Kərye Borno yǝ dǝ, kǝrye donyi yala gədi Nigeria yǝ dən Karra. Kəlangai nzə́ foto fəte bǝ də shima Yobe, foto anəm gǝdi yǝ diye Gombe, foto anə̀m sak diyǝn Adamawa, foto nzə gədi yǝ də, saadə kǝlangai Lardə Kemerun yǝ dǝro kǝljiwo, kəlangai nzǝ foto yala yǝ diyǝ, saadə Lardə Niger yǝ dǝro kəljiwo, adaima kəlangai nzə foto yala gǝdi yǝ də, saadə Lardə Sadə yǝ dəro kiljiwo, shi tilonzə lon dəma Lardə gadǝ gadǝ yaskǝ kəlangai zə Nigeria samma son. Kərye Borno yeda mairi dina doni kura suro Maiduguri yǝwa də, su ciwonda na maiya kadəwu yǝ lan, shidoni Duksur nzə kuruu ma. Kərye shima adə, nabtə ciwondo tən saa dəwun yar ləgarrin fitulur lan(1970) laktu doni kərye yala be yaksa satuluuna dən. Ca Buron maa, kərye Borno be də sha Yobe ya kəlgata. Amma sandiya yakkada saa dəwun yar ləgarrin filaar tilon ladən (1991).Kərye Borno be də, suro kərye fiyaskə araskən Nigeria bǝ dən, shima kən Indimiyo nəm kura lan, ngawo kərye Naija bǝ ladən. Amma attəman ya yǝ, shima kən mǝyon tilon miyo jama ngəwu lan gananzəyaye am milion uwun yar uskun firaskən gai nbǝji. saa dəwu indin mewun araskən la dən(2016) Nasha futu katti yǝ maa, shi Borno də semi_desert sahel Savannah maana(nasha Sahara yǝ) foto yala dən Kuru sudanian Savannah maana ( nasha kaudo wa) foto fəte daudau da Kuru dau kərye diye də Kuru montane Mandara Plateau maana nasha shima dən (KAU so mbezai) foto anəm gǝdi kərwe diye dən.
| Inception | 3 February 1976  |
|---|---|
| Native label | Borno State |
| Official language | English |
| Continent | Africa |
| Country | Nigeria |
| Capital | Maiduguri |
| Located in the administrative territorial entity | Nigeria |
| Located in time zone | UTC+01:00 |
| Coordinate location | 11°30′0″N 13°0′0″E |
| Office held by head of government | Governor of Borno State |
| Executive body | executive council of Borno State |
| Legislative body | Borno State House of Assembly |
| Shares border with | Adamawa State, Gombe State, Yobe State, Diffa Region |
| Replaces | North-Eastern State |
| Official website | https://www.bornostate.gov.ng/ |
.jpg)
Tǝlam wa
editKərye Borno bǝ də, kabilaa mbeji Sandi doni tai daza tussana ma, alamanna Dghwede, Glavda, Guduf, Laamang, Mafa, Kuru Mandara dau kərye diye dən; Afade, Yedina ( Buduma) Kuru Kanembu wa də, sandima datəgəram yala gǝdi kərye diye dən; tǝlam kuryar də anm kərye diye dən;Kuru kyibaku, kamwe, kilba, margi Kuru babur nasha foto anəm kərye diye dən adaima təlam Kanuri bǝwa Shuwa Arab'wa də sandima kəənga tayin nasha yalaa Kuru dau kərye diye da dən.
Adin
editNasha adinye diyen, jama kərye diye ngəwu so (85%) kashi fisku wuri suro miya ye lan, samma muslumma, Kuru kərdiya kəristanna ganalaa Kuru am adin gargaja ye kəngayomaa kashi tulur suro miya yenlan (7%) gai sammaso.Tən saa yar tulur gai laktu isa kərwe Borno be adaa daula muslumme Kanem Bornu dəro isa asuzana də.
Kəriwu
editDaula doni nasha anem Libya belan suluuna ma (Fezzan) har isə nasha Cadi bero Kuru har i kərwe Borno kuye adəro kedo.Ngawo saa dəwun yar yaskən be la dən, isa Kanem Bornu dəro bətərəm kəriwu soyǝ kedo amma attəman kənasar ba, daji mairi waltə nabkono, daji adailan duno səwondə kərmai tunotin də har saa yar uwu ro lewono. Allan do saa dəwun yar wuskun ro kedo (1800) laktu dən daji kəriwu fəlata be waagono Kuru mairi Borno be ro zau gənajaa har mairi də isə dunonzə fulugatə.Kərye diye fella nzə ngəwuso samowo saadə kərye Adamawa kuye adəro kəljaa furtu daula au nəm Halifa Sokoto yero.Saa fisku ngawo adəyen, Rabih az-Zubayr, kam laa kəriwu diyoma lardə Sudan be lan isə daula shima da səmowo Kuru kərmai sunotin har saa dəwun yar ləgarrin ro kedo loktu doni sojaa Faransa yǝ isa sha har casono nasha Kousseri.Daji har ku yimmo nasaraa kərmai kəlabe də,mairi Adamawa beda jashowo kəriwu lan laktu daula Jamus _a Kuru Burtaniya beya
sandiya zasəwuna dən.
Kərye doni Rabih diye ca səmowo na da, Kuru mairi Adamawa beda də, yakkada ndi Kate nasaraa kərmai kəlabesoye allan nasha Borno bedə furtu kərmai Jamus_a Burtaniya_a bero cukurowo.Nasha shimada nasha Burtaniya yero kəljaa shidoni raktənzə nasha diyǝ kərmai kəlabeya nasha Yala Nigeria be dən shidoni isə ngawaodən, isa sha kəlzaa furtu Nigeria bǝlan ro wollono, allan daredən isə kərmai kəlanzəye ciwondo saa dəwun yar ləgarrin firaskən (1960) ladən Foto doni Jamus yǝ də, ( shima foto doni Kamerun karəngəa də) Bornu_ am Jamus yero wolgono nabtə German -Kemerun har gərzə kadiwo loktu askərra ngawana Kəl_bǝ nasha shimadəro bətərəm saadə loktu kamfe Kemerun bǝ loktu kəriwu dina yǝ kən tilomi ladən. Na doni nabtə faraskəram kərye Borno be foto gədi ye də, ku isə sədi yala Kemerun be ro walgono furtu sədi Kemerun Burtaniya be lan har gərzə saa dəwun yar ləgarrin firaskə tilon ro kedo, loktu dən daji ci kəmoye sadutə sədi Nigeria yǝ ro cedo. Buro dən, ngawo kərmai kəla ye təwandəna yen, foto kərwe Borno yǝ də, ca suro fella kərye yala gədi be lan karra. Ngawo kərye yala-gədi ye yaksana yelan, daji Kərǝe Borno yǝ diye wormaatəə yimme kau yaskə kəntawu shawur yǝ saa dəwun yar ləgarrin fitulur araskən lan shi kəlanzə da kərwe-a gade-a har sandi mewu-a. Saa mewu wuri ngawo kərwe-a də sadənayelan, hukumaana sənana gade foto fəte kərye diye dən cado kərye Yobe yǝ fando nankaro.
Riiji Boko haram yǝ
editNgawo saa ganalaa yelan, suro saa dəwu indi yǝ lan, kərwe shima də isə daudi kungiya Boko Haram yero wolgono daji adaima kərye diye hangal sango badiwono saa dəwu indin luko ləgarrin dən. Ndi Kate saa dəwu indin mewun indin lan səta saa dəwu indin mewu wurin ro səwunadə, lamar də isə zauro tuskaatə nasha shimadən har kərwe dəma furtu nzan ye dəgai ro walgono, adiye səkkə kungiya shima adə kungiya doni zauro batti ro walgono dina dəman kuru am milion falla kozəna sakkə fanza so kuru ləmaan nza so-a kolgada. Ngawo bətərəm batti-batti suro kərwe diyen saa dəwu indin mewu wurin ye ladən, kuru luwala ndi Kate shi Boko Haram da ISWAP yeya dən, daji kungiyaa sandima da karaa ro dujaa karaa Sambisa yero. Kuru naalaa fəri batku kəmodugu sadə be soro sandiya dujaa saa dəwu indin mewu tulurrin ladən ; ku yimmo, nabtə nəlefaye baa də kərye dən kaziyi jama mewu yero wolgono loktu doni am bone garal ma sodə fitəna askərra so, am yafalo so dəro saadin ladən. Nabtə nzə kərwe doni b[2]are-a, kuru sənye-a ro tənga təənadən, arzəyi hukumaanaa kərye Borno bǝ də, nasha bare-a kuru ləmaan rotə-a ro təngaatəə kawu fitəna Boko Haram yadə baditin ro, laktu doni kərwe Borno yǝ shima Maiduguri də, loktu doni kəla lamar kasəwu yelan zakzawu nzə muhimmi fəlejin ladən. Amma attəman ngawo saa-a laa fitəna adə isə sha zamzə kuru kərye dəro kal səkə nasha fuwutə yǝ lan, kuru barema soro mbu ro walzə nabtəram nza so kolgada RO nza idkaa nankaro, kərye Borno yǝ də shima kən mewun yaskən miwo nasha fuwutə yǝ dən suro lardə yǝ ladən, amma fitəna isəna ladən saa dəwu indin mǝyon araskən ladən, daji ganalaa kətwe də bunzəro gaa badiwono.