Wp/bew/Lènong

< Wp‎ | bew
Wp > bew > Lènong

Lènong (hurup Arab Gundul: لينوڠ) entu atu bentuk tonil terdisionilnya orang Betawi di Jakarta, Indonésia.

Lènong di Batavia Festival (Keriaan Betawi) tahon 2012

Jabaran

Lènong entu atu bentuk tonil terdisionilnya orang Betawi di Jakarta, Indonésia. Guntengannya galibnya paké basa Betawi. Lakon ama guntengannya sokanan dijodogin dengen bodoran di atas pelampang nama pèntas tapal kuda. Dinamain begitu bahnanya tukang lakonnya masup ke pelampang deri ngèrè ama nganan. Nah kalu penongtonnya pada ngejedog di depannya tu pelampang.[1] Jumblah orang nyang tampil ditentuin ama berapa udunya tu orang dalem tu ceritra. Tukang tampil lanangnya digero'nya panjak, nah kalu nyang wadon – ronggèng.[1]

 
Penayagan lènong jengkep ama gambang kromongnya

Itu penampilan sokan dibuka' paké doa-doa, nyang bekèn digero' ungkup, ama upacara ngancak atawa sedekahan. Itu tukang tampil entakanuh baru dah dikenalin. Gambang kromong entu atu jenis gending nyang nimpalin jalannya tonil. Tukang panjaknya mah bisa maké macem-macem alat, mulain deri basing, gong, ngètngot, atawa tambur. Adatnya, lagu-lagunya èmang udah rumus-rumusan, èn ada berapa lagu nyang biasa dimaènin di itu penayagan, di antaranya Centé manis ama Jali-jali. Sawaban gending Tionghoa kentara pisan di mari.[1]

Penampilannya mah bisa dipasi-pasi ke dalem banyak jenis, sangkilang banyakannya mah pasal jagoan atawa bicokok; bulèng deri ceritra ra'yat, kaya' Serèbu satu malem, juga' lumbrah. Garis jenggarnya, ada dua anakpasian utama deri lènong, nya'entu lènong dènes ama lènong préman. Ceritra nyang ada di lènong dènes bekutet pasal ceritra-ceritra orang rasmi, orang tajir, ama orang gedongan. Nah kalo lènong préman entu ceritranya orang biasa atawa jawara. Ni macem penampilan nyawabin pegimana kudu dipilih tu bajunya. Ceritranya mah kaga' diapal mati deri naskah, nyang ada itu tukang lènongnya ngapalin garis besar nyang dibèbèrin cuman liwat mulut, ama tambah-tambah sendèwèk dah kalu perlu.[2]

Sebenernya mah, lakon-lakon nyang ditampilin ama lènong, nyatanya, kaga' cuman deri ceritra-ceritra Betawi aja. Tau ada tungséan bakal penyaduran lakon-lakon asing kaya' Sèkspir punya Macbeth. Tu lakon dikeja jadi lènong dènes èn tau ditampilin di Taman Ismail Marjuki tanggal 27–28 Désèmber 1991 di bawah astrada Condèt nama Narno punya pimpinan.[3] Tu lakon disadur ama disurupin betul jadi rasa-rasanya lènong ampé-ampé tu lakon rumangsanya kaya' Narno punya bikinan. Orang pada pating kaga' ngehin kalu itu aslinya mah Macbeth nyang dibikin jadi lènong Betawi.[3]

Kaga' cuman nyang anu bolé nyadur-nyadur, mingkin ke mari, paguyuban lènong bakal ngejaga dia punya kenanggrakan kudu ngebikin atu terabasan baru biar kaga' ngeja bosen. Misalnya, ada juga' saduran deri Alwi Shahab punya roman nama Si Gondrong nyang sebenernya mah bukan ceritra orang nyang beneran ada.[3] Itu penampilan ditampilin tahon 1970-an èn dapet tanggepan nyang baè' deri pendemen lènong. Selaèn entu, juga' ada tungséan bakal ngojèkin ceritra baru nyang dilakonin ama paguyuban Komèdi Betawi (Kombet). Ceritra-ceritra nyang dibawain tu lènong pasal nyang ada kaètannya ama nama-nama tempat di Jakarta.[3]

Sejarah

Lènong anu hasil bolé megerannya gambang rancag. Di jaman-jaman sanonya, mulain masup abad ke-20, lènong diogo-ogoin ama orang-orang Tionghoa. Mugané deri mari, lènong gableg sawaban deri Tionghoa punya budaya dah.[1]

Penayagan lènong semprakan tahon 1920-an ampé 1930-an lebi banyak uplek ama ceritra garong atawa préman, kebilang juga' si Pitung[4] èn si Conat[5]. Ni préman digambarinnya bangor kalu ama orang Welanda atawa Tionghoa, mar jadi kaya' jagoan kaya' Robin Hood kalu di lènong. Tuladnya, kalu di Betawi punya pèrsi, si Pitung mah dikatanya orang nyang ajèr, Selam ta'at, jagoan anak Betawi, ama penjejeg keadilan.[4]

Selamanya tahon 1950-an, Sudiro, pas jadi gubernur Jakarta, ngewatesin penayagan téater terdisionil kaya' lènong. Nah di laèn hal, dengen ngedubragnya industri pèlem dalem negeri, penayagan lènong kadanan anteg-antegan di pasarannya.[2] Mangkanya, tu rombongan lènong kudu tampil deri kampung ke kampung ngojèkin penampilan nyang bolé dapet duitnya mah kaga' sepira bakal tetep idup.[6] Awal-awal 1960-an, lènong ampir-ampir ngegabag tu.[2]

Selamanya tahon 1970-an, Gubernur Ali Sadikin ngasi kelonggaran nyang lebi gedé bakal budaya terdisionil. Di ni suasana, tukang kritik budaya ama astrada pèlem nama D. Djajakusuma betungsé bakal ngogo-ngogoin ama ngopènin lènong dengen penayagan nyang sering di Taman Ismail Marjuki. Mugané, S. M. Ardan nganggep Djadoeg Djajakoesoema jadi orang nyang berasil ngopènin ni lènong.[7] Banyak tukang lakon lènong, keitung juga' Benyamin Suaèb, Mandra, èn Enun Tilé, mulain mbikin pèlem tahon 1970-an.[2]

Lènong tau ditayangin di tipi. Awal-awal tahon 1990-an, Harry de Fretes nggabregin lènong ama bodoran kewonten jadi Lènong Rumpi, nyang diumrup di RCTI semprakan tahon 1991 ampé 1992. Laèn ama penayagan panggung, lènong tipi mah kebanyakan nyang maèn bukan pengomong basa Betawi asli.[2]

Ruju'an

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 "Lenong". Ènsiklopédi Jakarta (basa Indonésia). Pemprop Jakarta. Diarsip deri nyang asli per 16 Januari 2013. Dipungut per 15 Januari 2024.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Loven, Klarijn (2008). Watching Si Doel: Television, Language, and Culture Identity in Contemporary Indonesia. Lèden: KITLV Press. ISBN 9789067182799.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 Amri, Syaiful. (2019). Rekacipta Lenong dalam Komedi Betawi. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia.
  4. 4.0 4.1 van Till, Margreet (1996). "In Search of Si Pitung: The History of an Indonesian Legend". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde. 152 (3): 461–482. doi:10.1163/22134379-90003007. ISSN 0006-2294. OCLC 770588866.
  5. Toer, Pramoedya Ananta, prm. (1982). Tempo Doeloe: Antologi Sastra Pra-Indonesia. Jakarta: Hasta Mitra. OCLC 9797224.
  6. Shahab, Alwi (2001). Robinhood Betawi: Kisah Betawi Tempo Doeloe. Jakarta: Republika. ISBN 9789793210001. OCLC 48517713.
  7. Ardan, S.M. (1 Nopèmber 1987). "Djaduk Djajakusuma Bukan Cuma Pengabdi Seni". Suara Pembaruan. h. 11.