည်ဟု ခန့်မှန်းခရေ။ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးလားရို့ဧ သုံးစွဲငွေ အနည်းဆုံး ၁၀% ရေ လိင်မှုဆိုင်ရာ ဖျော်ဖြေရီး လုပ်ငန်းတွင် အသုံးပြုမည်ဟု ခန့်မှန်းရရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ လိင်ပြောင်းလဲရန် အတွက် ခွဲစိပ်ကုသရာတွင် ထိပ်တန်းမှ ဟိရေ နိုင်ငံဖြစ်ရေ။ ၂၀၁၄ ခုနှစ် စာရင်းဇယားအရ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဆီးကုသမှုဆိုင်ရာ ခရီးလားလုပ်ငန်းရေ နှစ်စဉ် ခရီးရေ ၂.၅ သန်းကို ဆွဲဆောင်နိုင်ရေ ဟု သိရရေ။ ၁၉၈၅ မှ ၁၉၉၀ အတွင်း နိုင်ငံခြားမှ နပုလ္လိင် ၅% ကေ လိင်ပြောင်းလဲရန် ခွဲစိတ်ကုသမှု အတွက် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ လာရောက်ကတ်ရေ။ ၂၀၁၀ မှ ၂၀၁၂ အတွင်းတွင် နိုင်ငံခြားမှ နပုလ္လိင် ၉၀% ကျော် လိင်ပြောင်းလဲရန် အတွက် ခွဲစိတ်ကုသမှု ခံယူရန် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ လာရောက်ကတ်ရေ ဟု သိရရေ။

စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး လုပ်ငန်း

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဆန်တင်ပို့မှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ခရေ။ ထိုင်းအလုပ်သမားထုဧ ၄၉% ရေ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး ကဏ္ဍတွင် လုပ်ကိုင်လျက် ဟိကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဟိ အလုပ်သမားထုဧ ၄၉% ရေ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး ကဏ္ဍတွင် လုပ်ကိုင်လျက် ဟိကတ်ရေ။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်က ၇၀% မျှ လုပ်ကိုင်ကြကေလည်း ဂု လျော့ကျလားခြင်း ဖြစ်ရေ။ ဆန်ရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အရီးပါရေ သီးနှံဖြစ်ပြီး ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဆန်တင်ပို့မှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ခကာ လတ်တလောတွင်မှ အိန္ဒိယနိုင်ငံ နန့် ဗီယက်နမ် နိုင်ငံရို့ နောက်သို့ ရောက်ခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ မဟာမဲခေါင်ဒေသခွဲ အတွင်း စိုက်ပျိုးနိုင်ရေ မြေ အများဆုံး ဟိသည့် နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၂၇.၂၅% ဟိရေ။ စိုက်ပျိုးနိုင်ရေ မြေတိထဲမှ ၅၅ % ကို ဆန်စိုက်ပျိုးရန် အတွက် အသုံးချထားရေ။

စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး ကဏ္ဍရေ လုပ်အားကို အဓိက အသုံးချရေ အလုပ် အဖြစ်မှ စက်မှုအားကို အသုံးချပြီး ပိုပြီးကေ၍ ပြိုင်ဆိုင်မှု ပြင်းထန်ရေ ကဏ္ဍ အဖြစ် ပြောင်းလဲလျက် ဟိရေ။ ၁၉၆၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၈၃ ခုနှစ်အတွင်း စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီး ကဏ္ဍရေ တစ်နှစ်ကေ ၄.၁% တိုးတက်လျက် ဟိပြီး ၁၉၈၃ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ်ကြားတွင် ၂.၂% မျှ ဆက်လက်တိုးတက်လျက် ဟိရေ။ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရီးမှ ဂျီဒီပီတွင် ပါဝင်မှုနှုန်း ကျဆင်းလျက် ဟိပြီး ကုန်စည်နန့် ဝန်ဆောင်မှုတိကို တင်ပို့ရောင်းချခြင်းမှာ မြင့်တက်လျက် ဟိရေ။

စွမ်းအင်

၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်လုပ်မှုဧ ၇၅% မှာ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ကို အသုံးချ ထားရေ။ ကျောက်မီးသွေးသုံး ဓာတ်အားပီးစက်ရုံတိမှ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ၂၀% ကို ထပ်မံထုတ်လုပ်ပီးပြီး ကျန်ဟိနီရေ အပိုင်းအတွက် ဇီဝလောင်စာ၊ ရေအားလျှပ်စစ် နန့် ဇီဝဓာတ်ငွေ့ ရို့မှ ဖြည့်စွမ်းပီးရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ပြည်တွင်း သုံးစွဲနီရေ ရေနံဧ ၃ ပုံ ၁ပုံခန့်ကို ထုတ်လုပ်ရေ။ အရှေ့တောင်အာရှ အတွင်း ဒုတိယမြောက် ရေနံတင်သွင်းမှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ တိပြားစွာ ထုတ်လုပ်ရေ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး အရင်းအမြစ် အနေနန့် ၁၀ ထရီလီယံ ကုဗပေခန့် ဟိရေ။ အင်ဒိုနီးရှားပြီးကေ အရှေ့တောင်အာရှတွင် ဒုတိယမြောက် အများဆုံး ကျောက်မီးသွေး ထုတ်လုပ်သည့် နိုင်ငံဖြစ်ကေလည်း ပြည်တွင်းလိုအပ်ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းရန် လိုအပ်ရေ ကျောက်မီးသွေးကို တင်သွင်းရရေ။

လူဦးရေပျံနှံ့ နီထိုင်မှု

၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံ၌ လူဦးရေ ၆၈,၈၆၃,၅၁၄ ဦးမျှ ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ လူဦးရေမှာ ကျေးလက်နီထိုင်သူ အများဆုံး ဖြစ်ပြီး ဆန်စပါးစိုက်ပျိုးရာ ဒေသတိဖြစ်ရေ အလယ်ပိုင်း၊ အရှေ့မြောက်ပိုင်း နန့် မြောက်ပိုင်းဒေသတိတွင် စုစည်းလျက် ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ၂၀၁၀ ခုနှစ်၌ မြို့ပြနေလူဦးရေ ၄၅.၇% မျှ ဟိပြီး အများစုမှာ ဘန်ကောက် မက်ထရိုပိုလစ်တန်ဒေသတွင် စုစည်းလျက် ဟိရေ။

အစိုးရမှ ကြီးမှူးပြုလုပ်ရေ မိသားစု စီမံကိန်း အစီအစဉ်အရ ၁၉၆၀ တွင် လူဦးရေတိုးနှုန်း ၃.၁% မျှ ဟိကေလည်း ဂနိတွင် ဝ.၄% မျှသာ ဟိတော့ရေ။ ၁၉၇၀ တွင် အိမ်ထောင်စု တစ်ခုကေ လူဦးရေ ၅.၇ ဦးမျှ ပျမ်းမျှ နီထိုင်ကြကေလည်း ၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်းအရ အိမ်ထောင်စု တစ်ခုဧ ပျမ်းမျှ အရွယ်အစားမှာ ၃.၂ ဦးမျှသာ ဟိတော့ရေ။

လူမျိုးတိ

ဝပ် ဖရာ မဟာသက်ဧ ဟဲဖာခွန်သက်ပွဲတော်အတွင်း စီတန်းလှည့်လည်နေပုံ

၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ထိုင်းနိုင်ငံသားတိရေ ထိုင်းလူဦးရေဧ ၉၅.၉% မျှ ဟိရေ။ ကျန်ဟိနေသာ ၄.၁% တွင် မြန်မာ ၂.ဝ% ၊ အခြား ၁.၃% နန့် မသိဟိရေ လူမျိုး ဝ.၉% မျှ ဟိရေ။

၂၀၁၁ ခုနှစ် ထိုင်းအစိုးရမှ ကုလသမဂ္ဂ လူမျိုးအပေါ်မူတည်၍ နည်းမျိုးစုံဖြင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှု ပပျောက်ရီး ဆိုင်ရာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သဘောတူညီချက် နန့် ပတ်သက်ရေ ကော်မတီသို့ ပီးပို့ရေ အစီရင်ခံစာအရ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် လူမျိုးပေါင်း ၆၂ မျိုးအား တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုထားရေ။ မဟီဒေါ တက္ကသိုလ်ဧ ၁၉၉၇ ခုနှစ် "ထိုင်းနိုင်ငံ လူမျိုးဘာသာစကားဆိုင်ရာ မြေပုံ" ပါ အချက်အလက်အရ ဗဟိုထိုင်းလူမျိုး သန်း ၂၀ နန့် ခိုရတ်ထိုင်းလူမျိုး ၆၅၀,၀၀၀ ဦး ရို့ ပူးပေါင်း၍ နိုင်ငံဧ လူဦးရေ ၆၀,၅၄၄,၃၉၇ ဦးတွင် ခန့်မှန်းခြေ ထိုင်းလူမျိုး ၂၀,၆၅၀,၀၀၀ ဦး (၃၄.၁ ရာခိုင်နှုန်း) မျှ ဟိရေ။

၂၀၁၁ ခုနှစ် ထိုင်းနိုင်ငံ အစီရင်ခံစာတွင် တောင်တန်းဒေသနေ ပြည်သူတိ ("တောင်တန်းလူမျိုးစုတိ") နန့် အရှေ့မြောက်ဒေသဟိ လူမျိုးစုတိကို ဖော်ပြထားပြီး မဟီဒေါ တက္ကသိုလ်ဧ လူမျိုးဘာသာစကား ဆိုင်ရာ မြေပုံ ပါ အချက်အလက်တိကို အဓိက မှီငြမ်းထားရေ။ ထို့အတွက်ကြောင့် အရှေ့မြောက်ဒေသဟိ လူဦးရေ ၃.၂၈၈ သန်းကို အမျိုးအစားခွဲခြား၍ မရပေ။ အခြား လူဦးရေနန့် လူမျိုးစုပေါင်း ၁၉၉၇ ခန့်တွင် လူဦးရေ တဖဲ့ချေသာ ဟိရေ။ ကြီးစဉ်ငယ်လိုက် စီပါက (က) လာအိုလူမျိုး ၁၅,၀၈၀,၀၀၀ (၂၄.၉ ရာခိုင်နှုန်း) တွင် ထိုင်းလာအို ၁၄ သန်း နန့် အခြား လူနည်းစု လာအိုလူမျိုးတိ ဖြစ်ကတ်ရေ ထိုင်းလွေလူမျိုး (၄ သိန်းမှ ၅ သိန်းခန့်) ၊ လာအိုလုံ လူမျိုး(၃၅၀,၀၀၀) ၊ လာအို ဝရမ်/ကလန် (၂၀၀,၀၀၀)၊ လာအိုခရမ် (၉၀,၀၀၀) ၊ လာအိုငေါ (၃၀,၀၀၀) နန့် လာအိုတီ (၁၀,၀၀၀) ဦး (ခ) ခွန်မောင်း ၆ သန်း (၉.၉ ရာခိုင်နှုန်း မြောက်ထိုင်း ဟုလည်းခေါ်ရေ)၊ (ဂ) ပက်ထိုင်း ၄.၅ သန်း (၇.၅ ရာခိုင်နှုန်း ၊ တောင်ထိုင်းဟုလည်း ခေါ်ရေ)၊ (ဃ) ခမာလျူ ၁.၄သန်း (၂.၃ ရာခိုင်နှုန်း၊ မြောက်ခမာဟုလည်း ခေါ်ရေ။) (င) မလေးလူမျိုး ၉၀၀,၀၀၀ (၁.၅ ရာခိုင်နှုန်း) ၊ (စ) ငေါလူမျိုး ၅၀၀,၀၀၀ (ဝ.၈ ရာခိုင်နှုန်း) ၊ (ဆ) ဖူထိုင်း ၄၇၀,၀၀၀ (ဇ)ကိုင်/ကွေ ၄၀၀,၀၀၀ (ဆွေဟုလည်း ခေါ်ရေ) (ဝ.၇ ရာခိုင်နှုန်း) နန့် (ဈ) ကရင် ၃၅၀,၀၀၀ ဦး (ဝ.၆ ရာခိုင်နှုန်း ရို့ဖြစ်ကာ တရုတ်မှ ဆင်းသက်ရေမှာ ထင်ရှားရေ ထိုင်းတရုတ်လူမျိုး မှာ လူဦးရေဧ ၁၄% ဟိပြီး တရုတ်သွေးစပ်ရေ ထိုင်းလူမျိုးမှာ လူဦးရေဧ ၄၀% ဟိရေ။ ထိုင်းမလေးလူမျိုးမှာ လူဦးရေဧ ၃% မျှ ဟိပြီး ကျန်ဟိနီရေ သူတိမှာ မွန်လူမျိုး၊ ခမာလူမျိုးနန့် အမျိုးမျိုးရေ တောင်တန်းလူမျိုးစုတိ ဖြစ်ကတ်ရေ။ နိုင်ငံဧ ရုံးသုံးဘာသာစကားမှာ ထိုင်းဘာသာစကား ဖြစ်ပြီး အဓိက ကိုးကွယ်သည့် ဘာသာမှာ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဖြစ်ကာ လူဦးရေဧ ၉၅% ခန့် ကိုးကွယ်ကတ်ရေ။

အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတိ ဖြစ်ကတ်ရေ မြန်မာနိုင်ငံ၊ လောနိုင်ငံ နန့် ကမ္ဘောဒီးယား နိုင်ငံရို့အပြင် နီပေါနန့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတိမှ ရွှေ့ပြောင်းနီထိုင်သူတိပြားလာအတွက်နန့် ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံသားမဟုတ်ရေ လူဦးရေမှာ ၃.၅ သန်း အထိ မြင့်တက်လာခပြီး ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ၂ သန်းမျှသာ ဟိကာ ၂၀၀၀ ခုနှစ်တွင် ၁.၃ သန်းသာ ဟိရေ။ ဗြိတိသျှလူမျိုး ၄၁,၀၀၀ ခန့် ထိုင်းနိုင်ငံတွင် နီထိုင်ကတ်ရေ။

ဘာသာစကားတိ

ထိုင်းနိုင်ငံဧ လူဦးရေ

Year	Pop.	±%
၁၉၁၀	8,131,247	—
၁၉၁၉	9,207,355	+13.2%
၁၉၂၉	11,506,207	+25.0%
၁၉၃၇	14,464,105	+25.7%
၁၉၄၇	17,442,689	+20.6%
၁၉၆၀	26,257,916	+50.5%
၁၉၇၀	34,397,371	+31.0%
၁၉၈၀	44,824,540	+30.3%
၁၉၉၀	54,548,530	+21.7%
၂၀၀၀	60,916,441	+11.7%
၂၀၁၀	65,926,261	+8.2%
Source: [၁] National Statistical Office of Thailand

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ရုံးသုံးဘာသာစကားမှာ ထိုင်းဘာသာစကား ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းဘာသာစကားရေ တိုင်း-ကဒိုင်း ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး လောဘာသာစကား၊ မြန်မာနိုင်ငံမှ ရှမ်းဘာသာစကား၊ နန့် တရုတ်နယ်စပ်တောင်ပိုင်းဟိ ဟိုင်နန်ပြည်နယ် နန့် ယူနန်ပြည်နယ်ရို့တွင် အသုံးပြုရေ လူနည်းစု အသုံးပြုကြသည့် ဘာသာစကားတိနန့် နီးစပ်စွာ ဆင်တူရေ။ ပညာသင်ကြားရီး နန့် အစိုးရ လုပ်ငန်းတိတွင် အသုံးပြုရေ အဓိက ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး တစ်နိုင်ငံလုံးတွင် ပြောဆိုကတ်ရေ။ စံနှုန်းအနေနန့် အလယ်ပိုင်း ထိုင်းလူမျိုးရို့ အသုံးပြုရေ ဒေသသုံး ဘာသာစကား ကို အသုံးပြုကတ်ပြီး ထိုင်း အက္ခရာကို အသုံးပြု ရီးသားကတ်ရေ။ ထိုင်းအက္ခရာရေ အဘူဂီဒါ အရီးအသားအမျိုးအစား ဖြစ်ပြီး ခမာအက္ခရာမှ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာရေ။ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ထိုင်းအစိုးရမှ ကုလသမဂ္ဂ လူမျိုးအပေါ်မူတည်၍ နည်းမျိုးစုံဖြင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှု ပပျောက်ရီး ဆိုင်ရာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သဘောတူညီချက် နန့် ပတ်သက်ရေ ကော်မတီသို့ ပီးပို့ရေ အစီရင်ခံစာအရ ဘာသာစကား ၆၂ မျိုးကို တရားဝင် အသိအမှတ် ပြုထားရေ။ ထိုအစီရင်ခံစာတွင် လူမျိုးဘာသာစကား ဆိုင်ရာ ပုံစံကို အခြီခံထားပြီး ထိုင်းနိုင်ငံ တရားရီး ဝန်ကြီးဌာန၊ အခွင့်အရီးနန့် လွတ်လပ်မှု မြှင့်တင်ရီး ဌာနတွင် ရဟိနိုင်ရေ။ တောင်ထိုင်း ဘာသာစကားကို တောင်ပိုင်းခရိုင်တိတွင် ပြောဆိုကတ်ပြီး မြောက်ထိုင်းဘာသာစကားကို ယခင် သီးခြားနိုင်ငံဖြစ်သည့် လန်နနိုင်ငံတော်ဧ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ခရေ ခရိုင်တိတွင် ပြောဆိုကတ်ရေ။ နိုင်ငံတော် လူဦးရေ စာရင်းတွင်မူ ထိုင်းတော်ဝင်အစိုးရဧ ၂၀၁၁ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာတွင် ပါဝင်ရေ ဘာသာစကား ၆၂ မျိုးလုံးကို အသိအမှတ်ပြုမထားဘဲ ထိုင်းဘာသာကွဲ ၄ မျိုးကိုသာ ဖော်ပြထားပြီး ထိုင်းတိုင်းဒေသကြီးတိ ခွဲခြားမှုနန့် တိုက်ဆိုက်နေရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဟိ အသုံးအများဆုံး လူနည်းစု ဘာသာစကားမှာမှာ အရှေ့မြောက် ခရိုင်တိတွင် ပြောဆိုကတ်ရေ အီဆန်ဘာသာစကားဧ လောဒေသသုံး ဘာသာစကားဖြစ်ရေ။ ထိုင်းဒေသသုံး ဘာသာစကားဟု တခါတရံ ယူဆကြကေလည်း အမှန်တကယ်တွင်မူ လောဒေသသုံး ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး ထိုဘာသာစကားကို ပြောဆိုကတ်ရေ ဒေသမှာ သမိုင်းကြောင်းအရ လောဘုရင့်နိုင်ငံဖြစ်ရေ လန်ဆန်နိုင်ငံဧ တစိတ်တဒေသ ဖြစ်ခရေ။ တောင်ဘက်စွန်းပိုင်းတွင်မူ မလေး မွတ်စလင်တိက ကလန်တန်-ပဌာနီ ဘာသာစကားကို အဓိက အသုံးပြုကတ်ရေ။ ထိုင်းတရုတ်လူမျိုးတိရေ တရုတ်စကား မျိုးစုံကို ပြောဆိုကတ်ပြီး တီယိုချူး ဒေသသုံးဘာသာစကားကို အများဆုံး အသုံးပြုကတ်ရေ။

လူမျိုးစု ဘာသာစကားမျိုးစုံကိုလည်း ပြောဆိုကတ်ပြီး ၎င်းရို့တွင် အော်စထရိုအေးရှားတစ် ဘာသာစကားတိ ဖြစ်ရေ မွန်၊ခမာ၊ ဗီယက်၊ မလာဘရီ နန့် အော်ရန်အက်စလီ ၊ အော်စထရိုနီးရှန်း ဘာသာစကားတိ ဖြစ်ကတ်ရေ ချန် နန့် မိုကန်၊ တရုတ်-တိဘက်ဘာသာစကားတိ ဖြစ်ကတ်ရေ လာဝါ၊အခါ နန့် ကရင်၊ အခြား တိုင်း ဘာသာစကားတိ ဖြစ်ကတ်ရေ တိုင်းယို၊ ဖူထိုင်း နန့် ဆယက် ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ မုံဘာသာစကားမှာ မုံ-မျန် ဘာသာစကားတိတွင် ပါဝင်ပြီး ဂုအခါ ၎င်းဘာသာ သီးခြား ဘာသာစကား မိသားစု အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုကတ်ရေ။

အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားရေ ကျောင်းတိတွင် မသင်မနေရ ဘာသာစကား ဖြစ်ကေလည်း ကျွမ်းကျင်စွာ ပြောတတ်သူ နည်းပါးပြီး အထူးအတွက်နန့် မြို့ကြီးတိဧ ပြင်ပတွင် ပြောတတ်သူ အလွန်နည်းပါးရေ။

ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု၊ ၂၀၁၀
ဘာသာတရား			ရာခိုင်နှုန်း
ဗုဒ္ဓဘာသာ			93.2%
အစ္စလာမ်ဘာသာ			4.9%
ခရစ်ယာန်ဘာသာ			0.9%
ဟိန္ဒူဘာသာ			0.1%
ဘာသာမဲ့			0.3%

ထိုင်းနိုင်ငံဧ အဓိက ကိုးကွယ်ရေ ဘာသာတရားမှာ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဖြစ်ပြီး ၎င်းရေ ထိုင်း လူမျိုးသွင်ပြင်လက္ခဏာနန့် ယဉ်ကျေးမှုဧ အဓိက အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ရေ။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာကိုးကွယ်မှု၌ အထွန်းကားဆုံး နိုင်ငံတိတွင် တစ်နိုင်ငံ အဖြစ်ပါဝင်ရေ။ ၂၀၀၀ ခုနှစ် လူဦးရေစာရင်းအရ နိုင်ငံလူဦးရေဧ ၉၄.၆ ရာခိုင်နှုန်းရေ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ အဖြစ် ခံယူကတ်ရေ။ အစ္စလာမ်ဘာသာရေ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ဒုတိယမြောက် ကိုးကွယ်မှု အများဆုံး ဘာသာဖြစ်ပြီး လူဦးရေဧ ၄.၉% မျှ ကိုးကွယ်ကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဟိအစ္စလာမ်ဘာသာရေတောင်ဘက်အစွန်ဆုံး ခရိုင်တိဖြစ်ကတ်ရေ ပဌာနီ၊ ယဲလာ၊ ဆတုံး၊ နရာထီဝပ်ခရိုင်ရို့တွင် စုစည်းနီကတ်ပြီး ဆုံခလ နန့် ချွန်ပွန်းခရိုင်ရို့တွင် တစိတ်တဒေသ တွိ့ဟိရရေ။ ခရစ်ယာန်ဘာသာကိုးကွယ်သူတိမှာ လူဦးရေဧ ဝ.၉% မျှ ဟိပြီး ကျန်ဟိနီရေသူတိမှာ ဆစ်ခ်ဘာသာ နန့် ဟိန္ဒူဘာသာရို့ကို ကိုးကွယ်ကြကာ မြို့ကြီးတိတွင် အများဆုံး တွိ့ရရေ။ တဖဲ့ချေမျှသာ ဟိကေလည်း သမိုင်းကြောင်းအရ အရီးပါရေ ရဟူဒီဘာသာ ကိုးကွယ်သူတိလည်း ဟိပြီး ၁၇ ရာစုကတည်းက တည်ဟိခခြင်း ဖြစ်ရေ။

ယဉ်ကျေးမှု

ထိုင်းနိုင်ငံတွင် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာကို အများအပြား ကိုးကွယ်ကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ယဉ်ကျေးမှုတိအပေါ်တွင် အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ လာအိုနိုင်ငံ၊ မြန်မာနိုင်ငံ၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ တရုတ်နိုင်ငံ မှ ယဉ်ကျေးမှုတိဧ လွှမ်းမိုးခြင်းတိ အနည်းနန့် အများဆိုပိုင် ဟိရေ။ ထိုင်းရို့ဧ ရိုးရာတွင် အိန္ဒိယ၊ တရုတ်၊ ကမ္ဘောဒီးယား နန့် အခြား အရှေ့တောင်အာရှ ဒေသရို့မှ လွှမ်းမိုးမှုတိ ပါဝင်လျက် ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ နိုင်ငံတော် ဘာသာမှာ ထေရဝါဒ ဗုဒ္ဓဘာသာ ဖြစ်ပြီး ခေတ်သစ် ထိုင်းအမျိုးသားရီး လက္ခဏာဧ အဓိက အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာရေ အချိန်ကာလ ကြာမြင့်စွာ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာခပြီး ဟိန္ဒူဘာသာ နန့် အန်နီမစ်ဆင် ရို့မှ ဆင်းသက်လာရေ ယုံကြည်မှုတိ ပါဝင်နေသကဲ့သို့ ဘိုးဘေးဘီဘင် ဟိခိုးမှု လည်း ပါဝင်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ ပြက္ခဒိန်မှာ ဗုဒ္ဓပြက္ခဒိန်ဧ အရှေ့တိုင်း ဗားသျှင်းကို အခြီခံပြီး ဂျော်ဂျီယံ ပြက္ခဒိန်ထက် ၅၄၃ နှစ်မျှ စောရေ။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်ရေ ထိုင်းပြက္ခဒိန်တွင် ၂၅၅၈ ခုနှစ် ဖြစ်ရေ။

အများအားဖြင့် အသိအမှတ်ပြုခြင်း မခံရရေ လူမျိုးစုများစွာရို့ရေ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် နီထိုင်ကတ်ရေ။ ထိုလူမျိုးစုထဲမှ အချို့မှာ မြန်မာ၊ လော၊ ကမ္ဘောဒီးယား နန့် မလေးရှားရို့သို့ ပြောင်းရွှေ့နီထိုင်ကတ်ပြီး ရိုးရာ ဒေသခံ ယဉ်ကျေးမှု၊ ထိုင်းအမျိုးသား ယဉ်ကျေးမှုနန့် နိုင်ငံတကာ ယဉ်ကျေးမှု လွှမ်းမိုးခြင်းတိကြားတွင် ညှိနှိုင်းနီထိုင်လျက် ဟိကတ်ရေ။ နိုင်ငံပြင်ပရောက် တရုတ်တိမှာလည်း ထိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းဧ အဓိက အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ပြီး အဓိကအားဖြင့် ဘန်ကောက်မြို့တွင်း နန့် ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ဟိကတ်ရေ။ ၎င်းရို့ အနေနန့် ထိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်းသို့ အောင်မြင်စွာ ပေါင်းစပ်နိုင်ခခြင်းကြောင့် စီးပွားရီးနန့် နိုင်ငံရီး ရို့တွင် နီရာယူနိုင်ခကတ်ရေ။ ထိုင်းတရုတ်လူမျိုးရို့ဧ စီးပွားရီး လုပ်ငန်းတိရေ မိသားစုနန့် ယဉ်ကျေးမှု အဆက်အနွယ်တိ တူညီကတ်ရေ ဝါးကွန်ယက် ဟု ခေါ်သည့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် လုပ်ကိုင်ရေ နိုင်ငံပြင်ပရောက် တရုတ်ရို့ဧ စီးပွားရီး ကွန်ယက်ဧ အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် ကြီးပွားတိုးတက်လာခရေ။

ထိုင်းဖျော်ဖြေပွဲတိတွင် ခွန် ဇာတ်မှာ စတိုင်အကျဆုံး ဖြစ်ရေ။

ထိုင်းရို့ဧ ရိုးရာနှုတ်ဆက်မှု ဝိုင်း တွင် လူနှစ်ယောက် တွိ့ဆုံရာတွင် အငယ်မှ စတင် နှုတ်ဆက်လေ့ ဟိကတ်ရေ။ အချင်းချင်း လက်ဆုပ်ကိုင်၍ လက်ချောင်းကို အပေါ်ထောင်ကာ ဦးခေါင်းကို ညွှတ်၍ လက်ထိပ်တိကို ထိကတ်ပြီး ယောက်ျားလေး ဖြစ်ပါက ဆဝါဒီခပ်ဟု နှုတ်ဆက်၍ မိန်းကလေးဖြစ်ပါက ဆဝါဒီခါ ဟု ရေရွတ်ကတ်ရေ။ အသက်ကြီးသူမှ ထိုအများုင်းပင် တုံ့ပြန်ကတ်ရေ။ လူမှု အဆင့်အတန်း နန့် အစိုးရ အဖွဲ့အတွင်း ရာထူး အစဟိရေရို့ပေါ်မူတည်၍လည်း မည်သူက ဝိုင်း စတင်ပြုလုပ်မည်ဆိုရေကို ဆုံးဖြတ်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့် ခရိုင်အုပ်ချုပ်ရီးမှူးထက် အသက်ကြီးသူဖြစ်ကေလည်း တွိ့ဆုံသည့် အခါတွင် လာရောက်လည်ပတ်သူမှ စတင်၍ အရိုအသေပီးလေ့ဟိရေ။ ကလေးတိ အနိန်နန့် ကျောင်းလားရန် အိမ်မှထွက်ခွာမည်ဆိုပါက မိဘတိအား ဝိုင်းပြုလုပ်၍ လေးစားသမှုကို ပြသရန် သင်ကြားထားကတ်ရေ။ ဝိုင်းရေ အခြားသူအား လေးစားမှုအား ပြသသည့် လက္ခဏာ ဖြစ်ပြီး အိန္ဒိယ နန့် နီပေါရို့မှ နာမဆတေး နန့် အလားသဏ္ဌန်တူရေ။

အခြားရေ အာရှယဉ်ကျေးမှုတိ ကဲ့သို့ပင် ဘိုးဘေးဘီဘင်တိအား လေးစားခြင်းရေ ထိုင်းရို့ဧ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ယုံကြည်မှုဧ အဓိက အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းရို့ရေ ဧည့်ဝတ်ကျေပွန်ပြီး ရက်ရောရေ လူမျိုးတိ ဖြစ်ကေလည်း လူမှုအဆင့်အတန်းနန့် ပတ်သက်၍လည်း စိတ်ခံစားမှု ပြင်းထန်ရေ။ ထိုင်းယဉ်ကျေးမှုတွင် အသက်ကြီးခြင်းရေ အဓိကဖြစ်ရေ။ အသက်ကြီးသူတိမှ မိသားစု ဆုံးဖြတ်ချက်တိ နန့် အခမ်းအနားတိတွင် အဓိက အရီးပါလေ့ ဟိရေ။ အစ်ကိုကြီး အစ်မကြီးတိမှ ညီညီမတိပေါ်တွင် တာဝန်ဟိရေဟု ခံယူကတ်ရေ။

ထိုင်းရို့တွင် ရိုင်းရေဟု ယူဆရေ အပြုအမူမှာ တစ်စုံတစ်ဦးဧ ဦးခေါင်းကို ထိခြင်းနန့် ခြေထောက်ဖြင့် ညွှန်ပြခြင်းရို့ ဖြစ်ပြီး ခေါင်းရေ အမြင့်မြတ်ဆုံး နီရာဟု ယူဆကြကာ ခြေထောက်ကို အဆင့်နိမ့်ရေဟု ယူဆကတ်ရေ။

ဟင်းလျာတိ

ထိုင်းနိုင်ငံဧ ဟင်းလျာတိတွင် ချို၊ချဉ်၊စပ်၊ငံ၊ခါး ဟူရေ အရသာ ငါးမျိုး ရောနှောပါဝင်နေရေ။ ထိုင်းဟင်းလျာတိဧ အဓိကပါဝင်ရေ ပစ္စည်းတိမှာ ကြက်သွန်ဖြူ၊ ငရုတ်သီး၊ သံပရာရည်၊ စပါးလင်၊ နံနံပင်၊ ဂျင်းတက်၊ ထန်းလျက် နန့် ငံပြာရည် ရို့ ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အဓိက အစားအစာမှာ ထမင်း ဖြစ်ပြီး အထူးဖြင့် ဟွမ်မာလီ ထမင်းဟု ခေါ်ရေ စံပယ်ဆန် ဖြစ်ကာ အစားအစာအားလုံး နီးပါးဧ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဆန်အများဆုံး တင်ပို့ခရေ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ထိုင်းတိရေ လူတစ်ယောက်ကေ တစ်နှစ် ဆန် အိတ် ၁၀၀ ခန့် စားသုံးလေ့ ဟိရေ။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် ဟိရေ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဆန်စပါး သုတေသန တက္ကသိုလ် (အိုင်အာရ်အာရ်အိုင်) တွင် ထိုင်းနိုင်ငံမှ ဆန်စပါးမျိုးစိတ်ပေါင်း ၅,၀၀၀ ကျော်အား သိမ်းဆည်းထားရေ။ ထိုင်းဘုရင်ရေ အိုင်အာရ်အာရ်အိုင်ဧ တရားဝင် နာယက ဖြစ်ရေ။

မီဒီယာ

လတ်တလောတွင် ထိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်း၌ ဘာသာစကားမျိုးစုံဖြင့် ရဟိနိုင်ရေ သတင်းစာတိ နန့် မီဒီယာတိဧ လွှမ်းမိုးမှု ဟိရေ။ လက်ဟိ ထုတ်ဝီဖြန့်ချိနီရေ အင်္ဂလိပ် သတင်းစာအချို့နန့် အမျိုးမျိုးရေ ထိုင်းနန့် တရုတ်ဘာသာ သတင်းစာတိ ဟိရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံဟိ ရေပန်းစားရေ မဂ္ဂဇင်းတိရေ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ သတင်းခေါင်းစီးတိကို စတိုင်ထုတ် ဖော်ပြလေ့ ဟိကတ်ရေ။ ဘန်ကောက်ဟိ စီးပွားရီး လုပ်ငန်းကြီးတိရေ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ နန့် လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ကြသည့်အပြင် အခြားဘာသာတိဖြင့်လည်း လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ အရှေ့တောင်အာရှဧ အကြီးဆုံး သတင်းစာ ဈေးကွက်ဖြစ်ပြီး ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝီရေ သတင်းစာအရေအတွက် ခန့်မှန်းခြေ ၁၃ သန်းခန့် ဟိရေ။ ဘန်ကောက်မြို့ အပြင်ဘက် နိုင်ငံအပေါ်ပိုင်းတွင်ပင် မီဒီယာ ဖွံ့ဖြိုးမှု ဟိရေ။ ဥပမာအားဖြင့် ထိုင်းအများပြည်သူဆိုင်ရာ ဆက်သွယ်ရီးဌာနဧ ၂၀၀၃-၂၀၀၄ မီဒီယာလမ်းညွှန်စာအုပ် အရ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အရှေ့မြောက်ပိုင်းဒေသ အီဆန်ဟိ ခရိုင် ၁၉ ခုတွင် သတင်းစာ ၁၁၆ စောင် နန့် အခြား ရေဒီယို၊ ရုပ်မြင်သံကြားနန့် ကေဘယ်လ် ချန်နယ်တိ ဟိရေ။ ယပြီးနောက်တွင် ဘွန်ကန်ခရိုင်ကို ထပ်မံထည့်သွင်းလိုက်သည့်အခါ ခရိုင် ၂၀ ခု ဖြစ်လားရေ။ ၂၀၁၄ ခုနှစ် မေလ ၂၂ ရက် စစ်အာဏာသိမ်းမှု အပြီးတွင် မီဒီယာတိ နန့် ဖော်ထုတ်ပြသခွင့် မျိုးစုံရို့အား တင်းကြပ်စွာ တားမြစ်မှု ဖြစ်ပေါ်လာခရေ။

အများုင်းအတာစနစ်

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ယေဘုယျအားဖြင့် မက်ထရစ်စနစ်ကို အသုံးပြုပြီး မြေနီရာနန့် ပတ်သက်ကေ ရိုးရာ အများုင်းအတာစနစ်ကို အသုံးပြုကြကာ အဆောက်အဦးတိတွင် သုံးကတ်ရေ သစ် နန့် ရေပိုက်ပစ္စည်းတိ အတွက် ဗြိတိသျှစနစ်ကို မကြာမကြာအသုံးပြုလေ့ ဟိကတ်ရေ။ နှစ်တိကို ဘီအီး (ဗုဒ္ဓနှစ်) ဟု ခေါင်းစဉ်တပ်လေ့ ဟိပြီး ပညာရီး၊ အစိုးရ ရုံး လုပ်ငန်း၊ အစိုးရ လုပ်ငန်း၊ စာချုပ်ပေါ် နန့် သတင်းစာခေါင်းစီးတိတွင် ဖော်ပြလေ့ ဟိကတ်ရေ။ ဘဏ်လုပ်ငန်း တွင် အနောက်တိုင်းနှစ်ကို စံနှုန်း အဖြစ် အသုံးပြုပြီး စီးပွားရီးလုပ်ငန်း၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရီး လုပ်ငန်းတိတွင်လည်း အသုံးပြုမှု မြင့်တက်လာရေ။

အားကစား

မွေထိုင်းရေ ထိုင်းနိုင်ငံဧ အထိမ်းအမှတ် အာကစားနည်း ဖြစ်ရေ။

မွေထိုင်းရေ ကစ်ဘောက်ဆင် အားကစားနည်းဧ ထိုင်းပုံစံ ဖြစ်ပြီး ထိုင်းနိုင်ငံဧ အထိမ်းအမှတ် အားကစားနည်းလည်း ဖြစ်ရေ။ ထိုကစားနည်းတွင် ကစားဝိုင်းအတွင်း ခြေထောက်၊လက်သီး၊ ဒူး နန့် တံတောင်ရို့ကို အသုံးပြုပြီး အနောက်တိုင်း လက်ဝှေ့တွင် အသုံးပြုရေ လက်အိတ်ကို ဝတ်ဆင်ကတ်ရေ။ ထို့အတွက်ကြောင့် ထိုင်းရို့ရေ အိုလံပစ် လက်ဝှေ့အားကစားတွင် ဆုတံဆိပ်တိ ဆွတ်ခူးနိုင်ခရေ။

ဂနိခေတ် ထိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် ဘောလုံး အားကစားရေ လူစိတ်ဝင်စားရေ အားကစားစာရင်း၌ မွေထိုင်းကို ကျော်တက်လားခရေ။ ထိုင်းအမျိုးသား ဘောလုံးအသင်းရေ အေအက်ဖ်စီ အာရှဖလားတွင် ခြောက်ကြိမ် ပါဝင်ကစားခပြီး ၁၉၇၂ ခုနှစ် တွင် ဆီမီးဖိုင်နယ် အထိ တက်ရောက်နိုင်ခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ အာရှဖလားကို ၁၉၇၂ ခုနှစ်နန့် ၂၀၀၇ ခုနှစ် ၂ ကြိမ် လက်ခံကျင်းပခရေ။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် အင်ဒိုနီးရှား နိုင်ငံ၊မလေးရှားနိုင်ငံ၊ ဗီယက်နမ် နိုင်ငံရို့နန့် ပူးတွဲအိမ်သျှင် အဖြစ် လက်ခံကျင်းပခခြင်းဖြစ်ရေ။ ထိုင်းလူမျိုးတိ အနေနန့် ၎င်းရို့စိတ်ကြိုက် အင်္ဂလိပ် ပရီးမီးယားလိဂ် ဘောလုံးအသင်းအား ရုပ်မြင်သံကြားရှေ့တွင် အားပီးနေခြင်း နန့် လမ်းမပေါ်တွင် အသင်းဝတ်စုံ ဝတ်၍ လျှောက်လားနေခြင်းရို့မှာ အထူးအဆန်း မဟုတ်ပေ။ ယခင်က ပျော်ရွှင်စွာ ကစားခကတ်ပြီး တစ်ချိန်က အပြိုင်အဆိုင်ကစားခကတ်ရေ ကစားနည်းမှာ စွန်လွှတ်ခြင်း ဖြစ်ရေ။

ရာဇမင်္ဂလ အားကစားရုံ

ဘော်လီဘောရေ လူကြိုက်တိရေ ကစားနည်းအဖြစ် အလျင်အမြန် တိုးတက်လျက် ဟိရေ။ ထိုင်း အမျိုးသမီးအသင်းရေ ကမ္ဘာ့ချန်ပီယံ ပြိုင်ပွဲ၊ ကမ္ဘာ့ဖလားပြိုင်ပွဲ၊ ကမ္ဘာ့ဂရင်းပရီ အာရှ ချန်ပီယံ ပြိုင်ပွဲ ရို့တွင် ပါဝင်ဆင်နွှဲခရေ။ အာရှ ချန်ပီယံ အဖြစ် ၂ ခါ ဆွတ်ခူးရဟိခပြီး အာရှဖလား တစ်ကြိမ် ရဟိခရေ။ အမျိုးသမီး ဘော်လီဘောအသင်း အောင်မြင်ရေနန့် အမျှ အမျိုးသားအသင်းရေလည်း တိုးတက်မှုတိ ဟိနေခရေ။

ခြင်းလုံး ကစားခြင်းရေ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် အခြီပြုရေ ကစားနည်း ဖြစ်ပြီး ကစားသမားတိ အနေနန့် ကြိမ်ခြင်းလုံးကို ခြေထောက်၊ ဒူး၊ ရင်ဘတ် နန့် ခေါင်းရို့ဖြင့်သာ ထိခွင့် ဟိရေ။ ပိုက်ကျော်ခြင်း ရေလည်း ခြင်းလုံး ကစားနည်းပင် ဖြစ်ပြီး ဘော်လီဘောနန့် ဆင်တူရေ။ ကစားသမားတိ အနေနန့် ဘောလုံးကို ပိုက်ပေါ်မှ ကျော်၍ ပြိုင်ဘက်ဧ အခြမ်းဟိ မြေကြီးကို ထိစီရန် အားစိုက် ကြိုးပမ်းရရေ။ အခြား အရှေ့တောင်အာရှ နိုင်ငံတိတွင်လည်း ရေပန်းစားရေ ကစားနည်း ဖြစ်ရေ။ ပိုက်ကျော်ခြင်းနန့် ဆင်တူပြီး ခြေထောက်ဖြင့်သာ ထိရရေ ကစားနည်းကို ဘူကာဘော ဟု ခေါ်ရေ။

စနူကာ ကစားနည်းရေလည်း လတ်တလောနှစ်တိတွင် ထိုင်းနိုင်ငံ၌ လူကြိုက်တိ ရေပန်းစားလာခပြီး ထိုင်းစနူကာ ကစားသမား ဂျိမ်းစ် ဝပ်တနာဧ ၁၉၉၀ ခုနှစ်တိ အတွင်း အောင်မြင်မှုကြောင့် ကစားနည်း အပေါ် စိတ်ဝင်စားမှု တိုးပွားလာစီခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံမှ မွေးထုတ်ပီးခရေ အခြားထင်ရှားရေ ကစားသမားတိမှာ ရာချာရိုသင်း ရိုသာယပ်၊ နော့ပွန် ဆိမ်ခန်း နန့် ဒီချာဝတ် ပွန်ဂျိမ် ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

ထိုင်းအမျိုးသား ရက်ဂ်ဘီသမဂ္ဂရေ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဆင့် ၆၁ ဖြစ်လာပြီးနောက် ရက်ဂ်ဘီ အားကစားရေလည်း တိုးတက် လာခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံရေ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ၈၀ ဝယ်လ်သာဝိတ်တန်း ရက်ဂ်ဘီပြိုင်ပွဲကို ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံး အကြိမ် အိမ်သျှင် အဖြစ် လက်ခံကျင်းပခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ ရက်ဂ်ဘီ သမဂ္ဂမှ ပြည်တွင်းတွင် ကျင်းပရေ ပြိုင်ပွဲတိတွင် တက္ကသိုလ်တိ နန့် အခြား အဖွဲ့အစည်းတိ ပါဝင်ကတ်ပြီး ၎င်းရို့တွင် ချူလာလောင်ကောင်း တက္ကသိုလ်၊ မဟာဆာရာခမ်းတက္ကသိုလ်၊ ကာဆဲဆပ်တက္ကသိုလ်၊ ဆုံခလမင်းသားတက္ကသိုလ်၊ သာမာဆပ် တက္ကသိုလ်၊ ရန်းဆစ်တက္ကသိုလ်၊ ထိုင်းရဲတပ်ဖွဲ့၊ ထိုင်းကြည်းတပ်၊ ထိုင်းရေတပ်၊ တော်ဝင်ထိုင်းလေတပ် ရို့ ပါဝင်ရေ။ ထိုပြိုင်ပွဲတွင် ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ကတ်ရေ ဒေသခံ အားကစား အသင်းတိမှာ ဘန်ကောက်ဗြိတိသျှ ကလပ်၊ တောင်ပိုင်းသား အားကစားကလပ် (ဘန်ကောက်) နန့် တော်ဝင်ဘန်ကောက် အားကစားကလပ်ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။

ထိုင်းနိုင်ငံရေ ဂေါက်သီး အားကစားနည်းအတွက် လူကြိုက်တိ လားရောက်ရာ နီရာဖြစ်အတွက်နန့် အာရှဧ ဂေါက်သီးမြို့တော်ဟုလည်း ခေါ်ကတ်ရေ။ ဂျပန်၊ ကိုရီးယား၊ စင်ကာပူ၊ တောင်အာဖရိက နန့် အနောက်နိုင်ငံတိမှ ဂေါက်သီးရိုက် အားကစားသမား အများအပြားကို ဆွဲဆောင်နိုင်အတွက်နန့် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ နှစ်စဉ် လာရောက်ကစားလေ့ ဟိကတ်ရေ။ ဂေါက်သီးရိုက် ကစားနည်းမှာ အလယ်အလတ်တန်းစား နန့် ရွှေ့ပြောင်းနီထိုင်သူတိ အကြားတွင် အထူးအတွက်နန့် ရေပန်းစားလာခပြီး တစ်နိုင်ငံလုံးတွင် ကမ္ဘာ့အဆင့်မီ ဂေါက်ကွင်း ၂၀၀ ကျော်ဟိရေ။ အမာတာ စပရင်း ကန်းထရီး ကလပ်၊ အယ်လ်ပိုင်း ဂေါက်သီးနန့် အားကစား ကလပ်၊ ထိုင်း ကန်းထရီး ကလပ် နန့် ဘလက်မောင်းတိန်း ဂေါက်ကလပ် ရို့မှာ ပီဂျီအေ နန့် အယ်လ်ပီဂျီအေ ပြိုင်ပွဲတိကို လက်ခံကျင်းပီးလေ့ ဟိရေ။

ဘတ်စကက်ဘော ကစားနည်းမှာလည်း အထူးအတွက်နန့် ကြေးစားအားကစား ကလပ် အဆင့်တွင် တိုးတက်လာခရေ။ ချန်ထိုင်းလန်း ဆလမ်မာ အသင်းမှ ၂၀၁၁ ခုနှစ် အာဆီယံ ဘတ်စကက်ဘောလိဂ် ချန်ပီယံပွဲတွင် အနိုင်ရခရေ။ ထိုင်းနိုင်ငံ အမျိုးသား ဘတ်စကက်ဘော အသင်းအတွက် အအောင်မြင်ခဆုံး နှစ်မှာမူ ၁၉၆၆ ခုနှစ် အာရှအားကစားပွဲတွင် ငွေတံဆိပ်ရခခြင်း ဖြစ်ရေ။

နိုင်ငံအတွင်း အားကစား အခြီခံ အဆောက်အအုံတိ ဖွံ့ဖြိုးလာအတွက်နန့် အခြားရေ အားကစားနည်းတိမှာလည်း တဖြည်းဖြည်း ဖွံ့ဖြိုးလာခရေ။ ပြီးခရေ နွေရာသီ အိုလံပစ် အားကစားပွဲ ၂ ခုတွင် အလေးမ နန့် တိုက်ကွမ်ဒို အားကစားတိတွင် အောင်မြင်မှုတိ ရခအတွက်နန့် ထိုင်းနိုင်ငံအတွက် ဆုတံဆိပ်ရနိုင်ရေ အားကစားနည်းမှာ လက်ဝှေ့ တစ်မျိုးတည်း မဟုတ်တော့ကြောင်း ပြသနိုင်ခရေ။

အားကစားရုံတိ

သာမာဆပ် အားကစားရုံရေ ဘန်ကောက်ဟိ ဘက်စုံ အားကစားရုံ ဖြစ်ရေ။ လက်ဟိတွင် ဘောလုံးပြိုင်ပွဲတိ အတွက်သာ အများအားဖြင့် အသုံးပြုကတ်ရေ။ ပရိသတ် ၂၅,၀၀၀ ဦး ဆံ့ရေ။ သာမာဆပ် တက္ကသိုလ်ဧ ရန်းဆစ်နယ်မြေတွင် တယ်ဟိရေ။ ၁၉၉၈ ခုနှစ် အာရှ အားကစားပြိုင်ပွဲ အတွက် တည်ဆောက်ခခြင်းဖြစ်ပြီး ဘန်ကောက်မြို့ ဒီမိုကရေစီ အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အအုံကို တည်ဆောက်ခရေ ခရစ်စတီးယားနီ နန့် နေးလ်ဆင် ကုမ္ပဏီမှ တည်ဆောက်ခခြင်း ဖြစ်ရေ။

ရာဇမင်္ဂလ အားကစားရုံရေ ထိုင်းနိုင်ငံတွင် အကြီးဆုံးရေ အားကစားကွင်း ဖြစ်ပြီး ပရိသတ် ၆၅,၀၀၀ ဦး ဝင်ဆံ့ရေ။ ဘန်ကောက်မြို့ ဘန်ကာပိ တွင် တည်ဟိရေ။ ၁၉၉၈ ခုနှစ် အာရှ အားကစားပြိုင်ပွဲအတွက် ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် တည်ဆောက်ခခြင်း ဖြစ်ပြီး ထိုင်းအမျိုးသားဘောလုံးအသင်းဧ အိမ်ကွင်း ဖြစ်ရေ။

လူသိတိရေ လုမ္ဗနီ လက်ဝှေ့ကစားကွင်းရေ ၁၉၅၆ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် စတင်ဖွင့်လှစ်ခပြီး ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၇ ရက် တွင် ၎င်းဧ နောက်ဆုံး မြွေထိုင်း ပြိုင်ပွဲကို လက်ခံကျင်းပခရေ။ တော်ဝင်ထိုင်းကြည်းတပ်မှ စီမံခန့်ခွဲရေ ထိုကစားကွင်းရေ ၁၉၅၆ ခုနှစ် မတ်လ ၁၅ ရက်တွင် မြွေထိုင်း ပြိုင်ပွဲကို ကျင်းပပြီးနောက် တရားဝင် အားကစားရုံ အဖြစ် ရွီးချယ်ခရေ။ ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၁ ရက်တွင် ရမ်အင်ထရာလမ်းသို့ ပြောင်းရွှေ့ခပြီး နီရာအသစ်တွင် ပရိသတ် ၃,၅၀၀ အထိ ကြည့်ရှုနိုင်ရေကြောင့် ဖြစ်ရေ။ နိုင်ငံခြားသားတိ အနေနန့် ပွဲကြည့်ရန် ဘတ် ၁,၀၀၀ မှ ၂,၀၀၀ အထိ ပီးရပြီး ထိုင်ခုံနီရာပေါ်တွင် မူတည်၍ ဈေးကွာလားရေ။

နိုင်ငံတကာ အဆင့်သတ်မှတ်ချက်တိ

အဖွဲ့အစည်း	စစ်တမ်း	အဆင့်
ဟယ်ရီတေ့ချ် ဖောင်ဒေးသျှင်း	စီးပွားရီး လွတ်လပ်မှု ညွှန်းကိန်း	၁၇၉ တွင် ၆၀
အေ.တီ.ကီယာနီ / နိုင်ငံခြားရီးရာပေါ်လစီ မဂ္ဂဇင်း	ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ဝန်ဆောင်မှုနီရာ ညွှန်းကိန်း ၂၀၁၁	၅၀ တွင် ၇
နယ်စည်းမခြား သတင်းထောက်တိအဖွဲ့	၂၀၁၄ ခုနှစ် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ သတင်းစာ လွတ်လပ်မှု ညွှန်းကိန်း	၁၈၀ တွင် ၁၃၀
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုအဖွဲ့	ခြစားမှု ညွှန်းကိန်း	၁၇၉ တွင် ၈၀
ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးမှု အစီအစဉ်	လူထုဖွံ့ဖြိုးရီး ညွှန်းကိန်း	၁၈၇ တွင် ၈၉
ကမ္ဘာ့စီးပွားရီးဖိုရမ်	ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြိုင်ဆိုင်နိုင်မှု အဆင့် (၂၀၀၈)	၁၃၄ တွင် ၃၄
ကမ္ဘာ့ ရွှေကောင်စီ	ရွှေအရံထားဟိမှု (၂၀၁၀)	၁၁၁တွင် ၂၄
အိတ်ချ်အက်စ်ဘီစီ အင်တာနေသျှင်နယ်	နိုင်ငံခြားသား ကျွမ်းကျင်ဝန်ထမ်း မေးမြန်းမှု စစ်တမ်း (၂၀၁၂)	၃၀ တွင် ၂

ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန်

• ဘူမိဗလအတုလျတေဇ