Wp/cnr/Vida Matjan

Vida Matjan (Ljubljana, 6. maj 1896 – 1993) je slovenačka kompozitorka, muzička pedagoškinja i dirigentkinja.

Biografija

Život u Sloveniji (đetinjstvo i rana mladost)

Vida Matjan je rođena 6. maja 1896. godine u Ljubljani. Đetinjstvo provodi u roditeljskoj kući pored majke Antonije (rođene Učak), solo-pjevačice koja je Glazbenu maticu završila u klasi solo-pjevanja prof. Franca Gerbiča, i oca Franca Hribara, visoko-kvalifikovanog grafičkog radnika u listu „Slovenski narod“.

Pohađala je, najprije, građansku školu, a potom licej (gimnaziju), na kojem maturira 1914. godine. Paralelno sa gimnazijom, 1911. godine, Vida upisuje Glazbenu maticu, đe su joj profesori Vaclav Talich, zatim Vido Prelesnik, J. Chlumecke i prof. Anton Trost. Napornim radom, Vida uspijeva da preskoči dvije godine redovnog muzičkog školovanja u Glazbenoj matici i biva oslobođena plaćanja školarine. Međutim, stipendiju za nastavak učenja na Bečkom konzervatorijumu nije mogla iskoristiti zbog majčine smrti i početka Prvog svjetskog rata.

Na Vidu je, u tom periodu, poseban uticaj izvršila spisateljica Marija Kmetova, suśetkinja Vidine roditeljske kuće. Ona je sa đecom priređivala predstave, pa je tako i Vida dobila prva iskustva o glumi, recitaciji i režiji. Vida se bavila i sportom, naročito kliznjem, plivanjem i planinarstvom. 1917. godine, stupa u brak sa Alojzom Matjanom, tada studentom tehnike, inače orguljašem, pijanistom i slikarom-amaterom. Otada se u njihovoj vlastitoj porodičnoj kući, na imanju kod Ljubljane, okuplja birano društvo slovenačkih umjetnika i stvaralaca (književnik Ivan Cankar, vajar Lojze Dolinar, slikar Gojmir Anton Kos i kompozitor i pijanista Lucijan Marija Škerjanc). U takvom umjetničkom društvu, a sa naglašenom ljubavlju prema svijetu boja, Vida počinje da se bavi dekorativnom umjetnošću. Ona će joj kasnije u Kotoru mnogo pomoći u scensko-muzičkom i folkornom radu sa učenicima. Upoznavši akademskog slikara i violinistu Sašu Šantela, u periodu od 1920. do 1930. godine, radila je tehniku slikanja na svili, porculanu i glini. Time se bavila veoma intezivno, međutim, ne zapostavljajući klavir, koji je i dalje sistematski usavršavala. U Ljubljani je imala lokal u kojem je svake subote priređivala izložbu svojih novih kostima. Od prof. Šantela je načila sve vrste „Spritzdrucka“, bilo revolverom ili četkom, pa je počela da radi i za narudžbe operskih ili modnih kuća Beograda (odjevni komadi za Karmen i Šeherezadu), Ljubljane (odjevni komadi za Kneza Igora, balet Mak i Manon Lescaut) i Zagreba. Kasnije se i tokom života u Beogradu bavila dekorativnom umjetnošću, međutim kratkotrajno, jer intezivan rad na dva kolośeka nije mogla izdržati; poslije ljekarske konsultacije, zarad klavira, odustala je od dekorativne umjetnosti.

Život u Beogradu

U decembru 1930., Lojze i Vida odlučuju da pređu u Beograd, đe će i ostati narednih 11 godina. U Beogradu je nastavila učiti klavir kod pedagoga Emila Hajeka i 1935. godine završava viši stupanj Muzičke škole „Stanković“, koja je bila u rangu akademije, koja je nešto kasnije i osnovana (1937. godine). Na svom diplomskom koncertu, Vida Matjan je zajedno sa prof. Hajekom izvela Šopenov e-mol koncert za dva klavira. Poslije završene škole je u Beogradu od 1935. do 1941. godine držala privatne časove velikom broju đaka, naročito Slovencima. Među njima je bila i Anita Mezetova.

Život u Kotoru

1936. je Vidin suprug poslovno, preko Zetske plovidbe, više puta boravio u Kotoru, u koji se zajedno, 1941. godine i nastanjuju, nakon bombardovanja Beograda i djelimičnog uništenja kuće i stana u kojem su boravili. 1945. godine osniva privatnu muzičku školu „Vida Matjan“, koja se nakon dvije godine rada sjedinila sa novoosnovanom državnom Nižom muzičkom školom, čiji je prvi direktor bio Ivan Lazarov, muzičar iz Herceg Novog. Njega je nakon dvije godine naslijedila Vida, koja je školu, kao direktorka, vodila do 1969. godine i odlaska u penziju. U školi je predavala i klavir i solfeđo sa teorijom. Kao profesorka, bila je angažovana i u Srednjoj muzičkoj školi „Njegoš“, koja je zbog renorviranja Biljarde 1951. godine bila preseljena u Kotor. Zbog nedostatka profesorskog kadra za klavir, dvije godine je vikendom radila u Titogradu, đe je Srednja škola ponovo preseljena.

„Vladao je ogroman entuzijazam, velika želja za muzikom kod mladih ljudi koji su bili nevjerovatno talentovani. Radilo se naporno, iako smo bili siromašni, ali na to nijesmo obraćali pažnju, jer bili smo srećni što je rat prošao.“ (Vida Matjan o poslijeratnom periodu)

Uporedo sa profesorskim i direktorskim radom, Vida Matjan na društvenom planu zadovoljava velike kulturne potrebe poslijeratnog Kotora; od 1946. godine organizuje i vodi hor AFŽ (sa 32 člana), Pioinrski hor (sa 105 članova), kao i folkorne i dramske grupe. Folkorna grupa Škole je naročito živo radila 1950. i 1951. godine i 1952. do 1955. godine i često javno nastupala. U nedostatku sredstava za originalne kostime, Vida Matjan je koristila znanje iz dekorativne umjetnosti. Najveći zamah horova kojima je dirigovala bio je tokom 1947. i 1948. godine, kada na republičkim takmičenjima dobijaju prva mjesta.

Dok je bila direktorka, uobičajilo se da Škola, osim svojih redovnih internih i javnih časova, održi jedno muzičko-scensko veče sa nekom muzičkom bajkom ili sl. Još od 1948-49. počinje se sa muzičko-scenskim adaptacijama, poput Šumske bajke, pa Slike iz dječijih priča (1950/51), pa Ježeva kućica na stihove Branka Ćopića (1951/52) i Zvončić-čardačić po jednočinki S. Maršaka sa klavirskom pratnjom (1952/53) (1966. godine i orkestrirano); a kada su u radionici Vide Matjan izrađene lutke (1955/56), izvođeno je sa školskim lutkarskim pozorištem djelo Ivana Minatija Slamni vočić, sa težištem na muzičkim detaljima. U prvim komadima, Vida Matjan se koristila i nekim popularnim djelima iz muzičke literature, povezujući ih sa svojim kompozicijama (Šumska bajka i Slike iz dječijih priča). Kasnije je sama pisala kompozicije, izrađivala scenografiju i režirala, uz saradnju svog nastavničkog kolegijuma, a đe je to bilo moguće, čak i uz aktivno učešće samih mališana-izvođača. Pored toga, na svim predstavama je i sama dirigovala. Najznačajniji je uspjeh ostvarila Besana šumska noć na tekst Miloša Miloševića, koja je prikazana i pred kongresnim forumom muzičkih pedagoga 26. avgusta 1964. i za koju su autori 1965. godine dobili Trinaestojulsku nagradu. U instrumentaciji te bajke u kompletnom sastavu je korišćen Orfov instrumentarij, dopunjen gudačkim i duvačkim instrumentima. Značajne su bile i Klinika lutaka (1967) (po tekstu Jovana Aleksića) i Vučko (1968) (po tekstu Vojmila Rabadana).

Pored nastave i pedagoškog rada, Vida Matjan je podsticala nastavnike da se muzički aktiviraju i pruže gradu što više žive muzike. Tako su, pored brojnih đačkih nastupa, često javno svirali i nastavnici, bilo u okviru kamernog sastava ili sa solo-tačkama. I to ne samo na brojnim tekućim priredbama i akademijama, nego i na posebno organizovanim muzičko-literarnim večerima, kao npr. Per Gynt u Ibsenovoj i Griegovoj obradi, Balade, elegije i romanse u književnosti i muzici, Kamerna muzika i njeno razumijevanje i sl. U tim prilikama je Vida Matjan nastupala kao pratilac. Zapravo, još ju je u Ljubljani i Beogradu privlačila muzička pratnja. U Kotoru je potreba njegovanja te grane bila posebno izražena, pa je naročito u prvim poslijeratnim godinama često pratila solo-pjevače i violiniste.

Bila je članica Udruženja kompozitora Crne Gore i Saveza kompozitora Jugoslavije. Autorka je knjige Igre i pjesme Dobrote i Škaljara.

Nasljeđe

Od 2007. godine, Muzička škola u Kotoru nosi njeno ime.

Od 22. januara 2010. godine, nevladina organizacija Slovensko društvo „Vida Matjan“ u Crnoj Gori, nosi njeno ime.

Igre i pjesme Dobrote i Škaljara

Od 1946. do 1948. godine, Vida Matjan je prikupljala od najstarijih mještana i bilježila autentičan način pjevanja i igranja. Folkor Dobrote je i ranije proučavan sa etnološkog, koreografskog, istorijskog i melografskog stanovišta, ali se u njenom radu povezuju, pored potpuno novih opisa igara Dobrote i Škaljara, sva tri bitna elementa svadbenih običaja: način igranja, način pjevanja i izvorni tekst; pored toga, u njenom radu je zastupljena i mala antologija svadbenih pjesama Dobrote. Značajno u njenom radu, a što je izdvaja od ostalih pisaca koji su pisali o istoj temi boraveći nakratko u Boki, je to što je bila stalno naseljena u Kotoru, te je pažljivo i bez žurbe mogla provjeravati izvorne svadbene običaje Dobrote i Škaljara.

Prvi dio knjige sadrži svadbene igre iz Dobrote i svadbene igre iz Škaljara, a drugi zapise Marka Kamenarovića o običajima u Dobroti krajem XIX vijeka, scenski prikaz dobrotske svadbe i pirne pjesme.

Kompozicije Vide Matjan

• 1948. - Šumska bajka (đečija muzička bajka, pozorišna montaža – uz klavirsku pratnju)
• 1948. - Omladinska (dvoglasna pjesma uz pratnju klavira)
• 1950. - Slike iz dječijih priča (đečija muzička bajka, pozorišna montaža uz klavirsku pratnju)
• 1951. - Ježeva kućica (stihovi Branka Ćopića; đečija muzička bajka, pozorišna montaža uz klavirsku pratnju)
• 1955. - Slavni vočić (stihovi Ivana Minatija; đečija muzička bajka za pozorište lutaka, klavirska pratnja)
• 1963. - Klavirski trio Jutro u G-duru, Klavirski trio Noć u F-molu
• 1963. - Besana šumska noć (stihovi Miloša Miloševića; đečija muzička bajka, orkestar: kompletan Orfov sastav kompletovan gudačkim i duvačkim instrumentima,hor, solisti, balet)
• 1966. - Zamčić Čardačić (stihovi S. Maršaka; đečija muzička bajka, orkestar: kompletan Orfov sastav, gudački i duvački instrumenti,hor, solisti, balet)
• 1967. - Klinika lutaka (stihovi i tekst Jovana Aleksića; đečija muzička bajka, orkestar: kompletan Orfov sastav, gudački i duvački instrumenti,hor, solisti, balet)
• 1968. - Vučko (tekst i stihovi Vojmila Rabadana; đečija novogodišnja muzička bajka, orkestar: kompletan Orfov sastav, gudački i duvački instrumenti,hor, solisti, balet)
• 1972. - Zapjevaj s djecom svijeta (stihovi Miloša Miloševića; troglasni hor uz pratnju klavira)
• Šareno društvo (devet malih kompozicija za violinu i klavir)
• 1973. - Igre i snovi (dvanaest kompozicija za violinu i klavir)
• 1974. - Priča o maloj pečurki (stihovi Vladimira Čerkeza; dvanaest minijutura za klarinet ili violinu, uz pratnju klavira)
• 1975. - Mjesečeva šala (stihovi Desanke Maksimović; osam kompozicija ili za jednoglasan hor i solo-sopran, uz pratnju klavira, ili za jednoglasan hor i solo-sopran, uz pratnju klavira, violine, klarineta i metalofona)

Nagrade

• 1948. - novčana nagrada Ministarstva prosvjete Cetinje za vidno učešće i svestrano zalaganje u umjetničkom radu
• 1948. - zahvalnica za požrtvovan rad Zemaljskog odbora Narodnog fronta
• 1955. - Orden rada III reda
• 1964. - Plaketa 20.-godišnjice oslobođenja Kotora (21. novembar) za aktivan, samoprijegoran i požrtvovan rad na obnovi i izgradnji i razvijanju tekovina socijalističke revolucije
• 1965. - Trinaestojulska nagrada
• 1967. - KUD „Nikola Đurković“ Kotor, priznanje za požrtvovan rad na kulturno-umjetničkom polju
• 1969. - SO Kotor, Nagrada 21. novembar za posebne zasluge u kulturnoj, muzičkoj i prosvjetnoj djelatnosti
• 1979. - zlatna medalja Saveza kompozitora Jugoslavije za zasluge i rad na propagiranju i afirmisanju jugoslovenkog muzičkog stvaralaštva
• 1970. - plaketa Saveza muzičkih umjetnika Jugoslavije (1950-1970)
• 1973. - priznanje povodom 30 godina I kongresa antifašističkog fronta žena Crne Gore i Boke za doprinos društvenoj afirmaciji žena i razvoju samoupravnih socijalističkih odnosa
• 1976. - Orden zasluga za narod sa srebrnim zracima

Literatura

• Miloš Milošević Muzičke teme i portreti, urednik: Jevto M. Milović, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, Posebna izdanja: knjiga 15, Odjeljenje umjetnosti: knjiga 4, Titograd 1982., str. 125-135
• Vida Matjan Igre i pjesme Dobrote i Škaljara, za izdavača Mileta Radovanović, Dimitrije Jovetić, Biblioteka Posebna izdanja, NIO Pobjeda, Titograd 1984., IŠRO Obod, Cetinje 1984., str.99-111
• Hrvatski glasnik, Glasilo Hrvata Crne Gore, broj 144, april 2017, autorka teksta: prof. Marina Dulović, str. 47-49
• Ko je ko u Crnoj Gori, autori projekta Miroslav Luketić i Velibor Zolak, Zolak i Zolak, Budva 993, str. 184

Spoljašnje veze

• Kratkometražni film Vida Matjan, sedam decenija Muzičke škole