Wp/cnr/Pleme Klimenti

Klimenti (alb. Kelmendi) je albansko pleme sa śevera Albanije. Porodice Klimentija se mogu naći u Gusinju, Plavu i Skadarskoj Krajini, a i u Rugovi na Kosovu i Sandžaku u Srbiji. Ime Klimenti dovodi se u vezu s vizantijskom tvrđavom Clementiana na putu između Skadra i Prizrena, dok se za drugi naziv Klementinci smatra da dolazi od imena pape Klementa, zbog njihove privrženosti katoličanstvu. Njegov kult su Klimenti njegovali u svom matičnom području, sagradivši mu crkvu u Špaći i Hrtkovcima.

Geografija

Katolička crkva u Nikči

Albanski bajraci (1918). Kelmendi bajraci su 1-4

S područja Prokletija, u pograničnom pojasu između Crne Gore i Albanije – śever Albanije (lat. alb, alpe – planina, bijela).

Istorija

14. vijek

Postoji predanje da početak njihova života vezuje se za jednog pretka, koji se tamo doselio sa gornjeg toka rijeke Morače, oženio se iz plemena Kuča i imao sina Klimenta, čiji su potomci zasnovali dva sela od koga i pleme nosi ime Klimente.

15. vijek

1497. – Ime plemena Kelmendi se prvi put pojavljuje u Osmanskim defterima. Tada Kelmendije priznaju Osmansku vlast i postaju vazali koji plaćaju porez.

Oni su jako ratoborno pleme. Vjera im je bila katolička i imali su podršku iz Rima.

16. vijek

160-ogodišnji Osmansko-Klimentski ratovi
Ustanak protiv Osmanskog carstva je počeo 1538. godine.
Zatim drugi ustanak 1565. u savezu sa Kučima i Piperima.
1582. nahija Kelmendi bilježi dva sela. Vlastita imena su bila većinski ilirska, a manjinski slavenska.

Klimente i banditstvo

Slabom obradom zemlje i gajenjem stoke podmirivane su najpreče potrebe; ali kad bi bile nerodne godine ili bi nastala bolest u stoci, i te najveće potrebe podmirivane su oružanom pljačkom. Još kad su se utvrdili u svojim brdima, đe tradicija veli da im se naselio prvi prijedak, otac Klimentov, otpočeli su pljačku u pravcu Plava i Gusinja.

Nekoliko su puta napadali na dvorove pećkih paša Mahmudbegovića, pljačkali ih i palili, i udarali namet na narod i na srpskog patrijarha, koji im je plaćao godišnje sedamdeset dukata. Poslije Peći došli su na red krajevi Bosne (Sandžaka) i Kosova, i na jednoj strani Skadar s okolinom a na drugoj krajevi prema Skoplju. Oni su u više mahova napadali na sam trg u Skadru i pljačkali po njemu, a bivalo je prilika da su njihove čete na konjima dopirale čak do Plovdiva u Bugarskoj, napadajući na sela, palanke i na trgovačke karavane.

Klimente nisu priznavali ničiju vlast i bili su protiv svake vlasti.

17. vijek

Klimente su se uglavnom dijelile na četiri bratstva, prema selima: Selce, Vukelj, Nikče i Boga.

1609. Klimentija i Dukađini su se sukobili sa Osmanlijama, na čelu sa bosanskim Arslan pašom, četiri godine.

Klimente su od davnina u prošlosti zborili i razumjeli južnoslavenske jezike. Barski nadbiskup Marino Bizzi 1610. kaže “popoli quasi tutti latini, e di lingua Albanese e Dalmata” (“gotovo svi su latini, zbore albanski i dalmatinski (slavenski) jezik”).

1614. godine, Klimenti, Kuči, Piperi i Bjelopavlići su poslali pismo francuskom i španskom kralju da im pomognu da se oslobode Osmanskog carstva.
1630.-1638., sukobi sa Osmanlijama su nastavljeni intenzivno. Pobijedili su velju vojsku na čelu sa Vutsi Pašom iz Bosne.
1651. bili su u vojsci Ali-paše Čengića, koja je napadala na Kotor.

Prvu vijest o iseljavanju Klimentijca s matičnog plemenskog područija nalazimo u izvješću misionara fra. Giacinta da Sezza od 7. oktobra 1661. godine. Ovaj misionar javlja Kongregaciji u Rim da su Klimentiji preseljeni u okolinu Plava, a da je njihov plemenski poglavar pošao u Carigrad da od sultana izmoli dozvolu njihovog stalnog boravka na tom područiju. U Plavu su opstale dvije grane Klimentija, Martinovići koji su prešli na pravoslavlje i Nikči, koji su prihvatili islam.

1664. Klimente su pokušale napraviti savez sa Venecijancima protiv Osmanslija.
1666. je zabilježena veća grupa Klimentija koja je prihvatila islam.
1685. pomogli su skadarskom sandžak-begu Sulejmanu Bušatliji da razbije savez Venecijanaca sa većinom malesijskih plemena na Vrtijeljci.
1688. su u savezu sa Kučima i Piperima uništili vojsku Sulejman paše Skadarskog.
1689. godine Arsenije III Čarnojević je, u savezu sa Austrijom, podigao pravoslavne hrišćane na ustanak protiv Otomanskog carstva, uključujući i neke Klimente.
1692. god. pomogli su Sulejmanu Bušatliji da otme Cetinje od udruženih Crnogoraca i Mlečića.

18. vijek

Slom klimentskog otpora i deportacija u Sandžak

Konačno je Osmansko carstvo uspjelo da slomi otpor Klimenta 1702. pod vođstvom Skadarskog paše Hadaverdi Mahmutbegovića. Nakon što je slomio pobune u Ulcinju, Baru i Skadru, Hadaverdi-paša je riješio da jednom zauvijek slomi otpor Klimenta.

Pošto je pridobio sva okolna plemena brđanska i na taj način zatvorio Klimentije sa tri strane, na četvrtoj prema Gusinju. Hodaverdi–paša zatvorio im je prolaz podigavši jedno utvrđenje. Tako ih je skadarski paša navedene godine odvojio od ostaloga svijeta. Nemajući veze ni s koje strane, Klimente sada ni otkuda nisu mogli nabaviti potreba. Od svega pak najteže su podnosili oskudicu u soli. Zatim nestade i hljeba. U oskudici svake druge hrane Klimente se poslužiše mesom od svoje stoke. Ali u stoku udari neka bolest, koja se prenese i na narod, i uslijed toga nastane umiranje. U toj velikoj nevolji Klimente se obrate paši s ponudom da mu se predaju.

Osmanlije su presudile da za kaznu moraju biti deportovani u Bosanski pašaluk – Novopazarski Sandžak, na spahiluk Mahmutobegovića, na teritoriji današnjeg Pešteri i Turinske župe.

Pošto su vođe ogranka Selce prihvatile islam, paša im je dozvolio da sa svojim narodom ostanu u Selcu, i data im je uprava nad Gusinjem.

Na Pešteru i Tutinskoj župi je tada brojilo 251 kuća Klimentija. Drugi dio je deportovan u Gnjilane na Kosovo. U isto vrijeme naseljeni su Klimente i u Rugovu u okolici Peći i Rožaja, kako se lijepo vidi iz jednog turskog dokumenta iz 1702., u kome se kaže da su dobili zemlju koja nije u vlasništvu raje.

Sa Klimentijana Pešter su preseljeni i katolički misionari iz Venecije. Oni su na Pešteru podigli katoličku katedralu. Huškali su Klimente na dodatni otpor vlastima. Pet godina kasnije, 1707., dio Klimentija na Pešteru je ponovo digao ustanak i uspio da se vrati na Kelmend.

Pobuna Klimenti u Sandžaku (Bosanski pašaluk)

Kad su se u julu te godine riješili na bjekstvo, nisu se mogli svi skupiti. Okupila ih se tek jedna polovina — sto četrdeset i sedam kuća; ostale je u tome spriječio jedan odred turskih konjanika, koji je potom potpomognut većim brojem pješaka. Za to vrijeme one prve posluži sreća te uhvate tamošnjeg vojvodu turskog sa četvoricom pratilaca, pa ih vežu i povedu sobom s namjerom da zamjenom oslobode svoje taoce u Peći.

5. jula ta polovina klimentaškog naselja na Pešteru kretat će put Brda. Ukupan broj duša te polovine iznosio je 1362. Među njima je bilo na 400 ljudi s oružjem, a ostalo žene i đeca. Broj boraca nije bio dovoljan da krči put kroz turske odrede koji su ih čekali. Zato će oružja latiše i žene, njih 300 na broj. U veljem karavanu koji će kretao u pravcu Rožaja i Plava, ljudi su bili na čelu, začelje su obrazovale žene, a u sredini oko 30000 ovaca, 4000 govedi i konji sa sitnom đecom i ono malo kućanstva što su ga mogli ponijeti.

Na Rugovi su se sukobili sa duplo većom Osmanskom vojskom, koju su uspjeli da pobijede i da nastave put u svoj Kliment, gdje su ih sa radošću dočekali Klimente iz Selca. Sa ovom grupom su otišli i katolički misionari, tako su Klimentima na Pešteru ostali samo islamski misionari.

Širenje islama među Klimentima u Sandžaku (Bosanski pašaluk)

1711. Osmanlije opet napadoše Kliment u znak osvete za pobunu, ali Klimente izvojevaše velju pobjedu. Trijunfalno su formirali marš konjanika, koji se probio do Pešteri i da bi poveo nazad preostale Klimente. Međutim, odred se zaprepastio kada je shvatio da od 130 porodica, svega 50 je pristalo da se vrne, a ostalih 80 porodica je odbilo da se vrne. Za svoj dom su izabrali Sandžak i za svoje komšije sa kojima će dilijeliti sudbinu – Bošnjake Sandžaka. Paša je dozvolio da se u Sandžak vrate katolički misionari i da se podignu katoličke katedrale u Uglu i Kamešnici. Iste godine je napravljena džamija u Uglu, najstarija na Pešteru.

U Sandžaku su se preostale Klimente miješale sa domaćim stanovništvom u Novom Pazaru, Sjenici i Rožajama, od kojih su postepeno prihvatali vjeru, jezik i kulturu. Pod uticajem imama džamije u Uglu, od 1721 do 1737. g. veliki broj Klimenti je prešao na islam.

Za preostale Klimente na Pešteri su se brinuo franjevački misionar Leonardo iz Castellucija, etnicki Italijan koji je vladalo albanskim jezikom.

Klimente katolici u pohod na Novi Pazar

Međutim, kada se razbuktao austro-turski rat 1737. godine. Klimente katolici iz Sandžaka su se pridružili austro-srpskoj vojsci na čelu sa ćesarskim pukovnik Lentulusom. Sandžačke Klimente su nahuškali fra. Leonardo i skopski nadbiskup Mihael Suma. Katoličke Klimente su predvodili plemenske starješine Deda i Vata.

Srbi ustanici iz Novog Pazara, potpomognuti Klimentima katolicima, pod pokrovoiteljstvom Austrougara, su 1737. zauzeli Novi Pazar, a Bošnjake u potpunosti etnički očistili iz Novog Pazara ubijanjem i progonom.

Kada je austrijska ofanziva slomljena, onda su kroz Novi Pazar prošli Srbi, koji su se sa pećkim patrijarhom Arsenijem IV povlačili ispred Osmanlija. Sa Arsenijom su se povukli i Klimenti katolici i naselili su se neki ispod planina Rudnika i Avale, a drugi su prešli čak u Srem i nastanili su se u selima Hrtkovcima (Pešterci) i Nikincima (Rugovci) kod Mitrovice. Oko 1600 Klimenti je naselilo Srijem u Vojvodini.

Klimente muslimani protiv Klimenti katolika

Kada je Sandžak oslobođen od Austrogara, formiran je odred sačinjen od muslimana Novog Pazara i Peštera koji su oslobodili Užice. Odred muslimanskih Klimenti je napao naselje katoličkih Klimenti u Rudniku u Šumadiju, kao osvetu za zločine koji su činili zajedno sa Austrijancima u Novom Pazaru. Veliki broj katoličkih Klimenti je ubijen, a ostalo su se rasturili širom Srbije, đe su se kasnije utopili u srpsko stanovništvo. Jedan dio je migrirao čak do Poljske.

Fra. Leonardo iz Castellucija se vrće u Kamešnicu da duhovno predvodi preostali katolički živalj, koji nije učestvovao u sukobu.

1742. godine, preostale katoličke Klimente su masovno prihvatile islam, nakon čega je srušena katolička crkva u Kamešnici.

Prema popisu iz 1767. u Sandžaku je živjela samo jedna katolička porodica u Uglu i par desetina staraca po ostalim selima.

19.-20. vijek

Barjaktar plemena Kelmendi Prek Cali (1872-1945).

Klimente – čuvari Sandžaka i bajraktari islama

Ustanak Srba pod Karađorđem 1804. zatekao je Klimente na Pešteru kao potpuno muslimansko stanovništvo. Oni su sa Osmanskom vojskom pružali otpor srpskim ustanicima. Jednom je Karađorđeva vojska zauzela Pešter, ali se tamo nije mogla zadržati.

1833. Osmanska vlast poklanja Srbima knjaževinu ovjerenu hatišerifom. Klimente na Pešteru su postale tvrđava islama, Bosne i Sandžaka i taj dio teritorije još dugo vremena Srbi nisu uspjeli da osvoje, najviše zaslugom ovog plemena. Osim toga, postali su i bajraktari u širenju islama, miješanjem i ženidbom, su uticali i na mnoga okolna hriščanska sela da pređu na islam:

Jedan dopis, štampan u “Novinama Čitališta Beogradskog” br. 12 od 12 marta 1848 god. javlja: “Pešteri i Bihor, ovo su dva mala predjela između Skadra, Bijelog Polja i Novog Pazara, u kojima nikakve zakone vlasti nema, nego sami po sebi na fisove sude, sirječ koji najviše bratstva ima, onaj im je najstariji. — U ovim predjela ima takvih domova, u kojima se nalaze po dva brata, pak jedan vjeruje Hrista a drugi Muhameda, jedan klanja a drugi se krsti. U nekim kućama ima po tri brata i sva tri drže se da su Turci, a otac im je Srbin, i tako sinovi klanjaju, a otac se krsti; a kad Bajram dođe, svi zajedno proslave, otac ide u crkvu, a sinovi u džamiju. – U ovim predjelima i to se može naći da dva brata Turčina u jednoj kući živeći jedan drži za ženu bulu, a drugi hristjanku, pa jednoj ime Ana a drugoj Nazija”.

Austrijski podanik Gurkovič 1881. god. piše da su Klementi rasno izrazito izmiješani, preseljavaju se i uslijed krvne osvete, želeći izbjeći odmazdu.

Ovo je vijek kada se dešava nacionalno osvješćivanje etničkih grupacija na Balkanu. Osmansko carstvo, administrativno, nije priznavalo etničke podjele među ljudima. Jedina podjela koja je postojala je bila: muslimani, hrišćani, jevreji i stranci trgovci. Klimente, jedno od preostalih ilirskih plemena, razbilo se na nekoliko etničkih nacija.

Klimente Bošnjaci

U Sandžaku postoje dvije vrste Klimenti.

Klimente Peštera i većinom su porijeklom iz Vukela. Klimente Plava, Gusinja i dijelom Rožaja i to su Klimente doseljene migracijama iz Selca, Vukela i Rugove, mimo pešterske deportacije. Klimente iz Sandžaka u Bosanskom pašaluku, iako su ih brojni strani faktori i putopisci oslovljavali sa nazivom “arnauti”, opredijelili su se za bošnjački nacionalni identitet. Klimente sa Pešteri su podržale u velikom broju pokret za autonomiju Bosne predvođen Husein kapetan Gradaščevićem i učestovale su u bitci 18. jula 1831. na Kosovu protiv Osmanske vojske u kojoj je bošnjačka vojska pobijedila. Kada je Husein kapetan prošao Pešterom i iz Novog Pazra krenuo ka Kosovu, u naselju Banja je kazao: “Ođe se nalazi kapija Bosne”. Slomom pokreta Husein kapetan Gradaščevića, veliki broj pešterskih Kimenti je stradao u osveti Omer paše Latasa.

1878. se Sandžak odvaja od Bosne, što je teško palo svim stanovnicima Sandžaka. 1912. godine Klimente, kao i ostali branioci Sandžaka, su neuspješno odbranile Sandžak od srpsko-crnogorske okupacije. Pet godina kasnije, 1917. godine, u Sjenici se održava Sjenička konferencija u kojoj su gradonačelnici većine sandžačkih gradova tražili ponovno pripajanje Sandžaka Bosni. U tom trenutku, Klimente su živjele širom sjeničke, pazarske, tutinske i rožajske opštine i sve one su imale predstavnike na Sjeničkoj konferenciji. Sandžačke Klimente su se izjašnjavali kao muslimani, držeći se za muslimanski nacionalni identitet. Većinski jezik je već tada postao bosanski – sandžačka varijanta.

1943. Klimente su se hrabo borile protiv četničkih odreda, koji su činili zločine diljem Sandžaka. Nakon povlačenja glavnine partizanskih snaga iz zapadne Srbije i Šumadije na teritoriju Sandžaka, 22. decembra 1941. godine, nekoliko partizanskih jedinica izvršilo je, bez odobrenja Vrhovnog štaba, napad na Sjenicu. Hasan-agine snage, čiju su okosnicu vojske činile pešterske Klimente, tom prilikom pružile su žestok otpor napadačima, nanijevši im teške gubitke, nakon kojih su partizani bili prinuđeni da se povuku.

Iako pešterske Klimente dijele udaljene rodbinske odnose sa Klimentima iz Albanije, a neki stariji ljudi su sačuvali albanski jezik, kao što je bio slučaj u selu Ugao, od 1990. sve sandžačke Klimente se izjašnjavaju na popisu kao Bošnjaci. Svjesni su svojih korijena iz Albanije, ali ih to emotivno ne veže zbog svijesti da su njihovi preci bili nemuslimani-katolici sa kojima su imali i ratne okršaje.

Klimente Albanci

Mlada virdžina okružena muškarcima u mijesto Selce, 1908.

Tako su se Klimente iz Albanije, Kosova, Makedonije i rubnih dijelova Crne Gore izjasnili kao Albanci – katoličke i muslimanske vjeroispovijesti, sa albanskim jezikom – našljednikom ilirskog jezika.

1913. godine, lideri Klimenti, Hota, Gruda, Kastrata, Škrijelja su poslali peticiju britanskom admiralu Cecil Burney-u u Skadru protiv pripajanja njihovih teritorija Crnoj Gori.

Klimente u Albaniji su odigrale ključnu ulogu u formiranju albanskog nacionalnog korpusa. Bili su antikomunistički nastrojeni, dok ih nisu komunisti brutalno pobijedili. To je bio razlog za dugu izolaciju i diskriminaciju Klimenta od strane Enver Hodže.

Klimente Hrvati

Klimente u Srijemu (Austrougarska, kasnije Vojvodina-Srbija) su se nacionalno opredijelili kao Hrvati, katoličke vjeroispovijesti i hrvatskog jezika. Veliki je broj kasnije migrirao u Hrvatsku.

1794. g. ukida se klimentska franjevačka misija u Srijemu i Klimente potpadaju pod dakovačku biskupiju, s čim počinje proces utapanja u Hrvate.

Klimente Srbi

Postoje istorijski izvještaji da se veliki broj Klimenti naselio pirom Šumadije u Srbiji i da su se kasnije utopili u srpsko stanovništvo – prihvatajuči pravoslavnu vjeru i srpski jezik. Smatra se da je dinastija Karađorđević iz roda Klimenti. Mada sve ove tvrdnje još uvijek nemaju genetsku naučnu potvrdu.

Klimente Turci

Veliki broj iseljenika Klimenti muslimana iz Sandžaka, Albanije, Kosova, Makedonije danas živi širom Turske. Iseljavanje je teklo od 1680. do 1970. Većina se danas izjašnjava kao Turci i manjina je svjesna svog bošnjačko sandžačkog ili albanskog identiteta.

Izvori

Jovan N. Tomić: O Arnautima u staroj Srbiji i Sandžaku, 1913. g.
260 godina doseljenja Albanaca Klementanaca u ove krajeve, Frok Zefiq
Georg von Gyurkovics: Albanien, Schilderungen von Land und Leuten, Wien 1881, 160 str
Hyacinthe Hecquard, Histoire et description de la HauteAlbanie ou Ghégarie, Paris 1859