Istorijat edit
Institucije smještene u Cetinjskome manastiru nijesu mogle, zbog prostornih uslova, zadovoljiti novonarasle potrebe državnog aparata. Novčanom pomoći Rusije i po planu ruskoga pukovnika Ozereckovskog Njegoš je po povratku iz Rusije 1837. godine otpočeo s pripremama i u 1838. godini izgradio novi dvor, kasnije nazvan Biljarda. Objekat je definitivno završen u martu 1839. godine. Biljarda je podignuta u blizini Manastira na udaljenosti od oko 39 m. Njenom izgradnjom na novoj lokaciji Manastir se našao u drugom planu, čime je izgubio svoj značaj, a budući trg značajan istorijski objekat. Biljarda je po svojoj koncepciji zamak jednostavnoga oblika bez spoljne plastike i predstavlja tip objekta stare primorske varoške kuće. On je jedinstven primjer u tome vremenu podizanja objekta iz srednjovjekovne odbrambene koncepcije, što se može pretpostaviti više uslovno s estetskih pobuda i razloga, a manje za potrebe odbrane.
Izgled edit
U izgradnji i koncipiranju Biljarde više pažnje posvećeno je njezinu unutrašnjem uređenju, a manje spoljnjem. Jednostavnost Biljarde ublažena je izgradnjom pravougaonoga dvorišnog zida s četiri kule na uglovima, pri čemu je koristio rješenje srednjovjekovnih rimskih kastruma zamka. Duga je 72,4 m, a široka 7,5 m. Podignuta je s prizemljem i spratom i sa 25 odjeljenja.
Fasade građevine ozidane su naizmjeničnim redovima pritesanoga kamena krečnjaka. Međuspratna i krovna konstrukcija su od drveta, unutrašnja obrada zidova izvedena je u krečnom malteru, prozori, portali i krovne konzole vijenci obrađeni su u klesanom kamenu. Prozori su pravougaonog oblika i veličine 72x125 cm. Prostori u prizemlju i spratu postavljeni su tako da ih povezuje hodnik po cijeloj dužini zgrade. Objekat je opremljen namještajem kupljenim u Trstu.
Rezidencija edit
Biljarda je sve do 1867. godine, dokad je izgrađen i useljen novi dvor, služila kao dvorska rezidencija crnogorskih knjaževa. Poslije Njegoševe smrti Biljarda je, zbog potrebe u prostoru, više puta mijenjala izgled. Za vrijeme knjaza Danila dograđeno joj je jedno krilo koje je spojilo dvor s kulom prema Manastiru. Biljarda je odigrala značajnu ulogu u političkom i društvenom životu Crne Gore. Imala je višestruku funkciju: pored vladarske kuće, bila je śedište većega broja školskih i upravnih institucija, ministarstava, boravak određenoga broja ljudi i stjecište stranaca koji su povremeno obilazili Crnu Goru.
Promjene u razvoju Crne Gore i Cetinja zapažali su stranci koji su povremeno dolazili na Cetinje. Tako je Ekar, francuski konzul u Skadru, 1855. godine pisao o Cetinju: „Knjaz Danilo je počeo da uvodi u zemlju evropske običaje, smisao za luksuz i komfor... Taj se ukus već širi kod glavara koji počinju sebi da podižu prostranije i ljepše kuće, nabavljaju pokućstvo iz Trsta i sl...“